STANDARDY POLITYKI WOBEC MNIEJSZOŚCI

NARODOWYCH I ETNICZNYCH

prof. dr. hab. Aliaksandr Krautsevich (Białorusin z Grodna) 11.X.2009 r.

Egzamin to test w dniu 17.01.2010 r., wpisy 7 lutego 2010 r.

………………………………………………………………..

Termin „mniejszości narodowe” został wprowadzony do języka umów międzynarodowych w tzw. Małych Traktatach Wersalskich po I Wojnie Świat.

W aktach prawa międzynarodowego używa się terminu „mniejszości narodowe” (bez ich definiowania):

• mniejszości etniczne, mniejszości językowe,

• mniejszości religijne, mniejszości kulturowe,

• społeczności aborygeniczne (autochtoniczne),

• nie istnieje powszechna definicja,

• socjologia często nie rozróżnia mniejszości narodowych i mniejszości etnicznych.

Definicja instrumentu o ochronie praw mniejszości Inicjatywy Środkowo-Europejskiej z 1994 roku:

• nie rozróżnia się mniejszości narodowych i etnicznych:

- art. 1:

Mniejszość narodowa--- „ grupę mniejszą liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie będący obywatelami tego państwa, maja etniczne, religijne i językowe cechy odróżniające ich od pozostałej części ludności i kierują się wolą własnej tradycji, religii, języka”

• mniejszość narodowa - to społeczność etniczna, która utożsamia się z narodem zorganizowanym we własne państwo,

• mniejszość etniczna - to społeczność niepaństwowa,

• uznanie danej grupy za mniejszość etniczną a nie narodową niesie za sobą konsekwencje polityczne. Grupa narodowa ma prawo do własnego państwa,

• Max Weber - dla członków mniejszości etnicznej najważniejszym pozostaje ustalenie „kim nie są”, natomiast dla narodowej ważne jest to „kim są”,

• ostatnio piszą o różnicach pomiędzy mniejszością narodową a grupą etniczną o charakterze imigracyjnym, często - diaspora emigracyjna, mniejszość miejska lub nowa mniejszość,

• czy może ona uzyskać status mniejszości narodowej i pod jakimi warunkami?

W którym momencie dana społeczność przekształca się w mniejszość narodową?

• państwa narodowe, z punktu widzenia liczebności mniejszości, dzielą się na homogeniczne - odsetek mniejszości narodowych nie przekracza 10%, rzadziej że 5%,

• niehomogeniczne - więcej niż 10% mniejszości narodowej (bywają one określane

jako „państwa mniejszościowe”),

• członkowstwo w mniejszości narodowej określa się za pomocą kryteriów:

• obiektywnych - czyli niezależnych od woli jednostki (pochodzenie, język, miejsce urodzenia, trwałe więzi etniczne itp.),

• subiektywnych - wynikających z decyzji jednostki (np. identyfikacja z określoną grupą etniczną, wola przynależności do niej, poczucie solidarności i wzajemne wspieranie się ze „swoimi”),

• współcześnie głównym kryterium jest samoidentyfikacja.

Terminy do oznaczenia i postaw w stosunkach narodowych:

• ksenofobia - niechęć lub wrogość do ludzi pod względem etnicznym,

• szowinizm - rozumiany najczęściej jako miłość bezkrytyczna do własnego narodu; to przekonanie o jego wyższości nad innymi i wrogość wobec nich.

To na ogół skrajna postać nacjonalizmu. Wyrażenie pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene'a Scribe'a; bohater tej opowieści był fanatycznie i naiwnie oddany Napoleonowi.

W szerszym kontekście pojęcie to oznacza też wyolbrzymione, bezkrytyczne i niezreflektowane uczucie przywiązania do własnego gatunku, grupy społecznej, płci, narodu albo przywódcy oraz wyolbrzymianie ich zalet, a pomniejszanie lub negowanie ich wad, idące zazwyczaj w parze z równie przesadnym i nieuzasadnionym deprecjonowaniem innych oraz uznawaniem prawa do ich ujarzmiania.

