Ekonomiczne problemy

polityki ochrony

środowiska

Wykład 7.

Instrumenty i regulacje

prawno-administracyjne w

zakresie ochrony środowiska

Efekty zewnętrzne

• Jedna ze stron wpływa (poza rynkiem) na

sytuację

drugiej

wywołując

efekty

deformujące mechanizm rynkowej konkurencji

• Konsekwencje ekonomiczne:

wzrost albo spadek dobrobytu (dochodów)

drugiej strony w następstwie nieopłaconych

korzyści albo niezrekompensowanych kosztów

Rodzaje efektów

zewnętrznych

• Technologiczne efekty zewnętrzne

(technological, non-pecuniary)

• Przepełnienie/zatłoczenie (congestion)
• Pieniężne efekty zewnętrzne (pecuniary)
• Tylko technologiczne efekty zewnętrzne i

zjawisko congestion interesują nas w

ekonomii i polityce ochrony środowiska:

– Bezpowrotnie tracony dobrobyt społeczny
– Powszechne występowania w relacjach

procesów produkcyjnych i konsumpcji ze

środowiskiem przyrodniczym

Typologie efektów

zewnętrznych

• Technologiczne efekty zewnętrzne:

– Pozytywne (dodatnie) albo negatywne

(ujemne)

– Jednostronne albo dwu- lub wielostronne
– Ubywalne albo nieubywalne
– Indywidualne (o ograniczonym zasięgu)

albo ogólnospołeczne

• Analiza efektów zewnętrznych może

dokonywać się po stronie kosztów
albo analogicznie po stronie korzyści

Konsekwencje występowania

efektów zewnętrznych

• Negatywny efekt zewnętrzny (kosztowy)

powoduje, że dostarcza się konsumentom

zbyt wiele dobra po zaniżonej cenie

• Pozytywny efekt zewnętrzny (kosztowy)

powoduje, że dostarcza się konsumentom

za mało dobra po zawyżonej cenie

• W obu przypadkach całkowita nadwyżka

korzyści nad kosztami jest mniejsza od

możliwej do uzyskania w danej

gospodarce

Internalizacja kosztów

zewnętrznych

SPRAWCA

INSTYTUCJA

RZĄDOWA

POSZKODOWA

NI

koszty

zewnętrzn

e

regulacje

skargi

negocjacje i porozumienie

Instrumenty realizacji

polityki ochrony środowiska

• Instrumenty edukacyjne
• Instrumenty informacyjne
• Normy jakościowe i certyfikaty
• Negocjacje i dobrowolne

porozumienia

• Instrumenty prawno-administracyjne
• Instrumenty ekonomiczne

Edukacja

• Edukacja kształtuje świadomość, wiedzę,

umiejętności, nawyki, zwyczaje, codzienne
zachowania indywidualne i społeczne

• Zmiany świadomościowe wpływają na

dominujący system wartości, ale dzieje się
to w długim okresie i nie daje gwarancji
zrealizowania konkretnych celów

• Edukacja tworzy fundament polityki, ale

nie jest instrumentem sensu stricto

Informacja

• Instrumentalną role mają w polityce

zarówno generowanie informacji jak i jej

udostępnianie

• Informacja o stanie i jakości środowiska

ma być zapewniana obywatelom przez

odpowiednie agendy rządowe

• Informacja publiczna przybiera wiele

form: bieżące komunikaty, publikacje

popularne i fachowe, roczniki

statystyczne, wyspecjalizowane bazy

danych do celów naukowych

Normy jakościowe i

certyfikaty

• Punktem wyjścia jest audyt środowiskowy –

zgodne z procedurą sprawdzenie przebiegu

danego przedsięwzięcia pod względem wpływu

na środowisko

• Tworzy się system zarządzania środowiskowego

spełniającego określone wymagania

• Norma międzynarodowa ISO 14000
• Norma europejska EMAS
• Uzyskanie certyfikatu nie zamyka procesu

stałego doskonalenia zarządzania, organizacji

pracy, wykorzystania zasobów, produkcji,

postępowania z zanieczyszczeniami i odpadami

Dobrowolne porozumienia

• Najczęściej są to porozumienia między

instytucją ochrony środowiska
odpowiedzialną za regulację a
przedsiębiorstwami, których regulacja
miałaby dotyczyć

