KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ AKADEMII
MEDYCZNEJ im. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ JAKO

„INSTYTUCJA NAUKOWA”

POWOŁYWANA DO WYDAWANIA

OPINII SĄDOWO-LEKARSKICH

Spełnianie czynności biegłego sądowego
charakteryzuje się dwiema cechami:
- praca biegłego podporządkowana jest
celom

zleceniodawcy

(

policji,

prokuraturze, sądom),
- biegły nie podejmuje decyzji finalnej, lecz
jedynie przedkłada propozycje oceny
konkretnej sytuacji życiowej, stanowiącej
przedmiot sprawy.

Ostateczną decyzję, zgodną lub niezgodną
z

propozycją

biegłego

podejmuje

zleceniodawca. Może on także, w celu
upewnienia się co do prawdziwości
zaproponowanej oceny zdarzeń, zasięgnąć
opinii innego biegłego.

Art. 193 k.p.k. stanowi, że „Jeżeli
stwierdzenie okoliczności mających
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
wymaga

wiadomości

specjalnych,

zasięga

się

opinii

biegłego

lub

biegłych. W celu wydania opinii można
też zwrócić się do instytucji naukowej
lub specjalistycznej”,

i dalej w art.195 k.p.k. –„...do pełnienia
czynności biegłego jest obowiązany
nie tylko biegły sądowy lecz także
każda inna osoba o której wiadomo, że
ma odpowiednią wiedzą w danej
dziedzinie”. .

W uzasadnieniu rządowym co do treści
tych artykułów podano: „Unormowanie
problematyki

biegłych

podkreśla,

w

przeciwieństwie do k.p.k. z 1969 r.,
indywidualny

charakter

tego

źródła

dowodowego i osobistą odpowiedzialność
biegłego za wydaną opinię, niezależnie od
tego, czy chodzi o opinię jednej,
konkretnej osoby, kilku osób ...czy też o
opinie

instytucji

naukowej

lub

specjalistycznej”.

Kodeks

stworzył

możliwość

wyboru

pomiędzy:
-         biegłym sądowym, a zatem osobą
wpisaną

na

listę

biegłych

sądu

okręgowego,
-        

instytucją

naukową

lub

specjalistyczną,
-         inną osobą.

W k.p.k. obowiązującym do 1997 r instytucja
naukowa – jako potencjalny biegły – wymieniona była
na pierwszym miejscu. Zdaniem T. Widła (wyrażonym
w 1992 r) „Zostało to odczytane jako zachęta do
preferowania w wyborze właśnie instytucji. ... Trzeba
przyznać, że istnieją argumenty przemawiające za
preferencja tego źródła. Najważniejsze z nich to:
-  dobrze wykształcona, a następnie dokształcana
kadra,
-  możliwość konsultacji koleżeńskiej... ,
- instytucja kontroli wewnętrznej, dość skutecznie
zapobiegająca

niesumienności,

nonszalancji

i

popadaniu ekspertów w rutynę
- specjalistyczna aparatura i dostęp do literatury
przedmiotu – krajowej i zagranicznej,
-  możliwość wdrażania nowych, doskonalszych
metod własnych lub cudzych, sprawdzonych w
podejmowanych przez siebie badaniach,
-  

możliwość

przeprowadzania

badań

kompleksowych...”

W tym samym opracowaniu T. Widły
przyjmuje także, że zapisy k.p.k.(z 1969 r)
preferują powoływanie biegłego sądowego z
listy i za tą „preferencją przemawiają istotne
argumenty merytoryczne a w szczególności
racje prakseologiczne”. Uważa bowiem za
bardzo ważne deklarację takiej osoby o
gotowości pełnienia czynności biegłego i
łatwe nawiązywanie z nim kontaktu przez
ograny procesowe. Przyjmuje także , że
właśnie taki biegły „...potrafi rozumować
językiem decydenta i komunikować się z nim
w takim języku. Taki biegły potrafi przekładać
problemy z języka prawniczego na język
reprezentowanej dyscypliny i odwrotnie –
wyniki swych badań i wyciągnięte z nich
wnioski

potrafi

przełożyć

z

języka

obserwacyjnego na język prawniczy”.

Umiejętność
przetwarzania

wiedzy

medycznej

na

język

prawniczy i stosowanie
reguł

(zasad)

opiniodawczych
zapewniają

przede

wszystkim

specjaliści

medycyny sądowej i w
swej

dziedzinie

–

doświadczeni
psychiatrzy.

