STANDARDY POLITYKI WOBEC MNIEJSZOŚCI
NARODOWYCH I ETNICZNYCH
prof. dr. hab. Aliaksandr Krautsevich (Białorusin z Grodna)
Termin „mniejszości narodowe” został wprowadzony do języka umów międzynarodowych w tzw. Małych Traktatach Wersalskich po I Wojnie Świat.
W aktach prawa międzynarodowego używa się terminu „mniejszości narodowe” (bez ich definiowania):
mniejszości etniczne, mniejszości językowe,
mniejszości religijne, mniejszości kulturowe,
społeczności aborygeniczne (autochtoniczne),
nie istnieje powszechna definicja,
socjologia często nie rozróżnia mniejszości narodowych i mniejszości etnicznych.
Definicja instrumentu o ochronie praw mniejszości Inicjatywy Środkowo-Europejskiej z 1994 roku:
nie rozróżnia się mniejszości narodowych i etnicznych:
- art. 1:
Mniejszość narodowa oznacza „ grupę mniejszą liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie będący obywatelami tego państwa, maja etniczne, religijne i językowe cechy odróżniające ich od pozostałej części ludności i kierują się wolą własnej tradycji, religii, języka”
mniejszość narodowa - to społeczność etniczna, która utożsamia się z narodem zorganizowanym we własne państwo,
mniejszość etniczna - to społeczność niepaństwowa,
uznanie danej grupy za mniejszość etniczną a nie narodową niesie za sobą konsekwencje polityczne. Grupa narodowa ma prawo do własnego państwa,
Max Weber - dla członków mniejszości etnicznej najważniejszym pozostaje ustalenie „kim nie są”, natomiast dla narodowej ważne jest to „kim są”,
ostatnio piszą o różnicach pomiędzy mniejszością narodową a grupą etniczną o charakterze imigracyjnym, często - diaspora emigracyjna, mniejszość miejska lub nowa mniejszość,
czy może ona uzyskać status mniejszości narodowej i pod jakimi warunkami?
W którym momencie dana społeczność przekształca się w mniejszość narodową?
państwa narodowe, z punktu widzenia liczebności mniejszości, dzielą się na homogeniczne - odsetek mniejszości narodowych nie przekracza 10%, rzadziej że 5%,
niehomogeniczne - więcej niż 10% mniejszości narodowej (bywają one określane
jako „państwa mniejszościowe”),
członkowstwo w mniejszości narodowej określa się za pomocą kryteriów:
obiektywnych - czyli niezależnych od woli jednostki (pochodzenie, język, miejsce urodzenia, trwałe więzi etniczne itp.),
subiektywnych - wynikających z decyzji jednostki (np. identyfikacja z określoną grupą etniczną, wola przynależności do niej, poczucie solidarności i wzajemne wspieranie się ze „swoimi”),
współcześnie głównym kryterium jest samoidentyfikacja.
Terminy do oznaczenia i postaw w stosunkach narodowych:
ksenofobia - niechęć lub wrogość do ludzi pod względem etnicznym,
szowinizm - rozumiany najczęściej jako miłość bezkrytyczna do własnego narodu; to przekonanie o jego wyższości nad innymi i wrogość wobec nich.
To na ogół skrajna postać nacjonalizmu. Wyrażenie pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene'a Scribe'a; bohater tej opowieści był fanatycznie i naiwnie oddany Napoleonowi.
W szerszym kontekście pojęcie to oznacza też wyolbrzymione, bezkrytyczne i niezreflektowane uczucie przywiązania do własnego gatunku, grupy społecznej, płci, narodu albo przywódcy oraz wyolbrzymianie ich zalet, a pomniejszanie lub negowanie ich wad, idące zazwyczaj w parze z równie przesadnym i nieuzasadnionym deprecjonowaniem innych oraz uznawaniem prawa do ich ujarzmiania.
Pojęcie to bywa używane jako synonim dyskryminacji danych grup w danych dziedzinach,
etnocentryzm - postawy i poglądy traktujące wartości własnej grupy narodowej jako centralne,
patriotyzm - to mocne uczucie więzi z narodem, troska o jego dobro, gotowość ponoszenia ofiar,
nacjonalizm - ma współcześnie następujące znaczenia:
- to proces kształtowania się narodu, ruch narodowy, określony stan świadomości narodowej, to idea państwa narodowego i dążenie do jego realizacji, ideologia dotycząca narodu i stosunków między narodami, określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów. W jednych językach bardziej rozpowszechnione są jedne znaczenia, w innych inne.
