Apelacja karna

Zagadnienia ogólne

dr Andrzej Kiełtyka
VII 2012

I. Wybrana literatura przedmiotu:

P. Hofmański, S. Zabłocki, Wzory pism procesowych w
sprawach karnych, Warszawa 2000
S. Waltoś, Proces karny. Zarys sytemu, LexisNexis 2009,
s. 536
E. Samborski, Pisma procesowe w sprawach karnych,
LexisNexis 2010
A. Goździk, B. Michalski, Wzory pism prokuratora w
sprawach karnych, LexisNexis 2008
E. Samborski, Zarys metodyki pracy prokuratora,
LexisNexis 2008
M. Gabriel – Węglowski, Komentarz do Regulaminu
wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury, LEX 2009 (komentarz do §§
253-255) – dot. Regulaminu już nieobowiązującego,
zastąpionego nowym z 2010 r.
A. Ferenc, Rewizja strony w postępowaniu karnym,
Warszawa 1987

• Z. Doda, Zażalenie w procesie karnym,

Warszawa 1985

• Środki zaskarżania w procesie karnym.

Księga pamiątkowa ku czci prof. Zbigniewa
Dody, (red.) A. Gaberle i S. Waltoś,
Zakamycze 2000

• K. Łojewski, Apelacja karna, C.H. Beck

2005

• S. Zabłocki (w: J. Bratoszewski i inni),

Komentarz do k.p.k., W-wa 1998

S. Jaworski, Apelacje cywilne i karne, C.H.Beck 2010
R. Stefański, Pisma procesowe w sprawach karnych z
objaśnieniami, Warszawa 2007
Węzłowe problemy procesu karnego, pod red. Piotra
Hofmańskiego, Wolters Kluwer 2010
T. Razowski, Formalna i merytoryczna kontrola
oskarżenia w polskim procesie karnym, Zakamycze 2005
W. Wassermann, Zasady formułowania zarzutów
apelacyjnych w obowiązującej procedurze karnej,
Prokuratura i Prawo 2010, nr 6
W. Grzeszczyk, Praktyczne aspekty gravamen w
procesie karnym Prokuratura i Prawo 2008, nr 11
W. Grzeszczyk, Reguły ne peius w postępowaniu
karnym, Prokuratura i Prawo 2008, nr 2
J. Brylak, Orzekania wbrew kierunkowi środka
odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, Prokuratura i
Prawo 2006, nr 7-8
M. Syta, Gravamen jako przesłanka zażalenia w
postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2004, nr 4

D. Świecki, Apelacja w postępowaniu karnym,
Warszawa 2011
Z. Doda, Uwagi na temat kierunku i granic środka
odwoławczego w k.p.k., Palestra 1979, nr 2
Z. Doda, A. Gaberle, Kontrola odwoławcza w procesie
karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz t.
2, Warszawa 1997
M. Klejnowska, Ograniczenia sądu odwoławczego
orzekającego w sprawie karnej o wniesieniu środka
odwoławczego, Rzeszów 2008
M. Kondracki, Rola zarzutów odwoławczych w procesie
karnym, Palestra 2009, nr 3 – 4
Z. Muras, Bezwzględne przyczyny odwoławcze w
polskim procesie karnym, Toruń 2004
S. Pawela, Względne przyczyny odwoławcze, Warszawa
1970
F. Prusak, Podstawy rewizji w procesie karnym,
Bydgoszcz 1970
M. Fingas, S. Steinborn, Glosa do post. SN z
16.11.2009, IV KK 101/09 (uzupełnienie apelacji) Prok. i
Pr. 2011. nr 3

• D. Wysocki, Nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia

wyroku jako uchybienie niestanowiące podstawy

uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego

rozpoznania sądowi pierwszej instancji, Przegląd

Sądowy 2011, nr 11 – 12,s. 27 – 36

• E. Samborski, Zarys metodyki pracy prokuratora,

LexisNexis 2008

• A. Bojańczyk, O prawnej podstawie i procesowym

zasięgu oddziaływania bezwzględnych przyczyn

odwoławczych w procesie karnym, (w:) Węzłowe

problemy procesu karnego (red.) P. Hofmański. Wolters

Kluwer 2010, s. 935 - 962

• A. Horodyński, Skutki naruszenia przepisów o składzie

sądu w polskim procesie karnym, Prokuratura i Prawo
2003, nr 1

• M. Figas, S. Steinborn, Glosa do postanowienia SN z

dnia 16 listopada 2009, sygn. IV KK 101/09 (dot.
uzupełnienia apelacji), Prokuratura i Prawo 2011, nr 3,
s. 163-174

• J. Gurgul, Glosa do wyroku S.A. w Krakowie z dnia 5

listopada 2008 r., sygn. II AKa 87/08 (dot. zarzutów
środków odwoławczych), Prokuratura i Prawo 2010, nr
4, s. 185-195

II. Apelacja jako pismo procesowe winna spełniać

ogólne warunki pisma procesowego określone w
art. 119 § 1 k.p.k.: oznaczenie strony, od której
pochodzi, wskazanie nazwy sądu apelacyjnego, do
którego jest skierowana oraz nazwę sądu pierwszej
instancji, do którego się ją wnosi, oznaczenie daty
wyroku, sądu, który go wydał i sprawy, w której wyrok
zapadł.

Konstrukcja apelacja:

- kierunek,
- zakres,
- zarzuty,
- wnioski,
- uzasadnienie.

Dewolutywność i suspensywność apelacji

• Fakt wniesienia apelacji przez uprawniony

podmiot we właściwym terminie nakłada
na sąd odwoławczy obowiązek jej
rozpoznania, a po stronie sądu pierwszej
instancji zakaz uwzględnienia apelacji od
własnego orzeczenia, a także zakaz
dokonywania jakichkolwiek poprawek w
zaskarżonym orzeczeniu
(zasada suspensywności)

• Błędne

oznaczenie

podstawy

prawnej

skazania nie należy do kręgu tych

omyłek, które podlegają sprostowaniu w

ramach instytucji przewidzianej w art. 105

par.1 k.p.k., to jest jako oczywistej omyłki

pisarskiej”.

• „Samo wyjaśnienie w pisemnych motywach

sądu odwoławczego, że powołując w wyroku

jedne

przepisy,

miał

na

myśli

zastosowanie

zupełne

innych

przepisów trudno przyjąć za usunięcie

sprzeczności powstałej między orzeczeniem

i jego uzasadnieniem”.

(wyrok SN z 3 lipca 2007 r., III KK 467/06)

• Sąd

odwoławczy

nie

może

przeprowadzić

postępowania

dowodowego co do istoty sprawy
(art. 452 par. 1 k.p.k.), wyjątkowo
może to uczynić, jeśli :

- przyczyni się to do przyspieszenia

postępowania

- nie jest na nowo konieczne

przeprowadzenie

przewodu

sądowego

„Zarówno w teorii procesu,

jak i praktyce sądowej przez
granice apelacji rozumie się
wykazanie tych części wyroku,
o których uchylenie lub zmianę
strona wnosi.

Są to te części wyroku,

które dotyczą poszczególnych
przestępstw, kary, środków
zabezpieczających, powództwa
cywilnego”.

• Zgodnie z art. 433 par 1 k.p.k.: sąd

odwoławczy rozpoznaje sprawę w
granicach środka odwoławczego,
a w zakresie szerszym o tyle, o ile
ustawa tak przewiduje.

• Zakreślenie granic apelacji jest

oświadczeniem woli jej autora, że
domaga się od sądu drugiej instancji
skontrolowania całego wyroku lub
jego ściśle określonej części .

• Odpowiedzialność wnoszącego apelacje

podmiotu

„kwalifikowanego”

(t.j.:

oskarżyciela publicznego, pełnomocnika i
obrońcy oskarżonego) polega na tym, że on
sam decyduje o zakresie orzekania
kontrolnego przez ten sąd, a jednocześnie
określa granice zaskarżenia w apelacji
pisemnej, traci w zasadzie prawo do ich
rozszerzenia w oświadczeniu ustnym na
rozprawie apelacyjnej .

Podstawy prawne apelacji:

art. 425 § 1 (niektórzy uważają, że w apelacji
powoływanie tego przepisu jest zbędne, bowiem
przepisem szczególnym jest wówczas art. 444 k.p.k.) i
2 k.p.k. ewentualnie § 3 i 4 k.p.k. (legitymacja czynna
do wniesienia środka zaskarżenia, zakres zaskarżenia,
gravamen, kierunek środka odwoławczego), art. 444
k.p.k. (legitymacja czynna do wniesienia apelacji,
orzeczenia zaskarżalne apelacją), art. 447 § 1 – 3 k.p.k.
(zakres apelacji), art. 438 k.p.k. (względne przyczyny
odwoławcze), art. 439 k.p.k. (bezwzględne przyczyny
odwoławcze),

art.

427

k.p.k.

(treść

środka

odwoławczego, wnioski odwoławcze i zarzuty, tzw.
nowości), art. 437 § 1 k.p.k. (rodzaje orzeczeń sądu
odwoławczego: reformatoryjne, kasatoryjne, umorzenie
postępowania, przekazanie do ponownego rozpoznania),
art. 454 § 1, 2, 3 k.p.k. (reguły ne peius), art. 456
k.p.k. (wyrok sądu odwoławczego).

Odwołujący powinien wskazać zaskarżone
rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego
się domaga (art. 427 k.p.k.), wskazać czy zaskarża
wyrok w całości, czy w części, a jeżeli tak to w jakiej
oraz do jakiego orzeczenia sądu apelacyjnego dąży
(wnioski odwoławcze – petitum) - według art. 433 § 2 sąd
odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski,
wobec tego muszą one być w apelacji zawarte – jest to
zakreślenie granic zaskarżenia.
Brak wskazania zaskarżonego rozstrzygnięcia lub
wniosków uniemożliwia rozpoznanie środka odwoławczego
(wezwanie w trybie art. 120 k.p.k.)
Apelacja może mieć granice podmiotowe
(dotyczyć niektórych oskarżonych), przedmiotowe
(dotyczyć tylko niektórych przestępstw lub elementów
orzeczenia) i podmiotowo – przedmiotowe (dotyczyć
niektórych oskarżonych i niektórych przestępstw).
Zakres apelacji może odnosić się do uzasadnienia
wyroku (art. 425 § 2 k.p.k.)

Wnioski odwoławcze (petitum) to podanie czego
skarżący się domaga – uchylenia zaskarżonego wyroku
czy tylko jego zmiany (reguły ne peius).

Formułując żądania domagania się uchylenia lub
zmiany wyroku należy, aby skutek ten osiągnąć, powołać
się na takie uchybienia sądu pierwszej instancji, których
stwierdzenie stanowi dla sądu apelacyjnego podstawę
rozstrzygnięcia.
Te konkretne uchybienia stanowią zarzuty
apelacyjne, a ich rodzaj i treść zakreślają granice
zarzutów apelacyjnych.

Apelacje jako pismo należy oznaczyć tytułem
„Apelacja”.

