ZMIANY ENDOKRYNNE
NARZĄDOWE I
CZYNNOŚCIOWE U
KOBIETY W
PRZEBIEGU CIĄŻY

Karolina Dziurdziak
Katarzyna Fijołek

W organizmie kobiety ciąża powoduje

zmiany w różnych narządach i układach.
Wiele z nich zależy od płodu, który za
pośrednictwem łożyska dostarcza do
krążenia matki hormony mające istotny
wpływ na homeostazę kobiety ciężarnej.
Jednakże w przebiegu ciąży wiele zmian
pojawia się wcześniej, zanim metabolizm
płodu mógłby mieć znaczenie.



Całkowita objętość krwi zwiększa się średnio o 30-50% (około 1,5
litra). Wzrost liczby czerwonych krwinek nie nadąża za wzrostem
objętości osocza, dlatego normą jest, że wyniki morfologii są
gorsze niż przed ciążą. Zwiększa się również ilość krwinek białych
i odczyn opadania krwinek (OB).



Zmniejszeniu ulega zawartość białka całkowitego w osoczu oraz
albumin, przy jednoczesnym zwiększeniu α1-, α2- i β-globulin; γ-
globuliny bez zmian. Zwiększa się zawartość fibrynogenu. Pojawia
się frakcja α2-globuliny, charakterystyczna dla ciąży, oraz α-
fetoproteina pochodzenia płodowego. Zmiany w białkach są
najprawdopodobniej zależne od działania estrogenów.



Obserwuje się również systematyczne zwiększanie niektórych
enzymów, a wśród nich fosfatazy zasadowej, zwłaszcza jej termo
stabilnej postaci która wytwarzana jest w łożysku. Również
zwiększa się histaminaza. Szczególne zwiększenie wykazują
niektóre peptydazy, a wśród nich oksytocynaza. Stężenie
transaminaz bez zmian.



W sposób znaczący zmieniają się również parametry w układzie

krzepnięcia. Ma to na celu zminimalizowanie ilość utraconej krwi

podczas porodu.



Zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo, dlatego w drugiej

połowie ciąży konieczne jest przyjmowanie preparatów

zawierających ten pierwiastek, ale tylko pod kontrolą lekarza.



Występuje wyraźne zwiększenie zawartości w osoczu lipidów,

triacylogliceroli, cholesterolu, fosfolipidów oraz wolnych kwasów

tłuszczowych.



Od pierwszego tygodnia ciąży zwiększa się objętość krwi

krążącej, pojemność minutowa serca oraz częstość skurczów

serca o 10 cykli na minutę. Wszystkie zmiany występują

równolegle i osiągają swój szczyt między 26 a 32 tygodniem

ciąży.



Częstość skurczów serca pozostaje przyspieszona aż do czasu

porodu. W czasie porodu, podczas skurczów mięśnia macicy,

częstość skurczów mięśnia macicy, częstość skurczów serca

przyspiesza się jeszcze bardziej i powraca do normy po porodzie.



Objętość krwi krążącej zmniejsza się w pierwszych tygodniach

połogu.



Przez pierwsze dwa trymestry ciąży obserwuje się spadek ciśnienia

tętniczego krwi, zwłaszcza rozkurczowego, co jest spowodowane

zmniejszeniem obwodowego oporu naczyniowego. Najwyższe

prawidłowe wartości ciśnienia skurczowego podczas ciąży wynoszą

17,32 kPa (130 mm Hg), rozkurczowego 10,64 kPa (80 mm Hg).

Ośrodkowe ciśnienie żylne pozostaje nie zmienione.



Wraz z rozwojem ciąży serce unosi się i obraca w lewo. Częstość

uderzeń serca zwiększa się o 20-40%. Niektóre ciężarne odczuwają

kołatania serca, niemiarowe bicie. Czasami pojawiają się szmery nad

sercem. W większości przypadków objawy te mają naturalny

charakter, ale powinien ocenić to lekarz internista albo kardiolog.



Zwiększa się przepływ krwi przez wszystkie narządy. W szczególności

dotyczy to nerek oraz skóry. Skóra staje się cieplejsza, zaczerwieniona

i wilgotna. Z tygodnia na tydzień powiększa się ukrwienie macicy.

Dzięki temu za pośrednictwem łożyska płód otrzymuje odpowiednią

ilość składników odżywczych i tlenu oraz usuwane są z jego

organizmu szkodliwe substancje przemiany materii. Aby macica była

prawidłowo ukrwiona, pod koniec ciąży kobieta nie powinna kłaść się

na wznak, ponieważ może dojść do ucisku żył w jamie brzusznej.

Wskazaną pozycją jest leżenie na lewym boku.



Stężenie jonów sodowych i potasowych w osoczu nie ulega zmianie,

zmniejsza się natomiast stężenie wodorowęglanów oraz jonów

wapniowych i magnezowych.



