nia i popierania apelacji, nale¿y do najbardziej skomplikowanych
dzia³ów procedury karnej. Zagadnienie sprowadza siê nie tylko do
znajomoœci przepisów zgrupowanych w Dziale IX Kodeksu postê-
powania karnego, ale tak¿e stawia przed autorem apelacji postulat
wykazania szczególnej wnikliwoœci zarówno przy wydobywaniu
uchybieñ, jakich dopuœci³ siê s¹d pierwszej instancji, jak i „usta-
wienia” tych uchybieñ w okreœlonej kategorii zarzutów i wnio-
sków apelacyjnych. Prawid³owo sporz¹dzona apelacja (jak rów-
nie¿ za¿alenie) przez którykolwiek z uprawnionych podmiotów
jest najlepszym i w zasadzie niezawodnym sprawdzianem pozio-
mu zawodowego autora tego œrodka odwo³awczego.

Postêpowanie

odwo³awcze

zajmuje

szczególn¹

pozycjê

w hierarchii instytucji karnoprocesowych z uwagi na rangê na-
dan¹ mu w zapisie konstytucyjnym (art. 176 ust. 1 Konstytucji
stanowi¹cy, ¿e „postêpowanie s¹dowe jest co najmniej dwuin-
stancyjne”). Wy³ania siê tu szczególna cecha tego postêpowania,
wyra¿aj¹ca siê w prawie stron do kontroli wyroku s¹du pierwszej
instancji przez s¹d odwo³awczy – w celu osi¹gniêcia w wyroku
tego s¹du hipotetycznej chocia¿by pewnoœci, ¿e sprawa zosta³a
os¹dzona prawid³owo i w oparciu o niebudz¹ce w¹tpliwoœci usta-
lenia (res iudicata pro veritate habetur). Nale¿y podkreœliæ, ¿e
w proces osi¹gania tej pewnoœci musz¹ byæ zaanga¿owane
wszystkie powo³ane przez ustawê podmioty, to jest s¹d przy
czynnym udziale stron procesowych. Dla wszystkich tych pod-
miotów postêpowanie odwo³awcze jest z ca³¹ pewnoœci¹ ze-
spo³em czynnoœci wymagaj¹cych szczególnego wysi³ku intelek-
tualnego – o nasileniu nieporównywalnym do innych czynnoœci
procesowych.

W niniejszym opracowaniu postawiono sobie za cel sporz¹dze-

nie tego trudnego pisma procesowego na podstawie obowi¹zu-
j¹cych przepisów procedury karnej. Nie jest w tym ujêciu zamia-
rem autora omawianie problematyki teoretycznej postêpowania
odwo³awczego, aczkolwiek w toku rozwa¿añ wypadnie niejedno-
krotnie nawi¹zaæ do teorii procesu z uwagi na to, ¿e nagi prakty-
cyzm, niepodbudowany teori¹, sp³yca efekty pracy prawnika.
Opracowanie nie bêdzie równie¿ wyk³adem na temat postêpowa-
nia odwo³awczego, jest bowiem z za³o¿enia adresowane do profe-
sjonalistów dysponuj¹cych wiedz¹ i doœwiadczeniem w tej dzie-
dzinie. Zadaniem podstawowym pracy jest przegl¹d i uporz¹dko-
wanie zagadnieñ zwi¹zanych ze sporz¹dzeniem apelacji – ze
szczególnym uwzglêdnieniem tez zawartych w orzecznictwie SN
i najbardziej charakterystycznych pogl¹dów doktryny.

Jest rzecz¹ oczywist¹, ¿e z uwagi na ramy opracowania nie wy-

czerpie ono ca³oœci problematyki – przy zastosowaniu metody w³aœ-
ciwej np. w odniesieniu do komentarzy. Autor zak³ada, ¿e spe³ni
ono mo¿liwie najlepiej swe zadanie, je¿eli stanie siê dla osób zainte-
resowanych poradnikiem u³atwiaj¹cym w miarê swobodne porusza-
nie siê w tej trudnej, ale nader wa¿nej dziedzinie prawa.

Warszawa, sierpieñ 2003 r.

dr Kazimierz £ojewski

Przedmowa

Uwagi do wydania drugiego

Uwagi do II wydania

Celem drugiego wydania by³o w zamiarze autora uzupe³nienie

pierwotnego tekstu w tych jego partiach, które wymaga³y bardziej
precyzyjnego ujêcia. Dotyczy to zw³aszcza problematyki roz-
dzia³u VIII, omawiaj¹cego zagadnienie prawomocnoœci wyroku.
Uaktualnione zosta³o w znacznej mierze orzecznictwo S¹du Naj-
wy¿szego, co wynika³o z up³ywu czasu od daty ukazania siê wyda-
nia pierwszego.