„Pomimo dyskusji w tym zakresie Sąd Najwyższy od
dawna ujmuje

„granice środka odwoławczego”

jako

trójwymiarową konstrukcję wyznaczoną przez”

- kierunek zaskarżenia, czyli stosunek środka
odwoławczego do interesów oskarżonego;

- zakres zaskarżenia, a więc wskazanie, czy środek
zaskarżenia obejmuje całość, czy część orzeczenia;

- zarzuty odwoławcze, czyli zawarte w środku
odwoławczym

stwierdzenia

dotyczące

uchybień

orzeczenia (wyrok SN z 12 kwietnia 2001 r., III KKN
354/00, LEX nr 51922)

Należy wskazać podstawy prawne apelacji przez

powołanie przepisów art. 444 i 425 § 1 k.p.k., a gdy
apelację wnosi oskarżyciel publiczny na korzyść także art.
425 § 4 k.p.k.
Konieczne jest wymienienie imion i nazwisk
oskarżonych, których apelacja dotyczy oraz ogólne
oznaczenie jej zakresu (czy wyrok zostaje zaskarżony w
całości czy w części). Na przykład: „zaskarżam powyższy
wyrok w części uniewinnienia Jana Kowalskiego od czynu
zarzuconego w pkt. I aktu oskarżenia”.
Apelacja prokuratora winna wskazywać jej
kierunek (na korzyść czy też na niekorzyść oskarżonego)
– gravamen – stosunek apelacji do interesu prawnego
oskarżonego. Art. 425 § 3 k.p.k. – rozstrzygnięcia lub
ustalenia są niekorzystne dla skarżącego. Jeśli są obojętne
– środek odwoławczy niedopuszczalny.

• Następnie

należy

przytoczyć

zarzuty

apelacyjne i wnioski. W tej części autor
apelacji ma przekonać sąd apelacyjny o
wadach i brakach postępowania sądu pierwszej
instancji a zwłaszcza zapadłego wyroku, a
następnie przedstawić sposób dokonania
naprawy postępowania oraz prawidłowe,
ostateczne rozstrzygniecie sprawy.

• Wnioski apelacyjne powinny być w

istocie propozycją treści wyroku apelacyjnego.

• Postawienie zarzutów i sformułowanie

wniosków wymaga pisemnej argumentacji
ujętej w odrębnej części apelacji –
uzasadnieniu.

• Apelacja musi być podpisana.

III. Zarzuty apelacyjne

1. Apelacja, która pochodzi od oskarżyciela
publicznego, obrońcy lub pełnomocnika powinna zawierać
wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu
oraz uzasadnienie (tzw. bezwzględne wymogi środka
odwoławczego, art. 427 § 2 k.p.k.). Zarzuty - obok
kierunku, zakresu, wniosków i uzasadnienia - stanowią
cześć składową apelacji.

Zarzuty odwoławcze

to twierdzenia strony o

uchybieniach popełnionych przez sąd pierwszej instancji.
Art.. 427 § 2 k.p.k. nakłada na podmiot kwalifikowany
obowiązek wskazania zarzutów

.

Zarzuty mają zawsze

odcień subiektywny, bez względu na ich odbicie w
faktach.

Przepisy nie określają jak powinien być

sformułowany zarzut odwoławczy i na czym polega.

Natomiast „

przyczyny odwoławcze

” to uchybienia,

które stwierdzone przez organ odwoławczy powodują
określone następstwa procesowe w stosunku do
zaskarżonego

orzeczenia.

W przeciwieństwie do „zarzutów”, uważa się, że
„przyczyny” są do pewnego stopnia zobiektywizowane.

Domagając się uchylenia lub zmiany wyroku
należy, aby skutek ten osiągnąć, powołać się na takie
skonkretyzowane uchybienia sądu pierwszej instancji,
których

stwierdzenie

stanowić

będzie

dla

sądu

apelacyjnego podstawę rozstrzygnięcia. Te konkretne
uchybienia stanowią zarzuty apelacyjne.
Szczegółowe przedstawienie uchybień nastąpi
także w uzasadnieniu środka odwoławczego.

Przede wszystkim poprzez sformułowane zarzuty
autor apelacji ma przekonać sąd apelacyjny o wadach i
brakach postępowania sądu pierwszej instancji, a
zwłaszcza zapadłego wyroku, co w konsekwencji ma
doprowadzić do dokonania naprawy postępowania oraz
prawidłowego, ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd odwoławczy ma obowiązek rozpoznania
wszystkich stawianych zarzutów.
W toku postępowania odwoławczego można
uzupełnić swoją argumentację oraz wskazać na
uchybienia, które sąd odwoławczy winien uwzględnić z
urzędu.
Postawienie zarzutów, a następnie sformułowanie
wniosków wymaga pisemnej argumentacji ujętej w
odrębnej części apelacji – uzasadnieniu.

Treść uzasadnienia winna w pełni
odpowiadać postawionym zarzutom, a zwłaszcza
nie może być z nimi sprzeczna.

W

przypadku apelacji wniesionej na korzyść

oskarżonego sąd odwoławczy nie jest związany granicami
podniesionych w niej zarzutów

, co oznacza, że w

granicach zaskarżenia powinien skontrolować wyrok pod
kątem wszystkich przyczyn odwoławczych pokreślonych w
art. 438 k.p.k.

W konsekwencji, po upływie terminu do złożenia
apelacji, można podnosić dodatkowe zarzuty odwoławcze
w granicach zaskarżenia lub wskazywać na uchybienia
podlegające uwzględnieniu z urzędu (poza granicami
zaskarżenia), które sąd odwoławczy powinien rozpoznać i
ustosunkować się do nich w uzasadnieniu wyroku (M.
Fingas, S. Steiborn, Glosa do postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 16 listopada 2009 r., sygn. IV KK
101/09, OSNKW 2010, nr 1, poz. 8, Prokuratura i Prawo
2011, nr 3, s. 163 – 174)

Środek odwoławczy od orzeczenia sądu pierwszej
instancji przesyła do sądu prokurator, który skierował
akt oskarżenia (§ 337 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego
urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury z 24 marca 2010 r., Dz. U. Nr 49, poz. 296).

Równocześnie w przesłaniem do sądu środka
odwoławczego należy przekazać prokuratorowi, który
będzie występował przed sądem odwoławczym, akta
podręczne wraz z odpisem zaskarżonego orzeczenia
i dodatkowym odpisem środka odwoławczego (§ 339 ust.
1 Regulaminu).

Należy unikać zarzutów mieszanych, a więc
łączących w sobie elementy różnych rodzajowo zarzutów,
co uważa się za błędne. Nie oznacza to, że w apelacji nie
mogą być podnoszone różne rodzajowo zarzuty, jeżeli
stan sprawy tego wymaga. Należy je jednak wysuwać jako
zarzuty samodzielne, nie łączące się ze sobą.
Ujecie zarzutów powinno być zwięzłe i jasne, a
ich

układ

i

kolejność

odpowiadać

porządkowi

ustalonemu w art. 438 k.p.k. (jeżeli zarzuty odnoszą się
do względnych przyczyn odwoławczych, co w praktyce
występuje najczęściej). Są także inne poglądy w tym
względzie, o czym później.

Uważa się jednocześnie, że przy

formułowaniu

zarzutów

strona

winna

być

ograniczona jedynie przepisami ustawy. Dopuszcza
się także „stopniowanie” zarzutów i formułowanie
zarzutów, które w zależności od okoliczności
sprawy

mają

większe

lub

mniejsze

szanse

powodzenia. Jeżeli zamierzony cel może być
osiągnięty przez podniesienie wielu zarzutów, nie
ma powodów do ich ograniczania.

„Nie jest właściwe formułowanie w apelacji czy

zażaleniu zarzutu naruszenia prawa materialnego czy

procesowego przez użycie określenia,

że zarzut ten

dotyczy „w szczególności” wymienionych przez

skarżącego przepisów.

Takie sformułowanie oznacza, że skarżący

sugeruje

naruszenie

także

jakichś

innych,

nie

wyszczególnionych w środku odwoławczym przepisów

prawa. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że

zwrot „w szczególności” jest semantycznie pusty.

Jeśli skarżący uważa, że sąd dopuścił się naruszenia

innych

jeszcze,

poza

wskazanymi

w

środku

odwoławczym przepisów to powinien zarzuty te

wyartykułować wprost”.

(post. SA w Katowicach z 17 lutego 2010 r., II AKz

80/10, LEX nr 574492).

• Nie jest dopuszczalne przypisanie oskarżonemu - jako

wartości przedmiotu zagarnięcia - w sposób

alternatywny różnych kwot z oznaczeniem górnej i

dolnej granicy; jeżeli sądy, po wyczerpaniu wszystkich

dowodów, nie są w stanie dokładnie ustalić wartości

zagarniętego

mienia,

powinny

przyjąć

kwotę

niebudzącą wątpliwości i taką przypisać sprawcy;

wolno jest w takiej sytuacji oznaczyć tę kwotę zwrotem

„co najmniej” albo „nie mniej”, o ile jest pewne,

że faktyczna wartość była wyższa, ale niemożliwa do

określenia

(post. SN z 4 stycznia 2011 r., III KK 184/10, OSNKW

2011/4/33, Biul.SN 2011/4/13).

Pamiętać jednak należy, że wybór
właściwego zarzutu apelacyjnego wymaga przede
wszystkim umiejętności uchwycenia w wyroku lub
postępowaniu tego rodzaju błędu, który stał się
przyczyną nieprawidłowego rozstrzygnięcia sądu.

Chodzi więc o wykrycie „źródła błędu a nie jego

skutków”.

Na przykład błędna kwalifikacja prawna czynu
może być następstwem wadliwego ustalenia faktów,
wówczas to ustalenia faktyczne będą źródłem błędu, a ich
skutkiem nieprawidłowa kwalifikacja prawna. Apelacja w
takim wypadku winna więc zarzucać błąd w ustaleniach
faktycznych.

W literaturze wskazuje się na pewne

ogólne założenie, które mają ułatwić
dokonanie właściwego wyboru zarzutów
apelacyjnych.

•

Dwa spośród zarzutów: obraza przepisów prawa

materialnego, oraz rażąca niewspółmierność kary

mają w zasadzie za podstawę fakty uznane przez sąd za

udowodnione i przez apelację niekwestionowane. Także

w przypadku zarzutu błędu w ustaleniach

faktycznych możemy mieć do czynienia z taką

sytuacją, gdy istotą zarzutu będzie wadliwość

wnioskowania z prawidłowo ustalonych faktów co do

istnienia lub nieistnienia innego faktu. Różnice miedzy

tymi grupami polegają przede wszystkim na tym, że: do

obrazy praw materialnego należy sięgać wtedy, gdy

błąd sądu polega na nieprawidłowej lub niepełnej

ocenie faktów pod względem prawnym w zakresie norm

prawa karnego; do błędu w ustaleniach faktycznych

wtedy, gdy sąd z przyjętych faktów wysuwa błędne

wnioski co do istnienia lub nieistnienia dalszych innych

faktów lub błędnie ocenia wartość i znaczenie

dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy; do

rażącej niewspółmierności kary, gdy błędność oceny

tych faktów odnosi się do wymiaru kary i wyraża się w

orzeczeniu kary rażąco niewspółmiernej.