***************************
Geneza mniejszości narodowych.
Źródła historyczne:
Procesy migracyjne i asymilacyjne w okresie Średniowiecza oraz czasów nowożytnych,
Wydarzenia polityczne czasów najnowszych, szczególnie w XX w.
Średniowiecze: „Wędrówka Ludów” (V-X w.), jej koniec w X w. to początki współczesnej węgierskiej mniejszości narodowej w Słowacji, Chorwacji, Rumunii,
Kolonizacja na prawie niemieckim (XII-XIV w.) to początki niemieckiej mniejszości narodowej w Czechach (Sudety), Słowacji i Polsce (Śląsk, Pomorze, Małopolska, Wielkopolska, Warmia, Mazury), Łotwie (pierwsza kolonia to miasto Ryga z okolicą), Litwie (Kraj Kłajpedski), Estonii, na Węgrzech i Rumunii,
X-XIII w. - strefy kontaktowe, czyli pogranicza z pomieszanym osadnictwem. Przykłady to:
Podlasie ukraińsko-białorusko-polsko-litewskie pogranicze,
Mazury- polsko - niemiecko - litewsko - białoruskie pogranicze.
skomplikowana sytuacja w Galicji: wsie ukraińskie pod Rzeszowem,
przeważnie polski Lwów we wschodniej części Galicji.
po porażkach Państwa Zakonnego w Prusach w XV w.
kolonizacja Warmii i Mazur - polsko - litewsko - białoruska
WYKŁAD Nr 2. 24.IX.2009 r.
Po Unii Lubelskiej w 1568 r. - polska kolonizacja najpierw Ukrainy Prawobrzeżnej,
W XVII-XVIII w. - polonizacja szlachty i mieszczaństwa na Litwie, Białorusi, Ukrainie,
W Czechach - germanizacja,
Na Słowacji i w Chorwacji - madziaryzacja warstw wyższych w Królestwie Węgierskim,
W XVIII w. po powstrzymaniu ekspansji tureckiej - kolonizacja Wielkiej Równiny i Siedmiogrodu przez ludność wołosko-mołdawską, - mieszanka z Węgrami,
Rozbiory Rzeczpospolitej - początki rosyjskiej mniejszości narodowej na Litwie, Białorusi, Ukrainie, w Polsce - wojsko, administracja, duchowieństwo, nauczyciele, właściciele ziemscy,
Granice państwowe nie raz „odcięły” grupy narodowe od ich dotychczasowego państwa i zmieniły ich status,
Zmiana statusu - z narodu panującego do mniejszości (Niemcy w Polsce, Czechosłowacji, na Litwie, Łotwie; Węgrzy w Czechosłowacji, Rumunii, Chorwacji; Serbowie w Chorwacji, Słowenii; Polacy - byłe tzw. Kresy Wschodnie; Rosjanie - Ukraina, Litwa (nie Białoruś),
Podobny był los wielu wspólnot religijnych oraz Kościołów, których statut się zmieniał wraz ze zmianą przynależności państwowej,
Niejednokrotnie złożona sytuacja społeczna - wielka własność ziemska w rękach jednej grupy narodowej, chłopi należeli do innego narodu (Niemcy w Czechach, na Śląsku, Pomorzu), Węgrzy na Słowacji i w Rumunii, Polacy na Ukrainie.
OKRES MIĘDZYWOJENNY 1919 - 1939
Mniejszości stanowiły w wielu państwach około 1/3 ludności (Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia).
PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
Zwycięskie mocarstwa sankcjonowały masowe przesiedlenia ludności z grup mniejszościowych,
W ten sposób powstały obszary lub całe państwa „czyste etnicznie”,
BLOK RADZIECKI
Prowadzono politykę ograniczania mniejszości,
Prowadzono politykę zamkniętych granic.
PO UPADKU KOMUNIZMU W Europie Środkowo-wschodniej
(EŚW) w 1989 r.
żywiołowe odrodzenie życia religijnego i narodowego,
problem mniejszości nabrał nowej aktualności i dynamiki, a jego rozwiązanie należy do najkorzystniejszych wyzwań nowego czasu.
POLITYKA NARODOWOŚCIOWA W EŚW.
większość EŚW w XIX w. do Austro-Węgier i Rosji,
model austriacki - oficjalnie nie istniało pojęcie narodu państwowego. Narody Austrii - autonomia kulturalna,
model rosyjski - jest uprzywilejowany naród państwowy i upośledzeni „inorodcy”,
państwo - politykę dyskryminacji i asymilacji do narodu panującego,
„model rosyjski” - praktykowany był również w Królestwie Węgierskim oraz w okresie międzywojennym w nowopowstałych państwach EŚW.
