Mukowiscydoza
Mukowiscydoza
cystic fibrosis (CF) zwłóknienie torbielowate
cystic fibrosis (CF) zwłóknienie torbielowate
Etiologia, zmiany narządowe i ich następstwa.
Etiologia, zmiany narządowe i ich następstwa.
Deja Anna,
Deja Anna,
Deja Marta,
Deja Marta,
Daleszyńska Katarzyna,
Daleszyńska Katarzyna,
Dorsch Natalia,
Dorsch Natalia,
Erdmańska Katarzyna
Erdmańska Katarzyna
Rok I, pielęgniarstwo
Rok I, pielęgniarstwo
Gr. 2
Gr. 2
Mukowiscydoza – cystic fibrosis (CF)
Mukowiscydoza – cystic fibrosis (CF)
zwłóknienie torbielowate
zwłóknienie torbielowate
Jest najczęściej występującą chorobą genetyczną u ludzi.
Jest najczęściej występującą chorobą genetyczną u ludzi.
Przyczyną choroby jest mutacja genu odpowiedzialnego min. za syntezę
Przyczyną choroby jest mutacja genu odpowiedzialnego min. za syntezę
błonowego kanału chlorkowego
błonowego kanału chlorkowego
CFTR
CFTR
(cystic fibrosis transmembrane conductance
(cystic fibrosis transmembrane conductance
rebulator). Gen choroby umiejscowiony jest (i przenoszony dziedzicznie) w długim
rebulator). Gen choroby umiejscowiony jest (i przenoszony dziedzicznie) w długim
ramieniu chromosomu VII.
ramieniu chromosomu VII.
Istnieje wiele odmian genu mukowiscydozy. W roku 1995 Instytut CFGAC
Istnieje wiele odmian genu mukowiscydozy. W roku 1995 Instytut CFGAC
zarejestrował ponad 1000 mutacji. Najczęściej występuje mutacja delta F 508;
zarejestrował ponad 1000 mutacji. Najczęściej występuje mutacja delta F 508;
jest ona prawdopodobnie czynnikiem decydującym o niewydolności
jest ona prawdopodobnie czynnikiem decydującym o niewydolności
zewnątrzwydzielniczej trzustki.
zewnątrzwydzielniczej trzustki.
Organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we
Organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we
wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (głównie w układzie oddechowym,
wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (głównie w układzie oddechowym,
pokarmowym i rozrodczym).
pokarmowym i rozrodczym).
Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą się przede wszystkim
Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą się przede wszystkim
przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz niewydolnością enzymatyczną trzustki z
przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz niewydolnością enzymatyczną trzustki z
następowymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydzielają pot o
następowymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydzielają pot o
podwyższonym stężeniu chloru i sodu (tzw. "słony pot").
podwyższonym stężeniu chloru i sodu (tzw. "słony pot").
Według najnowszych badań co 25
Według najnowszych badań co 25
osoba jest nosicielem uszkodzonego genu powodującego mukowiscydozę.
osoba jest nosicielem uszkodzonego genu powodującego mukowiscydozę.
Dziecko rodzi się już z
Dziecko rodzi się już z
mukowiscydozą,
mukowiscydozą,
dlatego też, określa się
dlatego też, określa się
ją często mianem
ją często mianem
choroby wrodzonej.
choroby wrodzonej.
Dziecko chore zawsze
Dziecko chore zawsze
dziedziczy dwa geny
dziedziczy dwa geny
powodujące CF, jeden
powodujące CF, jeden
od swej matki, drugi od
od swej matki, drugi od
ojca. Oboje rodzice
ojca. Oboje rodzice
określani są jako
określani są jako
nosiciele genu, gdyż
nosiciele genu, gdyż
Każde z nich ma tylko
Każde z nich ma tylko
po jednej kopii genu CF.
po jednej kopii genu CF.
