5 G �biński, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle NSP

G. Babiński „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle spisu ludności z roku 2002”.

Tekst dotyczy trzech największych mniejszości narodowych w Polsce: niemieckiej, ukraińskiej i białoruskiej, a także do problemów mniejszości śląskiej.

Pyt: Do jakiej narodowości się Pan/Pani zalicza? - przy podanej niżej definicji:

„Narodowość jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny (uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem”.

Pyt. Dotyczące używanego języka sformułowano w sposób umożliwiający podanie kilku odpowiedzi. Nie można ustalić w ilu przypadkach język inny niż polski używany był jako jedyny (razem 563 499 osób).

Zbiór osób o ieustalonej przynależności narodowej - 775 tys. osób.

Zależność między przynależnością narodową a językiem: pojawiają się rozbieżności. Np. znaczna przewaga przypadków używania języka kaszubskiego nad przypadkami identyfikacji kaszubskiej jest dowodem na to, że identyfikacja i tożsamość kaszubska mają wyraźnie regionalny charakter - w niewielkim stopniu etniczno-regionalny czy narodowy.

Urbanizacja mniejszości, które wcześniej zamieszkiwały główne obszary wiejskie o zdecydowanej dominacji rolnictwa, na ogół przyspiesza procesy asymilacji tych mnieszości.

Ukraińcy: awans społeczny tej grupy, która po wojnie zajmowała przede wszystkim tereny rolnicze; w latach 70tych - migracje do miast i wzrost wykształecenia --> prawdopodobnie podstawowe powody zmniejszenia się zakresu identyfikacji ukraińskiej w Polsce. Do tego dochodzą negatywne stereotypy i ogólna niechęć Polaków do Ukraińców.

Rozproszenie przestrzenne: woj. warmońsko-mazurskie, podkarpackie i lubelskie wskazuje na asymilację tej grupy.

Mniejszości religijne: Spis nie zawierał pytania o przynależność religijną, ale szacunki:

liczba wyznawców prawosławia - bez zmian
liczba wyznawców Kościoła greko-katolickiego (Kościoła Bizantyjsko-Ukraińskiego) - wzrosła o 200tys.

Liczebności mniejszości niemieckiej, ukraińskiej i białorusińskiej okazały się kilkakrotnie niższe niż przewidywały szacunki --> skutek procesów asymilacyjnych oraz przemian tożsamości mniejszości narodowych w Polsce w okresie powojennym (szczeg. Białoruskiej i ukraińskiej).

Mniejszość niemiecka: największe zmiany. Po 1989 roku stała się największą, najwyraźniej wyodrębnioną i najlepiej zorganizowaną mniejszością. W latach 90tych poważnie zagrożona przez ruchy ślązackie. Doświadczenie wyjazdów do Niemiec - często w bliższych kontaktach z niemieckim otoczeniem Niemcy polscy przekonywali się, że nie całkiem są Niemcami, ale bardziej są akceptowani jako Ślązacy.

Ślązacy: 2 podstawowe czynniki podstaw odrębności i deklaracji tożsamości śląskiej:

Ruch Autonomii Śląska - podstawy etniczne i częściowo genetyczne (wspólnota pochodzenia)
Związek Górnośląski - wiąże podstawy tożsamości przede wszystkim z określonym obszarem, regionem zamieszkania, niezależnie od etnicznego pochodzenia.

Grupa śląska znajduje się w fazie mobilizacji grupowej. Deklaracja przynależności to tej grupy - akt samookreślenia, samokreacji grupy. Podstawą tej tożsamości jest swiadomość, poczucie odrębności, wspólna historia krzywd oraz doświadczenie dyskryminacji i odrzucenia zarówno przez Niemców jak i Polaków. Możliwości jakie daje integracja europejska grupom etnicznym, z których chcą skorzystać Ślązacy. Proces przekształcania się śląskiej zbiorowości regionalnej w grupę etniczną rozpoczął się i trwa.

Kaszubi: tożsamość i identyfikacja kaszybska ma charakter kulturowo-regionalny, nie wyklucza przyjmowania dominującej tożsamości narodowej polskiej. Charakteryzuje ich pluralizm wewnętrzny - dwukulturowe osoby, znają dwie kultury choć niekoniecznie się z nimi jednakowo utożsamiają, oraz pluralizm kulturowy zewnętrzny - zróżnicowanie kulturowe zbiorowości, w której poszczególne jednostki pozostają jednokulturowe.

Zdaniem Babińskiego: w spisie przyjęto subiektywne kryterium przynależności narodowej i w tym przypadku moc odrzucania tego kryterium była maksymalna (wszytskie osoby z wątpliwościami przy określeniu swojej tożsamości innej niż polska). Przychyla się ku hipotezie, że wyniki spisu są bliższe raczej minimalnym niż maksymalnym faktycznym liczebnościom mniejszości. Postulat o wprowadzeniu stopniowalnego kryterium tożsamości narodowej (np. tożsamość podwójna).

Podsumowanie:

dane spisowe dostarczają istotnych informacji wtedy, gdy traktowane są jako informacje uzupełniające i gdy liczby są w jakiś sposób zrelatywizowane do sytuacji grupy mniejszościowej, kierunków i etapów przemian.
Istnieje stosunkowo szeroki zakres identyfikacji śląskiej, jako identyfikacji etnicznej podstawowej, niesprowadzalnej bez reszty do identyfikacji regionalnej
odrębność kaszubska ma wyraźnie regionalny charakter, nawet kodyfikacja języka kaszubskiego nie rodziła skutków w postaci krystalizacji odrębności kaszubskiej na poziomie etnicznym
wzrost odrębności śląskiej nastąpił na skutek zmiany identyfikacji mniejszościowej niemieckiej (Ślązacy określili się bardziej w opozycji do Niemców niż do Polaków)
wyraźna asymilacja mniejszości białoruskiej i ukraińskiej.