Pojęcie to bywa używane jako synonim dyskryminacji danych grup w danych dziedzinach,

• etnocentryzm - postawy i poglądy traktujące wartości własnej grupy narodowej jako centralne,

• patriotyzm - to mocne uczucie więzi z narodem, troska o jego dobro, gotowość ponoszenia ofiar,

• nacjonalizm - ma współcześnie następujące znaczenia:

- to proces kształtowania się narodu, ruch narodowy, określony stan świadomości narodowej, to idea państwa narodowego i dążenie do jego realizacji, ideologia dotycząca narodu i stosunków między narodami, określona postawa wobec własnego narodu i innych narodów. W jednych językach bardziej rozpowszechnione są jedne znaczenia, w innych inne.

***************************

Geneza mniejszości narodowych.

Źródła historyczne:

1. Procesy migracyjne i asymilacyjne w okresie Średniowiecza oraz czasów nowożytnych,

2. Wydarzenia polityczne czasów najnowszych, szczególnie w XX w.

• Średniowiecze: „Wędrówka Ludów” (V-X w.), jej koniec w X w. to początki współczesnej węgierskiej mniejszości narodowej w Słowacji, Chorwacji, Rumunii,

• Kolonizacja na prawie niemieckim (XII-XIV w.) to początki niemieckiej mniejszości narodowej w Czechach (Sudety), Słowacji i Polsce (Śląsk, Pomorze, Małopolska, Wielkopolska, Warmia, Mazury), Łotwie (pierwsza kolonia to miasto Ryga z okolicą), Litwie (Kraj Kłajpedski), Estonii, na Węgrzech i Rumunii,

• X-XIII w. - strefy kontaktowe, czyli pogranicza z pomieszanym osadnictwem. Przykłady to:

1. Podlasie ukraińsko-białorusko-polsko-litewskie pogranicze,

2. Mazury- polsko - niemiecko - litewsko - białoruskie pogranicze.

3. skomplikowana sytuacja w Galicji: wsie ukraińskie pod Rzeszowem,

4. przeważnie polski Lwów we wschodniej części Galicji.

• po porażkach Państwa Zakonnego w Prusach w XV w.

1. kolonizacja Warmii i Mazur - polsko - litewsko - białoruska

WYKŁAD Nr 2. 24.IX.2009 r.

• Po Unii Lubelskiej w 1568 r. - polska kolonizacja najpierw Ukrainy Prawobrzeżnej,

• W XVII-XVIII w. - polonizacja szlachty i mieszczaństwa na Litwie, Białorusi, Ukrainie,

• W Czechach - germanizacja,

• Na Słowacji i w Chorwacji - madziaryzacja warstw wyższych w Królestwie Węgierskim,

• W XVIII w. po powstrzymaniu ekspansji tureckiej - kolonizacja Wielkiej Równiny i Siedmiogrodu przez ludność wołosko-mołdawską, - mieszanka z Węgrami,

• Rozbiory Rzeczpospolitej - początki rosyjskiej mniejszości narodowej na Litwie, Białorusi, Ukrainie, w Polsce - wojsko, administracja, duchowieństwo, nauczyciele, właściciele ziemscy,

• Granice państwowe nie raz „odcięły” grupy narodowe od ich dotychczasowego państwa i zmieniły ich status,

• Zmiana statusu - z narodu panującego do mniejszości (Niemcy w Polsce, Czechosłowacji, na Litwie, Łotwie; Węgrzy w Czechosłowacji, Rumunii, Chorwacji; Serbowie w Chorwacji, Słowenii; Polacy - byłe tzw. Kresy Wschodnie; Rosjanie - Ukraina, Litwa (nie Białoruś),

• Podobny był los wielu wspólnot religijnych oraz Kościołów, których statut się zmieniał wraz ze zmianą przynależności państwowej,

• Niejednokrotnie złożona sytuacja społeczna - wielka własność ziemska w rękach jednej grupy narodowej, chłopi należeli do innego narodu (Niemcy w Czechach, na Śląsku, Pomorzu), Węgrzy na Słowacji i w Rumunii, Polacy na Ukrainie.

OKRES MIĘDZYWOJENNY 1919 - 1939

• Mniejszości stanowiły w wielu państwach około 1/3 ludności (Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia).

PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

• Zwycięskie mocarstwa sankcjonowały masowe przesiedlenia ludności z grup mniejszościowych,

• W ten sposób powstały obszary lub całe państwa „czyste etnicznie”,

BLOK RADZIECKI

• Prowadzono politykę ograniczania mniejszości,

• Prowadzono politykę zamkniętych granic.

