Życie i poglądy

Heraklita z Efezu

Życie

• Heraklit był filozofem greckim,

mieszkającym w Efezie. Miasto to
było nie tylko targowiskiem
ówczesnego świata, lecz również
miejscem spotkania oraz terenem
konfrontacji różnorodnych kultur i
religii. Lata dojrzałości Heraklita
przypadają na VI i V w. p.n.e.

Filozof „ciemny”

• ciężko jest go zrozumieć potomnym, „ mówi

zagadkami” – styl przenośny, eliptyczny;

• Sokrates o dziele Heraklita: „To co zrozumiałem,

jest znakomite, a sądzę, że jest takie również i

to, czego nie zrozumiałem, lecz do zgłębienia

tego potrzebny jest nurek delijski”.

• Heraklit o swoim dziele: „Nie śpiesz się zbytnio,

gdy czytasz księgi Heraklita z Efezu. Droga to

bowiem trudna. Ciemność ją zalega i mrok nie

rozjaśniony światłem. Jeśli jednak

wtajemniczony cię poprowadzi, wówczas stanie

się jaśniejsza od słońca”.

Dzieło

Składało się z trzech traktatów:

kosmologicznego, politycznego i
teologicznego;

W porównaniu z filozofami natury

rozszerzył zakres badań;

Zachowało się przeszło 130 fragmentów;
Podłożem jego teorii było nie tylko

obserwowanie świata zewnętrznego, lecz
także introspekcja.

Filozof płaczący

• Heraklit był sympatykiem arystokracji

rodowej i nienawidził zmaterializowanego
plebsu. Rozumiał jednak fakt, iż
rzeczywistość rozmija się z jego
sympatiami, a formy ustrojowe, które
były mu tak bliskie, skazane są
na nieuniknioną zagładę. Stąd płynął
ów emocjonalny odcień pism
Heraklita, który zyskał mu ww.
przydomek.

Nauka o ogniu

• Arche – ogień, (wieczny, nieskończony, nieograniczony, nie

powstaje ani nie ginie).

• Dlaczego ogień?
• Produkty ognia (światło i ciepło) stanowią konieczny

warunek wszelkiego życia, a zmiany temperatury są główną
przyczyną zmian zachodzących w naturze.

• Ogień jako proces – gęstniejąc spływa z górnych regionów

świata, zamienia się w powietrze, ono zaś przekształca się
w wodę, która z kolei przemienia się w przeciwieństwo
ognia – ziemię. Ziemia wydziela wyziewy i przemienia się w
wodę, ta z kolei przybiera postać wilgotnych, a
następnie suchych i świecących chmur, aby w ten sposób
powrócić do górnych regionów ognia i z nim się
połączyć.

• Heraklit: „Wszechświata nie stworzył żaden Bóg”.

Panta rei – teoria

zmienności

• Świat jest układem płynnym, niejasnym

i dynamicznym, istniejącym w czasie
– jest procesem.

• Coś najpierw musi powstać, by potem

ulec przemianie a na końcu zginąć.

• Obrazem rzeczywistości jest rzeka –

wszystko płynie, nic nie pozostaje w
niezmiennej postaci.

• Heraklit: „Nie można wejść dwa razy do

jednej i tej samej rzeki”.

Przeciwieństwa przyczyną

zmienności wg Heraklita

• Rzeczywistość zawiera w sobie wewnętrzne napięcia,

które są źródłem ruchu. Pokój i wojna nie następują
po sobie, lecz istnieją we wzajemnym sprzężeniu.

• Wojna jest siłą rządzącą i twórczą jest „ojcem

wszystkiego i królem wszystkiego – wszystko
powstaje ze sporu” (odniesienie się do tytułu
nadanego Zeusowi – bogowie nie są siłą napędową
świata).

• Przeciwieństwa są w stanie konfliktu, lecz nie są

oddzielone w żaden sposób, lecz przenikają się
wzajemnie stąd może nastąpić zamiana miejsc:
miłość okazuje się nienawiścią, ofiara – katem.

Logos

• Jedna z naczelnych teorii Heraklita mająca wiele

znaczeń.

• Logos – przenika całą rzeczywistość i wyznacza jej

bieg.

• logos jest czymś, co możemy słyszeć (jest to

znaczenie najbardziej rozpowszechnione), jest
czynnikiem kierującym wszystkimi zdarzeniami
zachodzącymi we wszechświecie, czymś
w rodzaju powszechnego prawa bytu:
powstawania i rozwoju.

• Logos i jego materialne ucieleśnienie (ognisty

rozum, który rządzi i wszystko przenika –
osiągnięcie mądrości).

• Siła boska jest siłą fizyczną (narządy zmysłów i

czynności oddychania).