M

NIEJSZOŚCI NARODOWE I ETNICZNE

Wykład 5 Prawnomiędzynarodowa ochrona mniejszości –
geneza

2011/2012, semestr zimowy, II rok Politologii

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Szymona
Szymonowica w Zamościu

Dr Ewa Pogorzała

Zamieszkiwanie w państwach grup etnicznych
zaliczanych do mniejszości tradycyjnie traktowane
było jako wewnętrzny problem tych państw.

Wyjątek - ochrona mniejszości religijnych

Początkowo regulowana aktami panującego władcy
(np. ochrona ludności żydowskiej),

od czasów reformacji regulowana ustaleniami
międzypaństwowymi.

Szersze zainteresowanie ochroną mniejszości
narodowych dopiero w XX w.

w czasach nowożytnych pojawił się problem
międzynarodowej ochrony mniejszości
rozumianych początkowo jako mniejszości religijne,
a w czasach najnowszych także jako mniejszości
narodowe i językowe

F

ORMY MIĘDZYNARODOWOPRAWNEJ

OCHRONY MNIEJSZOŚCI

1. jako ogólna ochrona indywidualnych praw
każdego człowieka, poprzez przyjęcie klauzuli
zakazującej dyskryminacji jakiejkolwiek osoby
fizycznej z powodu jej rasy, narodowości, języka,
religii;

2. jako ochrona praw osób fizycznych
spowodowana ich przynależnością do mniejszości;

3. jako ochrona praw mniejszości rozumianej jako
pewna grupa społeczna.

ochrona praw mniejszości rozumianej jako pewna

grupa społeczna, w odróżnieniu od ochrony praw

osób fizycznych spowodowanej ich przynależnością

do mniejszości, w której pierwszoplanowym

czynnikiem jest jednak nadal zasada ochrony

indywidualnej, natomiast przynależność do

mniejszości (i przysługująca z tego tytułu ochrona

praw) ma charakter wtórny,

przy ochronie mniejszości jako grupy społecznej

pierwszoplanową rolę spełnia przyznanie takich

praw całej grupie, zaś z nich dopiero wynika

ochrona indywidualna praw danej osoby fizycznej

przynależnej do tej grupy.

P

ARYSKI TRAKTAT POKOJOWY

1763

R

.

Za początek ochrony międzynarodowej mniejszości
narodowych w czasach nowożytnych uważa się
zawarty 10 lutego 1763 r. paryski traktat pokojowy,

na jego mocy otrzymująca od Francji Kanadę
Anglia zobowiązała się przestrzegać praw
mniejszości katolickiej na tym terytorium.

treść traktatu dotyczyła grupy wyznaniowej, ale
jednocześnie odnosiła się do grupy etnicznej, tj.
głównie do osób narodowości francuskiej.

Ustalenia odnosiły się do mniejszości religijnej, ale
uwzględniały także element etniczny.

T

RAKTATY MNIEJSZOŚCIOWE

utworzenie międzynarodowego systemu ochrony
mniejszości, rozumianych jako mniejszości
narodowe, nastąpiło po pierwszej wojnie światowej,

w związku z powstaniem nowych państw w Europie
Główne Mocarstwa Sprzymierzone i
Stowarzyszone powołały specjalną Komisję
Nowych Państw.

Jej zadaniem było m. in. wypracowanie zasad
przestrzegania praw mniejszości narodowych na
terenie tych państw.

S

YSTEM TRAKTATOWEJ OCHRONY

MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

1) zapewnienie ochrony mniejszości w formie

specjalnych klauzul w traktatach pokojowych

podpisanych przez Austrię, Bułgarię, Turcję i Węgry;

2) zapewnienie ochrony mniejszości w formie odrębnych

traktatów o ochronie mniejszości, stanowiących

załącznik do właściwego traktatu pokojowego (tzw. Mały

Traktat Wersalski), narzuconych Polsce, Armenii,

Czechosłowacji, Grecji, Jugosławii, Rumunii;

3. zapewnienie ochrony mniejszości w formie deklaracji

o poszanowaniu praw mniejszościowych składanych

przez zainteresowane państwo przy przyjmowaniu do

Ligi Narodów (Albania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa).

zobowiązań w zakresie ochrony mniejszości nie
narzucono pokonanym Niemcom

zobowiązań w zakresie ochrony mniejszości nie
przyjęły główne mocarstwa, a zwłaszcza Francja i
Wielka Brytania.