•

Natomiast jeżeli w toku analizowania treści wyroku z

uzasadnieniem

okaże

się,

że

nieprawidłowe

rozstrzygnięcie jest następstwem uchybień tkwiących w

postępowaniu i powoduje np. luki w materiale

dowodowym,

albo

nieprawidłowym

wyrokowaniu

wskutek oparcia wyroku nie na wszystkich dowodach

ujawnionych lub nie ujawnionych; w wadliwym

uzasadnieniu lub braku uzasadnienia stanowiska sądu -

to wówczas zarzut apelacyjny winien dotyczyć obrazy

przepisów postępowania.

„Nie sposób naruszenia przepisu art. 7

k.p.k.

argumentować

dokonaniem

nieprawidłowych ustaleń faktycznych. Wszak to

zarzut błędu w ustaleniach faktycznych może być

wywodzony z błędnej oceny materiału dowodowego, ale

nie odwrotnie. Nie może przecież budzić wątpliwości, że

to ocena materiału dowodowego generuje ustalenia

faktyczne” (wyrok SA w Katowicach z 21 maja 2009 r., II

Aka 120/09, Prok.i Pr.-wkł. 2010/4/28, KZS 2010/4/47).

• Przystępując do sporządzenia apelacji

opartej na pierwszej lub trzeciej podstawie

zaskarżenia autor powinien bardzo wnikliwie

rozważyć co chce uczynić przedmiotem

zarzutu apelacyjnego:

czy ustalenia faktyczne dokonane przez sąd,

niezgodne

z

treścią

prawidłowo

przeprowadzonych i ocenionych dowodów,

czy też jedną z postaci obrazy prawa

materialnego polegającą na niewłaściwym

rozumieniu przez sąd nieostrego wyrażenia

ustawowego, niezgodnym ze znaczeniem

nadanym przez ustawę” (prok. Z. Jeleń PA w

Krakowie).

Formułowanie zarzutu rozpoczyna się od
stwierdzenia: „zarzucam”. Dalsza część zarzutu jest
zależna od jego przedmiotu i określają to kolejne punkty
art. 438 k.p.k. lub art.439 § 1 k.p.k.

Następnie należy wskazać konkretne uchybienie
zawarte w rozstrzygnięciu lub ustaleniu sądu pierwszej
instancji.

Wskazanie takie powinno być stanowcze w formie
i treści, a nadto należy określić, jeżeli zachodzi taka
potrzeba, konkretny czyn i konkretnego oskarżonego.

• Układ i kolejność zarzutów: zgodna z

porządkiem ustalonym w art. 438

k.p.k., jeżeli zarzuty odnoszą się do

względnych przyczyn odwoławczych, co

w

praktyce

występuje

najczęściej.

Uważa się także, że należy zachować

kolejność, w której winien je rozpoznać

sąd odwoławczy (zasada hierarchii).

• „Przepis art. 427 § 2 k.p.k. obliguje

do wskazania w apelacji wszystkich

zarzutów” (wyrok z 6 listopada 2008 r., II

AKa 160/08, Prok. i Pr. - wkł. 2009/6/56).

Zasady

formułowania zarzutów:

- zasada pierwszego ogniwa – zarzut z apelacyjny winien uderzać
w pierwotną przyczynę uchybienia (należy dążyć do wyeliminowania
przyczyny, a nie tylko samych skutków);
- zasada pojedynczego zarzutu – wynika z poprzedniej zasady - ta
sama okoliczność podnoszona w środku odwoławczym powinna
znaleźć odzwierciedlenie tylko w jednym zarzucie; zakaz
formułowania zarzutów mieszanych w odniesieniu do tej samej
okoliczności;
- zasada wszechstronności – wolno w środku odwoławczym
przedstawić wiele różnych rodzajowo zarzutów, ale każdy musi
dotyczyć innej okoliczności. Nie można wykluczyć jednoczesnego
kwestionowania ustaleń faktycznych oraz prawidłowości subsumcji
(obraza prawa materialnego), jeśli dotyczą różnych okoliczności (tzw.
zarzut ewentualny). Sąd odwoławczy winien rozpoznać oba zarzuty, z
tym, że w pierwszej kolejności zarzut błędu w ustaleniach faktycznych
(?);
- zasada hierarchii – zarzuty powinno się stawiać w kolejności, w
której powinien jej rozpoznać sąd odwoławczy; najpierw bezwzględne
przyczyn odwoławcze, potem względne stawiane wobec części
faktycznej orzeczenia, a następnie odnoszące się do sfery prawa (?).

2. Zarzuty odnoszące się do względnych
przyczyn odwoławczych:

a.

Obraza przepisów prawa materialnego

– error

iuris (art. 438 pkt 1 k.p.k.)
Dotyczy zarówno prawa karnego materialnego jak i
innych gałęzi prawa (np. cywilnego, administracyjnego
jeżeli taki przepis miał zastosowanie w rozstrzygnięciu
karnym).
Najczęściej zarzuty te odnoszą się do takich
naruszeń norm prawa karnego, które polegają na błędnym
zastosowaniu tego prawa lub jego niezastosowaniu w
wypadkach, gdy istnieją ku temu podstawy.

Będą to więc najczęściej zarzuty:
nadania czynowi błędnej kwalifikacji prawnej –
(zastosowanie

do

niewadliwie

ustalonego

stanu

faktycznego niewłaściwego przepisu – nieprawidłowa
subsumpcja), uniewinnienia mimo istnienia znamion
przestępstwa w czynie ustalonym przez sąd lub skazania
mimo braku znamion przestępstwa w czynie, błędnej
wykładni innych przepisów prawa karnego materialnego
(zwłaszcza

zawierających

znamiona

ocenne),

konsekwencji prawnych czynu (orzeczenia lub
nieorzeczenia - nieprawidłowego orzeczenia - kar lub
środków karnych wbrew lub niezgodnie z przepisami
prawa karnego).
Decyzja o potrzebie podniesienia tego zarzutu
musi się opierać na całym wyroku, a więc brać pod uwagę
zarówno jego część dyspozytywną jak i uzasadnienie.
Uważa się, że uzasadnienie odsłania tok
rozumowania sądu i stwarza możliwości krytycznej
oceny jego poglądów prawnych.

Obraza prawa materialnego może stanowić
prawidłowo powołaną przyczynę odwoławczą jedynie
wówczas, gdy ma charakter samoistny (nie można jej
powoływać np. gdy wadliwość orzeczenia w zakresie
subsumcji jest wynikiem błędnych ustaleń faktycznych).
Należy unikać występującego dość często błędu
„mieszania” tych dwóch zarzutów.

Jeżeli ustawa stwarza jedynie możliwość
zastosowania określonego przepisu prawa karnego
materialnego, to przez niezastosowanie (lub też
zastosowanie) tego przepisu sąd nie dopuszcza się obrazy
przepisu prawa materialnego.

• „Obraza prawa materialnego nie polega na

tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji

prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku” (post.

SN z 22 grudnia 2010 r., II KK 279/10, OSNwSK

2010/1/2550).

• „Przepis art. 69 § 1 k.k. ma charakter

przepisu fakultatywnego, a to dlatego, że

ustawodawca nie nałożył na orzekający w sprawie

sąd obowiązku jego zastosowania. Przepis ten

więc nie może stać się podstawą sformułowania

zarzutu obrazy prawa materialnego w żadnym

układzie” (post. SN z 7 października 2010 r., II KK

246/10, OSNwSK 2010/1/1902).

„O obrazie prawa materialnego możemy mówić

wtedy, gdy do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego
(gdy ustalenia faktyczne nie są kwestionowane),
sąd wadliwie zastosował normę prawną lub bezzasadnie
jej nie zastosował, bądź gdy zarzut dotyczy zastosowania
lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do
jego bezwzględnego respektowania.
Jeżeli zaś zarzucona wadliwość zaskarżonego
orzeczenia polega na przyjęciu za jego podstawę
błędnych ustaleń faktycznych, to ocenie instancyjnej
podlega trafność ustaleń faktycznych, a nie obraza
przepisów prawa materialnego”

(wyrok SA w Krakowie z 4 sierpnia 2009 r., II AKa 143/09,
KZS 2009/7-8/55).

• Apelacja zawiera sprzeczność, bo

zarzucając obrazę przepisów prawa
materialnego,

a

to

nietrafność

subsumcji przypisanego oskarżonemu
czynu, kwestionuje ustalenia faktyczne
przyjęte za podstawę orzeczenia, a to
sprawstwo oskarżonego” (wyrok SA w
Krakowie z 5 października 2010 r., II
AKa 10/10, KZS 2011/4/45).

Powszechna praktyka sądów uznaje od dawna, że

zarzut obrazy prawa materialnego jest uprawniony
wtedy tylko, gdy apelujący nie kwestionuje treści ustaleń
poczynionych przez sąd I instancji albo gdy kwestionując
je, jednocześnie zarzuca, że nawet w stosunku do faktów,
które sąd ustalił, prawo materialne zastosował wadliwie
(wyrok SA w Krakowie z 14 maja 2008 r., II AKz 49/08, KZS
2008/7-8/61, Prok. i Pr. - wkł. 2009/1/46).

• „Obie apelacje formułują zarzuty obrazy

przepisu prawa materialnego - zaś apelacja

sporządzona przez pełnomocnika oskarżycielki

posiłkowej - również zarzuty natury procesowej.

Jako że zarzut obrazy prawa materialnego może

być skutecznie postawiony jedynie w sytuacji

dokonania w sprawie niekwestionowanych

ustaleń faktycznych, przeto w pierwszej

kolejności rozpoznaniu podlegać muszą zarzuty

obrazy przepisów procedury, dopiero bowiem ich

nieskuteczność otworzyć może drogę do badania

prawidłowości dokonanej subsumcji” (wyrok SN z

14 lipca 2009 r., WA 22/09, OSNwSK 2009/1/1523)

• „Skarżący zawarł w jednym środku odwoławczym

zarówno zarzut obrazy prawa materialnego, jak

i zarzut błędu w ustaleniach faktycznych

przyjętych za podstawę orzeczenia i mających wpływ

na jego treść. Taka redakcja tego środka jest

oczywiście wadliwa, bo dotknięta wewnętrzną

sprzecznością.

Istnieje

jednak

możliwość

jej

rozwiązania.

W takim przypadku sąd odwoławczy zobowiązany

jest rozważyć w pierwszej kolejności zarzuty

dotyczące błędnych ustaleń faktycznych i dopiero w

wypadku uznania ich za bezskuteczne, może przejść

do rozpoznania zarzutu obrazy prawa materialnego”.

(wyrok SN z 18 maja 2006 r., WA 9/06, OSNwSK

2006/1/1062).