PO UPADKU KOMUNIZMU W Europie Środkowo-wschodniej

(EŚW) w 1989 r.

• żywiołowe odrodzenie życia religijnego i narodowego,

• problem mniejszości nabrał nowej aktualności i dynamiki, a jego rozwiązanie należy do najkorzystniejszych wyzwań nowego czasu.

POLITYKA NARODOWOŚCIOWA W EŚW.

• większość EŚW w XIX w. do Austro-Węgier i Rosji,

• model austriacki - oficjalnie nie istniało pojęcie narodu państwowego. Narody Austrii - autonomia kulturalna,

• model rosyjski - jest uprzywilejowany naród państwowy i upośledzeni „inorodcy”,

• państwo - politykę dyskryminacji i asymilacji do narodu panującego,

• „model rosyjski” - praktykowany był również w Królestwie Węgierskim oraz w okresie międzywojennym w nowopowstałych państwach EŚW.

NOWY KSZTAŁT EŚW (1918 - 1922) i nowe mniejszości narodowe.

• kilkanaście nowych państw, każde było poróżnione z sąsiadami, prawie w każdym liczne mniejszości narodowe,

• sprzeczności terytorialne - seria konfliktów zbrojnych,

• większość sporów terytorialnych dotyczyła Polski i Węgier,

• koniec 1918 r. - konfrontacja oraz walki zbrojne:

- Wielkopolska (polsko- niemiecki),

- Ziemia Suwalska, Ziemia Wileńska (polsko - litewski),

- Ziemia Lwowska (polsko - ukraiński),

- Śląsk Cieszyński (polsko - czeski),

- Słowacja (Górne Węgry, Czesko - Węgierski),

- Siedmiogród i Banat (węgiersko - rumuński),

- Bukowizna (rumuńsko - ukraiński),

- Sesarabia (rumuńsko - rosyjski),

3. 1919 r. Pomorze Zachodnie; Warmia i Mazury; Górny Śląsk (polsko - niemiecki)

4. na wschodzie tzw. „ziemie zabrane” (polsko - rosyjski).

KSZTAŁTOWANIE SIĘ II RP.

• walki polsko - ukraińskie we Lwowie - Galicja Wschodnia - do Polski,

• Wielkopolska: 65% Polaków oraz 35 % Niemców. Powstanie wielkopolskie - do Polski wróciło 90% terytorium,

• Śląsk Cieszyński - 69% Polaków, 18% Czechów, 12% Niemców. Walki polsko-czeskie. Ententa - Czechom przyznano 55,6% spornego terytorium; Polakom - 44,4%,

• Spisz - konflikt czesko-polski. Ententa też podzieliła,

• Prusy Zachodnie (Pomorze Gdańskie i Ziemia Chełmińska), Spór polsko-niemiecki. Ententa: Gdańsk - Wolne Miasto Gdańsk: 1893 km² i 353 tys. mieszkańców - 1919, Polacy 10%). Do Polski wróciło 62% obszaru i 52% mieszkańców,

• Warmia, Mazury i Powiśle (Powiaty Sztumski, Kwidzyński i Suski) - plebiscyt 11.VII.1920 r. (559 tyś. mieszkańców -13% język polski jako ojczysty). Do Polski na Mazurach i Warmii 2,2%, na Powiślu - 7,6%,

• Górny Śląsk (polsko-niemiecki). Dramatyczne trzy powstania Śląskie których wynikiem był powrót do Polski ok. 60 - 90% potencjału przemysłowego Górnego Śląska,

• Po stronie niemieckiej pozostało 530 tyś. Polaków, w Polsce natomiast pozostało się 260 tys. Niemców Śląskich, wrogo nastawionych wobec państwa polskiego.

ZIEMIE ZABRANE

5. konflikt polsko-rosyjski. Na mocy traktatu pokojowego w Rydze 18.III.1921 r. granica biegła od Dźwiny na północy po Zbrucz na południu,

6. konflikt polsko-litewski o Wilno i Ziemię Wileńską - do Polski.