U kobiety ciężarnej obserwuje się

hiperwentylację. Zużycie tlenu zwiększa się o

20%, natomiast wentylacja pęcherzykowa aż o

60%.



Częstość oddechów na minutę się nie zmienia.



Zwiększa się natomiast objętość oddechowa oraz

zmniejsza się pojemność zalegająca

czynnościowa. Wymiana gazowa staje się dzięki

temu bardziej efektywna.



W wyniku hiperwentylacji powstaje hipokapnia:

pCO2 obniża się z 5,32 kPa (40 mm Hg) do 4,25-

4 kPa (32-30 mm Hg). To zjawisko jest wynika z

działania progesteronu na ośrodki oddechowe.

Jest ono korzystne dla dziecka.



Z powodu zmiany ustawienia przepony i żeber

u ciężarnej tor oddechowy przestawia się z

żebrowego na przeponowy. Na skutek ucisku

macicy całkowita objętość płuc zmniejsza się o

4-5%.



Pod koniec ciąży połowa tlenu pobieranego

przez matkę wykorzystywana jest przez płód.



Już od pierwszych dni ciąży kobieta może

odczuwać duszność. Przyczyną jest wzrastające

stężenie progesteronu i jego wpływ na ośrodek

oddechowy. Uczucie duszności jest naturalnym

objawem, ale może też być pierwszym

sygnałem rozwijania się jakiejś choroby,

dlatego każdą ciężarną odczuwającą duszność

powinien skonsultować lekarz internista.



Wzrost stężenia progesteronu wpływa relaksująco na

mięśnie jelit. Spowolnione są ruchy robaczkowe jelit i

czynność zwieraczy przełyku. Stąd typowe dolegliwości

ciężarnych: zaparcia i zgaga. Spowolnienie pasażu

żołądkowo-jelitowego ma na celu polepszenie trawienia i

wchłaniania treści pokarmowej.



Zwiększa się wydzielanie śliny, a jej pH zmienia się z

zasadowego na kwaśny. Te zmiany predysponują do

powstawania próchnicy.



Dziąsła są bardziej przekrwione i przerośnięte, co jest

przyczyną pojawiania się krwawień z dziąseł.



Zmienia się ilość wytwarzanego kwasu solnego w

żołądku. Czasem produkowany jest w nadmiernej ilości,

czasem w zbyt małej. Mała ilość kwasu solnego może być

przyczyną niedokrwistości, zbyt duża stwarza ryzyko

zarzucania treści żołądkowej do przełyku.



Wydłuża się czas opróżniania pęcherzyka żółciowego,

stąd większa predyspozycja ciężarnych do powstawania

kamieni żółciowych.



Na skutek działania relaksyny dochodzi do
zwiotczenia więzadeł i poszerzenia
przestrzeni w stawach krzyżowo-biodrowych
i w obrębie spojenia łonowego.



Zmniejsza się ruchomość miednicy.



Pod koniec ciąży zmienia się postawa kobiety
– górna część kręgosłupa wygina się ku
tyłowi, co spowodowane jest przesunięciem
punktu ciężkości ciała. Zmiany te mogą
powodować różnorodne dolegliwości bólowe
ze strony stawów i kręgosłupa.  



Przepływ krwi przez nerki, od początku ciąży do końca,

zwiększa się o 25-30%.



Filtracja kłębuszkowa w nerkach zwiększa się

proporcjonalnie do przepływu krwi.



Stężenie kreatyniny w osoczu, a także mocznika i kwasu

moczowego nieznacznie się zmniejsza. Funkcja kanalików

nerkowych również się zmienia.



Obniża się próg wydalania aminokwasów i glukozy.



Sód jest zatrzymywany w płynie zewnątrzkomórkowym.

Rezerwa sodowa zwiększa się od 500 od 700 mmol.



Zwiększenie masy ciała u ciężarnej zależy od

rozwijającego się jaja płodowego, powiększającej się

macicy, zwiększającej się objętości krwi, powiększających

się sutków. Tuż przed porodem nie powinno przekraczać

8-10 kg ( masa płodu 3,5 kg, łożyska 0,5 kg, płynu

owodniowego 1 kg, macicy ciężarnej 1,5 kg, gruczołu

sutkowego 0,5-1 kg, zwiększenie objętości krwi 1-1,5 kg).



Typowymi przypadłościami towarzyszącymi

kobietom ciężarnym są przebarwienia na twarzy,

plamki występujące miejscowo lub tzw. ostuda,

czyli ciemniejszy pigment wokół ust i na brodzie.



Ostuda jest naturalną reakcją na zmiany

hormonalne i w większości przypadków sama

znika po porodzie, a najpóźniej po okresie

karmienia.



Często zdarza się, że w trakcie ciąży zmienia się

typ skóry, np.: sucha staje się tłusta. Może stać

się także odwodniona.



Pojawiające się na skórze wypryski, nawet

trądzik to również nierzadkie przypadłości.



