Prof. dr hab. Barbara Świątek

KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ AKADEMII
MEDYCZNEJ im. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Świątek

ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ JAKO

„INSTYTUCJA NAUKOWA”

POWOŁYWANA DO WYDAWANIA

OPINII SĄDOWO-LEKARSKICH

Spełnianie czynności biegłego sądowego
charakteryzuje się dwiema cechami:
- praca biegłego podporządkowana jest
celom

zleceniodawcy

(

policji,

prokuraturze, sądom),
- biegły nie podejmuje decyzji finalnej, lecz
jedynie przedkłada propozycje oceny
konkretnej sytuacji życiowej, stanowiącej
przedmiot sprawy.

Ostateczną decyzję, zgodną lub niezgodną
z

propozycją

biegłego

podejmuje

zleceniodawca. Może on także, w celu
upewnienia się co do prawdziwości
zaproponowanej oceny zdarzeń, zasięgnąć
opinii innego biegłego.

Art.  193  k.p.k.  stanowi,  że  „Jeżeli
stwierdzenie  okoliczności  mających
znaczenie  dla  rozstrzygnięcia  sprawy
wymaga

wiadomości

specjalnych,

zasięga

się

opinii

biegłego

lub

biegłych. W celu wydania opinii można
też zwrócić się do instytucji naukowej
lub specjalistycznej”,

i  dalej  w  art.195  k.p.k.  –„...do  pełnienia
czynności  biegłego  jest  obowiązany
nie  tylko  biegły  sądowy    lecz  także
każda inna osoba o której wiadomo, że
ma  odpowiednią  wiedzą  w  danej
dziedzinie”. .

W uzasadnieniu rządowym co do treści
tych artykułów podano: „Unormowanie
problematyki

biegłych

podkreśla,

przeciwieństwie do k.p.k. z 1969 r.,
indywidualny

charakter

tego

źródła

dowodowego  i  osobistą  odpowiedzialność
biegłego za wydaną opinię, niezależnie od
tego,  czy  chodzi  o  opinię  jednej,
konkretnej  osoby,  kilku  osób  ...czy  też  o
opinie

instytucji

naukowej

lub

specjalistycznej”.

Kodeks

stworzył

możliwość

wyboru

pomiędzy:
- biegłym sądowym, a zatem osobą
wpisaną

listę

biegłych

sądu

okręgowego,
-

instytucją

naukową

lub

specjalistyczną,
- inną osobą.

W  k.p.k.  obowiązującym  do  1997  r    instytucja
naukowa – jako potencjalny biegły – wymieniona była
na pierwszym miejscu. Zdaniem T. Widła (wyrażonym
w  1992  r)  „Zostało  to  odczytane  jako  zachęta  do
preferowania w wyborze właśnie instytucji. ... Trzeba
przyznać,  że  istnieją  argumenty  przemawiające  za
preferencja tego źródła. Najważniejsze z nich to:
-  dobrze  wykształcona,  a  następnie  dokształcana
kadra,
-  możliwość konsultacji koleżeńskiej... ,
- instytucja  kontroli  wewnętrznej,  dość  skutecznie
zapobiegająca

niesumienności,

nonszalancji

popadaniu ekspertów w rutynę
- specjalistyczna  aparatura  i  dostęp  do  literatury
przedmiotu – krajowej i zagranicznej,
-   możliwość  wdrażania  nowych,  doskonalszych
metod  własnych      lub    cudzych,  sprawdzonych  w
podejmowanych przez siebie badaniach,
-

możliwość

przeprowadzania

badań

kompleksowych...”

W  tym  samym  opracowaniu  T.  Widły
przyjmuje  także,  że  zapisy  k.p.k.(z  1969  r)
preferują  powoływanie  biegłego  sądowego  z
listy  i  za  tą  „preferencją  przemawiają  istotne
argumenty  merytoryczne  a  w  szczególności
racje  prakseologiczne”.  Uważa  bowiem  za
bardzo  ważne  deklarację  takiej  osoby  o
gotowości  pełnienia  czynności  biegłego  i
łatwe  nawiązywanie  z  nim    kontaktu  przez
ograny  procesowe.  Przyjmuje  także  ,  że
właśnie  taki  biegły  „...potrafi  rozumować
językiem  decydenta  i  komunikować  się  z  nim
w takim języku. Taki biegły potrafi przekładać
problemy  z  języka  prawniczego  na  język
reprezentowanej  dyscypliny  i  odwrotnie  –
wyniki  swych  badań    i  wyciągnięte  z  nich
wnioski

potrafi

przełożyć

języka

obserwacyjnego na język prawniczy”.

Umiejętność
przetwarzania

wiedzy

medycznej

język

prawniczy i stosowanie
reguł

(zasad)

opiniodawczych
zapewniają

przede

wszystkim

specjaliści

medycyny sądowej i w
swej

dziedzinie

–

doświadczeni
psychiatrzy.

