Kontrola trenerska i

naukowa w procesie

szkolenia

Cecylia Gratkowska

Rok V

System kontroli treningu

Kontrola treningu – ujęta w określony system

działań polega na zbieraniu informacji o:

Treningu --- Zawodach --- Odnowie.

* System kontroli treningu obejmuje:



kontrolę efektów potreningowych,



kontrolę pracy treningowej.
* Służy on zbieraniu informacji o:



zawodniku,



walce sportowej,



treningu,



oraz ocenie i analizie zebranych informacji.

Kontrola jako funkcja kierowania treningiem
Kontrola pełni ważną funkcję informacyjną, konieczną do

kierowania całym procesem treningu. W jej zakresie leży

nie tylko sam trening, ale także jego skutki funkcjonalne.

Jako główny cel kontroli należy przyjąć uzyskanie tych

informacji, które umożliwią kierowanie procesem

treningowym ku jego optymalizacji w konkretnych

warunkach działalności sportowej .



Złożone ujęcie kilku równoległych informacji

uzyskiwanych za pomocą różnych technik składa się na

tzw. kontrolę kompleksową. Daje ona obiektywny obraz o

stanie zawodników, ale jest skomplikowana pod względem

organizacyjnym. Należy tu wziąć pod uwagę m.in.

różnorodność używanych wskaźników, zgodność w czasie,

wiek i kwalifikacje zawodników.



Kontrola zapewnia stały dopływ niezbędnych informacji

o skutkach prowadzonej działalności i zmianach

adaptacyjnych organizmu pod wpływem stosowanych

obciążeń.



Kontrola procesu treningowego przebiega dwojako:

poprzez kontrolę wykonania i kontrolę efektów

potreningowych.



Kontrolę zawodników prowadzić można poprzez

kontrolę stanu organizmu i poziomu wytrenowania

(badania, testy, sprawdziany) oraz kontrolę efektów, w

tym także wyników sportowych. Kontrola treningu daje

indywidualne, najbardziej efektywne narzędzia do

kierowania rozwojem zawodnika. Ocena taka jest możliwa

wówczas, gdy posiadamy sformułowane cele operacyjne i

opracowany plan, którego realizacja jest udokumentowana

oraz kiedy dokładnie można określić efekty potreningowe

tzn. zmiany stanu wytrenowania i wyniki sportowe.

Kontrola procesu treningu przebiega dwojako: poprzez

kontrolę wykonania – stopnia i sposobu realizacji

treningu – oraz kontrolę efektów potreningowych.

Na pojęcie kontroli wykonania składa się wszystko

to, co tworzy szeroko rozumiane obciążenie

treningowe, a więc: liczba jednostek treningowych,

łączny czas ich trwania, częstotliwość treningu,

intensywność pracy, środki, metody, formy zajęć,

zabiegi i procedury wspomagające trening. Kontrolę

efektów podzielić można na kontrolę stanu

organizmu (badania, sprawdziany) i kontrole

osiągnięć, w tym oczywiście wyników sportowych.

Ze względu na hierarchizację celów treningu kontrola jest

wielopoziomowa (obejmuje wszystkie przedziały czasowe –

jednostka treningowa,

mikrocykl, mezocykl, makrocykl).

Kontrola obejmuje:

•

ustalenie stanu rzeczywistego,

•

porównanie stanu rzeczywistego

ze stanem zamierzonym (z celami),

•

określenie przyczyn stwierdzonych

niezgodności oraz warunków

sprzyjających działaniom bardziej

skutecznym i sprawnym,

•

wskazanie sposobu osiągnięcia

wyższej sprawności i skuteczności,

czyli sposobów usunięcia stwierdzonych

niezgodności między stanem

rzeczywistym a zamierzonym,

•

wprowadzenie korekt do programu i planu bądź celu treningu.



bezpośredni efekt treningu (odpowiadający stanom

bieżącym), a obejmujący zmiany zachodzące

podczas wysiłku i we wstępnej fazie wypoczynku.



przedłużony efekt treningu

(odpowiadający stanom
operacyjnym),



kumulatywny efekt treningu

(odpowiadający stanom
trwałym) będący funkcją
łańcucha efektów bezpośrednich
i przedłużonych.

Efekty potreningowe (efekty
obciążeń treningowych):



Efekty bezpośrednie (kontrola bieżąca) oceniamy na

podstawie bezpośredniej analizy danych pomiarowych i

odniesienie ich do wskaźników charakteryzujących

dotychczasowe reakcje na dane obciążenie. W wyniku tego

postępowania możemy korygować rodzaj, intensywność,

objętość i jakość ćwiczeń realizowanych w jednostce

treningowej.