Dziecko chore na
Dziecko chore na
mukowiscydozę może
mukowiscydozę może
urodzić się tylko wtedy,
urodzić się tylko wtedy,
gdy oboje jego rodzice są
gdy oboje jego rodzice są
nosicielami genu CF.
nosicielami genu CF.
Objawy ze strony układu oddechowego
Objawy ze strony układu oddechowego
Występują u ponad 90% chorych.
Występują u ponad 90% chorych.
gęsty i lepki śluz, który zalega w oskrzelach i jest podłożem dla rozwoju
gęsty i lepki śluz, który zalega w oskrzelach i jest podłożem dla rozwoju
bakterii
bakterii
występuje uciążliwy kaszel, niekiedy duszność (pierwsze objawy mogą
występuje uciążliwy kaszel, niekiedy duszność (pierwsze objawy mogą
wystąpić już w wieku niemowlęcym)
wystąpić już w wieku niemowlęcym)
nawracające zapalenia oskrzeli i płuc, trudno poddające się typowemu
nawracające zapalenia oskrzeli i płuc, trudno poddające się typowemu
leczeniu, prowadzą do rozstrzeni oskrzeli i włóknienia płuc
leczeniu, prowadzą do rozstrzeni oskrzeli i włóknienia płuc
przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa z polipami (głównie u starszych
przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa z polipami (głównie u starszych
dzieci i dorosłych)
dzieci i dorosłych)
Zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej (Fot. 1), na którym w górnych
polach widoczne są linijne cienie (A). Zmiany dominują po stronie prawej
czemu towarzyszą plamiste cienie (B), które mogą występować w płucach
lub odpowiadać zalegającej wydzielinie w poszerzonych oskrzelach.
Obrazowanie płuc w tomografii komputerowej o wysokiej rozdzielczości (Fot. 2 i
3) wykonane w tym samym czasie uwidoczniło znacznego stopnia poszerzenie
światła i pogrubienie ściany oskrzeli górnopłatowych (C). Zmiany dominują po
prawej stronie, gdzie oskrzela wypełnia wydzielina i gdzie występują
zagęszczenia w miąższu płuca (D). Dodatkowo widoczne jest również
pomniejszenie objętości prawego płuca: skupienie oskrzeli na mniejszej
przestrzeni, przemieszczenie linii łączącej przedniej w prawo (E) oraz zastępcze
rozdęcie lewego płuca.
Po leczeniu wykonano kontrolne zdjęcie RTG klatki piersiowej
(Fot. 4). Widać niemal całkowitą regresję zagęszczeń w obu
górnych płatach. Widoczne są dyskretne linijne cienie w górze
płuca prawego.
Objawy ze strony przewodu
Objawy ze strony przewodu
pokarmowego
pokarmowego
Występują u około 75% chorych.
Występują u około 75% chorych.
gęsty i lepki śluz blokuje przewody trzustkowe i przyjmowane
gęsty i lepki śluz blokuje przewody trzustkowe i przyjmowane
pokarmy nie są odpowiednio trawione i wchłaniane, co prowadzi do
pokarmy nie są odpowiednio trawione i wchłaniane, co prowadzi do
zaburzeń odżywiania
zaburzeń odżywiania
występują obfite, nie uformowane, cuchnące, tłuszczowate stolce
występują obfite, nie uformowane, cuchnące, tłuszczowate stolce
(najczęściej od wczesnego dzieciństwa)
(najczęściej od wczesnego dzieciństwa)
powiększenie objętości brzucha, niekiedy wypadanie odbytnicy
powiększenie objętości brzucha, niekiedy wypadanie odbytnicy
niedrożność smółkowa jelit w okresie noworodkowym (często
niedrożność smółkowa jelit w okresie noworodkowym (często
pierwszy objaw mukowiscydozy)
pierwszy objaw mukowiscydozy)
Objawy ze strony układu rozrodczego
Objawy ze strony układu rozrodczego
Kobiety:
Kobiety:
zwiększone wytwarzanie nadmiernie gęstego i lepkiego śluzu w szyjce
zwiększone wytwarzanie nadmiernie gęstego i lepkiego śluzu w szyjce
macicy. Zawiera on mniej wody i elektrolitów. Nie występuje zjawisko
macicy. Zawiera on mniej wody i elektrolitów. Nie występuje zjawisko
"upłynnienia" śluzu obserwowane u zdrowych kobiet w czasie owulacji.