Medycy

sądowi nie są zazwyczaj
biegłymi sądowymi „ z
listy”

lecz

pełnią

obowiązki biegłego przy
powołaniu

„instytucji

naukowej”

jaką

jest

Zakład

Medycyny

Sądowej

Akademii

Medycznej.

Najlepiej wymogi w stosunku do biegłego ujęła
A.  Wolny  uważając,  że  o  jego  kompetencji
decydują następujące cechy:
- zakres wiedzy,
- doświadczenie życiowe,
      -umiejętność  wyjaśniania  okoliczności
zgodnie z doświadczeniem życiowym , aktualną
wiedzą i zasadami logiki,
    -umiejętność  przedstawiania  myśli  w  sposób
pełny,  zrozumiały,  logiczny,  bez  wewnętrznych
sprzeczności,
-postawa  etyczna,  obiektywizm,  bezstronność,
niezależność,  wykonywanie  czynności  z  całą
sumiennością i bezstronnością

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Biegły  z  listy  dobrowolnie  zobowiązuje  się  do    działalności
opiniodawczej,  a  zatem  ofiarowuje  swój  czas  zleceniodawcom.
Może  jednakże  dojść  do  innej  sytuacji  –  konkretna  osoba  ma
wiedzę i umiejętność opiniowania sądowo-lekarskiego, jednakże
nie  ma  chęci  zajmowania  się  opiniodawstwem.  Zgodnie  z
konstytucyjnym  prawem  do  samostanowienia  (art.  41)  powinna
mieć  prawo  do  odmowy  parania  się  dodatkową  pracą.  Np.
medyk sądowy jako nauczyciel akademicki pragnie poświęcić się
wyłącznie  pracy  dydaktyczno-  naukowej.  Niestety  konstytucja
dopuszcza możliwość ograniczenia wolności człowieka o ile inne
ustawy tak stanowią. Jeżeli zatem , zgodnie z kpk. o konkretnej
osobie wiadomo, „ że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie
„  może  ona  ,  niezależnie  od  woli,  być  powołana  do  czynności
biegłego  Uzasadnieniem  odmowy  wydania  opinii  nie  może  być
zatem  dla  medyka  sądowego  brak  czasu,  zajęcia  dydaktyczne,
konieczność  pracy  naukowej,  nie  mówiąc  już  o  zwykłym  braku
chęci  dodatkowej  pracy.  Dotyczy  to  zwłaszcza    medyków
sądowych zatrudnionych w AM. Instytucja naukowa powołana w

charakterze biegłego nie ma prawa odmowy.

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Oto reakcje zleceniodawców na próby odmowy
wydania

opinii

podaniem

prawdziwego

uzasadnienia tj. braku czasu :
        -  „...Instytut  naukowy  nie  może  odmówić
wydania opinii z przyczyn innych aniżeli określone
w  art.  280    kpc,  zleca  się  zatem  jej  wydanie  pod
rygorem nałożenia grzywny...”,
-„...nie  można  z  góry  założyć  oświadczenia,  że
odmawia  się  sporządzenia  opinii.  Art.  287  kpc
przewiduje  sankcję  m.in.  za  nieuzasadnioną
odmowę

złożenia

opinii.

Liczę

dalszą

współpracę.”

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji

naukowej, powołanej w charakterze

biegłego.

Czy  z  powyższego  wynika,  że  w  Polsce  istnieje
swoisty  przymus  pracy?  Na  takie  pytanie  Sąd,  w
związku  z  odmową  wykonania  opinii  pisze  –
„Opiniodawstwo  nie  jest  –  jak  to  Pani  nazywa  -
przymusową pracą, lecz obowiązkiem.”

      Pełnienie  funkcji  biegłego  w  naszej  sytuacji  (tj.
medyków  sądowych  –  nauczycieli  akademickich),
to  zatem  szczególne  zajęcie  –  jest  obowiązkowe,
należy  je  wypełniać  w  określonym  czasie  i
zakresie, nie wolno poza tym uzgadniać warunków
finansowych tej usługi (  wynagrodzenie zgodnie z
kpk  i  orzecznictwem  SN  zleceniodawca  przyznaje
po zapoznaniu się z opinią i oceną „prawidłowości
jej wydania”).

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

W art. 194 kpk. podano: O dopuszczeniu dowodu z
opinii  biegłego  wydaje  się  postanowienie,  w
którym należy wskazać :
-  imię  ,  nazwisko  i  specjalność  biegłego  oraz
biegłych,  a  w  wypadku  opinii  instytucji  ,  w
razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób,
które

powinny

wziąć

udział

przeprowadzaniu ekspertyzy.
Z treści powyższego zapisu należy wnioskować, że
to zleceniodawca określa jakie osoby , ze względu
na

kompetencje

winne

brać

udział

opracowywaniu opinii. Praktyka jest bardzo różna.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

postanowieniu

powoływany

jest

Zakład

Medycyny Sądowej, a z zakresu pytań wynika, że w
opracowywaniu

opinii

muszą

brać

udział

specjaliści  z  różnych  dziedzin  (  ma  to  miejsce  w
tzw.  sprawach  lekarskich)  o  czym  zleceniodawca,
formułując  zakres  opinii  musiał  wiedzieć.  Jeszcze
do  niedawna  utrwalana  przez  wiele  lat  praktyka
zezwalała  kierownikowi  Zakładu  na  dobór  zespołu
opiniującego  i  było  to  akceptowane  przez
zleceniodawcę,  bo  przecież  kierownik  zakładu  w
sytuacji

powołania

kierowanej przez niego

instytucji , musi mieć jakieś prawo decydowania o
autorach opinii.