NOWY KSZTAŁT EŚW (1918 - 1922) i nowe mniejszości narodowe.
kilkanaście nowych państw, każde było poróżnione z sąsiadami, prawie w każdym liczne mniejszości narodowe,
sprzeczności terytorialne - seria konfliktów zbrojnych,
większość sporów terytorialnych dotyczyła Polski i Węgier,
koniec 1918 r. - konfrontacja oraz walki zbrojne:
- Wielkopolska (polsko- niemiecki),
- Ziemia Suwalska, Ziemia Wileńska (polsko - litewski),
- Ziemia Lwowska (polsko - ukraiński),
- Śląsk Cieszyński (polsko - czeski),
- Słowacja (Górne Węgry, Czesko - Węgierski),
- Siedmiogród i Banat (węgiersko - rumuński),
- Bukowizna (rumuńsko - ukraiński),
- Sesarabia (rumuńsko - rosyjski),
1919 r. Pomorze Zachodnie; Warmia i Mazury; Górny Śląsk (polsko - niemiecki)
na wschodzie tzw. „ziemie zabrane” (polsko - rosyjski).
KSZTAŁTOWANIE SIĘ II RP.
walki polsko - ukraińskie we Lwowie - Galicja Wschodnia - do Polski,
Wielkopolska: 65% Polaków oraz 35 % Niemców. Powstanie wielkopolskie - do Polski wróciło 90% terytorium,
Śląsk Cieszyński - 69% Polaków, 18% Czechów, 12% Niemców. Walki polsko-czeskie. Ententa - Czechom przyznano 55,6% spornego terytorium; Polakom - 44,4%,
Spisz - konflikt czesko-polski. Ententa też podzieliła,
Prusy Zachodnie (Pomorze Gdańskie i Ziemia Chełmińska), Spór polsko-niemiecki. Ententa: Gdańsk - Wolne Miasto Gdańsk: 1893 km2 i 353 tys. mieszkańców - 1919, Polacy 10%). Do Polski wróciło 62% obszaru i 52% mieszkańców,
Warmia, Mazury i Powiśle (Powiaty Sztumski, Kwidzyński i Suski) - plebiscyt 11.VII.1920 r. (559 tyś. mieszkańców -13% język polski jako ojczysty). Do Polski na Mazurach i Warmii 2,2%, na Powiślu - 7,6%,
Górny Śląsk (polsko-niemiecki). Dramatyczne trzy powstania Śląskie których wynikiem był powrót do Polski ok. 60 - 90% potencjału przemysłowego Górnego Śląska,
Po stronie niemieckiej pozostało 530 tyś. Polaków, w Polsce natomiast pozostało się 260 tys. Niemców Śląskich, wrogo nastawionych wobec państwa polskiego.
ZIEMIE ZABRANE
konflikt polsko-rosyjski. Na mocy traktatu pokojowego w Rydze 18.III.1921 r. granica biegła od Dźwiny na północy po Zbrucz na południu,
konflikt polsko-litewski o Wilno i Ziemię Wileńską - do Polski.
CZESKIE POGRANICZE (Niemcy nazywali Krajem Sudeckim)
Niemców ok. 34% mieszkańców, stanowili większość na co najmniej 28% terytorium,
Czesi (29.XI - 18.XII.1918) zbrojnie zajęły Pogranicze. Niemcy nie stawiali oporu.
ROZBIÓR WĘGIER
Swoją rolę odegrał przewrót bolszewicki w 1919 r.:
- do Czechosłowacji przeszła Słowacja i Ruś Podkarpacka,
- do Rumunii: Siedmiogród (55% Rumunów-1472 tyś. osób, 34,3%Węgrów - 918 tyś. osób i 8,7% Niemców - 234 tyś. osób),
W 1921 roku pozostało jedynie 32,9 % powojennego terytorium a niemal 1/3 narodu znalazła się poza granicami państwa.
MNIEJSZOŚCI NARODOWE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM
Wykład 15.XI.2009 r.
Nowe państwa Europy po I W.Św.:
Austria, Węgry, Czechosłowacja, Kraj Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 roku - Jugosławia),
Polska, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia,
Nie udało się obronić niepodległości Ukrainie i Białorusi.
----------------------
Po I W. Św. dokonywano wielu spisów powszechnych ludności jednak zawsze występowały problemy z ustaleniem liczby osób należących do konkretnych mniejszości.