CZESKIE POGRANICZE (Niemcy nazywali Krajem Sudeckim)

• Niemców ok. 34% mieszkańców, stanowili większość na co najmniej 28% terytorium,

• Czesi (29.XI - 18.XII.1918) zbrojnie zajęły Pogranicze. Niemcy nie stawiali oporu.

ROZBIÓR WĘGIER

2. Swoją rolę odegrał przewrót bolszewicki w 1919 r.:

- do Czechosłowacji przeszła Słowacja i Ruś Podkarpacka,

- do Rumunii: Siedmiogród (55% Rumunów-1472 tyś. osób, 34,3%Węgrów - 918 tyś. osób i 8,7% Niemców - 234 tyś. osób),

3. W 1921 roku pozostało jedynie 32,9 % powojennego terytorium a niemal 1/3 narodu znalazła się poza granicami państwa.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Wykład 15.XI.2009 r.

Nowe państwa Europy po I W.Św.:

• Austria, Węgry, Czechosłowacja, Kraj Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 roku - Jugosławia),

• Polska, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia,

• Nie udało się obronić niepodległości Ukrainie i Białorusi.

----------------------

Po I W. Św. dokonywano wielu spisów powszechnych ludności jednak zawsze występowały problemy z ustaleniem liczby osób należących do konkretnych mniejszości.

Struktura narodowościowa państw Europy Środkowo-wschodniej.

• Czechosłowacja:

- Czesi ok. 51%,

- Słowacy ok. 16%,

- Rusini ok. 4%,

- pozostałe (przede wszystkim Węgrzy i Niemcy) ok. 29%.

• Polska:

- mniejszości narodowe - 31% ogółu ludności,

- Ukraińcy - 4,5 do 5,1 mln,

- Żydzi - 2,7 do 3,1 mln,

- Białorusini - 1 do 2 mln,

- Niemcy - 0,7 do 0,8 mln.

• Rumunia: dużo mniejszości narodowych. Według oficjalnych danych Węgrzy 29% w Transylwanii. Dane są wątpliwe.

• Węgrzy:

- Niemcy 479 tyś. ok. 6% ogółu ludności,

- Słowianie 160 tyś. ok. 1,5%,

• Najliczniejszymi mniejszościami narodowymi na całym obszarze E.Śr.W. były:

- mniejszość niemiecka - ponad 6 mln,

- -----`'------- ukraińska - ponad 6 mln,

- -----`'------- żydowska - około 5 mln,

- -----`'------- węgierska - około 3 mln.

Najistotniejsze aspekty zróżnicowania mniejszości narodowych.

• różnica liczebności,

• odmienny stopień świadomości narodowej,

• odmienne tradycje historyczne,

• szczególnie istotne - czy należała do narodu poprzednio panującego na tym terytorium,

• odmienna struktura społeczna (np. dużo niemieckich chłopów na Górnym Śląsku),

• odmienny stopień rozwoju kulturalnego,

• inne położenie geograficzne - na pograniczu z własnym państwem lub w oddaleniu , np. Węgrzy w Rumunii,

• mniejszości nawzajem w sąsiednich krajach np. polsko-niemiecka w Niemczech i Polsce lub nie. Np. Niemcy w Czechosłowacji, brak Czechów i Słowaków w Niemczech.

--------------------------------

Tzw. traktatowy system ochrony mniejszości narodowych Ligi Narodów

System ten był nieudolny z powodu braku kontroli Ligi Narodów.

• Ententa podpisała z Polską traktat o ochronie mniejszości narodowych. Został on wzorcem dla innych nowopowstałych państw.

• Art. 8 - możność zakładania organizacji,

• Art. 9 - rząd utrzymuje powszechne szkolnictwo mniejszościowe,

• Art. 10 i 11 - fundusze na szkolnictwo mniejszości żydowskiej oraz uwzględnienie przez państwo święta szabasu,

• Domagano się deklaracji o ochronie mniejszości wstępujących do Ligi Narodów. Składały je tylko niektóre państwa.

PROBLEMY ZWIĄZANE Z MNIEJSZOŚCIAMI NARODOWYMI.