"upłynnienia" śluzu obserwowane u zdrowych kobiet w czasie owulacji.
powstawanie polipów śródszyjkowych.
powstawanie polipów śródszyjkowych.
lepki śluz utrudniając przechodzenie plemników zmniejsza szansę
lepki śluz utrudniając przechodzenie plemników zmniejsza szansę
zapłodnienia. Jeżeli już dojdzie do zapłodnienia, to utrudnione jest
zapłodnienia. Jeżeli już dojdzie do zapłodnienia, to utrudnione jest
zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy. To wszystko
zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w ścianie macicy. To wszystko
powoduje, że szansę na zajście w ciążę u kobiet chorych na mukowiscydozę
powoduje, że szansę na zajście w ciążę u kobiet chorych na mukowiscydozę
są około czterokrotnie mniejsze niż w całej populacji.
są około czterokrotnie mniejsze niż w całej populacji.
U dziewcząt chorych na mukowiscydozę dojrzewanie jest opóźnione
U dziewcząt chorych na mukowiscydozę dojrzewanie jest opóźnione
względem zdrowych koleżanek o około 2-3 lata.
względem zdrowych koleżanek o około 2-3 lata.
Mężczyźni:
Mężczyźni:
już w okresie płodowym dochodzi do zatkania przewodów
już w okresie płodowym dochodzi do zatkania przewodów
najądrza i nasieniowodów nadmiernie lepkim śluzem,
najądrza i nasieniowodów nadmiernie lepkim śluzem,
charakterystycznym dla tej choroby. Przewlekła niedrożność
charakterystycznym dla tej choroby. Przewlekła niedrożność
prowadzi do zmian zarostowych i degeneracyjnych stwierdzanych już
prowadzi do zmian zarostowych i degeneracyjnych stwierdzanych już
u niemowląt.
u niemowląt.
Często stwierdza się zupełny brak nasieniowodów. Przyjmuje się,
Często stwierdza się zupełny brak nasieniowodów. Przyjmuje się,
że stwierdzenie obustronnej atrofii lub braku nasieniowodów powinno
że stwierdzenie obustronnej atrofii lub braku nasieniowodów powinno
być wskazaniem do diagnostyki w kierunku mukowiscydozy,
być wskazaniem do diagnostyki w kierunku mukowiscydozy,
niezależnie od innych objawów chorobowych.
niezależnie od innych objawów chorobowych.
zmniejszenie ilości komórek Sertoliego ułatwiających dojrzewanie
zmniejszenie ilości komórek Sertoliego ułatwiających dojrzewanie
plemników oraz obecność obszarów powstawania nieprawidłowych
plemników oraz obecność obszarów powstawania nieprawidłowych
plemników. Całkowita liczba dojrzałych plemników jest obniżona i
plemników. Całkowita liczba dojrzałych plemników jest obniżona i
stwierdza się zwiększony odsetek plemników nieprawidłowych.
stwierdza się zwiększony odsetek plemników nieprawidłowych.
U 97-98% mężczyzn stwierdza się bezpłodność.
U 97-98% mężczyzn stwierdza się bezpłodność.
U chłopców obserwuje się występowanie przepuklin
U chłopców obserwuje się występowanie przepuklin
pachwinowych, wodniaków jąder i niezstąpienia jąder (wnętrostwo).
pachwinowych, wodniaków jąder i niezstąpienia jąder (wnętrostwo).