---------------------
Struktura narodowościowa państw Europy Środkowo-wschodniej.
Czechosłowacja:
- Czesi ok. 51%,
- Słowacy ok. 16%,
- Rusini ok. 4%,
- pozostałe (przede wszystkim Węgrzy i Niemcy) ok. 29%.
Polska:
- mniejszości narodowe - 31% ogółu ludności,
- Ukraińcy - 4,5 do 5,1 mln,
- Żydzi - 2,7 do 3,1 mln,
- Białorusini - 1 do 2 mln,
- Niemcy - 0,7 do 0,8 mln.
Rumunia: dużo mniejszości narodowych. Według oficjalnych danych Węgrzy 29% w Transylwanii. Dane są wątpliwe.
Węgrzy:
- Niemcy 479 tyś. ok. 6% ogółu ludności,
- Słowianie 160 tyś. ok. 1,5%,
Najliczniejszymi mniejszościami narodowymi na całym obszarze E.Śr.W. były:
- mniejszość niemiecka - ponad 6 mln,
- -----`'------- ukraińska - ponad 6 mln,
- -----`'------- żydowska - około 5 mln,
- -----`'------- węgierska - około 3 mln.
-------------------------
Najistotniejsze aspekty zróżnicowania mniejszości narodowych.
różnica liczebności,
odmienny stopień świadomości narodowej,
odmienne tradycje historyczne,
szczególnie istotne - czy należała do narodu poprzednio panującego na tym terytorium,
odmienna struktura społeczna (np. dużo niemieckich chłopów na Górnym Śląsku),
odmienny stopień rozwoju kulturalnego,
inne położenie geograficzne - na pograniczu z własnym państwem lub w oddaleniu , np. Węgrzy w Rumunii,
mniejszości nawzajem w sąsiednich krajach np. polsko-niemiecka w Niemczech i Polsce lub nie. Np. Niemcy w Czechosłowacji, brak Czechów i Słowaków w Niemczech.
--------------------------------
Tzw. traktatowy system ochrony mniejszości narodowych Ligi Narodów
System ten był nieudolny z powodu braku kontroli Ligi Narodów.
Ententa podpisała z Polską traktat o ochronie mniejszości narodowych. Został on wzorcem dla innych nowopowstałych państw.
Art. 8 - możność zakładania organizacji,
Art. 9 - rząd utrzymuje powszechne szkolnictwo mniejszościowe,
Art. 10 i 11 - fundusze na szkolnictwo mniejszości żydowskiej oraz uwzględnienie przez państwo święta szabasu,
Domagano się deklaracji o ochronie mniejszości wstępujących do Ligi Narodów. Składały je tylko niektóre państwa.
------------------------------------
PROBLEMY ZWIĄZANE Z MNIEJSZOŚCIAMI NARODOWYMI.
duża liczebność, w niektórych regionach przeważali np. Niemcy i Węgrzy w Czechosłowacji; Białorusini i Ukraińcy w Polsce; Bułgarzy i Węgrzy w Rumunii,
zwarte mniejszości przy granicy - często problem polityczny, np. w Czechosłowacji, niemieckie powiaty przy granicy z Niemcami i Austrią - łatwa infiltracja i wpływy hitlerowskie. Białorusini i Ukraińcy w Polsce.
Nowe państwa - narodowości, ci którzy należeli do grupy panującej, stali się mniejszościami (Niemcy w Polsce, Węgrzy w Rumunii i Czechosłowacji),
Marzyli o powrocie, nowe większości pragnęły cofnąć skutki dotychczasowej dyskryminacji.
---------------------------------
Postawy narodów większościowych do mniejszości narodowych odmiennie z powodu tradycji, dotychczasowych relacji.
dzielona na „swoje” i „obce”,
„swoje” - narody słowiańskie w tym samym państwie, uznawane za regionalną część składową narodu panującego - podlegały naciskowi w kierunku asymilacji,
w Polsce - Białorusini i Ukraińcy,
w Czechosłowacji - Słowacy z jednym wyjątkiem - w Czechosłowacji Słowacy mieli stanowiska ministerialne,
w Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polsce i Rumunii mniejszości, pozostałe po narodach niegdyś panujących - traktowano jako obcych pod wszelkimi względami. Pamiętano o ich panowaniu,
często koła prawicowe zmierzały do ich dobrowolnej lub przymusowej emigracji,
„obce” - Niemcy w Czechosłowacji i Polsce,
Węgry - w Czechosłowacji i Rumunii,
Żydzi - odbierani wszędzie jako obcy (goście).