• duża liczebność, w niektórych regionach przeważali np. Niemcy i Węgrzy w Czechosłowacji; Białorusini i Ukraińcy w Polsce; Bułgarzy i Węgrzy w Rumunii,

• zwarte mniejszości przy granicy - często problem polityczny, np. w Czechosłowacji, niemieckie powiaty przy granicy z Niemcami i Austrią - łatwa infiltracja i wpływy hitlerowskie. Białorusini i Ukraińcy w Polsce.

• Nowe państwa - narodowości, ci którzy należeli do grupy panującej, stali się mniejszościami (Niemcy w Polsce, Węgrzy w Rumunii i Czechosłowacji),

• Marzyli o powrocie, nowe większości pragnęły cofnąć skutki dotychczasowej dyskryminacji.

---------------------------------

Postawy narodów większościowych do mniejszości narodowych odmiennie z powodu tradycji, dotychczasowych relacji.

5. dzielona na „swoje” i „obce”,

6. „swoje” - narody słowiańskie w tym samym państwie, uznawane za regionalną część składową narodu panującego - podlegały naciskowi w kierunku asymilacji,

7. w Polsce - Białorusini i Ukraińcy,

8. w Czechosłowacji - Słowacy z jednym wyjątkiem - w Czechosłowacji Słowacy mieli stanowiska ministerialne,

9. w Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polsce i Rumunii mniejszości, pozostałe po narodach niegdyś panujących - traktowano jako obcych pod wszelkimi względami. Pamiętano o ich panowaniu,

10. często koła prawicowe zmierzały do ich dobrowolnej lub przymusowej emigracji,

11. „obce” - Niemcy w Czechosłowacji i Polsce,

12. Węgry - w Czechosłowacji i Rumunii,

13. Żydzi - odbierani wszędzie jako obcy (goście).

-----------------------------------

KONFLIKTY NARODOWOŚCIOWE

• Czechosłowacja: czesko-niemiecki o Sudety. Na konferencji w Monachium z udziałem Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch (29 - 30.IX.1938 r.) bez udziału Czechosłowacji oddane Niemcom,

• Czesko - polski na Śląsku Cieszyńskim. W Czechosłowacji ok. 100 tyś. Polaków - ukryta polityka asymilacyjna - zamykano polskie szkoły, zwalniano z pracy itd. 1938 r.,

aneksja przez Polskę - represje przeciwko ludności czeskiej,

7. Węgry - dążenie do rewizji granic,

8. Zwróciły się o arbitraż do Niemiec i Włoch w sprawie swoich roszczeń terytorialnych wobec Czecho-Słowacji,

9. Uzyskały 2.XI.1938 pas ziemi wzdłuż granicy od Bratysławy po granicę rumuńską (1,18 mln mieszkańców - połowa to Węgrzy),

10. 3 - 11.XI.1939 r. okupowały Ruś,

11. Rozbiór Czechosłowacji:

- niepodległość Słowacji ( za przyzwoleniem Niemiec - 14.III.1939 r. okupacja niemiecka Czech 14 - 15.III.1939 r.

POLSKA: konflikty

• polsko - ukraiński,

• polsko - białoruski,

• polsko - niemiecki,

• polsko - litewski,

• polsko - żydowski.

Wykład 4. 28.XI.2009 r.

Druga Wojna Światowa (1939 - 1945).

Różnica z I Wojną Światową.

• o wiele większe straty ludności cywilnej,

• przypadki masowego mordu jeńców wojennych (Katyń),

• Holokaust,

• masowe przemieszczenia ludności.

Rok 1939.

• 1.IX.1939 - atak Niemiec na Polskę - początek II Wojny Światowej,

• Niemcy zajęły 48,8%, ZSRR - 51,2% terytorium Polski,

• Zw. Radziecki odstąpił Litwie Kraj Wileński - 10.X.1939 r.

• Niemcy oddały Słowacji polską część Orawy i Spiszu,

• Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej Niemcy wcieliły do Prus Wschodnich okręg białostocki,

• Zw. Radziecki zagarnął Galicję - nigdy nie należała do Rosji,

• Deportacje Polaków - z ziem wcielonych do Rzeszy do GG - 923 tyś.; ZR do Syberii i Kazachstanu ok. 1,5 mln. Polaków i innych obywateli II RP.