Przykłady obrazy prawa karnego materialnego:
- skazanie oskarżonego pomimo, że jego zachowanie nie
zawierało znamion przestępstwa;
- uniewinnienie, pomimo że oskarżony swym
zachowaniem wyczerpał znamiona przestępstwa;
- wymierzenie kary poniżej lub powyżej ustawowego
zagrożenia;
- nie zastosowanie kwalifikowanej lub uprzywilejowanej
kwalifikacji przestępstwa;
- zaniechanie skazania za wszystkie zbiegające się
przepisy ustawy karnej (art. 11 § 2 k.k.);
- nie zastosowanie obligatoryjnego orzeczenia co do
nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej
wymierzenia, środka karnego, dozoru, naprawienia
szkody;
- obostrzenie lub złagodzenie kary w sposób
nieprawidłowy;
- błędne określenie okresu próby;
- naruszenie zasad orzeczenia kary łącznej.

b.

Obraza przepisów postępowania

(jeżeli mogła

ona mieć wpływ na treść orzeczenia) - error in
procedendo (art. 438 pkt 2 k.p.k.)
Występuje głównie w toku postępowania
sądowego. Może wystąpić także w postępowaniu
przygotowawczym, wyjątkowo tylko wtedy, gdy
uchybienia te nie usunięte w postępowaniu sądowym
przerodziły się w konsekwencji w obrazę przepisów przed
sądem (jest to działanie wtórne) – nieprzedstawienie
zarzutów, brak obrońcy w przypadkach przewidzianych w
ustawie, brak podpisu oskarżyciela w akcie oskarżenia.
Obraza

przepisów

to

niezgodność

przebiegu

postępowania z przepisami prawa procesowego, to jest
niezastosowanie się do normy procesowej nakazującej
dokonanie lub zakazującej dokonania czynności w
określonej sytuacji procesowej. Zaniechanie wypełnienia
konkretnych nakazów przepisów prawa procesowego oraz
działanie sprzeczne z konkretnymi przepisami procedury.
Na przykład obraza art. 5 § 2 k.p.k., gdy sąd pomimo
wątpliwości nie rozstrzyga ich na korzyść oskarżonego.

Przy tego rodzaju zarzutu konieczne jest wskazanie na
czym polega sprzeczność działania lub zaniechania sądu z
ustawą procesową lub przepisem procesowym innej
ustawy.

Skarga oparta na tym zarzucie (obrazy prawa
procesowego) nie atakuje przedmiotu dowodów ani
wyniku postępowania dowodowego, czyli ustalonego
stanu faktycznego (jak to czyni w wypadku podstawy
określonej w art. 438 pkt 3 k.p.k.), a jedynie sposób
przeprowadzenia

dowodów

lub

decyzję

o

zaniechaniu

przeprowadzenia

dowodów.

Przepisy określają pewne zasady dotyczące metod
oceny

dowodów.

Rażące naruszenie tych zasad, a więc błąd w
konstruowaniu orzeczenia, również stanowić może
podstawę zarzutu z art. 438 pkt. 2 k.p.k.

• Przy stosowaniu tego zarzutu, dla oceny czy

obraza przepisów postępowania miała wpływ

na treść orzeczenia, przydatny może być tzw.

test negatywny:

• „

stwierdzone uchybienie procesowe

wtedy może być uznane za niestanowiące

podstawy do wzruszenia orzeczenia, gdy

sąd dojdzie do zasadnego przekonania, że

dane uchybienie było na tyle nieistotne,

iż gdyby go nie było musiałoby zapaść

takie samo orzeczenie jak to, które

zapadło przy wystąpieniu danego

uchybienia

”.

Obraza przepisów postępowania może dotyczyć
zarówno ogólnych zasad, jak i konkretnych
przepisów procesowych, przy czym naruszenie zasady
powinno być zawsze poparte konkretnymi przykładami,
zasady procesowe mają zbyt ogólny charakter, by mogły
stanowić samodzielne podstawy zaskarżenia.

„Sumaryczne wyliczenie dowodów, na podstawie
których sąd ustalił stan faktyczny w sprawie, stanowi
obrazę przepisów procesowych” (wyrok SN z 13 marca
2008 r., III KK 242/07, LEX nr 406851).

• „Zawarty w przepisie art. 5 § 2 k.p.k. nakaz

rozstrzygnięcia wątpliwości na korzyść oskarżonego

naruszony jest jedynie wówczas, gdy sąd nabierze

wątpliwości co do przebiegu inkryminowanego

zdarzenia, lub co do interpretacji podlegającego

zastosowaniu w sprawie przepisu, a następnie wobec

braku

możliwości

usunięcia

tych

wątpliwości,

rozstrzygnie je na niekorzyść oskarżonego.

Tylko niedające się usunąć wątpliwości (a nie

wszystkie) i to wątpliwości, które zrodzą się u organu

procesowego (sądu orzekającego), a nie te, które

istnieją w ocenie stron postępowania, rozstrzyga się

na korzyść oskarżonego” (wyrok SN z 8 września 2009

r., WA 26/09, OSNwSK 2009/1/1844).

• „Jeśli tezy opinii biegłego są

wieloznaczne, to opinia nie może być
uznana za jasną w rozumieniu art.
201 k.p.k.” (wyrok SA w Krakowie z 6
listopada 2008 r., II Aka 160/08, Prok.
i Pr.-wkł. 2009/6/50).

• „Jeżeli prokurator uczestniczył w rozprawie,

lecz nie stawił się na ogłoszeniu wyroku,

kiedy jego obecność nie była obowiązkowa,

nie zwalnia to od oznaczenia w wyroku

oskarżyciela publicznego poprzez wskazanie

tego oskarżyciela, który uczestniczył w

rozprawie, w dacie gdy zamknięto przewód

sądowy

i

udzielono

stronom

głosu.

Zaniechanie

oznaczenia

w

wyroku

oskarżyciela

niewątpliwie

stanowi

uchybienie, ale nie tego rodzaju, które

mogłoby mieć jakikolwiek wpływ na treść

wyroku”.

(wyrok SA w Katowicach z 21 maja 2009 r., II

AKa 120/09, LEX nr 519633)

Uchybienia procesowe mogące mieć wpływ na treść
wyroku to na przykład:

- obraza art. 410 k.p.k. przez oparcie wyroku na
okolicznościach, które nie zostały ujawnione na rozprawie
głównej, bądź też w razie pominięcia niektórych
dowodów,

nierozważenia

treści

zeznań,

opinii

i

dokumentów, albo poczynienie ustaleń dowolnych lub
sprzecznych z dowodami;

• -

art. 413 par. 1 pkt 3 k.p.k.: pytanie:

„czy podanie w komparycji bądź sentencji wyroku

imienia i nazwiska osoby innej niż ta, która w istocie
była osoba oskarżoną w danej sprawie, jeśli wynika
to z oczywistego błędu, może być korygowane jako
oczywista omyłka pisarska w trybie art.. 105 k.p.k.,
czy też, naprawienie takiego błędu nastąpić może
wyłącznie w drodze wniesienia i uwzględnienia
zwykłego środka odwoławczego (lub gdy orzeczenie
się

uprawomocniło)

w

drodze

wniesienia

i

uwzględnienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia”.

• Podanie w komparycji lub sentencji wyroku

personaliów innych niż te, które nosi w
rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej
sprawie, może być skorygowane w trybie określonym
w art.. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota
rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do
oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co
do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta
omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie
określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle
niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy
(uchwała SN z 28 marca 2012 r. I KZP 24/11).

- obraza art. 424 k.p.k., przez niezgodne z przepisami prawa

sporządzenie uzasadnienia wyroku
(nieuwzględnienie w ocenie całokształtu okoliczności sprawy opinii
biegłego i nieustosunkowanie się do ujawnionych w toku rozprawy
zeznań; niedokonanie oceny wszystkich dowodów; zanegowanie
prawdziwości wyjaśnień oskarżonego bez wskazania dowodów na
uzasadnienie tego twierdzenia; globalne powołanie się przez sąd na
przeprowadzone

dowody,

lakoniczne,

ogólnikowe

ustalenia

sprowadzające się w znacznej mierze do bezkrytycznego, a w
niektórych częściach niemalże dosłownego, przytoczenia fragmentów
uzasadnienia

aktu

oskarżenia;

uzasadnienie

zachodzących

sprzeczności w zeznaniach na rozprawie i w postępowaniu
przygotowawczym

stwierdzeniem,

że

„protokół

nigdy

nie

odzwierciedla relacji z zeznania”; niedokonanie kompleksowej oceny
wyjaśnień oskarżonego i oparcie się wyłącznie na zeznaniach
pokrzywdzonej; oparcie ustaleń na niektórych wyjaśnieniach bez
wskazania, dlaczego inne wyjaśnienia sąd uznał za nie odpowiadające
prawdzie; arbitralne stwierdzenie, że z dwóch sprzecznych wyjaśnień
sąd wybiera jedno i jemu daje wiarę, bez wskazania dlaczego, a także
sprzeczność między materiałem dowodowym a dokonanymi przez
sąd ustaleniami, sprzeczność miedzy rozstrzygnięciem zawartym w
wyroku a uzasadnieniem);

• Zob. także kontrowersyjne poglądy zawarte w artykule: D.

Wysocki, Nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia wyroku

jako uchybienie niestanowiące podstawy uchylenia wyroku i

przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi

pierwszej instancji w postępowaniu karnym, Przegląd

Sądowy 2011, nr 11-12, s. 27 – 36.

• „Nawet przy potwierdzeniu braków formalnych w

uzasadnieniu, nie oznaczają one wprost braku trafności

wyroku, bo uzasadnienie ma zawsze charakter

sprawozdawczy, przedstawiający argumentację sądu

z procesu wyrokowania i zostało sporządzone już po

ogłoszeniu

wyroku,

a

zatem

nie

mogło

mieć

bezpośredniego wpływu na jego treść, jak tego wymaga

przepis art. 438 pkt 2 k.p.k.”

(wyrok SA w Katowicach z 8 grudnia 2010 r., II AKa

192/10, LEX nr 785442)

- ograniczenie stron w ich prawach (art. 370, 367, 399,
406 k.p.k.);

-brak informacji lub uprzedzeń dla uczestników
postępowania (np. obraza art. 300 k.p.k.);

- uchybienia w zakresie postępowania dowodowego (np.
obraza art. 167 i 366 k.p.k. przez zaniechanie
przeprowadzenia przez sąd dowodów z urzędu)

c.

Błąd w ustaleniach faktycznych

przyjętych za

podstawę orzeczenia (jeżeli mógł on mieć wpływ na
treść orzeczenia) – error facti (art. 438 pkt 3 k.p.k.)

Jest związany z zasadą prawdy materialnej (art.. 2
k.p.k.). Obejmuje grupę zarzutów oderwanych od
rozważań

prawnych.

Dotyczy

oceny

materiału

dowodowego w pełni zabranego, nie mającego luk i
poddanego rozważeniu i ocenie sądu w wyroku
wydanym

w

postępowaniu

nie

dotkniętym

uchybieniami procesowymi.
Zarzuty te godzą w podstawę faktyczną
wyroku. Apelacja ma wykazać, że sąd chociaż wziął pod
uwagę wszystkie istotne dowody to jednak oceniając je i
budując na nich swe ustalenia, popełnił błąd.
Może się on wyrazić w niesłusznym uznaniu
pewnego faktu za udowodniony lub przeciwnie za
nieudowodniony, bądź w wadliwym wnioskowaniu z
prawidłowo ustalonych faktów co do istnienia lub
nieistnienia innego faktu.