Inne objawy:
Inne objawy:
opóźnienie rozwoju fizycznego (niedobór masy i wysokości ciała)
opóźnienie rozwoju fizycznego (niedobór masy i wysokości ciała)
upośledzenie rozwoju mięśni (np. brak pośladków)
upośledzenie rozwoju mięśni (np. brak pośladków)
nadmierna męczliwość (szybkie męczenie się przy wysiłku)
nadmierna męczliwość (szybkie męczenie się przy wysiłku)
Zmiany narządowe – układ oddechowy
Zmiany narządowe – układ oddechowy
Narząd / układ
Narząd / układ
Odsetek chorych
Odsetek chorych
Drogi oddechowe
Drogi oddechowe
górne:
górne:
polipy nosa
polipy nosa
zapalenie zatok przynosowych
zapalenie zatok przynosowych
dolne:
dolne:
zapalenie oskrzelików
zapalenie oskrzelików
zapalenie oskrzeli
zapalenie oskrzeli
rozstrzenie oskrzeli
rozstrzenie oskrzeli
6-20%
6-20%
90-100%
90-100%
ostatecznie 100%
ostatecznie 100%
Zmiany narządowe - układ pokarmowy
Zmiany narządowe - układ pokarmowy
Narząd / układ
Narząd / układ
Odsetek chorych
Odsetek chorych
(%)
(%)
Przewód pokarmowy
Przewód pokarmowy
niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki
niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki
niedrożność smółkowa
niedrożność smółkowa
równoważniki niedrożności smółkowej
równoważniki niedrożności smółkowej
wypadanie śluzówki odbytnicy
wypadanie śluzówki odbytnicy
wgłobienie jelita
wgłobienie jelita
zapalenie trzustki
zapalenie trzustki
kamica żółciowa
kamica żółciowa
wątroba: stłuszczenie ogniskowe
wątroba: stłuszczenie ogniskowe
zwłóknienie dróg żółciowych
zwłóknienie dróg żółciowych
marskość
marskość
85
85
10
10
10-30
10-30
20
20
1
1
5
5
12
12
20
20
20
20
5
5
Zmiany narządowe - inne
Zmiany narządowe - inne
Narząd / układ
Narząd / układ
Odsetek chorych
Odsetek chorych
(%)
(%)
Układ wewnątrzwydzielniczy
Układ wewnątrzwydzielniczy
cukrzyca
cukrzyca
opóźnienie dojrzewania
opóźnienie dojrzewania
Układ rozrodczy
Układ rozrodczy
mężczyźni: azoospermia obturacyjna
mężczyźni: azoospermia obturacyjna
kobiety: gęsty śluz szyjkowy
kobiety: gęsty śluz szyjkowy
Gruczoły potowe
Gruczoły potowe
chlorki>60 mmol/I
chlorki>60 mmol/I
udar cieplny
udar cieplny
15
85
98
>95
98
Rozpoznanie
Rozpoznanie
(Test chlorkowy)
(Test chlorkowy)
W mukowiscydozie wydzielany pot zawiera wyjątkowo dużo chlorku sodu i
W mukowiscydozie wydzielany pot zawiera wyjątkowo dużo chlorku sodu i
jest bardzo słony. Na podstawie tego zaburzenia opracowano test, który
jest bardzo słony. Na podstawie tego zaburzenia opracowano test, który
pomaga w postawieniu diagnozy.
pomaga w postawieniu diagnozy.
Bada się stężenie chlorków w pocie. Wartości większe niż 60 mEq/l
Bada się stężenie chlorków w pocie. Wartości większe niż 60 mEq/l
(miliekwiwalentów na litr) przemawiają za rozpoznaniem mukowiscydozy.
(miliekwiwalentów na litr) przemawiają za rozpoznaniem mukowiscydozy.