U

KŁADY BILATERALNE

Innym rozwiązaniem, zapewniającym ochronę
mniejszości, były dwustronne porozumienia
podpisane między zainteresowanymi państwami.

układy bilateralne mogły przewidywać przekazanie
ochrony praw mniejszościowych, w razie ich
naruszenia przez państwo-sygnatariusza układu,
instytucjom międzynarodowym (Lidze Narodów).

Np. polsko-niemiecka konwencja z 15 maja 1922 r.
dotycząca Górnego Śląska (tzw. konwencja
genewska),

S

YSTEM WERSALSKI

(

POSTANOWIENIA UMOWNE I

ORZECZNICTWO MIĘDZYNARODOWYM

) –

ZAKRES

GWARANCJI

:

ochrona życia, wolności oraz cech przesądzających
o odrębności danej grupy mniejszościowej;

prawo nabycia przez członków grupy
mniejszościowej obywatelstwa danego państwa,
pomimo że posiadanie tego obywatelstwa nie jest
warunkiem sine qua non uznania za mniejszość;

pełne i wszechstronne równouprawnienie grup
mniejszościowych, faktyczne i prawne;

swoboda działania organizacji religijnych,
oświatowych i kulturalnych oraz prawo do
nauczania początkowego w języku ojczystym.

Z

OBOWIĄZANIA O OCHRONIE MNIEJSZOŚCI

,

W

M

AŁYM

T

RAKTACIE

W

ERSALSKIM

1. postanowienia odnoszące się do wszystkich
mieszkańców danego terytorium i zawierające
zobowiązanie państwa do poszanowania swobody
przekonań religijnych, wolności i ochrony życia
zamieszkałych na jego terytorium osób;

2. postanowienia odnoszące się do wszystkich
obywateli danego państwa i obejmujące zasadę ich
równości cywilnej, politycznej oraz prawo do
używania własnego języka;

3) postanowienia ogólne odnoszące się do tych
obywateli danego państwa, którzy zaliczani byli do
mniejszości narodowej, religijnej, językowej lub
rasowej, i zawierające prawo do prowadzenia
działalności religijnej, oświatowo-kulturalnej i
charytatywnej;

4. postanowienia odnoszące się do konkretnych
mniejszości w danym państwie, np. Sasów w
Siedmiogrodzie.

P

ROCEDURA DOCHODZENIA SWYCH PRAW

PRZEZ MNIEJSZOŚCI

Problem - podmiot mający prawo do wniesienia
skargi na państwo nie przestrzegające zobowiązań
traktatowych.

Na posiedzeniu Rady Ligi w październiku 1920 r.
uznano, że prawo takie przysługuje wyłącznie
państwu-członkowi Rady jako podmiotowi prawa
międzynarodowego.

Na podstawie raportu Tittoniego uznano jednak
za uzasadnione stworzenie możliwości
poszkodowanym mniejszościom dochodzenia ich
praw.

T

ZW

.

PROCEDURA POZATRAKTATOWA

stosując rozszerzającą interpretację
traktatu mniejszościowego, stworzono tzw.
procedurę pozatraktatową

polegała na przyznaniu mniejszościom prawa do
informowania Rady Ligi za pomocą

petycji

o

naruszeniu lub niebezpieczeństwie naruszenia
przez dane państwo zobowiązań traktatowych.

powołano specjalną Komisję Trzech, która miała
rozpatrywać wnoszone przez mniejszości petycje.

R

EZOLUCJA

R

ADY

L

IGI Z

5

WRZEŚNIA

1923

R

.

określała formalne warunki ważności petycji

• miała się ona opierać na postanowieniach

traktatowych;

• nie mogła zawierać żądania zerwania związku

politycznego między daną mniejszością a

państwem, w którym ta mniejszość mieszkała;

• nie mogła pochodzić ze źródła anonimowego lub

niedostatecznie pewnego;

• powinna być utrzymana w spokojnym i rzeczowym

tonie;

• fakty, które przytaczała, nie powinny były być

przedmiotem zwykłej procedury.