Błąd ma tkwić w sposobie rozumowania. Nie
narusza to zasady swobodnej oceny dowodów, gdyż nie
może ona polegać na dowolności. Zasada swobodnej
oceny dowodów odnosi się także do sądu apelacyjnego.
Sąd pierwszej instancji może się jednak powołać
na wrażenia odniesione w związku z bezpośrednim
zetknięciem się z dowodem, jako przesłanką oceny
dowodów. Można jednak wyjątkowo wnosić o uzupełnienie
przewodu przez ponowne bezpośrednie przeprowadzenie
dowodu.
Zarzut ten nie może się sprowadzać jedynie do
polemiki z ustaleniami sądu, lecz wskazywać jakich
mianowicie konkretnych uchybień w zakresie zasad
logicznego rozumowania dopuścił się sąd w ocenie
zebranego materiału dowodowego.
Jeżeli sąd odwoławczy ma zmienić ocenę faktów,
to musi wytłumaczyć w uzasadnieniu na jakich oparł się
przesłankach, odrzucając ocenę dokonaną przez sąd I
instancji i nadając faktom tym ocenę własną, odmienną
od tamtej.

• „

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za

podstawę wyroku nie może sprowadzać się do samej

polemiki z ustaleniami sądu wyrażonymi w uzasadnieniu

zaskarżonego wyroku, lecz powinien zmierzać do

wykazania, jakich konkretnie uchybień w zakresie

logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego

dopuścił się sąd, oceniając zebrany materiał dowodowy.

Sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom

sądu orzekającego odmiennego poglądu w kwestii

ustaleń faktycznych, opartego na innych dowodach od tych,

na których oparł się sąd I instancji, a zwłaszcza tylko na

wyjaśnieniach oskarżonego, nie może prowadzić do wniosku

o popełnieniu przez sąd błędu w ustaleniach faktycznych”.

(wyrok SA w Krakowie z 29 października 2010 r., II Aka

162/10, KZS 2011/3/47).

Zadaniem skarżącego nie jest przedstawienie
własnej wersji wydarzeń, błędnego ustalenia przez sąd
faktów z punktu widzenia swobodnej oceny dowodów
Przy zarzucie błędu w ustaleniach faktycznych,
który z natury jest zwięzły, ogólnikowy, wysiłek
sporządzenia

apelacji

przesuwa

się

na

jej

uzasadnienie, w którym należy szerzej rozwinąć
konieczną argumentację.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego
wypracowano wymogi, którym podlegać musi
ocena dowodów, aby nie przekształciła się w
„dowolną”.
Przekonanie sądu o wiarygodności jednych
dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod
ochroną art. 7 k.p.k. wtedy, gdy:

- jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej
całokształtu okoliczności sprawy (art. 410 k.p.k.) i to w
sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy
(art. 2 § 2 k.p.k.),

- stanowi wyraz rozważenia wszystkich tych okoliczności
przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść
oskarżonego (art. 4 k.p.k.),

- jest wyczerpujące i logiczne – z uwzględnieniem
wskazań

wiedzy

i

doświadczenia

życiowego

–

uargumentowane w uzasadnieniu wyroku (art. 424 § 1 pkt
1 k.p.k.).

„

Błąd ustaleń faktycznych istotnych w orzekaniu

zachodzi, gdy treść dokonanych ocen i wyników
wyprowadzonych przez sąd nie odpowiada zasadom
rozumowania, a błąd ten mógł mieć wpływ na treść
orzeczenia.
Zarzut takiego błędu nie jest uzasadniony, gdy
sprowadza się do samego zakwestionowania stanowiska
sądu, czy do polemiki z ustaleniami sądu.
Sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom
sądu odmiennego poglądu nie wystarcza do wniosku o
popełnieniu przez sąd istotnego błędu ustaleń.
Zarzut taki powinien wskazać nieprawidłowości w
rozumowaniu sądu w zakresie istotnych ustaleń

”.

(wyrok SA w Krakowie z 14 maja 2008 r., II AKa 50/08,
Prok. i Pr. 2009/1/29).

Uważa się także, że błąd w ustaleniach faktycznych
nie jest zarzutem samodzielnym, bowiem w praktyce
każdy taki błąd jest skutkiem naruszenia przepisów
postępowania (?) - lecz nie odwrotnie :

- sąd ustalił stan faktyczny pomijając zeznania
kluczowego świadka (obraza art. 7 i art. 410 k.p.k.);

- ustalono stan faktyczny w oderwaniu od zasad logiki i
doświadczenia życiowego, a także wskazań wiedzy (błąd
dowolności) – naruszenie art. 7 i art. 424 1 k § k.p.k.;

- sąd ustalił stan faktyczny i nie sięgnął (pominął) po
określony dowód (błąd braku) - obraza art. 2 § 2, art.
167, 170, 193 lub art. 201 k.p.k

.

• W przypadku zbiegu podstaw

odwoławczych w postaci błędu w
ustaleniach faktycznych i obrazy
przepisów

postępowania

zarzut

apelacji należy wiązać z oceną
charakteru

stwierdzonego

uchybienia, a więc, czy było to
uchybienie o charakterze pierwotnym
czy pochodnym.

d.

Rażąca niewspółmierność kary

lub niesłuszne

zastosowanie

albo

niezastosowanie

środka

zabezpieczającego lub innego środka – error in
puniendo (art. 438 pkt 4 k.p.k.)

Stosuje się wówczas, gdy ustalenia faktyczne
konieczne do oceny orzeczenia o karze, oparte na
prawidłowym

zastosowaniu

przepisów

prawa

materialnego, nie są w apelacji kwestionowane.

Niewspółmierność kary – to przede wszystkim
dyrektywy z art. 53 i 54 k.k.
Kara powinna uwzględniać w równym stopniu stronę
przedmiotową i podmiotową przestępstwa.

Ustawa wymaga by niewspółmierność była
rażąca.
Jeżeli pominięto lub orzeczono fakultatywne
elementy kary pojętej jako całość dolegliwości, które
sprawcę powinny dotknąć – odbiera się tak pojętej karze
cechę współmierności i istnieją wówczas podstawy do
zarzutu rażącej niewspółmierności kary.
Suma zastosowanych kar i środków za przypisane
przestępstwo nie uwzględnia należycie stopnia społecznej
szkodliwości czynu oraz nie realizuje w wystarczającej
mierze celu kary w zakresie kształtowania świadomości
prawnej społeczeństwa, z jednoczesnym uwzględnieniem
celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie kara ma
osiągnąć w stosunku do skazanego.
Niewspółmierność kary to pojęcie ocenne.
Chodzi o dysproporcję znaczną „bijącą wręcz w
oczy”.
W trybie instancyjnym nie może dochodzić do
zmian nieistotnych czy wręcz kosmetycznych.

„

Nie każda różnica w ocenie wymiaru kary może

uzasadniać zarzut rażącej niewspółmierności kary,
ale tylko taka, która jest natury zasadniczej, to znaczy jest
niewspółmierna w stopniu nie dającym się zaakceptować”
.
(wyrok SA w Lublinie z 26 maja 2008 r., II AKa 109/08,
LEX nr 466403).

• Ustawodawca obostrzył pojęcie

„niewspółmierności kary”, uzasadniającej zmianę

orzeczenia o karze w ramach czwartej podstawy

odwoławczej,

zawężającym

znamieniem

„rażącej” po to, by pewne różnice w ocenie

łagodności lub surowości kary między sądem a

stroną skarżącą (skądinąd naturalne) nie prowadziły

w każdym takim wypadku do zmiany w II instancji

wysokości kary, a nawet do wnoszenia odwołania

od oceny sądu I instancji. Pojęcie „rażącej

niewspółmierności” zostało sprecyzowane w

praktyce, jako różnica „wyraźna”, „bijąca w

oczy” czy „oślepiająca”

(wyrok SA w Krakowie z 28 maja 2010 r., II Aka

82/10).

• „Kara rażąco niewspółmierna to taka, która

nawet gdy mieści się w ustawowych
granicach zagrożenia, to nie uwzględnia w
sposób

właściwy

zarówno

okoliczności

popełnienia przestępstwa, jak i osobowości
sprawcy.

Należy

podkreślić,

iż

miarą

surowości kary nie jest ilościowe oznaczenie
czasu pozbawienia wolności, ale stopień
wykorzystania sankcji karnej przewidzianej za
dane przestępstwo” (wyrok SA w Lublinie z 25
marca 2010 r., II Aka 59/10, OSA 2011/9/3).

Przykładowe przesłanki mogące stanowić podstawę zarzutu

rażącej surowości lub łagodności kary:

- kierowanie się przez sąd orzekający nie zasadami wymiaru kary, ale
zasadami przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia
wolności;
- wzgląd na wychowawczą funkcję kary nie oznacza łagodnego
traktowania sprawców młodocianych i nieletnich; niekiedy konieczne
jest orzeczenie kary surowej z uwagi na potrzebę dłuższego okresu
resocjalizacji;
- dotychczasowa niekaralność oskarżonego ma znaczenie przy
wymiarze kary;
- działanie sprawcy pod wpływem alkoholu z reguły zwiększa stopień
zawinienia;
- wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie oznacza orzekania tyko
kar surowych;
- istotną okolicznością łagodzącą wymiar kary jest ujawnienie przed
organami ścigania wszystkich okoliczności czynu;
- orzeczenie o warunkowym zawieszeniu wykonania kary jest
orzeczeniem o karze w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k.

Niektórzy (np. S. Waltoś, Proces karny…, s. 542)

dodają jeszcze dwie przyczyny odwoławcze:

-

ujawnienie nowych faktów i dowodów

po wydaniu

orzeczenia, ale przed jego uprawomocnieniem się;
(Wskazanie nowych faktów i dowodów - art. 427 § 3 k.p.k.
– ujawnionych po wydaniu orzeczenia przez sąd I
instancji.
Nowe fakty – nieanalizowane dotychczas w postępowaniu
okoliczności.
Nowe dowody – nieprzeprowadzone dotychczas (nieznane
wcześniej), z którymi sąd I instancji się nie zetknął)

„W środku odwoławczym można wskazywać na nowe

fakty lub dowody (art. 427 § 3 k.p.k.), ale skutecznie
jedynie wtedy, gdy zostaną one nie tylko podane, ale i
wykazane, a przy tym muszą mieć znaczenie dla kontroli
zaskarżonego rozstrzygnięcia” (post. SN z 19 marca 2009
r., III KZ 17/09, LEX nr 491176).

- zaniedbanie dokumentacji procesu

, a

zwłaszcza

niesporządzenie

lub

złe

sporządzenie wyroku albo jego uzasadnienia,
jeżeli

takie

zaniedbanie

uniemożliwi

sprawdzenie,

czy

zostało

popełnione

uchybienie podniesione przez stronę w środku
odwoławczym

(w takim wypadku – jak się wydaje –

możemy mieć raczej do czynienia z
obrazą art. 424 k.p.k., art. 413 k.p.k.,
art. 143 § 1 pkt 11 k.p.k. i innych k.p.k.)

3.

