Dolny Śląsk w

Dolny Śląsk w

kontekście ziemi

kontekście ziemi

odzyskanej

odzyskanej



Herb Dolnego Śląska

Rys. 1.2. Zmiany granic administracyjnych Dolnego Śląska w latach 1945-1999.



Zmiany granic administracyjnych Dolnego Śląska w latach

1945-1999

MIASTA DOLNEGO ŚLĄSKA W CZASIE

WOJNY

W czasie wojny, szczególnie od pierwszych alianckich nalotów na

zachodnioniemieckie ośrodki przemysłowe w 1942 roku,

znaczenie gospodarcze Śląska rosło. Pod koniec roku 1944 ta

prowincja Rzeszy dostarczała około 40% niemieckiej produkcji

zbrojeniowej. Coraz częściej przenoszono tu agendy ważnych

instytucji, urzędów i ministerstw, ewakuowano też z głębi Rzeszy

ludność cywilną narażoną na alianckie bombardowania. Do

wiosny 1944 roku przerzucono w ten sposób na Śląsk około 475

tys. osób. Wzrost liczby ludności w wyniku przyjmowania

ewakuowanych z głębi Niemiec i przyrostu naturalnego był

jednak niwelowany przez powoływanie pod broń i wysyłanie na

front coraz to nowych roczników (Szarota 1969). Stąd też

ostateczne ustalenie stanu zaludnienia Dolnego Śląska przed

styczniową ofensywą radziecką jest niemożliwe.

Rok 1945 przyniósł kres hitlerowskich rządów i koniec

przynależności wschodnich prowincji do systemu gospodarczego

Niemiec. Nim to jednak nastąpiło, przez te tereny przeszła

wojenna pożoga, pochłaniająca nie tylko dziesiątki tysięcy

ludzkich istnień, ale również dorobek pokoleń.

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

POLSKIE

POLSKIE

Skutkiem zawartych w lipcu i sierpniu 1945 roku na Konferencji

Poczdamskiej umów międzynarodowych było przesunięcie granic

Polski i włączenie blisko 180 tys. km

2

przedwojennego obszaru

kraju do Związku Radzieckiego

7

.

Pierwsze kroki zmierzające do objęcia terytorium „ziem

postulowanych” przez administrację polską podjęto jednak

znacznie wcześniej, bo już w początkach 1945 roku. Szybkie

postępy styczniowej ofensywy i przekroczenie przez Armię

Radziecką przedwojennej granicy naszego państwa zmuszały

Rząd Tymczasowy do działania. I tak, 20 lutego 1945 roku w

czasie pobytu delegacji rządu w Moskwie Państwowy Komitet

Obrony ZSRR wydał odpowiednie zarządzenie dla własnych

wojsk, będące jednocześnie podstawą, na jakiej miały się oprzeć

władze polskie. Następnie 14 marca 1945 na mocy uchwały Rady

Ministrów obszar Ziem Odzyskanych został podzielony na cztery

okręgi administracyjne, wyznaczono też pełnomocników Rządu RP

o uprawnieniach wojewodów.

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

POLSKIE

POLSKIE

Definitywnie sprawę przekazania Ziem Odzyskanych przez Rosjan

władzy polskiej załatwiono jednak dopiero w czasie konferencji w

Warszawie 28 maja 1945 roku, w której wzięli udział

przedstawiciele rządu polskiego i strony rosyjskiej. W wydanym

przez wojewodę dolnośląskiego kilka dni później komunikacie

stwierdza się między innymi, że „cała władza cywilna przechodzi

niepodzielnie w ręce pełnomocników Rządu RP” (Szarota 1969).

Ziemie Zachodnie i Północne, które przedtem należały do Rzeszy

Niemieckiej i Wolnego Miasta Gdańska, a które Polska przejęła w

1945 roku na mocy układu poczdamskiego, obejmowały łącznie

102 855 km

2

i stanowiły około 1/3 terytorium państwa polskiego w

nowych granicach (Łach 1996). Co znamienne, terytoria Ziem

Zachodnich i Północnych nie stanowią jakiejś osobnej jednostki

geograficznej ani z punktu widzenia geografii fizycznej, ani też

geografii gospodarczej i społecznej. Nie są również jednym

regionem geograficzno-historycznym, a raczej składają się z

części kilku regionów: Śląska, Pomorza, Warmii i Mazur.

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

PRZEJĘCIE ZIEM ODZYSKANYCH PRZEZ WŁADZE

POLSKIE

POLSKIE

Kształt terytorialny Dolnego Śląska jako wydzielonego obszaru

Ziem Odzyskanych określiła uchwała Rady Ministrów z 7 lipca

1945 (obowiązywał on do 1950 roku). Utworzone wówczas

województwo wrocławskie dzieliło się na 35 powiatów, w tym dwa

miejskie: wrocławski i wałbrzyski. Dolny Śląsk wyróżniał się na tle

pozostałych Ziem Zachodnich i Północnych wysokim poziomem

zurbanizowania i rozwiniętą strukturą gospodarczą (Kociszewski

1991). Jednocześnie sam był zróżnicowany wewnętrznie pod

względem poziomu rozwoju i stopnia urbanizacji.