Petycje nie spełniające tych warunków nie mogły
być rozpatrywane przez Komisję Trzech.

Modyfikacja procedury 1925 r.: do Komisji Trzech
nie mógł wchodzić przedstawiciel państwa,
przeciwko któremu była skierowana skarga,
reprezentant państwa sąsiadującego z państwem
obwinianym o naruszenie postanowień
traktatowych oraz przedstawiciel kraju, którego
większość mieszkańców była tej samej
narodowości, co skarżąca mniejszość

P

RZEBIEG PROCEDURY

Uznanie przez tę Komisję (po ewentualnym rozpatrzeniu

sprzeciwu przeciwko przyjęciu petycji i wyjaśnień

państwa obwinionego o łamanie postanowień traktatu

mniejszościowego) zasadności petycji powodowało

skierowanie jej na posiedzenie Rady Ligi.

Uznanie przez Radę zasadności skargi zobowiązywało

obwiniane państwo do usunięcia nieprawidłowości w

wykonywaniu traktatu mniejszościowego.

Dalsze uchylanie się państwa zobowiązanego od

wypełnienia ustaleń traktatowych powodowało poddanie

sporu pod osąd Międzynarodowego Trybunału

Sprawiedliwości w Hadze, którego orzeczenie było

ostateczne.

K

RYTYKA SYSTEMU TRAKTATOWEJ OCHRONY

MNIEJSZOŚCI

Krytyka zwłaszcza ze strony państw, którym ten
system narzucono.

wybiórcze traktowanie ochrony praw
mniejszościowych poprzez narzucenie jej tylko
części państw.

niejednoznaczność ustaleń traktatowych, w których
posługiwano się wieloma pojęciami na określenie
grup mniejszościowych - co dawało możliwość
różnorodnego interpretowania traktatów przez
zainteresowane strony

Krytyka samej idei ochrony traktatowej z

zarzut, iż zobowiązania poszczególnych państw
stają się podstawą do ingerencji w ich sprawy
wewnętrzne,

w Europie międzywojennej przeważać zaczęły
tendencje centralistyczne i nacjonalistyczne.

w państwach o charakterze centro-narodowym nie
było miejsca na rozwijanie ochrony obcych
etnicznie grup, postrzeganych jako zagrożenie dla
jedności terytorialnej tych państw.

S

YSTEM

L

IGI

N

ARODÓW

-

PODSUMOWANIE

Był elementem zewnętrznym, często

przymusowym, w stosunku do prawa państwa

zamieszkania mniejszości, przez co stanowił

naruszenie jego suwerenności;

uwzględniał tylko ochronę o charakterze

zbiorowym, nie zapewniając możliwości ochrony

indywidualnej;

miał istotne znaczenie polityczne jako składnik

ówczesnych stosunków międzynarodowych (np.

stosunki polsko-niemieckie);

realizacja zobowiązań traktatowych podlegała

kontroli międzynarodowej, w tym

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

K

ONGRESY

M

NIEJSZOŚCI

N

ARODOWYCH

Rozpatrywanie problemu ochrony mniejszości
narodowych w trakcie obrad pokojowych w Wersalu
oraz jego traktatowe uregulowanie przyczyniło się
do aktywizacji poszczególnych grup
mniejszościowych.

Wyraźną aktywność przejawiały grupy mniejszości
niemieckiej, które w części państw utraciły status
narodu większościowego (Staatsvolk) i znalazły się
na statusie mniejszościowym

z inicjatywy mniejszości niemieckiej w Estonii w
październiku 1922 r. utworzono Związek
Niemieckich Grup Narodowych w Europie z
siedzibą w Wiedniu,

cel zjednoczenie mniejszości niemieckich i
wypracowanie wspólnych zasad działań na rzecz
polepszenia statusu tych mniejszości.

Inicjatywy w 1925 r. zmierzające do połączenia różnych
mniejszości:

próby powołania Związku Narodów Uciśnionych z
siedzibą w Berlinie,

Międzynarodowego Sekretariatu Mniejszości
Narodowych w Kopenhadze,

powołanie w Genewie biura porad prawnych dla
mniejszości

Projekt powołania Paneuropejskiego Związku
Mniejszości Narodowych (jako liga mniejszościowa,
odpowiednik Ligi Narodów),

powołanie Komitetu Mniejszości Polskich w Europie/
Kongresu Słowiańskich Mniejszości Narodowych.