Zarzuty odnoszące się do bezwzględnych

przyczyn odwoławczych

(art. 439 § 1 pkt 1 – 11

k.p.k.) – jest to grupa zarzutów odnoszących się również
do uchybień procesowych (za wyjątkiem pkt 5):
a. udział w orzeczeniu osoby nieuprawnionej,
niezdolnej

do

orzekania

lub

podlegającej

wyłączeniu na zasadzie art. 40 k.p.k. (osoba nie
posiadająca legitymacji ustawowej do orzekania, stany
spowodowane alkoholem lub środkami odurzającymi,
zaśnięcie sędziego podczas rozprawy itp.);

„Użyte w art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k. sformułowanie „...w wydaniu orzeczenia
brała udział osoba nieuprawniona...” odnosi się do sytuacji, w której członek
składu sądu, nie mając uprawnień do orzekania, wykonuje funkcje
sędziowskie, aż do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, które kończy
etap wyrokowania - narada nad wyrokiem, głosowanie członków składu
orzekającego i ogłoszenie wyroku zredagowanego w formie pisemnej
niezwłocznie po ukończeniu głosowania. Natomiast nie dotyczy czynności
związanych
z opracowaniem uzasadnienia, które sporządza się na wniosek strony, poza
wypadkami, gdy następuje to z urzędu” (post. SN z 31 marca 2011 r., II KK
265/10, OSNKW 2011/7/59, Biul.PK 2011/6/25);

• b. nienależyta obsada sądu (obsada nieznana

ustawie,

niewłaściwe

proporcje

czynnika

zawodowego i społecznego, orzekanie przez

sędziego bez wymaganej delegacji itp.). „W sytuacji

zbiegu bezwzględnych przyczyn odwoławczych

określonych w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. i art. 439 § 1

pkt 8 k.p.k., pierwszeństwo zastosowania będzie

miała ta określona w pkt. 8 art. 439 § 1 k.p.k., jako

powodująca dla procesu nieodwracalne, a przez to

zdecydowanie dalej idące, skutki” (post. SN z 31

maja 2011 r., V KK 412/10, LEX nr 848188).

• „Sąd był nienależycie obsadzony w rozumieniu

art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., jeżeli w jego składzie

orzekał sędzia sądu rejonowego, na którego

delegowanie do pełnienia obowiązków sędziego na

obszarze

właściwości

tego

samego

sądu

okręgowego, prezes sądu okręgowego nie uzyskał

zgody kolegium sądu dotyczącej imiennie tego

sędziego” (wyrok SN z 17 maja 2011 r., III KK

104/11, LEX nr 795788);

• c. orzekanie przez sąd powszechny

w sprawie należącej do sądu
wojskowego lub odwrotnie (wydanie
wyroku przez sąd niewłaściwy powoduje
stan rzeczy osądzonej, który trwa do
czasu uchylenia orzeczenia przez sąd
odwoławczy – wyrok SN z 4 lutego 1999
r., WZ 82.98, SNKW, nr 5-6, poz. 32

d. orzekanie przez sąd niższego rządu w sprawie
należącej do właściwości sądu wyższego rządu
(sądem właściwym nie jest ten sąd, które został wskazany
jako właściwy przy nieprawidłowej kwalifikacji prawnej
czynu, ale ten który powinien być właściwy przy
prawidłowej kwalifikacji);
e.

orzeczenie

kary,

środka

karnego

lub

zabezpieczającego nieznanego ustawie (kara, która
w ogóle nie została wymieniona w katalogu kar prawa
karnego materialnego);
f. wydanie orzeczenia z naruszeniem zasady
większości głosów lub brak jego podpisania przez
osobę biorącą udział w jego wydaniu (z uwagi na
tajemnicę narady nad wyrokiem ujawnienie uchybień w
głosowaniu jest utrudnione);

„Pojęcie nie podpisania orzeczenia w

rozumieniu art. 439 § 1 pkt 6 k.p.k., jak i inne uchybienia wskazane w art. 439
§ 1 k.p.k., nie może być interpretowane rozszerzająco, zatem trzeba je
rozumieć jako rzeczywisty brak podpisu pod treścią orzeczenia osoby biorącej
udział w jego wydaniu, tj. nie opatrzenie orzeczenia znakiem graficznym,
stanowiącym zapis imienia i nazwiska, względnie tylko nazwiska, o
określonych cechach wyróżniających, w tym pod względem złożoności i
czytelności, sporządzonym odręcznie przez tę osobę” (post. SN z 28 kwietnia
2011 r., V KK 3/11, LEX nr 817556).

g. sprzeczność w treści orzeczenia

uniemożliwiająca jego wykonanie
(dotyczy to części dyspozytywnej
wyroku a nie sprzeczności pomiędzy
wyrokiem i jego uzasadnieniem oraz
sprzeczności samego uzasadnienia;
dotyczy to sprzeczności, których nie
można wyjaśnić w trybie art. 13
k.k.w.);

h. res iudicata (zawisłość sprawy nie stanowi
bezwzględnej przyczyn odwoławczej);
i. występują okoliczności przewidziane w art. 17 § 1
pkt 5, 6, i 8-11 k.p.k. (oskarżony zmarł, nastąpiło
przedawnienie

karalności,

sprawca

nie

podlega

orzecznictwu sądów polskich, brak skargi uprawnionego
oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie
lub wniosku, zachodzą inne okoliczności wyłączające
ściganie);
j. sprawę rozpoznano pod nieobecność obrońcy,
którego udział był obowiązkowy (art. 79 § 1 i 2 oraz
art. 80 k.p.k., a także - do nowelizacji k.p.k., która weszła
w życie w czerwcu 2010 r. – również art. 517i § 1 k.p.k.);

k. sprawę rozpoznano podczas

nieobecności

oskarżonego,

którego

obecność

była

obowiązkowa (uchybienie to
dotyczy

całości

rozprawy;

jeżeli

oskarżony nie był obecny na jej
fragmencie, np. co do jednego zarzutu,
to tylko w tym zakresie postępowanie
jest dotknięte tych uchybieniem).

•

„Naruszenie

obowiązku

zapewnienia

oskarżonemu

możliwości

osobistego

uczestniczenia w rozprawie głównej i obrony
na niej swoich praw i interesów trzeba ocenić
jako uchybienie o charakterze rażącym. W
sytuacji gdy strona oskarżana nie była w
ogóle reprezentowana w fazie procesu
sądowego bez możliwości wyrażenia swej woli
w tym zakresie, uchybienie powyższe mogło
wywrzeć istotny wpływ na treść wyroku”
(wyrok SN z 18 maja 2011 r., LEX nr 817548).

• „Uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.

ma indywidualny charakter i nie powoduje skutków

procesowych wobec innych oskarżonych, w

sprawach złożonych podmiotowo. Uchybienie to

powinno być podobnie oceniane w sprawach

złożonych przedmiotowo i powodować skutek

przewidziany w art. 439 § 1 k.p.k. jedynie w

odniesieniu do tej przedmiotowej części procesu,

której dotyczyła prowadzona pod nieobecność

oskarżonego część rozprawy, pod warunkiem że

realia konkretnego procesu na takie wyodrębnienie

pozwalają” (post. SN z 6 kwietnia 2011 r., III KK

216/10, OSNKW 2011/8/71, Biul.SN 2011/8/9).

•

„W procesie złożonym podmiotowo większość uchybień

określonych w art. 439 § 1 k.p.k. dotyczy całego wyroku,

a więc także wszystkich oskarżonych, wobec czego ich

wystąpienie musi spowodować uchylenie orzeczenia

także na korzyść współoskarżonych, którzy nie wnieśli

środka odwoławczego (art. 435 k.p.k.). Są jednak wśród

nich także takie, które mogą dotyczyć, w konkretnej

sprawie, tylko niektórych oskarżonych (art. 439 § 1 pkt

5, 8, 9, 10 i 11 k.p.k.). W tych ostatnich wypadkach

orzeczenie należy uchylić tylko na korzyść tego

oskarżonego, którego takie uchybienie dotyczy (post.

SN z 17 listopada 2004 r., V KK 158/04, OSNKW

2004/11-12/107,

Biul.SN

2004/12/15,

Wokanda

2005/5/16, OSP 2005/9/103).

Uchylenie orzeczeń wyłącznie z powodów
określonych w art. 439 § 1 pkt 9 – 11 k.p.k. może nastąpić
wyłącznie na korzyść oskarżonego (art. 439 § 2
k.p.k.).

Formułując zarzuty w oparciu o art. 439 § 1
k.p.k. należy wprost odwołać się do okoliczności
wymienionych w tym przepisie, przy jednoczesnym
wskazaniu tych okoliczności, które uzasadniają konkretną
przesłankę.
Wskazanie tych okoliczności polegać powinno tylko
na ich zasygnalizowanie, bez przytaczania motywów.
Zarzut oparty na bezwzględnej przesłance
odwoławczej może w apelacji występować obok zarzutów
opartych na przesłankach względnych.
Czasami może wystąpić kilka zarzutów o
charakterze bezwzględnym

.

• „Stwierdzenie jednej z przyczyn

zaliczonych przez ustawodawcę do
katalogu bezwzględnych przesłanek
uchylenia orzeczenia nie tylko nie
zobowiązuje, ale nawet nie zezwala
na badanie możliwości wpływu tej
wadliwości na treść tego orzeczenia”
(wyrok SN z 31 sierpnia 2011 r., II KK
99/11, LEX nr 898597).

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia (art. 440
k.p.k.)
Nie jest to przyczyna samodzielna (strona nie może
niesprawiedliwości

orzeczenia

jako

takiej

uczynić

przedmiotem jedynego zarzutu w środku odwoławczym)
„Zgodnie z treścią (...) art. 440 k.p.k., (….) stan rażącej
niesprawiedliwości,

uniemożliwiający

utrzymanie

orzeczenia w mocy zachodzi wówczas, gdy w toku
procedowania doszło do takich uchybień, które rażąco
naruszają poczucie sprawiedliwości. W grę wchodzi więc
każda ze względnych przyczyn odwoławczych stwierdzona
poza granicami zaskarżenia, pod warunkiem, że wpłynęła
ona na orzeczenie, a jej natężenie jest takie, iż w rażący
sposób czyni to orzeczenie niesprawiedliwym (post. SN z
1 października 2010 r., V KK 71/10, Biul. PK 2010/8/20).

Kluczowe znaczenie ma przepis art. 443 k.p.k.
odczytywany w powiązaniu z art.. 434 par. 1 k.p.k.
zezwalający - co do zasady – na wydanie przy ponowny
rozpoznaniu sprawy surowszego orzeczenia jedynie w
stosunku do tych rozstrzygnięć sądu pierwszej Instancji,
które zostały wcześniej zaskarżone na niekorzyść
oskarżonego.

•

Ta część orzeczenia sądu a quo, która nie została

zaatakowana w złożonej apelacji nie może być w wyniku
ponownego postępowania ukształtowana surowiej (wyrok
SN z 29.06.2011 r.,
V KK 238/10) oraz z 26.08.2010, VKK 67/10, R-OSNKW
2010 poz. 1610.