Efekty przedłużone (kontrola operacyjna) określamy poprzez

analizę wskaźników charakteryzujących reaktywność ustroju

w stosunku do planowanej krzywej obciążeń w mikro- i

mezocyklu. W wyniku takiego postępowania możemy

dokonać modyfikacji struktury i wielkości obciążeń w ramach

mikro- i mezocyklu.



Efekty kumulatywne (kontrola okresowa) oceniane są w

wybranych punktach makrocyklu (np. po kolejnych okresach),

stosownie do przyjętych celów treningu i planowanych zadań

szkoleniowych. Na tej podstawie otrzymujemy przesłanki do

korekt długofalowego programu szkolenia.

Podporządkowuje się temu odpowiednie rodzaje kontroli, już
bezpośrednio służące kierowaniu treningiem:



na poziomie środka treningowego wynikające z oceny

efektów bezpośrednich (bieżące),



na poziomie jednostek treningowych będące rezultatem

oceny efektów przedłużonych (operacyjne),



na poziomie mikro-, mezo- lub makrocyklu stanowiące

konsekwencje oceny efektów operacyjnych

i kumulatywnych (etapowe).

Celem korekt jest optymalizowanie treningu.
Wyróżnić można następujące modyfikacje i korekty:



przyjęcie głównego celu szkolenia dla danego cyklu na

podstawie planowanego rozwoju wyniku w danej fazie

kariery,



opracowanie czasowej struktury treningu (cykl, mezocykl,

mikrocykl, jednostki treningowe) dla realizacji celu,



przybranie celów pośrednich dla kolejnych mezocykli,

mikrocykli, jt,



wyznaczenie struktury i wielkości obciążeń optymalnych ze

względu na realizację postawionych celów,



ustalenie środków, metod, form i warunków, za pomocą

których realizowane mają być wyznaczone obciążenia

treningowe,



kontrola i analiza przebiegu cyklu treningu umożliwia

zaprogramowanie następnego cyklu.

Programowanie treningu przebiega według
określonego porządku:



bieżące – dotyczy stanów ulegających zmianom, w wyniku

serii ćwiczeń lub danej jednostki treningowej. Są to efekty

bezpośrednie, które oceniamy na podstawie bezpośredniej

analizy danych pomiarowych i odniesienie ich do

wskaźników charakteryzujących dotychczasowe reakcje na

dane obciążenie. Wszystko to dla optymalizacji rytmu pracy

i odpoczynku, wyboru racjonalnych obciążeń i ćwiczeń

wywołujących wymagane reakcje przystosowawcze podczas

danej jednostki treningowej.



operacyjne – dotyczące technologii treningu w mikro- i

mezocyklach oraz wydzielonych fazach procesu – BPS.

Odnosi się do zmieniających się w toku krótkich cykli czy

kilku jednostek treningowych. Jej efekty zwane

przedłużonymi określamy poprzez analizę wskaźników

charakteryzujących reaktywność ustroju w stosunku do

planowanej krzywej obciążeń w mikro- i makrocyklu.

Wyróżnia się trzy rodzaje merytorycznego
kierowania treningiem:



Etapowe (okresowe) – nakierowanie na

optymalizację treningu w jego zwartych

strukturach czasowych, przede wszystkim w

etapach i makrocyklach. Dotyczy stanów

stałych, utrzymujących się przez dłuższy czas,

charakteryzujące, tzw. adaptację długotrwałą.

Jej efekty zwane kumulatywnymi oceniane są w

wybranych punktach makrocyklu, stosowanie

do przyjętych celów treningu i planowanych

zadań szkoleniowych, także w odniesieniu do

wskaźników modelu mistrza.

podsystem

kontroli

fizjologicznej

metrologiczne

warunki badań

Kompleksowa ocena efektów potreningowych

wpływ

stosowanych testów

na organizm badanego

podsystem

kontroli

psychologicznej

podsystem

kontroli

biomechanicznej

podsystem

kontroli

biochemicznej

podsystem

kontroli

trenerskiej

podsystem

kontroli

medycznej

i antropometrycznej

podsystem

automatycznego opracowania

danych pomiarowych

na maszynach liczących

Schemat struktury kontroli efektów potreningowych

Próby, jakie są używane w kontroli trenerskiej, powinny
odznaczać się następującymi cechami:



a) stałością - stosowanie tych samych prób kontrolnych dla danego etapu

szkolenia,



b) systematycznością - odnosi się do przeprowadzenia sprawdzianu w

określonych odstępach czasu. W związku z tym wyróżniamy (w ramach

przypomnienia):

- kontrolę wstępną, którą przeprowadza się na początku cyklu

treningowego, po kilku treningach, nie przekraczając jednego miesiąca,

- kontrolę bieżącą, która powinna być przeprowadzona w ustalonych

czasookresach (np., co trzy miesiące, co pół roku),

- kontrolę końcową, przeprowadzaną na koniec rocznego cyklu

treningowego,



c) trafnością - testy sprawdziany powinny być tak dobrane, aby dały się

obiektywnie sprawdzić i pozwoliły wyciągnąć wnioski do dalszej pracy,



d) rzetelnością - przeprowadzone sprawdziany nie mogą różnić się od

siebie ani warunkami w jakich są prowadzone, ani jakimikolwiek różnicami

w kryteriach ocen.