-----------------------------------
KONFLIKTY NARODOWOŚCIOWE
Czechosłowacja: czesko-niemiecki o Sudety. Na konferencji w Monachium z udziałem Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch (29 - 30.IX.1938 r.) bez udziału Czechosłowacji oddane Niemcom,
Czesko - polski na Śląsku Cieszyńskim. W Czechosłowacji ok. 100 tyś. Polaków - ukryta polityka asymilacyjna - zamykano polskie szkoły, zwalniano z pracy itd. 1938 r.,
aneksja przez Polskę - represje przeciwko ludności czeskiej,
Węgry - dążenie do rewizji granic,
Zwróciły się o arbitraż do Niemiec i Włoch w sprawie swoich roszczeń terytorialnych wobec Czecho-Słowacji,
Uzyskały 2.XI.1938 pas ziemi wzdłuż granicy od Bratysławy po granicę rumuńską (1,18 mln mieszkańców - połowa to Węgrzy),
3 - 11.XI.1939 r. okupowały Ruś,
Rozbiór Czechosłowacji:
- niepodległość Słowacji ( za przyzwoleniem Niemiec - 14.III.1939 r. okupacja niemiecka Czech 14 - 15.III.1939 r.
-----------------------------------
POLSKA: konflikty
polsko - ukraiński,
polsko - białoruski,
polsko - niemiecki,
polsko - litewski,
polsko - żydowski.
Wykład 4. 28.XI.2009 r.
Druga Wojna Światowa (1939 - 1945).
Różnica z I Wojną Światową.
o wiele większe straty ludności cywilnej,
przypadki masowego mordu jeńców wojennych (Katyń),
Holokaust,
masowe przemieszczenia ludności.
Rok 1939.
1.IX.1939 - atak Niemiec na Polskę - początek II Wojny Światowej,
Niemcy zajęły 48,8%, ZSRR - 51,2% terytorium Polski,
Zw. Radziecki odstąpił Litwie Kraj Wileński - 10.X.1939 r.
Niemcy oddały Słowacji polską część Orawy i Spiszu,
Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej Niemcy wcieliły do Prus Wschodnich okręg białostocki,
Zw. Radziecki zagarnął Galicję - nigdy nie należała do Rosji,
Deportacje Polaków - z ziem wcielonych do Rzeszy do GG - 923 tyś.; ZR do Syberii i Kazachstanu ok. 1,5 mln. Polaków i innych obywateli II RP.
Siedmiogród. W 1940 r. Niemcy i Włochy w wyniku tzw. drugiego arbitrażu wiedeńskiego zmusiły Rumunię aby oddała Węgrom płn. Siedmiogród, Marmarosz i Krisznę (2,667 mln. mieszkańców).
Wojna a stosunki narodowe.
mniejszość niemiecka w Polsce - w większości poparła okupanta niemieckiego,
Ukraińcy, Białorusini, Żydzi walczyli wojsku polskim,
Ziemie polskie stały się miejscem Holocaustu,
1943 r. konferencja w Teheranie - wielka trójka uzgodniła granice Polski na wschodzie i rekompensatę kosztem Niemiec na zachodzie,
Państwo słowackie naznaczone było piętnem hitleryzmu - powstanie i ideologia,
Słowacja wysłała wojska na front wschodni; wprowadziła ustawę antyżydowską - deportacje Żydów trwały od marca do października 1942, później zawieszone pod wpływem protestów biskupów słowackich i Watykanu,
Jugosławia okupowana przez wojska niemieckie, włoskie, węgierskie i bułgarskie,
10.IV.1941 r - przy poparciu Włoch i Niemiec utworzono Niezależne Państwo Chorwackie i włączono do niego całą Bośnię i Hercegowinę,
Doszło do rzezi serbsko-chorwackiej przede wszystkim w Bośni. Zapoczątkowali ją Chorwaci z muzułmanami przy poparciu niemieckim.
WĘGRY
Były `niechętnym satelitą”. Podział Siedmiogrodu stwarzał potencjalny konflikt,
Wojna - wielkie ofiary w ludziach zwłaszcza na froncie wschodnim (rozbicie armii pod Woroneżem w styczniu 1943 r. Starali się hamować represje antyżydowskie.