Zmiany granic Polski pociągały za sobą liczne problemy

narodowościowe. Ich rozwiązaniem miały być (podobnie jak w

opisanych wcześniej przykładach z innych części świata) masowe

przemieszczenia ludności – wysiedlenie Niemców i transfer osób z

byłych kresów wschodnich II Rzeczpospolitej (Chumiński,

Kaszuba 1995). Te właśnie zagadnienia są przedmiotem

prezentowanego rozdziału



Zamek w

Bolkowie

POCZĄTKI OSADNICTWA POWOJENNEGO NA DOLNYM

POCZĄTKI OSADNICTWA POWOJENNEGO NA DOLNYM

ŚLĄSKU

ŚLĄSKU



Po przejęciu Ziem Zachodnich i Północnych najważniejszym zadaniem, jakie

stanęło przed władzami polskimi, było – oprócz wysiedlenia ludności

niemieckiej – zagospodarowanie i zaludnienie tych terenów przez Polaków.

Zasiedlanie to miało kilka form. Pierwszymi polskimi osadnikami na Ziemiach

Zachodnich (poza autochtonami) byli pracownicy przymusowi, zatrudnieni w

tutejszych fabrykach niemieckich. Z czasem dołączali do nich osadnicy

przybywający z różnych stron. W 1945 roku przez ten obszar migrowali ludzie,

którzy w czasie wojny znaleźli się w głębi III Rzeszy. Byli wśród nich jeńcy

wojenni różnych narodowości, więźniowie obozów koncentracyjnych i obozów

pracy. Sporo powracających z Niemiec Polaków nie miało siły na dalszą

podróż, zatrzymywali się więc na Ziemiach Zachodnich, nierzadko stając się

osadnikami. Nieco później zaczęli przybywać migranci wewnętrzni z centralnej

Polski oraz Polacy ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, zajętych przez

Związek Radziecki. Początkowo proces zasiedlania odbywał się żywiołowo i

miał miejsce jeszcze przed przejęciem tych terenów przez administrację

polską. W krótkim jednak czasie osadnictwo polskie na Ziemiach Odzyskanych

przybrało charakter zorganizowany i planowy za sprawą powołanych do

przeprowadzenia akcji osiedleńczej specjalnych organów państwowych

(komitetów cywilnych czy tzw. inspektoratów wojskowych). Należy przy tym

podkreślić, że zasiedlanie Ziem Zachodnich i Północnych przez ludność polską

rozpoczynało się w bardzo niesprzyjających warunkach

POCZĄTKI OSADNICTWA POWOJENNEGO NA DOLNYM

POCZĄTKI OSADNICTWA POWOJENNEGO NA DOLNYM

ŚLĄSKU

ŚLĄSKU



Podstawowym problemem była niepewna sytuacja polityczna. Granica na

Odrze i Nysie Łużyckiej kwestionowana była przez mocarstwa zachodnie

właśnie na odcinku dolnośląskim. Istniała również pewna różnica w

polskim i czechosłowackim stanowisku wobec naszej granicy południowej,

nieuregulowana pozostawała sytuacja prawna w zakresie mienia

poniemieckiego. Ponadto w 1945 roku wciąż nie była rozstrzygnięta

kwestia objęcia władzy w Polsce. Wprowadzany przez komunistów nowy

ustrój, nie uwzględniający historycznych uwarunkowań rozwoju kraju,

aspiracji niepodległościowych i wolnościowych Polaków, budził zrozumiałe

obawy o dalszy bieg wydarzeń i przyszłe losy Ziem Odzyskanych (Łach

1996). Dodatkowym czynnikiem utrudniającym zasiedlanie Dolnego Śląska

była utrzymująca się duża liczba mieszkających tu Niemców, których

wysiedlanie trwało do 1948 roku. Decyzji o pozostaniu na Ziemiach

Zachodnich nie sprzyjały także panujące tu w pierwszych latach

powojennych warunki bezpieczeństwa, w tym zwłaszcza samowola i

nadużycia ze strony żołnierzy Armii Czerwonej. Zasadniczym problemem

były wreszcie utrudnienia w komunikacji (zniszczone drogi i koleje), a

przecież transport odgrywa ogromną rolę w organizacji przesiedleń.



Aktualna mapa Dolnego

Śląska

Czas posiadania praw miejskich przez miasta Dolnego Śląska w

Czas posiadania praw miejskich przez miasta Dolnego Śląska w

latach 1945-2005

latach 1945-2005



Zamek Czocha



Park miniatur w

Kowarach

Dziękujemy za uwagę

Anna R.

Kamila M.

Grupa N35, 2010r.