Pękające naczynka krwionośne są kolejnym

problemem nękającym kobiety ciężarne.



Występuje przesuszenie skóry, zmniejszenie jej

elastyczności, wypryski oraz przebarwienia. Skóra

właściwa "nie nadąża" z tak szybkim rozciąganiem i pęka,

co powoduje powstawanie rozstępów.



Wstrzymywana przez organizm woda bardzo często

powoduje obrzęki kończyn dolnych (są to głównie

nabrzmiałe kostki, stopy, kolana, również dłonie).



Im bliżej porodu, tym wyraźniej widoczna jest na brzuchu

ciemna, przecinająca go wzdłuż pręga. Od połowy

brzucha do spojenia łonowego biegnie tzw. kresa biała,

która normalnie jest niewidoczna. W ciąży stopniowo

ciemnieje, przekształcając się w tzw. kresę czarną. Taka

zmiana świadczy o tym, że pod wpływem progesteronu,

zmieniła się pigmentacja.



Również rewolucji hormonalnej można przypisać

utrzymujące się zaczerwienienie rąk, plamy na nogach

czy drobną czerwoną wysypkę na twarzy i ramionach.



Stale rosnąca macica uciska żyły jamy brzusznej i

tym samym utrudnia odpływ krwi z narządów

miednicy małej. Ponadto macica uciska także jelita,

spowalniając ich pracę, skutkiem czego bywają

zaparcia. Efektem tych zmian może być pojawienie

się hemoroidów, które będą miały tendencję do

powiększania się w każdej kolejnej ciąży.



Piersi przygotowują się do karmienia. Wzrost ilości

hormonów płciowych w organizmie powoduje, że są

obrzmiałe i wrażliwe na dotyk. Obwódka brodawki

staje się większa i ciemniejsza, a gruczoły potowe

na jej powierzchni są bardziej widoczne – wyglądają

jak małe grudki. Gdy piersi się powiększają, skóra

bardziej się naciąga i widać przez nią wyraźnie

siateczkę żył biustu.



W 30. tygodniu ciąży dno macicy sięga 10 cm

powyżej pępka. Spory brzuch coraz bardziej utrudnia

normalne funkcjonowanie i nasilają się wszystkie

dolegliwości związane z powiększaniem się macicy.

Brzuch może co jakiś czas robić się napięty i twardy.

Co jest związane z przygotowywaniem się macicy do

porodu – „macica ćwiczy skurcze”, które w trakcie

porodu wypchną dziecko na świat. Są one możliwe

dzięki zwiększeniu stężeniu oksytocyna.



Nacisk macicy na znajdujący się obok niej pęcherz

może powodować, że zwieracze pęcherza nie będą w

stanie sprawnie działać.



Pod koniec ciąży piersi mogą już zacząć wytwarzać

pokarm – siarę. Może ona sama wypływać z piersi

lub pojawiać się wtedy, gdy sutki są uciskane.

W pierwszych miesiącach ciąży stężenie
glukozy w osoczu jest prawidłowe.
Zmniejsza się ono od 10 tygodnia ciąży,
natomiast zwiększa się nieznacznie
stężenie insuliny we krwi. To zjawisko
zachodzi pod wpływem działania
endogennych estrogenów i progesteronu.
Niekiedy u zdrowych ciężarnych pojawia
się glikozuria, co jest spowodowane
obniżeniem progu wydalania glukozy w
kanalikach nerkowych.

U niektórych ciężarnych obserwuje się

powiększenie gruczołu tarczowego. Zmiany
czynności tarczycy zależą od zwiększenia
białka nośnikowego – tyrozyny, której
zdolność wiązania ulega podwojeniu.
Zwiększenie stężenia globuliny wiążącej
tyroksynę jest odpowiedzialne za
zwiększeniem ogólnej ilości tyroksyny w
osoczu, ale tyroksyna wolna ma prawidłowe
stężenie.

Od początku ciąży obserwuje się zwiększenie

stężenie kortyzolu w osoczu. Osiąga ono pewne

stałe stężenie w drugim trymestrze ciąży. Kora

gruczołu nadnerczowego staje się bardziej

wrażliwa na działanie ACTH, co objawia się

zwiększeniem stężenia kortyzolu w osoczu.

Natomiast wydzielanie 17-

hydroksykortykosteroidów zmniejsza się. Ilość

wolnego kortyzolu w moczu pozostaje

prawidłowa lub niewiele zwiększa się w II

połowie ciąży, nie można jednak określić tego

stanu jako nadczynność kory nadnerczy.

Podczas ciąży dochodzi do podwojenia

lub potrojenia wielkości przedniego płata
przysadki. Stężenie we krwi gonadotropin
przysadkowych jest jednak niewielkie.
Nieznacznie zwiększa się wydzielanie
hormonu tyreotropowego i stopniowo
zwiększa się stężenie prolaktyny.