•

„Stosowanie art. 440 k.p.k. przez sądy odwoławcze musi

być wyjątkowe, gdy stan rażącej niesprawiedliwości

uniemożliwia utrzymanie wyroku w mocy. Nie każdy zatem

błąd sądu I instancji i nie każde uchybienie skutkować

musi zmianą lub uchyleniem orzeczenia na podstawie art.

440 k.p.k., a tylko takie, które mają rzeczywisty wpływ na

treść orzeczenia, wskutek czego staje się ono

niesprawiedliwe. Nie sposób zatem uważać, że brak

precyzyjnego opisu czynu przypisanego, winien być

naprawiony przez zastosowanie art. 440 k.p.k., trudno

bowiem uznać, aby w efekcie tego naruszenia przepisów

prawa karnego procesowego, utrzymanie w mocy wyroku

sądu I instancji jest rażąco niesprawiedliwe” (wyrok SA w

Katowicach z 12 lutego 2009 r., II AKa 2/09, Prok. i Pr. wkł

2009/11-12/46).

• „Z brzmienia przepisu art. 440 k.p.k. wynika że

przewidziany w nim zakres rozpoznania sprawy
niezależnie

od

granic

zaskarżenia

i

podniesionych zarzutów, może prowadzić,
poprzez uchylenie zaskarżonego orzeczenia,
także

do

rozstrzygnięcia

w

dalszym

postępowaniu niekorzystnego w porównaniu z
treścią orzeczenia zaskarżonego. Nie stoi temu
na przeszkodzie art. 443 k.p.k., który dopuszcza
wydanie orzeczenia surowszego niż uchylone,
gdy było ono zaskarżone na niekorzyść”.

•

„Przepis art. 440 k.p.k. przewiduje przecież nie tylko

zmianę orzeczenia na korzyść oskarżonego, jeżeli

utrzymanie go w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, ale

także uchylenie orzeczenia niezależnie od granic

zaskarżenia i podniesionych zarzutów z tego samego

powodu. Do tego drugiego typu rozstrzygnięcia nie odnosi

się ukierunkowanie „na korzyść oskarżonego”, co wynika z

samej natury orzeczenia uchylającego, jako nie

rozstrzygającego merytorycznie. Z brzmienia przepisu

wynika zatem, że przewidziany w nim zakres rozpoznania

sprawy, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych

zarzutów,

może

prowadzić,

poprzez

uchylenie

zaskarżonego orzeczenia, także do rozstrzygnięcia w

dalszym postępowaniu niekorzystnego w porównaniu z

treścią orzeczenia zaskarżonego”. (wyrok SN z 20 stycznia

2011 r., V KK 366/10, Prok.i Pr.-wkł. 2011/6/16, LEX nr

736405).

4.

Przykłady zarzutów apelacyjnych

:

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 1
k.p.k.

zaskarżonemu

wyrokowi

zarzucam

obrazę

przepisów prawa materialnego, a to art. 86 § 1 k.k.,
polegającą na wymierzeniu oskarżonemu XY za dwa
przypisane mu przestępstwa kary łącznej pozbawienia
wolności w rozmiarze 1 roku, a więc powyżej sumy
orzeczonych kar jednostkowych: 6 i 5 miesięcy
pozbawienia wolności za poszczególne przestępstwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2
k.p.k., zaskarżonemu wyrokowi zarzucam obrazę
przepisów postępowania, mającą wpływ na treść
wydanego orzeczenia, a to art. 201 k.p.k. polegającą
na zaniechaniu powołania nowych biegłych
z zakresu techniczno – kryminalistycznej rekonstrukcji
wypadków drogowych, pomimo istnienia w rozpatrywanej
sprawie dwóch różnych, sprzecznych ze sobą, opinii
biegłych, oraz obrazę art. 170 § 1 pkt 3 k.p.k. poprzez
niezasadne oddalenie przez sąd pierwszej instancji, na tej
podstawie, wniosku dowodowego prokuratora w tym
zakresie;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 3
k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam błąd w
ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść
wydanego orzeczenia, a polegający na uznaniu, że
oskarżony XY nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa,
podczas gdy prawidłowa ocena zgromadzonego materiału
dowodowego,
a w szczególności zeznań świadków ZY i XZ pozwala
uznać, że zamknięty łańcuch poszlak prowadzi do
wniosku, iż oskarżony dokonał zarzucanej mu zbrodni
zabójstwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 4
k.p.k.

zaskarżonemu

wyrokowi

zarzucam

rażącą

niewspółmierność kary, wyrażającą się w wymierzeniu
oskarżonemu uprzednio karanemu, którego rola w
popełnieniu przestępstwa wspólnie z innymi osobami była
znaczna, zbyt niskiej kary 3 lat pozbawienia wolności za
przypisane mu przestępstwo tzw. kwalifikowanego
rozboju, w stosunku do społecznej szkodliwości czynu oraz
winy, co powoduje, że kara ta nie spełnia swej funkcji w
zakresie prewencji ogólnej i szczególnej oraz nie spełnia
celów w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 4 in
fine k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucam niezasadne
odstąpienie od orzeczenie na podstawie art. 42 § 1
k.p.k. fakultatywnego środka karnego określonego w
art. 39 pkt 3 k.k., chociaż oskarżony rażąco i umyślnie
naruszył podstawowe zasady bezpieczeństwa w ruchu
lądowym, jest sprawcą tragicznego w skutkach wypadku
drogowego, a z okoliczności sprawy wynika, że dalsze
prowadzenie przez niego pojazdów samochodowych
będzie zagrażać bezpieczeństwu w komunikacji;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2
k.p.k. zaskarżonemu uzasadnieniu zarzucam naruszenie
przepisów postępowania mające wpływ na treść
części motywacyjnej wyroku, a mianowicie art. 424 § 2
k.p.k., poprzez zaniechanie odniesienia się przez sąd I
instancji

w

uzasadnieniu

wyroku

do

całości

zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i
poprzestaniu na sumarycznym wyliczeniu dowodów
będących podstawą ustaleń faktycznych oraz zaniechaniu
wskazania, którym konkretnie zeznaniom świadków
i w jakim zakresie dał wiarę, a w jakim odmówił
wiarygodności oraz wskazania przyczyn powyższych
decyzji,

co

uniemożliwia

prawidłową

kontrolę

zaskarżonego wyroku;

- na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 427 § 3
k.p.k. wskazuję nowe dowody, które nie były znane
sądowi I instancji i w rezultacie nie zostały uwzględnione
przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia, co doprowadziło
do obrazy art. 209 § 1 k.k., polegającej na skazaniu XY za
przestępstwo tzw. niealimentacji jego córki, gdy
obowiązek alimentacyjny już wygasł.

Wnioski apelacyjne

to propozycje rozstrzygnięcia

sądu odwoławczego, decydują o nich przepisy art.: 427 §
1, 437 1 i § 2, 454 § 1, 2 i 3, art. 456 k.p.k.
Rodzaj orzeczenia drugo instancyjnego nie jest
uzależniony od rodzaju wniosku zawartego w środku
odwoławczym. Rodzaj orzeczenia zależy od warunków
wymienionych w art. 437 § 2 k.p.k.
Zmiana zaskarżonego orzeczenia polega na
odmiennym orzekaniu co do istoty, jeżeli pozwalają na to
dowody zebrane w postępowaniu pierwszo instancyjnym i
uzupełniającym

postępowaniu

dowodowym

przed

instancją odwoławczą (art. 452 § 2 k.p.k.).

• Uchylenie zaskarżonego orzeczenia może

powodować:

• - umorzenie postępowania,
• - przekazanie sprawy instancji a quo do

ponownego rozpoznania

• Zmiana wyroku i taki wniosek –

dopuszczalne tylko wówczas, gdy pozwalają na to

zebrane dowody.

• Wniosek o uchylenie wyroku w całości lub

części, gdy zebrane dowody nie pozwalają na

rozstrzygnięcie.

• Reguły ne peius (art. 454 k.p.k.)

Sąd odwoławczy, w oparciu o materiał dowodowy

zgromadzony w aktach w trakcie postępowania, ma
możliwość, zgodnie z art. 437 § 2 k.p.k. wydania
orzeczenia reformatoryjnego. Ustawowe granice
takiego orzekania nie stoją na przeszkodzie ani odmiennej
ocenie dowodów, ani nawet modyfikacji ustaleń
faktycznych. Jednakże podstawowym warunkiem podjęcia
innego rozstrzygnięcia co do istoty jest to, aby pozwalał
na to stan przeprowadzonych dowodów, które winny
mieć jednoznaczną wymowę, a ocena ich przez sąd
pierwszej instancji jest rażąco wadliwa, zwłaszcza, gdy
obarczona jest błędami logicznymi w rozumowaniu.
Dokonywanie jednakże przez sąd odwoławczy
odmiennych ustaleń od dokonanych przez sąd
pierwszej instancji wymaga daleko posuniętej
ostrożności ze względu na brak bezpośredniego
przeprowadzenia dowodów oraz ze względu na to, że
ustalenia takie nie podlegają już sprawdzeniu w toku
dalszego postępowania instancyjnego (wyrok SN z 9
czerwca 2009 r., III KK 444/08, OSNwSK 2009/1/1295).

Możliwość podjęcia innego rozstrzygnięcia co do istoty

istnieje tylko wtedy, gdy przeprowadzone dowody mają
jednoznaczną wymowę, a ocena ich przez sąd a quo jest
rażąco wadliwa, zwłaszcza, gdy obarczona jest błędami
logicznymi w rozumowaniu. W przeciwnym razie, a
szczególnie, gdy z całokształtu dowodów wyłaniają się
różne wersje przebiegu zdarzenia, stanowiącego
substrat

faktyczny

oskarżenia,

dające

w

kontradyktoryjnym procesie sposobność wykazywania ich
zgodności z rzeczywistością, sąd odwoławczy powinien
powstrzymać

się

od

wydania

odmiennego

merytorycznie

orzeczenia,

co

wyłączałoby

praktycznie możliwość jego instancyjnej kontroli. W
takim wypadku, celowe staje się, na podstawie tego
samego przepisu art. 437 § 2 k.p.k., uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (wyrok SN
z 17 października 2007 r., V KK 28/07, OSNwSK
2007/1/2243).

Zgodnie z treścią art. 437 § 2 k.p.k. Sąd

odwoławczy, jeżeli pozwalają na to zebrane dowody,
może

zmienić

zaskarżone

orzeczenie,

orzekając

odmiennie

co

do

istoty,

pod

warunkiem

respektowania wymogów art. 7 k.p.k. oraz art. 410
k.p.k. (wyrok SN z 2 września 2009 r., WK 11/09, OSNwSK
2009/1/1782).

III.

Uzasadnienie

akt oskarżenia jest pismem procesowym o
charakterze sprawozdawczym .
apelacja jest pismem o charakterze polemicznym.

Treść i zakres uzasadnienia wyznacza jego cel
procesowy, z czego autor apelacji powinien zdawać sobie
sprawę unikając w tym piśmie wszelkich zbędnych
rozważań

nie związanych ściśle z

przedmiotem

zaskarżania .

• Uzasadnienie apelacji powinno mieć

zarysowane dwie części:

- przedstawienie tematu sprawy,

która ma być przedmiotem rozpoznania;

- właściwą argumentację, wywód

mający na celu przekonanie sądu
apelacyjnego o słuszności zarzutów i
wniosków apelacyjnych.