Medycy

sądowi nie są zazwyczaj
biegłymi sądowymi „ z
listy”

lecz

pełnią

obowiązki biegłego przy
powołaniu

„instytucji

naukowej”

jaką

jest

Zakład

Medycyny

Sądowej

Akademii

Medycznej.

Najlepiej wymogi w stosunku do biegłego ujęła
A. Wolny uważając, że o jego kompetencji
decydują następujące cechy:
- zakres wiedzy,
- doświadczenie życiowe,
-umiejętność wyjaśniania okoliczności
zgodnie z doświadczeniem życiowym , aktualną
wiedzą i zasadami logiki,
-umiejętność przedstawiania myśli w sposób
pełny, zrozumiały, logiczny, bez wewnętrznych
sprzeczności,
-postawa etyczna, obiektywizm, bezstronność,
niezależność, wykonywanie czynności z całą
sumiennością i bezstronnością

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Biegły z listy dobrowolnie zobowiązuje się do działalności
opiniodawczej, a zatem ofiarowuje swój czas zleceniodawcom.
Może jednakże dojść do innej sytuacji – konkretna osoba ma
wiedzę i umiejętność opiniowania sądowo-lekarskiego, jednakże
nie ma chęci zajmowania się opiniodawstwem. Zgodnie z
konstytucyjnym prawem do samostanowienia (art. 41) powinna
mieć prawo do odmowy parania się dodatkową pracą. Np.
medyk sądowy jako nauczyciel akademicki pragnie poświęcić się
wyłącznie pracy dydaktyczno- naukowej. Niestety konstytucja
dopuszcza możliwość ograniczenia wolności człowieka o ile inne
ustawy tak stanowią. Jeżeli zatem , zgodnie z kpk. o konkretnej
osobie wiadomo, „ że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie
„ może ona , niezależnie od woli, być powołana do czynności
biegłego Uzasadnieniem odmowy wydania opinii nie może być
zatem dla medyka sądowego brak czasu, zajęcia dydaktyczne,
konieczność pracy naukowej, nie mówiąc już o zwykłym braku
chęci dodatkowej pracy. Dotyczy to zwłaszcza medyków
sądowych zatrudnionych w AM. Instytucja naukowa powołana w

charakterze biegłego nie ma prawa odmowy.

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Oto reakcje zleceniodawców na próby odmowy
wydania

opinii

z

podaniem

prawdziwego

uzasadnienia tj. braku czasu :
- „...Instytut naukowy nie może odmówić
wydania opinii z przyczyn innych aniżeli określone
w art. 280 kpc, zleca się zatem jej wydanie pod
rygorem nałożenia grzywny...”,
-„...nie można z góry założyć oświadczenia, że
odmawia się sporządzenia opinii. Art. 287 kpc
przewiduje sankcję m.in. za nieuzasadnioną
odmowę

złożenia

opinii.

Liczę

na

dalszą

współpracę.”

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Czy z powyższego wynika, że w Polsce istnieje
swoisty przymus pracy? Na takie pytanie Sąd, w
związku z odmową wykonania opinii pisze –
„Opiniodawstwo nie jest – jak to Pani nazywa -
przymusową pracą, lecz obowiązkiem.”

Pełnienie funkcji biegłego w naszej sytuacji (tj.
medyków sądowych – nauczycieli akademickich),
to zatem szczególne zajęcie – jest obowiązkowe,
należy je wypełniać w określonym czasie i
zakresie, nie wolno poza tym uzgadniać warunków
finansowych tej usługi ( wynagrodzenie zgodnie z
kpk i orzecznictwem SN zleceniodawca przyznaje
po zapoznaniu się z opinią i oceną „prawidłowości
jej wydania”).

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

W art. 194 kpk. podano: O dopuszczeniu dowodu z
opinii biegłego wydaje się postanowienie, w
którym należy wskazać :
- imię , nazwisko i specjalność biegłego oraz
biegłych, a w wypadku opinii instytucji , w
razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób,
które

powinny

wziąć

udział

w

przeprowadzaniu ekspertyzy.
Z treści powyższego zapisu należy wnioskować, że
to zleceniodawca określa jakie osoby , ze względu
na

kompetencje

winne

brać

udział

w

opracowywaniu opinii. Praktyka jest bardzo różna.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