• Elastyczność regulacji jest podstawową

zaletą dla przedsiębiorstw

• W praktyce występuje niebezpieczeństwo

„przechwycenia regulacji” (lobbowanie,
fałszywa lub niepełna informacja, zmowa)

Warunki właściwej realizacji

dobrowolnych porozumień

• Warunkiem podjęcia dwustronnych rozmów

powinno być wcześniejsze określenie

zamierzonego celu ochrony środowiska

• Wiedza i możliwości kontrolne instytucji

regulującej powinny pozwalać na

weryfikację proponowanych rozwiązań

• Umowa powinna być skonstruowana jak

kontrakt: skwantyfikowane cele, termin ich

osiągnięcia, harmonogram realizacji,

sankcje na wypadek niedotrzymania

umowy

Regulacja

prawno-administracyjna

• Normy emisyjne
• Normy imisyjne
• Normy technologiczne
• Normy produktowe
• Normy poprawnego

postępowania

Normy emisyjne

• Są najprostsze do ustalenia z pomocą nauk

podstawowych (minimum safe standards,
critical loads) i wprowadzenia w życie z
pomocą aktów prawnych i administracyjnych

• Regulacja dotyczy już powstałych

zanieczyszczeń i nie motywuje do zmian
technologicznych

• Operowanie normami emisyjnymi nie daje

gwarancji bezpieczeństwa w sytuacji, kiedy
zanieczyszczenia mogą być szkodliwe,
migrują i łączą się ze sobą (efekt synergiczny)

Normy imisyjne

• Normowaniu podlega koncentracja

zanieczyszczeń w czasie oraz w konkretnych

receptorach i lokalizacjach

• W istocie, to koncentracja zanieczyszczeń, a

nie emisja, jest odpowiedzialna za stan

zdrowia ludzi i jakość ekosystemów

• Egzekwowanie norm imisyjnych natrafia na

trudności: identyfikacja sprawców, podział

odpowiedzialności między emitentów,

ustalenie zakresu odpowiedzialności

podmiotu regulującego (zwłaszcza w okresie

transformacji i istotnych zmian

własnościowych)

Normy technologiczne

• Normowanie skupia się na aparacie

produkcyjnym i zastosowanych technologiach

• Właściwe normy technologiczne mają

charakter prewencyjny, ponieważ
uniemożliwiają lub ograniczają samo
wystąpienie zanieczyszczeń

• Normy technologiczne mają charakter

zintegrowany: obniżają presje na środowisko
oraz zwiększają wydajność pracy i kapitału

• Z reguły są to rozwiązania bezpieczne dla

środowiska, ale bardzo kosztowne

Normy produktowe

• Normy produktowe dotyczą komponentów

tworzących dany produkt gotowy

• Wychodzi się z założenia, że pewne składowe

produktu mogą być szkodliwe dla środowiska

i dlatego zakazuje się ich stosowania lub

precyzyjnie określa ich udział w produkcie

• Posługiwanie się normami produktowymi jest

powszechne i najczęściej dotyczy ochrony

życia i zdrowia ludzi

• Normy produktowe, w pewnym zakresie,

mogą pełnić dla konsumentów rolę

instrumentu informacyjno-edukacyjnego

Normy poprawnego

postępowania

•

Negatywny wpływ na środowisko może być

następstwem niewłaściwego postępowania z

surowcami, urządzeniami, półproduktami,

produktami gotowymi lub powstającymi w czasie

produkcji odpadami

•

Normy właściwego postępowania potrzebne są

wszędzie tam, gdzie potencjalnie szkodliwy wpływ

na środowisko nie jest regulowany w inny sposób

•

Normy właściwego postępowania mogą dotyczyć

zarówno złożonych procesów technologicznych jak

i zachowań indywidualnych obywateli

Jednolite normy ilościowe

• Nieznajomość krańcowych kosztów i

korzyści z redukcji zanieczyszczeń
poszczególnych podmiotów gospodarczych
zmusza wprowadzających regulację do
stosowania rozwiązań typu „second best”

• Jednolite normy emisji, o ile są realistycznie

określone, nie są co prawda rozwiązaniem
optymalnym, ale jednak lepszym od
sytuacji braku regulacji