Jednak w diagnozie oprócz testu chlorkowego ważny jest cały obraz
Jednak w diagnozie oprócz testu chlorkowego ważny jest cały obraz
kliniczny: zmiany w płucach i układzie pokarmowym oraz występowanie
kliniczny: zmiany w płucach i układzie pokarmowym oraz występowanie
choroby w rodzinie. Ważnym objawem w rozpoznaniu jest też
choroby w rodzinie. Ważnym objawem w rozpoznaniu jest też
występowanie niedrożności smółkowej.
występowanie niedrożności smółkowej.
Leczenie choroby oskrzelowo-płucnej w
Leczenie choroby oskrzelowo-płucnej w
przebiegu mukowiscydozy wymaga:
przebiegu mukowiscydozy wymaga:
usunięcia gęstej i lepkiej wydzieliny z dróg oddechowych
usunięcia gęstej i lepkiej wydzieliny z dróg oddechowych
opanowania zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli i płuc za pomocą
opanowania zaostrzeń przewlekłego zapalenia oskrzeli i płuc za pomocą
antybiotykoterapii
antybiotykoterapii
Oczyszczanie oskrzeli z ropnej wydzieliny wymaga podawania leków ją
Oczyszczanie oskrzeli z ropnej wydzieliny wymaga podawania leków ją
upłynniających i fizjoterapii układu oddechowego. Efektywna fizjoterapia nie
upłynniających i fizjoterapii układu oddechowego. Efektywna fizjoterapia nie
tylko poprawia drożność oskrzeli, lecz także przez stałe eliminowanie bakterii,
tylko poprawia drożność oskrzeli, lecz także przez stałe eliminowanie bakterii,
substancji zapalnych i proteolitycznych ogranicza nasilenia przewlekłych
substancji zapalnych i proteolitycznych ogranicza nasilenia przewlekłych
stanów zapalnych, zwalniając rozwój nieodwracalnego uszkodzenia oskrzeli i
stanów zapalnych, zwalniając rozwój nieodwracalnego uszkodzenia oskrzeli i
płuc. Leczenie antybiotykami ma na celu opanowanie zakażenia bakteryjnego
płuc. Leczenie antybiotykami ma na celu opanowanie zakażenia bakteryjnego
oskrzeli i płuc. Stosowanie kompleksowego leczenia w połączeniu z
oskrzeli i płuc. Stosowanie kompleksowego leczenia w połączeniu z
fizjoterapią ma spowolnić nieodwracalne zmiany oskrzelowo-płucne.
fizjoterapią ma spowolnić nieodwracalne zmiany oskrzelowo-płucne.
Leczenie objawów ze strony układu
Leczenie objawów ze strony układu
pokarmowego
pokarmowego
Podstawową zasadą jest korygowanie niedoboru enzymów trzustkowych z
Podstawową zasadą jest korygowanie niedoboru enzymów trzustkowych z
zapewnieniem wysoko energetycznej diety, pokrywającej 120-150%
zapewnieniem wysoko energetycznej diety, pokrywającej 120-150%
dobowego zapotrzebowania kalorycznego dla zdrowych rówieśników.
dobowego zapotrzebowania kalorycznego dla zdrowych rówieśników.
Ponadto należy zwiększyć dawkę podawanych witamin, zwłaszcza A, D, E,
Ponadto należy zwiększyć dawkę podawanych witamin, zwłaszcza A, D, E,
K.
K.
Niestety, obecnie nie ma skutecznej metody leczenia mukowiscydozy.
Niestety, obecnie nie ma skutecznej metody leczenia mukowiscydozy.