W

postanowieniu

powoływany

jest

Zakład

Medycyny Sądowej, a z zakresu pytań wynika, że w
opracowywaniu

opinii

muszą

brać

udział

specjaliści z różnych dziedzin ( ma to miejsce w
tzw. sprawach lekarskich) o czym zleceniodawca,
formułując zakres opinii musiał wiedzieć. Jeszcze
do niedawna utrwalana przez wiele lat praktyka
zezwalała kierownikowi Zakładu na dobór zespołu
opiniującego i było to akceptowane przez
zleceniodawcę, bo przecież kierownik zakładu w
sytuacji

powołania

kierowanej przez niego

instytucji , musi mieć jakieś prawo decydowania o
autorach opinii.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

Inni zleceniodawcy dziwią się ustalaniu zespołu
opiniującego, gdyż:
- uważają, że takie prawo ma kierownik Zakładu
„ gdy wyraźny zakres zlecenia ...wymaga podjęcia
szerokich badań specjalistycznych”,
- wyrażają też opinie : „po zleceniu wydania opinii
Instytutowi, jego kierownik wyznacza osoby, które
wydadzą opinię”
-„przybranie do osób przeprowadzających badania
specjalisty

spoza

ZMS

nie

wymaga

zmiany

postanowienia dowodowego, albowiem Sąd w
postanowieniu dowodowym nie określił zespołu
opiniującego. Opinia instytutu jest opinią osób, która
przeprowadziły badania i wydały opinię, choć należy
je wskazać w opinii”

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

Sprawę „specjalistów „ rozwiązuje zapis art. 205
i 206 kpk i należy się zastanowić, czy zapisy te
można odnieść również do np. konsultacyjnych
badań lekarskich. Jest to ważne, zwłaszcza przy
interpretacji tych artykułów , prezentowanej przez
A. Czapigo: „...analiza treści art. 206 par.1. kpk.
skłania do supozycji, że podmiotem uprawnionym
do wzywania specjalisty jest nie tylko decydent
procesowy, ale również i biegły”.

Zakres zlecanych opinii .

Najczęstszą przyczyną zlecania

opinii

Zakładowi

Medycyny

Sądowej jest jej skomplikowany
względnie

wielospecjalistyczny

charakter. Stąd też:
- zlecanie wykonania badań
przez wielu specjalistów

-zlecanie

wysokospecjalistycznych

badań

dodatkowych np. TK, MR, EMG a
nawet

obserwacji

szpitalnej.

Wówczas biegły zamienia się w
organizatora trudno osiągalnych a
często

nie

uzasadnionych

wskazaniami medyczno-sądowymi
badań
-problemem mogą być także tzw.
opinie uzupełniające, traktowane
przez

zleceniodawców

jako

kontynuacje zasadniczej opinii

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

Kodeksy stanowią, że przesłuchania biegłych
należy dokonać „w razie potrzeby” oraz „jeżeli
opinia jest niepełna lub niejasna”, to w
praktyce bardzo często, tylko ze względu na
żądania stron, sąd wzywa biegłych

Istnieją prawne możliwości, by sąd , zamiast
wzywać biegłego na rozprawę, zlecił wydanie na
piśmie opinii uzupełniającej, bądź skorzystał z
możliwości przesłuchania biegłego w miejscu
jego zamieszkania w ramach pomocy prawnej.

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

Inne problemy z tej dziedziny:
- biegły a świadek: w praktyce zdarzają się
próby

uczynienia,

wbrew

jednoznacznym

przepisom, z biegłego świadka. Spotykane są nawet
określenia biegły – świadek. Nie wypada, by biegły
zwracał uwagę sędziemu bądź prokuratorowi, że
przesłuchanie go w charakterze świadka niweczy
wartość dowodową jego opinii.
- przesłuchanie przed sądem w charakterze
świadka na okoliczność wydanej dla innego
zleceniodawcy opinii
- zlecania biegłym uzgodnienia opinii
- oddzielnie przesłuchiwanie biegłych,
wydających opinię zespołowo
- zachowanie się uczestników rozprawy
sądowej

POZYCJA BIEGŁEGO W

SPOŁECZEŃSTWIE

Media nie przedstawiają, niestety, biegłych w
dobrym świetle.
Biegły staje się także obiektem różnego rodzaju
agresji osób niezadowolonych z treści opinii
Problemem stały się pozwy przeciwko biegłym o
zadośćuczynienie. Podstawą pozwów jest ochrona
dóbr osobistych.
Osoby niezadowolone z treści opinii zawiadamiają
także prokuratury o popełnieniu przez biegłego
przestępstwa , najczęściej wydania fałszywej opinii
czy domniemanej korupcji. Kierują też skargi do
sądu lekarskiego