M

EMORIAŁ

E. A

MMENDEGO

Latem 1925 r. prace nad zwołaniem zjazdu mniejszości europejskich
były już mocno zaawansowane.

Ich podstawą był memoriał opracowany przez E. Ammendego
(Niemca z Estonii) zatytułowany Powody, wytyczne i program
konferencji przedstawicieli wszystkich mniejszości narodowych w
Europie,

został przedyskutowany w trakcie spotkania w lipcu 1925 r. w
Warszawie przedstawicieli mniejszości niemieckich, węgierskich,
ukraińskich i litewskich.

Główne idee memoriału:

• upowszechnienia estońskiej ustawy z 1925 r. o autonomii
kulturalnej

• zwiększenia roli mniejszości na forum Ligi Narodów;

• przyznania mniejszościom szczególnych przywilejów;

• poparcia zasady generalizacji zobowiązań traktatowych w Europie.

1925

R

. I K

ONGRES

G

RUP

N

ARODOWYCH

E

UROPY

Efektem tych prac było zwołanie 15 października
1925 r. w Genewie I Kongresu Grup Narodowych
Europy

50 delegatów reprezentujących 34 mniejszości (15
narodowości).

Najliczniej reprezentowane były mniejszości
niemieckie (11 grup), polskie (4 grupy), węgierskie i
ukraińskie (po 3 grupy).

O

D

1926

R

. K

ONGRESY

M

NIEJSZOŚCI

N

ARODOWYCH

Celem Kongresów Mniejszości Narodowych (KMN) było:

• doprowadzenie do faktycznego równouprawnienia

mniejszości;

• uzyskanie przez nie autonomii kulturalnej;

• udzielanie pomocy narodowościom słabo

uświadomionym;

• usuwanie sprzeczności między mniejszościami a

państwem osiedlenia;

• wypracowanie ogólnych zasad współpracy mniejszości

z ich państwami macierzystymi;

• pozyskanie poparcia Ligi Narodów i innych organizacji

międzynarodowych.

L

INIE PODZIAŁÓW W

KMN

KMN były areną rywalizacji między różnymi grupami

mniejszościowymi i opcjami polityki poszczególnych

państw.

nieformalne podziały w łonie KMN można sklasyfikować

przyjmując jako kryterium stopień zorganizowania i siłę

mniejszości

dwa typy:

1. mniejszości silne gospodarczo i politycznie, o

wykształconym programie narodowym pokrywającym

się najczęściej z zamierzeniami polityki macierzystego

państwa; dla tych mniejszości Kongresy były środkiem

do realizacji zasad autonomii kulturalnej, a nawet celów

irredentycznych (mniejszości niemieckie, polskie,
ż

ydowskie);

2. mniejszości słabe o niskim poziomie
ś

wiadomości narodowej i stopniu zorganizowania

się; KMN były dla nich środkiem realizacji ich
postulatów narodowo-kulturalnych oraz
możliwością uzyskania akceptacji w państwie ich
osiedlenia (Katalończycy, Fryzowie).

Uwzględniając opcje polityczne mniejszości,
wyróżnić można:

1. nurt proniemiecki (mniejszości niemieckie,
ukraińskie, węgierskie, do 1933 r. żydowskie);

2. nurt propolski (mniejszości polskie, mniejszości
zrzeszone w Związku Mniejszości Narodowych w
Niemczech, okresowo rosyjskie i czeskie).

O

KRESY W DZIAŁALNOŚĆ

KMN

Okres pierwszy lata 1925-1927.

wypracowywanie wstępnych założeń
programowych, rywalizacja między mniejszościami
polskimi i niemieckimi.

Na III Kongresie (22-24 sierpnia 1927 r.) doszło do
faktycznego rozłamu zainicjowanego przez
mniejszości polskie, a zwłaszcza ich najsilniejszego
reprezentanta: Związek Polaków w Niemczech
(ZPwN).

Okres drugi lata 1928-1933

Początkowo poszukiwanie swoistego modus
vivendi zmierzającego do utrzymania jedności
KMN.