Wymienione powyżej zabiegi i leki pozwalają jedynie na przedłużenie życia
Wymienione powyżej zabiegi i leki pozwalają jedynie na przedłużenie życia
i nadzieję, że w najbliższym czasie odkryty zostanie skuteczny lek. Koszt
i nadzieję, że w najbliższym czasie odkryty zostanie skuteczny lek. Koszt
leczenia jednego chorego dziecka wynosi 1000 do 3000 zł miesięcznie, nie
leczenia jednego chorego dziecka wynosi 1000 do 3000 zł miesięcznie, nie
licząc czasu rodziców (często jedno z nich musi zrezygnować z pracy
licząc czasu rodziców (często jedno z nich musi zrezygnować z pracy
zawodowej) oraz kosztów ponoszonych przez służbę zdrowia.
zawodowej) oraz kosztów ponoszonych przez służbę zdrowia.
Nowe kierunki leczenia
Nowe kierunki leczenia
Coraz lepsze zrozumienie mechanizmów choroby pozwala na próby
Coraz lepsze zrozumienie mechanizmów choroby pozwala na próby
stosowania nowych sposobów leczenia. Do obiecujących należy zaliczyć:
stosowania nowych sposobów leczenia. Do obiecujących należy zaliczyć:
inhalacje liposomów - pozwalające na upłynnienie śluzu i ułatwiające jego
inhalacje liposomów - pozwalające na upłynnienie śluzu i ułatwiające jego
ewakuację;
ewakuację;
inhalacje rekombimowanych antypro-teaz, hamujące uszkodzenia oskrzeli
inhalacje rekombimowanych antypro-teaz, hamujące uszkodzenia oskrzeli
przez enzymy proteolityczne;
przez enzymy proteolityczne;
inhalacje (UTP) zwiększające uwodnienie płynu okołorzęskowego poprzez
inhalacje (UTP) zwiększające uwodnienie płynu okołorzęskowego poprzez
zwiększenie wydzielania Cl do światła oskrzeli;
zwiększenie wydzielania Cl do światła oskrzeli;
stosowanie cytokin, ograniczające aktywność stanu zapalnego;
stosowanie cytokin, ograniczające aktywność stanu zapalnego;
immunoglobuliny hiperimmunonizowane przeciwko najbardziej szkodliwej
immunoglobuliny hiperimmunonizowane przeciwko najbardziej szkodliwej
bakterii, Pseudomonas aeuroginosa;
bakterii, Pseudomonas aeuroginosa;
szczepionki przeciwko P. aeruginosa: doustne, wykorzystujące reakcję
szczepionki przeciwko P. aeruginosa: doustne, wykorzystujące reakcję
tkanki limfatycznej jelit;
tkanki limfatycznej jelit;
terapię genową, polegającą na wprowadzeniu prawidłowego genu CFTR do
terapię genową, polegającą na wprowadzeniu prawidłowego genu CFTR do
komórek nabłonka oddechowego; od trzech lat trwają próby kliniczne.
komórek nabłonka oddechowego; od trzech lat trwają próby kliniczne.
Aktualny stan badań nad przyczyną
Aktualny stan badań nad przyczyną
choroby
choroby
Od 1989 r. datuje się kolosalny wzrost osiągnięć w poznaniu istoty
Od 1989 r. datuje się kolosalny wzrost osiągnięć w poznaniu istoty
mukowiscydozy. Zakrojone na szeroką skalę w całym świecie badania
mukowiscydozy. Zakrojone na szeroką skalę w całym świecie badania
naukowe stwarzają nadzieję na leczenie przyczynowe w najbliższych latach.
naukowe stwarzają nadzieję na leczenie przyczynowe w najbliższych latach.
Do podstawowych kierunków można zaliczyć:
Do podstawowych kierunków można zaliczyć:
diagnostykę molekularną (genetyczną)
diagnostykę molekularną (genetyczną)
transplantację (przeszczep płuc)
transplantację (przeszczep płuc)
podawanie chorym UTP w monoterapii lub w skojarzeniu z amilorydem
podawanie chorym UTP w monoterapii lub w skojarzeniu z amilorydem
VI OGÓLNOPOLSKI
TYDZIEŃ
MUKOWISCYDOZY
26.02.2007 - 04.03.2007