Efektywność kontroli zależy od trafności i rzetelności
stosowanych wskaźników, wśród których
wyróżniamy:





metodyczno – biologiczne (obejmujące dane

anatomomorfologiczne, fizjologiczne i biochemiczne),



psychologiczne (charakteryzujące siłę i ruchliwość

procesów nerwowych, zdolność do opanowania i

opracowania informacji, stan analizatorów

ruchowych),



pedagogiczne (trenerskie) – charakteryzujące stopień

przygotowania sprawnościowego, technicznego,

taktycznego, dynamikę wyników sportowych, stan

funkcji ruchowych, parametry obciążeń treningowych i

startowych.



muszą być stosowane do wieku i kwalifikacji

zawodników,



dobór wskaźników musi odpowiadać specyfice

specjalizacji sportowej,



powinny odpowiadać

statystycznym wymogom
trafności i rzetelności.

Wskaźniki wykorzystane w kontroli
powinny odpowiadać określonym
wymaganiom:



badania wydolnościowe,



zastosowanie sport – testera do kontroli
bieżącej,



wybiórcze określenie stężenia kwasu
mlekowego, hemoglobiny i glukozy po
wybranych specjalistycznych obciążeniach,



rejestracja i analiza wielkości, struktury i
dynamiki obciążeń treningowych i
startowych,



obserwacja walki sportowej.

Przykłady działań kontrolnych w treningu

Metody pomiaru sprawności fizycznej
zawodników możemy podzielić na:



TESTY POŚREDNIE- testy sprawności

fizycznej



TESTY BEZPOŚREDNIE



Biopsja mięśniowa,



Badania krwi,



Badania gazometryczne,



Poziom kwasu mlekowego

TESTY POŚREDNIE
Test PPA



Test progu przemian beztlenowych do oceny wydolnosći

tlenowej.



Standardowo stosowane są testy wysiłkowe z

wykorzystaniem różnych ergometrów -  bieżni mechanicznej,

cykloergometru, ergometru wioślarskiego. Test składa się z

szeregu wysiłków o wzrastającej mocy kontynuowanych do

całkowitego wyczerpania badanego. Pod koniec każdego

stopnia obciążenia, pobierana jest krew kapilarna z palca, w

której oznaczane jest stężenie mleczanu (LA). Podczas

wysiłku badany podłączony jest do ergospirometru,

rejestrującego wskaźniki oddechowe i krążeniowe. Do oceny

wydolności tlenowej wykorzystywane są wartości

wskaźników  na poziomie obciążenia maksymalnego oraz na

poziomie progu przemian beztlenowych (anaerobic threshold

- AT). AT oznacza maksymalną intensywność wysiłku, przy

której występuje równowaga czynnościowa ustroju, czego

wyrazem jest stabilne stężenie mleczanu we krwi.

PWC170



Wskaźnik PWC170- określa wielkość obciążenia (w

jednostkach mocy: kg/min), przy którym częstość skurczów

serca osiąga wartość



170 ud/min Dla osób w średnim i starszym wieku

analogicznym wskaźnikiem są: PWC150 i PWC130 . Zasada

wyznaczania tego wskaźnika dla badanej osoby polega zatem

na określeniu częstości skurczów serca podczas trzech

wysiłków o różnym obciążeniu znanym i wyznaczeniu PWC170

(PWC150 ; PWC130 ) metodą interpolacji (ekstrapolacji).



Metoda polega na określeniu przyrostu częstości tętna, tzn.:

częstość tętna podczas pracy mięśniowej jest wprost

proporcjonalna do intensywności pracy, zaś poziom częstości

tętna jest odwrotnie proporcjonalny do wydolności organizmu

podejmującego wysiłek mięśniowy o określonej

intensywności; innymi słowy, im wyższa jest częstość tętna

przy tym samym obciążeniu wysiłkiem mięśniowym, tym

mniejsza jest wydolność fizyczna.

Test Harwardzki (step-up test)



Polega na wchodzeniu na stopień, zmienia się tylko wysokość

stopnia, tempo wchodzenia oraz czas testu. Dodatkowo, co

może być pewnym ułatwieniem, tętno mierzy się już po

wysiłku, więc można go wykonać zupełnie samodzielnie. Test

ten przez wiele lat, zanim rozwinęła się technika i medycyna,

był bardzo szeroko stosowany do oceny sportowców by

sprawdzić efektywność metod treningowych.