BIAŁORUŚ I UKRAINA
Białoruś - nacjonaliści próbowali utworzyć państwo białoruskie pod protektoratem Niemiec - w kwietniu 1944 r. Hitler zezwolił - za późno,
Ukraina - OUN podzielona na dwa odłamy (zaciekle się zwalczali) - wokół wodza Andria Melnika (M) - ugodowe, i Stepana Bandery (B). Banderowcy proklamowali niepodległość Ukrainy - Bandera i inne kierownictwo (ok.80%) w obozach i więzieniach. Formuła banderowców „ani Stalin ani Hitler”.
Ukraińska Armia Powstańcza (UPA) utworzona z różnych jednostek w 1943 r. - walczyła przeciwko wszystkim - Niemcom, partyzantom radzieckim i polskiemu podziemiu,
Z początkiem 1943 r. tzw. czystki etniczne organizowane przez UPA objęły Wołyń, a potem także Galicję Wschodnią, południowe Polesie i płd-wsch. Lubelszczyznę. Szybko przerodziły się w walki ukraińsko - polskie.
Powstanie warszawskie nie poprawiło pozycji Polski,
Po paru tygodniach za warszawskim było powstanie na Słowacji które miało uratować niezależność po wojnie, Rozpoczęło się przedwcześnie było krwawo stłumione, lecz zdjęło w jakimś stopniu odium kolaboracji z Rzeszą,
W maju 1945 r. powstanie w Pradze,
Na Węgrzech Niemcy przekazali władzę faszystom - orgia masowego mordowania Żydów.
POLITYKA NARODOWOŚCIOWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.
Rodzaje migracji spowodowanych II W.Św.
Indywidualne:
w wyniku sytuacji bezpośredniego zagrożenia,
wyjazdy planowane, z powodu poczucia zagrożenia lub dyskryminacji.
Zorganizowane:
przesiedlenia przymusowe (umowa między rządami, wypędzenie, przesiedlenia w obrębie państwa),
dobrowolne, jako następstwo przymusu sytuacyjnego.
Najwięcej dotknęły Niemców (ok.11,5 - 15 mln.),
Najpierw z inicjatywy Hitlera niemal wszyscy opuścili tereny wcielone do ZR (ziemie Polski, Litwy, Łotwy i Estonii),
W końcu wojny masowa ucieczka ludności niemieckiej przed wojskami radzieckimi,
Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych nastąpiło masowe wysiedlenie Niemców - największe w Czechosłowacji i Polsce.
Później wielu Niemców z własnej woli do RFN,
W końcowym okresie wojny i do 1948 r. z Polski, Czechosłowacji, Węgier, Jugosławii i Rumunii wyjechało ok. 11,5 mln. Niemców (według niektórych danych niemieckich od 12 - 15 mln.),
Na drugim miejscu według liczebności migracji - Polacy - ok. 3 mln.,
Najbardziej masowe akcje: 1939-1942 ok. 900 tyś. Wysiedlono do GG z ziem wcielonych do III Rzeszy,
1940-1941 na wschód ZSRR deportowano kilkaset tyś (ok.330 tyś obywateli polskich, w tym 211 tyś. Polaków. Nie licząc internowanych żołnierzy - ok.15do 22 tyś.
REPATRIACJA POLAKÓW.
1944-1948 z ZSRR, głównie z byłych wschodnich ziem Polski - ok. 1530 tyś. Polaków,
W kolejnej fazie repatriacji w latach 1958-1959: 248 tyś. Polaków,
Z Polski do ZSRR - ok. 480 tyś. Ukraińców, 36 tyś. Białorusinów, 2 tyś, Litwinów,
Ukraińców (ok.830 tyś.) Z Polski do USRR (nierzadko pod presją) - ok. 480 tyś. Ukraińców,
Ok. 150 tyś. osób w ramach akcji „Wisła” przymusowo przesiedlono na ziemie zachodnie i północne,
Z zachodniej Ukrainy w głąb ZR deportowano ok. 200 tyś. Ukraińców - podejrzenie o współpracę z organizacjami nacjonalistycznymi i zbrojnymi ugrupowaniami, wraz z rodzinami,
Z Chorwacji wypędzono lub uciekło ok.200 tyś. Serbów.
EUROPA ŚRODKOWO-WSCHODNIA.
Największe zmiany terytorialne i ludnościowe w Europie,
Zjawisko masowych migracji, a zwłaszcza masowego wypędzania nie występowało w pozostałej części Europy,
W konsekwencji: wymordowania znacznej większości Żydów oraz masowych ucieczek, przesiedleń, deportacji i emigracji - radykalna zmiana struktury narodowościowej szeregu państw.
9