Mimo secesji utrzymywano nieformalne kontakty z
władzami Kongresów, które wykazywały się dużą
otwartością na zgłaszane postulaty.

Trzeci okres lata 1934-1938

Kongresy odbywały się głównie z udziałem
mniejszości niemieckich, węgierskich i ukraińskich.

W związku z podporządkowaniem KMN władzom III
Rzeszy, wystąpił wyraźny spadek autorytetu tego
forum.

Ostatnie dwa Kongresy (XII w Londynie w 1936 r. i
XIII w Sztokholmie w 1938 r.) nie wywołały
praktycznie większego rezonansu na forum
europejskim i samej Ligi Narodów.

KMN -

OCENA

Obrady Kongresów odbywały się co roku w okresie

między sierpniem a październikiem.

Miejscem obrad była przez długi okres Genewa.

Ostatnie Kongresy odbyły się w Bernie, Wiedniu,

Londynie i Sztokholmie.

Organem prasowym KMN było czasopismo Nation und
Staat wydawane w latach 1927-1937.

Kongresy nie stworzyły stałych podstaw polityki

mniejszościowej w Europie,

nie objęły wszystkich grup mniejszościowych,

wykazywały zbyt dużą podatność na politykę państw

macierzystych poszczególnych mniejszości,

uznać je jednak należy za

ważną próbę stworzenia

płaszczyzny współdziałania europejskich mniejszości

narodowych.

A

UTONOMIA NARODOWOŚCIOWA

Jeden z podstawowych założeń programowych
Kongresów Mniejszości Narodowych

uzyskanie autonomii w państwach osiedlenia
mniejszości

W rozumieniu potocznym autonomia to:
niezależność i samodzielność danego podmiotu.

A

UTONOMIA

oznacza rezygnację administracji centralnej
państwa z części jej

uprawnień

i przekazanie ich

ś

ciśle określonemu podmiotowi

(jednostce

terytorialnej lub grupie społecznej) jako

uprawnień

wyłącznych

(tzn. nie relizowanych przez

administrację centralną, a tylko przez podmiot
mający autonomię) lub

szczególnych

(tzn.

przekazanych przez administrację centralną jako
specjalnych praw dla podmiotu objętego
autonomią, przy zachowaniu przez tę administrację
współuczestnictwa w ich realizacji).

T

YPY AUTONOMII

autonomia terytorialna - polega na nadaniu przez
organy centralne państwa dla wyodrębnionej i
ś

ciśle określonej części jego terytorium

szczególnych uprawnień w dziedzinie administracji,
prawodawstwa, sądownictwa;

autonomia personalna - polega na nadaniu
szczególnych praw określonej grupie społecznej.

T

YPY AUTONOMII W KONTEKŚCIE PROBLEMATYKI MNIEJSZOŚCIOWEJ

(

PRZYCZYNĄ AUTONOMII TERYTORIALNEJ JEST

WIELONARODOWOŚCIOWY CHARAKTER PAŃSTWA

)

autonomia terytorialna

autonomia terytorialno-narodowościowa
(autonomia personalna sensu largo, autonomia
polityczno-kulturalna),

autonomia narodowościowa (autonomia
personalna sensu stricto, autonomia
kulturalna),

A

UTONOMIA TERYTORIALNA

przy jej wprowadzeniu państwo przyznaje
autonomię jakiemuś terytorium ze względów
polityczno-administracyjnych

przy czym czynnik narodowościowy nie jest
uwzględniany lub ma charakter drugorzędny;

np. autonomia województwa śląskiego w okresie
międzywojennym nadana ustawą z 15 lipca 1920 r.,

A

UTONOMIA TERYTORIALNO

-

NARODOWOŚCIOWA

(

AUTONOMIA PERSONALNA SENSU LARGO

,

AUTONOMIA

POLITYCZNO

-

KULTURALNA

)

przyznawana części terytorium danego państwa ze
względu na zamieszkiwanie na nim w zwartych
skupiskach ludności innej narodowości

np. autonomia zamieszkałych przez ludność
szwedzkojęzyczną, należących do Finlandii Wysp
Alandzkich

istnienie republik, okręgów i obwodów
autonomicznych w byłym ZSRR;

A

UTONOMIA NARODOWOŚCIOWA

(

AUTONOMIA

PERSONALNA SENSU STRICTO

,

AUTONOMIA KULTURALNA

)

polegająca na przyznaniu zamieszkałej na
terytorium danego państwa grupie ludności,
należącej do mniejszości narodowej, specjalnych
praw celem kultywowania jej kultury, tradycji,
języka, religii

Przykład: estońska ustawa o samorządzie
kulturalnym mniejszości narodowych z 5 lutego
1925 r.