• Siedmiogród. W 1940 r. Niemcy i Włochy w wyniku tzw. drugiego arbitrażu wiedeńskiego zmusiły Rumunię aby oddała Węgrom płn. Siedmiogród, Marmarosz i Krisznę (2,667 mln. mieszkańców).

Wojna a stosunki narodowe.

• mniejszość niemiecka w Polsce - w większości poparła okupanta niemieckiego,

• Ukraińcy, Białorusini, Żydzi walczyli wojsku polskim,

• Ziemie polskie stały się miejscem Holocaustu,

• 1943 r. konferencja w Teheranie - wielka trójka uzgodniła granice Polski na wschodzie i rekompensatę kosztem Niemiec na zachodzie,

• Państwo słowackie naznaczone było piętnem hitleryzmu - powstanie i ideologia,

• Słowacja wysłała wojska na front wschodni; wprowadziła ustawę antyżydowską - deportacje Żydów trwały od marca do października 1942, później zawieszone pod wpływem protestów biskupów słowackich i Watykanu,

• Jugosławia okupowana przez wojska niemieckie, włoskie, węgierskie i bułgarskie,

• 10.IV.1941 r - przy poparciu Włoch i Niemiec utworzono Niezależne Państwo Chorwackie i włączono do niego całą Bośnię i Hercegowinę,

• Doszło do rzezi serbsko-chorwackiej przede wszystkim w Bośni. Zapoczątkowali ją Chorwaci z muzułmanami przy poparciu niemieckim.

WĘGRY

• Były `niechętnym satelitą”. Podział Siedmiogrodu stwarzał potencjalny konflikt,

• Wojna - wielkie ofiary w ludziach zwłaszcza na froncie wschodnim (rozbicie armii pod Woroneżem w styczniu 1943 r. Starali się hamować represje antyżydowskie.

BIAŁORUŚ I UKRAINA

• Białoruś - nacjonaliści próbowali utworzyć państwo białoruskie pod protektoratem Niemiec - w kwietniu 1944 r. Hitler zezwolił - za późno,

• Ukraina - OUN podzielona na dwa odłamy (zaciekle się zwalczali) - wokół wodza Andria Melnika (M) - ugodowe, i Stepana Bandery (B). Banderowcy proklamowali niepodległość Ukrainy - Bandera i inne kierownictwo (ok.80%) w obozach i więzieniach. Formuła banderowców „ani Stalin ani Hitler”.

• Ukraińska Armia Powstańcza (UPA) utworzona z różnych jednostek w 1943 r. - walczyła przeciwko wszystkim - Niemcom, partyzantom radzieckim i polskiemu podziemiu,

• Z początkiem 1943 r. tzw. czystki etniczne organizowane przez UPA objęły Wołyń, a potem także Galicję Wschodnią, południowe Polesie i płd-wsch. Lubelszczyznę. Szybko przerodziły się w walki ukraińsko - polskie.

• Powstanie warszawskie nie poprawiło pozycji Polski,

• Po paru tygodniach za warszawskim było powstanie na Słowacji które miało uratować niezależność po wojnie, Rozpoczęło się przedwcześnie było krwawo stłumione, lecz zdjęło w jakimś stopniu odium kolaboracji z Rzeszą,

• W maju 1945 r. powstanie w Pradze,

• Na Węgrzech Niemcy przekazali władzę faszystom - orgia masowego mordowania Żydów.

POLITYKA NARODOWOŚCIOWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Rodzaje migracji spowodowanych II W.Św.

• Indywidualne:

1. w wyniku sytuacji bezpośredniego zagrożenia,

2. wyjazdy planowane, z powodu poczucia zagrożenia lub dyskryminacji.

Zorganizowane:

1. przesiedlenia przymusowe (umowa między rządami, wypędzenie, przesiedlenia w obrębie państwa),

2. dobrowolne, jako następstwo przymusu sytuacyjnego.

• Najwięcej dotknęły Niemców (ok.11,5 - 15 mln.),

• Najpierw z inicjatywy Hitlera niemal wszyscy opuścili tereny wcielone do ZR (ziemie Polski, Litwy, Łotwy i Estonii),

• W końcu wojny masowa ucieczka ludności niemieckiej przed wojskami radzieckimi,

• Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych nastąpiło masowe wysiedlenie Niemców - największe w Czechosłowacji i Polsce.