Test wykonujemy w czasie 5 minut, wysokość stopnia to

odpowiednio 51 cm dla mężczyzn i 46 cm dla kobiet, tempo

wchodzenia to 30 wejść na minutę. W trakcie wchodzenia nie

wykonujemy żadnych pomiarów tętna, dopiero gdy skończymy

test należy usiąść i zmierzyć tętno w trzech momentach. Po

upływie pierwszej minuty przez 30 sekund, następnie po

upływie drugiej minuty także przez 30 sekund oraz po upływie

trzeciej minuty też przez 30 sekund. Na podstawie tych

wyników wyliczamy wskaźnik sprawności fizycznej. Wyliczoną

wartość porównujemy z wynikami w tabeli i na jej podstawie

sprawdzamy wydolność.

Test Coopera, zwany też testem 12 minut



Test ten stanowi jeden z elementów zestawu ćwiczeń

opracowanych w 1970r przez Kennetha Coopera

obejmujących chód, bieg, pływanie i kolarstwo. Polega on na

przemierzeniu (w dowolny sposób: biegnąc, idąc - byle pieszo)

jak największego dystansu w ciągu 12 minut.

Pokonany dystans należy odnaleźć w odpowiedniej dla płci i

wieku komórce odpowiedniej tabeli i odczytać wynik.



Optymalne warunki wykonywania testu:

- dobra nawierzchnia (np. bieżnia)

- wyraźnie oznakowany dystans (np. chorągiewki co 100

metrów)

- wyraźny sygnał startu i końca biegu podawany przez

sędziego (np. gwizdek)

- grupy nie większe niż 30 osób

VO2max.



Przez pułap tlenowy rozumie się maksymalną
ilość tlenu, jaką ustrój może pochłonąć w
jednostce czasu, praktycznie określany w
ml•minˉ¹ lub ml• minˉ¹ • kgˉ¹. Jest to jeden z
najpopularniejszych wskaźników wydolności
fizycznej,
szczególnie wydolności
tlenowej. Intensywność
wysiłku określa
się
w procentach VO2max.

Test Wingate



Test wydolności beztlenowej Wingate trwa 30

sekund. Zadaniem badanego jest w przeciągu tego

czasu pedałować na cykloergometrze z jak

największą częstotliwością - przy indywidualnie

dobranym obciążeniu, zależnym od masy ciała. Test

ten daje możliwość oceny parametrów mocy -

zależnych od masy mięśniowej oraz czasu uzyskania

i utrzymania mocy zależnych od właściwości mięśni i

ich adaptacji do tego typu wysiłków, a dokładnie-

wartość uzyskanej mocy maksymalnej, czas

osiągnięcia mocy maksymalnej, czas utrzymania

mocy maksymalnej, wskaźnik spadku mocy w

prcentach.

Test Margarii



(wytrzymałość beztlenowa)



Test wykorzystywany jest do oznaczania

mocy beztlenowej (anaerobowej)

bezmleczanowej



Wykonanie testu:



*badany staje przed schodami o wysokości

stopnia 17.5 cm, długości 31 cm, stopnie 3,

6 i 9 podłączone są do miernika czasu i

fotokomórki pozwalającej zmierzyć czas

zbiegnięcia pomiędzy 3 a 9 stopniem



*po sygnale badany wbiega na stopnie 3, 6

· 9 z maksymalną szybkością.

Test Astranda-Ryhminga



pomiaru VO2 max metodą pośrednią na podstawie

częstości skurczów serca podczas pracy

submaksymalnej.

Wykonanie testu:

Wysiłek 5-8 min na cykloergometrze do wartości

tętna 130-150 ud./min ( do osiągnięcia stanu

równowagi czynnościowej - steady-state) wyliczenie

średniej wartości tętna z 3 min

określenie obciążenia pracą w Kgm/min podczas

stabilizacji tętna określenie wartości VO2 max z

nomogramu łącząc linie wartości tętna O2

wysiłkowego z wartością wykonanej pracy i masą

ciała (kg).

Stan przygotowania do podejmowania
obciążeń treningowych możemy ocenić
następującym zestawem testów
diagnostycznych:



Wydolność fizyczną – zużyciem tlenu,

progami metabolicznymi,

parametrami reakcji krążeniowo-

oddechowych, zmianami

równowagi kwasowo-zasadowej;



Budowę somatyczną – ilością LBM,

ilością tkanki tłuszczowej,

rozmieszczeniem tych tkanek,

masą ciała, obwodami kończyn;



Cechy motoryczno - biomechaniczne

– siłą mięśni, zakresami ruchów,

ruchomością stawową, proporcjami

części ciała, koordynacją

nerwowo-mięśniową

Dla celów kontroli najbardziej trafnymi
wydają się badania w okresie:



przygotowawczym



przedstartowym



startowym