Dochód/Kosz

Dochód/Kosz

t

t

Wielko

Wielko

ść

ść

produkcji

produkcji

krańcowe
prywatne
korzyści netto

krańcowe
koszty
zewnętrzn
e

P

T

Wielko

Wielko

ść

ść

zanieczyszcze

zanieczyszcze

ń

ń

Z

P

 

 

 

Optymalny poziom
zanieczyszczeń

Norma
ilościowa

Europejska norma BAT

• Od roku 1984 posługiwano się normą BAT

(Best Available Technology) w postaci

złagodzonej: BATNEEC (Best Available

Technology Not Entailing Excessive Cost)

• Od roku 1996 BAT w wersji (Best Available

Technique), czyli najlepsza dostępna

technika, to podstawowy mechanizm

regulacji w krajach Unii Europejskiej

• Obecnie BAT, to norma obejmująca zarówno

normowanie technologii, jak i kompleksowe

normowanie przebiegu całego procesu

wytwarzania (cykl życia procesu)

IPPC oraz stosowanie BAT

• Normowanie z wykorzystaniem podejścia BAT

jest obowiązkowe: Dyrektywa Rady 96/61/WE
w sprawie zintegrowanego zapobiegania i
ograniczania zanieczyszczeń (Integrated
Pollution Prevention and Control – IPPC)

• Podjęcie działalności gospodarczej i

stwierdzenie istotnego oddziaływania na
środowiska pociąga za sobą konieczność
ubiegania się o zintegrowane pozwolenie
(IPPC), a to wymusza zastosowanie wyłącznie
dozwolonych technik wytwarzania

Powszechność stosowania

BAT

• Kategorie działalności przemysłowej objętych

Dyrektywą IPPC: energetyka, produkcja i obróbka
metali, przemysł mineralny, przemysł chemiczny,
obiekty wykorzystania i unieszkodliwiania
odpadów

• BREF to dokumenty referencyjne (normy, których

spełnienie decyduje o dopuszczeniu technik)
stosowane w trakcie wprowadzania regulacji BAT

• Nowe kraje członkowskie są odpowiedzialne za

terminowe objęcie pozwoleniami zintegrowanymi
wszystkich obiektów objętych tą regulacją

Dyrektywa UE jako narzędzie

regulacji prawno-

administracyjnej

• Dyrektywa Rady 96/61/WE nazywana

IPPC (Integrated Pollution Prevention
and Control) prowadzi do wydawania
tzw. pozwoleń zintegrowanych

• Kategorie działalności przemysłowej

objętych Dyrektywą IPPC: energetyka,
produkcja i obróbka metali, przemysł
mineralny, przemysł chemiczny,
obiekty wykorzystania i
unieszkodliwiania odpadów

Cel wprowadzenia pozwoleń

zintegrowanych

• Objęcie regulacją prawno-

administracyjną wszystkich instalacji,
które powodują negatywne zmiany w
środowisku

• Spełnienie przez instalacje uzyskujące

pozwolenie minimalnych wymagań BAT

• Wyeliminowanie praktyk polegających na

wybiórczym lub pozornym ograniczaniu
negatywnego wpływu na wszystkie
komponenty środowiska

Zadania pozwoleń

zintegrowanych

• Zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń

poprzez stosowanie najlepszych dostępnych
technik produkcji

• Ograniczanie powstawania odpadów oraz

ich unieszkodliwianie

• Efektywne wykorzystanie energii
• Ograniczanie przyczyn i skutków

powstawania niebezpiecznych awarii

• Zapewnienie podjęcia działań

rekultywacyjnych ograniczających ryzyko
środowiskowe

Stosowanie IPPC

• Nowe kraje członkowskie są

odpowiedzialne za terminowe objęcie

pozwoleniami zintegrowanymi wszystkich

obiektów objętych tą regulacją

• Ze względu na wysokie koszty i czas

dostosowania się do wymagań

określonych przez BAT stosowano okresy

przejściowe

• W Polsce okresy przejściowe musiały

dotyczyć ponad 150 dużych instalacji,

ciepłowni komunalnych, składowisk

odpadów komunalnych