• Później wielu Niemców z własnej woli do RFN,

• W końcowym okresie wojny i do 1948 r. z Polski, Czechosłowacji, Węgier, Jugosławii i Rumunii wyjechało ok. 11,5 mln. Niemców (według niektórych danych niemieckich od 12 - 15 mln.),

• Na drugim miejscu według liczebności migracji - Polacy - ok. 3 mln.,

• Najbardziej masowe akcje: 1939-1942 ok. 900 tyś. Wysiedlono do GG z ziem wcielonych do III Rzeszy,

• 1940-1941 na wschód ZSRR deportowano kilkaset tyś (ok.330 tyś obywateli polskich, w tym 211 tyś. Polaków. Nie licząc internowanych żołnierzy - ok.15do 22 tyś.

REPATRIACJA POLAKÓW.

• 1944-1948 z ZSRR, głównie z byłych wschodnich ziem Polski - ok. 1530 tyś. Polaków,

• W kolejnej fazie repatriacji w latach 1958-1959: 248 tyś. Polaków,

• Z Polski do ZSRR - ok. 480 tyś. Ukraińców, 36 tyś. Białorusinów, 2 tyś, Litwinów,

• Ukraińców (ok.830 tyś.) Z Polski do USRR (nierzadko pod presją) - ok. 480 tyś. Ukraińców,

• Ok. 150 tyś. osób w ramach akcji „Wisła” przymusowo przesiedlono na ziemie zachodnie i północne,

• Z zachodniej Ukrainy w głąb ZR deportowano ok. 200 tyś. Ukraińców - podejrzenie o współpracę z organizacjami nacjonalistycznymi i zbrojnymi ugrupowaniami, wraz z rodzinami,

• Z Chorwacji wypędzono lub uciekło ok.200 tyś. Serbów.

EUROPA ŚRODKOWO-WSCHODNIA.

• Największe zmiany terytorialne i ludnościowe w Europie,

• Zjawisko masowych migracji, a zwłaszcza masowego wypędzania nie występowało w pozostałej części Europy,

• W konsekwencji: wymordowania znacznej większości Żydów oraz masowych ucieczek, przesiedleń, deportacji i emigracji - radykalna zmiana struktury narodowościowej szeregu państw.

Wykład 6 20.12.2009

Liczebność mniejszości narod. i etnicznych w Polsce ( w tys. osób)

Mniejszość (narodowość)	NSP 2002	Szacunek oficjalny (2002r.)
Białorusini	47,640	200-300
Czesi	0,386	2-3
Karaimi	0,045	0,2
Kaszubi	5,053	-
Litwini	5,639	20-25
Łemkowie	5,850	60-70
Niemcy	147,094	300-500
Ormianie	0,262	5-8
Romowie	12,731	20-30
Rosjanie	3,244	10-15
Słowacy	1,710	10-20
Ślązacy	172,682	-
Tatarzy	0,495	5
Ukraińcy	27,172	200-300
Żydzi	1,055	8-10
Grecy i Macedończycy	0,786	-
Inne narodowości	5,571	-
Niepolska-nieust.	3,650	-
Razem	435,294	841,2-1286,2
Odsetek	1,0%	2,2-3,1 %

1.Najliczniejsze mn. narod. w EŚW

- największą - Rosjanie- 15 min (gł. W byłych republikach ZR)

- ok.40% Węgrów (ok.3 min) mieszka poza granicami własnego państwa

2. Cztery typy (modele) polityki:

- model totalnego wykluczenia (w sytuacjach ostrego konfliktu etnicznego, działań zbrojnych)

- model częściowego czy segmentowego wykluczenia

- model homogeniczności społecznej

- model polityki zróżnicowania kulturowego

3.Międzynarodowe standardy ochrony mn. narod.

- Regulacje w ramach ONZ: 1992 - Deklaracja praw osób należących do mn. narod.; kilka konwencji międzynarodowych

- Regulacje Rady Europy: Europejska konwencja praw człowieka (1950)

4. Najważniejsze Europejskie dokumenty:

- Karta języków regionalnych lub mniejszościowych (1992/98). Zawiera def. Języków Mn.:” tradycyjnie używane przez Mn. narod.; różnią się od oficjalnego języka państwa; nie obejmuje to ani dialektów języka oficjalnego, ani języków migrantów”.