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

      Inni  zleceniodawcy  dziwią  się    ustalaniu  zespołu
opiniującego, gdyż:
        -  uważają,  że  takie  prawo  ma  kierownik  Zakładu
„  gdy  wyraźny  zakres      zlecenia  ...wymaga  podjęcia
szerokich badań specjalistycznych”,
      -  wyrażają  też  opinie  :  „po  zleceniu  wydania  opinii
Instytutowi,  jego  kierownik  wyznacza  osoby,  które
wydadzą opinię”
-„przybranie  do  osób  przeprowadzających  badania
specjalisty

spoza

ZMS

nie

wymaga

zmiany

postanowienia  dowodowego,  albowiem  Sąd  w
postanowieniu  dowodowym  nie  określił  zespołu
opiniującego.  Opinia  instytutu  jest  opinią  osób,  która
przeprowadziły badania i wydały opinię, choć należy
je wskazać w opinii”

Personalizacja biegłych jako instytucji

naukowej.

   Sprawę „specjalistów „ rozwiązuje zapis art. 205
i  206  kpk  i  należy  się  zastanowić,  czy  zapisy  te
można  odnieść  również  do  np.  konsultacyjnych
badań  lekarskich.  Jest  to  ważne,  zwłaszcza  przy
interpretacji tych artykułów , prezentowanej przez
A.  Czapigo:  „...analiza  treści  art.  206  par.1.  kpk.
skłania  do  supozycji,  że  podmiotem  uprawnionym
do  wzywania  specjalisty  jest  nie  tylko  decydent
procesowy, ale również i biegły”.

Zakres zlecanych opinii .

Najczęstszą przyczyną zlecania

opinii

Zakładowi

Medycyny

Sądowej jest jej skomplikowany
względnie

wielospecjalistyczny

charakter. Stąd też:
- zlecanie wykonania badań
przez wielu specjalistów

-zlecanie

wysokospecjalistycznych

badań

dodatkowych np. TK, MR, EMG a
nawet

obserwacji

szpitalnej.

Wówczas biegły zamienia się w
organizatora trudno osiągalnych a
często

nie

uzasadnionych

wskazaniami  medyczno-sądowymi
badań
   -problemem mogą być także tzw.
opinie  uzupełniające,  traktowane
przez

zleceniodawców

jako

kontynuacje zasadniczej opinii

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

   Kodeksy stanowią, że  przesłuchania biegłych
należy dokonać „w razie potrzeby” oraz „jeżeli
opinia  jest  niepełna  lub  niejasna”,  to  w
praktyce  bardzo  często,  tylko  ze  względu  na
żądania stron, sąd wzywa biegłych

      Istnieją  prawne  możliwości,  by  sąd  ,  zamiast
wzywać biegłego na rozprawę, zlecił wydanie na
piśmie opinii uzupełniającej, bądź skorzystał z
możliwości  przesłuchania  biegłego    w  miejscu
jego zamieszkania w ramach pomocy prawnej.

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY

SĄDOWE

Inne problemy z tej dziedziny:
- biegły a świadek: w praktyce zdarzają się
próby

uczynienia,

wbrew

jednoznacznym

przepisom, z biegłego świadka. Spotykane są nawet
określenia biegły – świadek. Nie wypada, by biegły
zwracał  uwagę  sędziemu  bądź  prokuratorowi,  że
przesłuchanie  go  w  charakterze  świadka  niweczy
wartość dowodową jego opinii.
      -  przesłuchanie  przed  sądem  w  charakterze
świadka  na  okoliczność  wydanej  dla  innego
zleceniodawcy opinii
   - zlecania biegłym uzgodnienia opinii
        -  oddzielnie  przesłuchiwanie  biegłych,
wydających opinię zespołowo
      -  zachowanie  się  uczestników  rozprawy
sądowej

POZYCJA BIEGŁEGO W

SPOŁECZEŃSTWIE

      Media    nie  przedstawiają,    niestety,  biegłych  w
dobrym świetle.
      Biegły  staje  się  także  obiektem  różnego  rodzaju
agresji osób niezadowolonych z treści opinii
   Problemem stały się pozwy przeciwko biegłym o
zadośćuczynienie.  Podstawą  pozwów  jest  ochrona
dóbr osobistych.
   Osoby niezadowolone z treści opinii zawiadamiają
także  prokuratury  o  popełnieniu  przez  biegłego
przestępstwa , najczęściej wydania fałszywej opinii
czy  domniemanej  korupcji.  Kierują  też  skargi  do
sądu lekarskiego

Document Outline