Z

E WZGLĘDU NA KRYTERIUM ZAKRESU

RZECZOWEGO AUTONOMII

autonomia pełna – obejmuje szeroki katalog
uprawnień podmiotu posiadającego autonomię
(uprawnienia w zakresie prawodawstwa,
administracji, sądownictwa, życia gospodarczego i
kulturalno-oświatowego);

• autonomia częściowa – obejmującą tylko ściśle
określony katalog uprawnień (głównie w zakresie
ż

ycia kulturalno-oświatowe).

A

UTONOMIA A SAMORZĄD

Częściowa autonomia o charakterze terytorialno-
narodowościowym może przybrać postać samorządu
terytorialnego polegającego na zapewnieniu mniejszościom
narodowym udziału w sprawowaniu funkcji w organach władz
samorządowych

Formy realizacji: określenie liczby mandatów (stanowisk),
przypadających przedstawicielom danej mniejszości,
zniesienie progów zaporowych przy wyborach do władz
komunalnych, zniesienie wobec danej mniejszości obowiązku
uzyskania w wyborach określonego minimum głosów.

taki sposób rozumienia autonomii – utożsamianie jej z
samorządem - w okresie międzywojennym w literaturze
francuskiej

P

OSTULATY AUTONOMII NA FORUM

KMN

na forum KMN, występując z postulatami w sprawie

autonomii dla mniejszości narodowych (rozumianej

jako autonomia personalna sensu stricto),

posługiwano się pojęciem autonomii kulturalnej.

nie popierano autonomii terytorialno-

narodowościowej, określanej jako autonomia
polityczno-kulturalna, z uwagi na obawy państw

powstałych w wyniku pierwszej wojny światowej

przed stworzeniem, w wyniku autonomii

terytorialno-narodowościowej, przed działaniami

irredentycznymi.

Zamiennie posługiwano się także określeniem
autonomia narodowościowa.

A

UTONOMIA NARODOWOŚCIOWA W

E

STONII

W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Na podstawie art. 21 konstytucji estońskiej z 9
sierpnia 1920 r. przyznano ustawą z 5 lutego 1925
r. autonomię narodowościową dla zamieszkałych w
tym państwie mniejszości.

Przepisy ustawy oraz rozporządzeń wykonawczych
oparły autonomię dla mniejszości (typu autonomii
personalnej sensu stricto) na instytucjach

samorządu mniejszościowego, działającego w
ramach struktur estońskiego samorządu
powiatowego.

Z

AKRES PODMIOTOWY

Prawo do tworzenia samorządu mniejszościowego
przysługiwało z mocy ustawy

mniejszości

niemieckiej, rosyjskiej i szwedzkiej

oraz każdej

innej

liczącej ponad 3 tysiące

członków.

Mniejszości zainteresowane uzyskaniem
samorządu winny były złożyć, za pośrednictwem
swych organizacji kulturalnych, wniosek o
powołanie instytucji samorządu mniejszościowego.

K

ATASTER NARODOWOŚCIOWY

Po złożeniu wniosku władze państwowe były

zobowiązane przeprowadzić specjalny rejestr (kataster)

narodowościowy, do którego mógł się zapisać każdy

obywatel estoński mający ukończone 18 lat.

Niepełnoletnie dzieci były zaliczane do tej mniejszości,

do której należeli rodzice (w przypadku małżeństw

mieszanych narodowościowo rodzice wspólnie określali

narodowość dziecka, w przypadku sporu między

rodzicami dziecko uzyskiwało narodowość ojca).

Dzieci po uzyskaniu pełnoletności musiały w ciągu roku

określić swą narodowość pod rygorem wykreślenia z

rejestru.