W pierwszej części należy wskazać jakiej treści i
jakiej części wyroku apelacja dotyczy. Następuje to
przez przytoczenie treści wyroku – w całości jeżeli
apelacja go zaskarża w całości oraz w części, jeżeli jest on
zaskarżony w części.

(Przyjmuje się także, że zaskarżony wyrok winien być

w uzasadnieniu apelacji jedynie zasygnalizowany, bez
przytaczania jego opisu)

Akt oskarżenia przytacza się tylko wówczas,
gdy wyrok zapadł niezgodnie z aktem oskarżenia, a
apelacja domaga się wydania orzeczenia zgodnego z
oskarżeniem.

Należy przytoczyć fragmenty uzasadnienia
wyroku

przedstawiające

stanowisko

sądu

w

interesującym nas zakresie.

Ta część uzasadnienia zamyka się stwierdzeniem,
że wyrok ten jest niesłuszny w takiej to a takiej
części.

W drugiej części uzasadnienia winno nastąpić
rozwinięcie argumentacji odpowiedniej do rodzaju
zarzutu zmierzające do wykazania nieprawidłowości oraz
w razie potrzeby ich wpływu na treść wyroku.
Można powołać się na argumentację zdania
odrębnego jeżeli zostało zgłoszone.
Wywody powinna cechować zwięzłość i jasność.
Unikać należy ogólników mogących odnosić się do
każdej

sprawy.

Powoływanie się na dowody powinno być wsparte
wskazaniem kart i tomów akt sprawy.
Gdy poodnosimy problematykę prawną należy
oprzeć się na orzecznictwie sądowym i literaturze
prawniczej.
Towarzyszyć nam powinna troska o szatę
językowa.

• Błędy:
- sporządzanie uzasadnień

apelacji wedle wymogów jakim powinno
odpowiadać uzasadnienie wyroku, a
także

bezkrytycznym

posługiwaniu

sformułowaniami jakimi sąd zazwyczaj
uzasadnia swoje stanowisko

- sporządzanie uzasadnień według

wymogów aktu oskarżenia

Język apelacji: język sądowy, to język polski. Musi
być poprawny. Apelacja powinien być napisana
(zwłaszcza uzasadnienie) w sposób zrozumiały dla stron,
nie powinien to być jednak język potoczny, odbiegający
od języka prawniczego, musi być pozbawiony emocji.

„Niestosowne jest posługiwanie się w apelacji
oskarżyciela publicznego argumentami o „zdziwieniu”
autorki bądź jej „zbulwersowaniu” ustaleniami Sądu
Okręgowego zamiast argumentami racjonalnymi, które
jedynie mogą się liczyć w kontroli odwoławczej, a nie
uczucia osób pełniących funkcje organów procesowych.
Te ostatnie są ich osobistą sprawą, niezasługującą
na wyrażanie w dokumentach procesowych” (wyrok
SA w Krakowie z 29 grudnia 2006 r., II AKa 234/06, KZS
2007/2/43).
 

• Apelacja jest oczywiście bezzasadna,

gdy została sporządzona bardzo skrótowo,
a większość jej uzasadnienia powtarza
przebieg zdarzenia, a więc ustalony przez
Sąd

stan

faktyczny

oraz

skrótowo

przedstawia treść wyjaśnień oskarżonego i
zeznań pokrzywdzonego, a w końcowej
części wskazuje na niektóre okoliczności,
mające stanowić argumenty za wersją
oskarżonego, zresztą także rozważone
przez Sąd Okręgowy.

(wyrok SA w Krakowie z 4 listopada

2009 r., II AKa 188/09, KZS 2009/12/65).

Przy powoływaniu się na dowód należy w
uzasadnieniu środka odwoławczego wskazać numer
karty akt sprawy, a także postanowienia o
ujawnieniu dowodu.

Jeżeli w środku odwoławczym powołuje się na
dowody objęte wnioskiem o sprostowanie protokołu
rozprawy, a w kwestii tej nie nastąpiło jeszcze
rozstrzygnięcie, treść dowodów można także podać w
brzmieniu określonym we wniosku o sprostowanie
protokołu rozprawy (§ 338 ust. 1 i 2 Regulaminu
wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury z 24 marca 2010 r.).

Apelację od orzeczenia sądu I instancji przesyła
do sądu prokurator, który skierował akt oskarżenia, a
wiec autor aktu oskarżenia (§ 337 ust. 1 Regulaminu).

IV.

Ocena sporządzonej dla celów szkoleniowych

apelacji winna obejmować

:

- zasadność merytoryczną wniesienia apelacji,

- prawidłowość konstrukcji pisma procesowego,

-

prawidłowość

zastosowania

przepisów

prawa

(przytoczenie podstawy prawnej),
a w zakresie uzasadnienia apelacji:

- prawidłowość ustaleń faktycznych rozstrzygnięcia i
ocenę dowodów,

- prawidłowość zastosowanych przepisów i ich wykładnię,

- przytoczone orzecznictwo, język, styl i staranność pracy.

V. (

Wzór apelacji wg prok. M. Łuczkowskiej – Czerwińskiej)

Sygnatura akt sprawy
Miejscowość, data….. dnia……………………
prokuratorska oraz sądowa
Sąd Okręgowy
(lub Apelacyjny)
w ………………….
za pośrednictwem
Sądu Rejonowego
(lub Okręgowego)
w …………………….
Wydział……………..

Apelacja

Prokuratora

Rejonowego

(Okręgowego)

w

…………………od wyroku Sądu (pełna nazwa sądu I
instancji) z dnia …………. sygn. akt ……….. w sprawie
przeciwko

XY

oskarżonemu

o

popełnienie

przestępstwa z art. …………..

I. Na zasadzie art. 425 § 2 k.p.k., art. 444 k.p.k. i
447 § …. k.p.k. zaskarżam powyższe orzeczenie w
całości (w części dotyczącej orzeczenia o ……), w
stosunku do …… (jeśli nie wszystkich oskarżonych
obejmuje apelacja), na korzyść, (niekorzyść)
oskarżonego (oskarżonych):

- Art. 444 – prawo stron do apelacji;
- Art. 425 § 1- prawo do środka odwoławczego;
- Art. 425 § 2 – granice środka odwoławczego;
- Art. 447 § 1 – apelacja od winy;
- Art. 447 § 2 – apelacja od kary i środków karnych;
- Art. 447 § 3 – zarzuty nie stanowiące przedmiotu
zażalenia;

II. na zasadzie art. 427 § 2 k.p.k. i art. 438 pkt ……
k.p.k. (lub 439 § 1 pkt…. k.p.k.) wyrokowi temu
zarzucam obrazę prawa materialnego, a to art. ….
polegającą na ……, lub obrazę prawa procesowego,
a to art. ….. k.p.k. mającą wpływ na treść
orzeczenia a polegającą na….., lub błąd w
ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę
orzeczenia, mający wpływ na treść orzeczenia, a
polegający na ……., lub rażącą niewspółmierność
orzeczonej

wobec

oskarżonego

kary

…..,

wyrażającą się w orzeczeniu wobec niego ……
(ewentualnie zarzut co do środka).

- Art. 427 § 2 k.p.k. – oskarżyciel publiczny
wskazuje zarzuty i je uzasadnia;
- Art. 438 i 439 k.p.k. – zarzuty.

III. na zasadzie art. 427 § 1 k.p.k., art. 437 § ….
k.p.k. (ewentualnie art. 454 § 1, 2 lub 3 k.p.k.) i art.
456 k.p.k. wnoszę o zmianę zaskarżonego
orzeczenia lub przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi I instancji.

- Art. 427 § 1 k.p.k. – wniosek skargi;
- Art. 437 §1 i 2 k.p.k. – rodzaje orzeczeń sądu
odwoławczego;
- Art. 454 § 1 k.p.k. – reguły ne peius; § 2 –
surowsza kara; § 3 dożywocie;
- Art. 456 k.p.k. – sąd odwoławczy orzeka
wyrokiem.

Uzasadnienie

•Prezentacja wyroku sądu I instancji;

•Własna ocena orzeczenia;

•Wskazanie błędów sądu i argumentacja faktyczna
na poparcie ich zaistnienia;

•Argumentacja prawna – wywód prawny, dotyczący
poparcia

własnego

stanowiska

w

sprawie;

(zasadniczo nie wymaga uzasadnienia podstawa
zaskarżenia);

•Wskazanie stanowisk judykatury lub doktryny,
wspierających naszą argumentację;

•Reasumpcja;

•Wniosek.

Podpis

VI. Wybrane orzecznictwo sądowe:

• wyrok SA w Krakowie z 28 maja 2010 r., II AKa 82/10, KZS

2010/6/45

• wyrok SA w Krakowie z 18 lutego 2010 r., II AKa 258/09, KZS

2010/4/34

• wyrok SA w Krakowie z 10 lutego 2010 r., II AKa 267/09, KZS

2010/4/33

• postanowienie SA z 24 listopada 2009 r., III KK 148/09, LEX nr

560583

• wyrok SA w Katowicach z 5 listopada 2009 r., II AKa 297/09,

LEX nr 553884

• wyrok SA w Lublinie z 13 października 2009 r., II AKa 118/09,

LEX nr 550536

• wyrok SA w Krakowie z 4 sierpnia 2009 r., II Aka 143/09, KZS

2009/7-8/60

• wyrok SN z 30 czerwca 2009 r., WA 19/09, OSNwSK

2009/1/1255

• wyrok SA w Krakowie z 17 czerwca 2009 r., II AKz 220/09, KZS

2009/10/52

• wyrok SA w Łodzi z 27 czerwca 2006 r., II AKa 104/06, Prok. i Pr.

2007/9/36

• wyrok SA w Łodzi z 20 marca 2002 r.. II AKa 49/02, Prok. i Pr.

2004/5/20

• wyrok SA w Łodzi z 10 maja 2001 r., II AKa 80/01, Prok. i Pr.

2002/11/27

• postanowienie SN z 16 czerwca 2005 r., II KK 479/04,

OSNwSK 2005/1/1188

• wyrok SA w Krakowie z 28 września 2006 r., II AKa 135/06,

Prok. i Pr. 2007/4/30

• postanowienie SN z 17 kwietnia 2007 r., V KK 79/07, LEX nr

280729

• wyrok SN z 6 października 2005 r., WA 19/05, OSNwSK

2005/1/1813

• postanowienie SA w Łodzi z 16 stycznia 2002 r., I AKa 243/01,

Prok. i Pr. 2004/6/24

• postanowienie SN z 8 stycznia 2002 r., V KKN 214/01, LEX nr

53005

• wyrok SN z 27 listopada 2003 r., WA 54/03, OSNwSK

2003/1/2560

• wyrok z 5 kwietnia 2001 r., IV KKN 579/00, LEX nr 51503

• wyrok SA w Łodzi z 28 lutego 2001 r., II Aka 13/01, Prok. i Pr.

2002/11/26

• postanowienie SN z 27 maja 2002 r., V KKN 314/01, LEX nr

53334