- Karta nie chroni żadnych Mn. - tworzy jedynie zobowiązania państw

- Konwencja ramowa w ochronie Mn. narod. (1995) - Pierwszy europejski prawnie wiążący wielostronny akt, poświęcony ochronie praw Mn. narod. Brak skutecznej kontroli. Nie zawiera definicji. Polska od 01.04.2001r.

- OBWE - powołanie Wysokiego Komisarza do spraw Mn. narod. (1992) - zapewnia „wczesne ostrzeganie”…………………………………………………………???????????????????????????

- Instrument inicjatywy Środkowoeuropejskiej w spr. ochrony Mn.narod. (19.11.1994) - deklaracja polityczna. Nowość - definicja Mn. narod. - grupa mniejsza liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie, będące obywatelami danego państwa , mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające od większości i kierują się ………………………………………….

5. Status prawny

- w międzynarodowych aktach prawnych (umowy konwencje wielostronne, dwustronne)

- w ustawodawstwie ochrony praw człowieka

- w ustawodawstwie krajowym

6. Ustawodawstwo krajowe

- Konstytucja

- Specjalne ustawy o mniejszościach

- poszczególne ustawy ( o edukacji, kulturze i inne)

7. Estonia, Litwa, Łotwa

- Estonia - prawo obywatelstwa wszystkim osobom, które posiadali do 16.06.1940 (aneksja), wraz z potomkami, niezależnie od pochodzenia etnicznego

- dla innych - wiek 18 lat, zamieszkanie na terytorium Estonii od co najmniej 2 lat oraz wykazanie elementarnej znajomości jęz. Estońskiego. Podobne warunki wprowadzono na Łotwie i Litwie.

8. Jednak napływowa ludność rosyjskojęzyczna - nie godzi się (mimo pomocy i zachęt w nauczaniu się języka) - pozostaje na statucie „cudzoziemców” - pozbawiona podst. Praw obywatelskich.

9. Ochrona praw Mn. narod. W Polsce

- status prawny: Konstytucja RP; szereg ustaw: Ordynacja Wyborca do Sejmu, o systemie oświaty, o radiofonii i telewizji, o jęz.polskim, kodeks karny, o ochronie danych osobowych

- głównie - w Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym od 06.01.2005r.

10. Oficjalnie Mn. nrod. i etniczne w Polsce

- Mn. narod. utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie

* Narodowe: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi

* Etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy

* Społeczności o charakterze etnoregionalnym: Kaszubi, Ślązacy

*Ślązacy - odmowa w rejestracji stowarzyszenia Związek ludności Narodowości Śląskiej (1997); Europejski Trybunał praw człowieka - podtrzymał odmowę (2004)

* Kaszubi - nie mają oficjalnie statusu Mn. narod. lub Etn., choć korzystają z części regulacji prawnych - głównie dot. Nauki i nauczania w jęz.kaszubskim w szkolnictwie publicznym.

11.Język mniejszości jako pomocniczy

- gminy - w których osoby należące do Mn. narod., etnicznej lub posługujące się językiem regionalnym stanowią co najmniej 20% mieszkańców mogą wprowadzić język mniejszości jako język pomocniczy stosowany w kontaktach z organami gminy oraz w postępowaniu sądowym I Instancji.

- obecnie 4 mn.: białoruska, litewska, niemiecka, kaszubska (20%).

12. Polskie instytucje do spraw Mn. narod. i etnicznych

- Sejmowa Komisja Mn. nard. I Etn.

- wydział Mn. narod. w ramach Departamentu Wyznań i Mniejszości WSWA

* Na szczeblu regionalnym i lokalnym

- wojewoda może posiadać Pełnomocnika do spraw Mn. narod. (są w 7 wojew.: dolnośląskim, lubuskim, małopolskim, opolskim, podkarpackim, podlaskim, warmińsko-mazurskim)

- Pełnomocnicy do spraw szkolnictwa dla Mn. narod. (tam gdzie są Mn.)

13. Problem dyskryminacji

* Dwa zasadnicze typy:

- bezpośrednia

- pośrednia (strukturalna, instytucjonalna) - niekorzystne warunki

- (Dyskryminacja pozytywna)

10

---