Przynależność do samorządu mniejszościowego,

powodująca wykreślenie z katastru, ustawała w

wyniku:

wystąpienia na własne życzenie z samorządu

z urzędu w wyniku śmierci, utraty obywatelstwa

estońskiego

spadek liczby zarejestrowanych w rejestrze

członków danej mniejszości poniżej 3 tysięcy

powodował utratę przez tę mniejszość praw do

autonomii kulturalnej.

Prawidłowość prowadzenia katastru

narodowościowego podlegała kontroli sądownictwa

administracyjnego

Z

ADANIA SAMORZĄDU MNIEJSZOŚCIOWEGO

organizowanie, zarządzanie i nadzór nad
publicznym i prywatnym szkolnictwem danej
mniejszości;

opieka nad pozostałymi sprawami kulturalnymi
mniejszości jak również zarządzanie instytucjami
powołanymi do tych zadań.

U

PRAWNIENIA SAMORZĄDU

W stosunku do swych członków samorząd
mniejszościowy miał prawo wydawania
rozporządzeń, nabywania i zbywania uprawnień
oraz zaciągania zobowiązań, zawierania umów.

Samorządowi przysługiwała, w zakresie jego
kompetencji, zdolność sądowa i procesowa

O

RGANY SAMORZĄDU MNIEJSZOŚCIOWEGO

Rada Kulturalna – ciało uchwałodawcze,
wybierana przez zapisanych do katastru
pełnoletnich członków mniejszości na kadencję
trzyletnią, 20-60 członków;

• Zarząd Kulturalny - organ wykonawczy Rady,
wyłaniany przez Radę spośród członków danej
mniejszości uprawnionych do głosowania; co
najmniej 3 członków;

Kuratoria Kulturalne - pełniły rolę lokalnych
organów samorządowych.

W ich skład wchodzili z urzędu członkowie Rady
wybrani z danego terenu.

Kuratorium wyłaniało ze swego grona
przewodniczącego, lub w przypadku większej liczby
członków tego organu, prezydium Kuratorium.

Z

ASIĘG DZIAŁANIA SAMORZĄDU

Rada i Zarząd obejmowały zasięgiem swego
działania terytorium całego państwa estońskiego,

Kuratoria obejmowały obszar jednego lub kilku
powiatów.

F

INANSOWANIE

Ś

rodki finansowe na działalność samorządu

mniejszościowego pochodziły głównie z funduszy
państwowych i samorządowych:

zobowiązań państwa i samorządów lokalnych do
finansowania szkolnictwa publicznego,

dotacji przyznawanych na cele kulturalne,

ś

rodków uzyskiwanych na funkcjonowanie

samorządu lokalnego).

samorząd mniejszościowy mógł czerpać dochody z
własnego majątku i działalności gospodarczej.

dary, zbiórki, zapisy.

U

STAWA Z

1934

R

.

KRYTERIUM OBIEKTYWNE

Oparte na strukturze samorządu lokalnego samorządy

poszczególnych mniejszości funkcjonowały w Estonii w całym

okresie jej niepodległego bytu państwowego, ale z pewnymi

modyfikacjami

ograniczenia możliwości swobody określania swej

narodowości wprowadzono ustawą z 1934 r.

Ustawa utrzymała kataster narodowościowy, wprowadziła,

obok wcześniej obowiązującego kryterium subiektywnego,

także kryterium obiektywne

odnosiło się to do osób, które wcześniej zadeklarowały

narodowość estońska lub których ojciec lub dziadek w

gminnej ewidencji ludności figurowali w rubryce estońskiej.

Kryterium to nie dotyczyło osób porzucających przynależność

mniejszościową i deklarujących narodowość estońską.

U

STAWA ESTOŃSKA JAKO ROZWIĄZANIE

MODELOWE

Estońska ustawa o samorządzie kulturalnym
mniejszości narodowych służyła w okresie
międzywojennym za przykład rozwiązania
problemów narodowościowych w Europie.

Szczególnie popierały ją mniejszości należące do
KMN, widząc w niej możliwość realizacji postulatów
autonomii narodowościowej.

z mniejszym zainteresowaniem spotkała się ze
strony wielonarodowych państw, które estońskie
rozwiązanie traktowały jako wewnętrzną sprawę
tego państwa, a nie przykład godny naśladowania.