Warszawa, paŸdziernik 2004 r.

dr Kazimierz £ojewski

Wykaz skrótów

Wykaz skrótów

1. ród³a prawa
KC . . . . . . . . . . . . .

ustawa z 23.4.1664 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.)

KK . . . . . . . . . . . . .

ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,
poz. 553 ze zm.)

KPK . . . . . . . . . . .

ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postêpowania karnego
(Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)

2. Czasopisma i zbiory orzeczeñ

Biul. Prok. Gen. . .

Biuletyn Prokuratury Generalnej

Dz.U. . . . . . . . . . .

Dziennik Ustaw

NP . . . . . . . . . . . . .

Nowe Prawo

OSA . . . . . . . . . . .

Orzecznictwo S¹du Apelacyjnego

OSN . . . . . . . . . . .

Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego

OSNKW . . . . . . . .

Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego. Izba Karna i Izba
Wojskowa

OSPiKA . . . . . . . .

Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra-
¿owych

Pal. . . . . . . . . . . . .

Palestra

PiP . . . . . . . . . . . . .

Pañstwo i Prawo

Prok. i Pr. . . . . . . .

Prokuratura i Prawo

3. Inne
art. . . . . . . . . . . . . .

artyku³

i in. . . . . . . . . . . . .

i inni

i nast. . . . . . . . . . .

i nastêpne

lit. . . . . . . . . . . . . .

litera

m.in. . . . . . . . . . . .

miêdzy innymi

Nr . . . . . . . . . . . . .

numer

orzecz. . . . . . . . . .

orzeczenie

pkt . . . . . . . . . . . . .

punkt

por. . . . . . . . . . . . .

porównaj

post. . . . . . . . . . . .

postanowienie

r. . . . . . . . . . . . . . .

rok

s. . . . . . . . . . . . . . .

strona

SA . . . . . . . . . . . . . S¹d Apelacyjny
SN . . . . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy
SN(7) . . . . . . . . . . . S¹d Najwy¿szy w sk³adzie 7 sêdziów
tj. . . . . . . . . . . . . . to jest
uchw. . . . . . . . . . . uchwa³a
ust. . . . . . . . . . . . . ustêp
wyr. . . . . . . . . . . . . wyrok
z. . . . . . . . . . . . . . . zeszyt
zd. . . . . . . . . . . . . . zdanie
ze zm. . . . . . . . . . . ze zmianami

XIV

Wykaz skrótów

Literatura

Literatura

Bafia J. i in., Kodeks postêpowania karnego. Komentarz, Warszawa 1976
Nowicki M. A., Wokó³ Konwencji Europejskiej, Warszawa 1992, Biblioteka

Palestry

Ferenc A., Rewizja strony w procesie karnym, Warszawa 1978
Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postêpowanie karne, Warszawa 1999
Hofmañski P., Kodeks postêpowania karnego. Komentarz, Warszawa
Kaftal A., Prawomocnoœæ wyroków s¹dowych w polskim prawie karnym

procesowym, Warszawa 1966

Kaftal A., O granicach i kierunku œrodka odwo³awczego w œwietle nowego

KPK, Pal. 1970, Nr 3

Kalinowski S., Postêpowanie karne – Zarys czêœci szczególnej, Warszawa

1964

Kotarbiñski T., Kurs logiki dla prawników, Warszawa 1961
Nelkan J., Domniemania w procesie karnym, NP 1970, Nr 11
Pawela S., Wzglêdne przyczyny odwo³awcze, Warszawa 1970
Piekarski M., Opracowanie rewizji w postêpowaniu cywilnym, Pal. 1965
Prusak F., Podstawy rewizji w procesie karnym, Bydgoszcz 1970, s. 15
Rajzman H., O w³aœciw¹ kwalifikacjê zarzutów rewizyjnych, PiP 1953, Nr 2
Œliwiñski S., Œrodek odwo³awczy skierowany wy³¹cznie przeciwko uzasad-

nieniu orzeczenia karnego, PiP 1955, Nr 9

Czêœæ I

Apelacja karna

Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego

w KPK

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

Model postêpowania apelacyjnego zawarty w obowi¹zuj¹cym

Kodeksie postêpowania karnego z 6.6.1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555
ze zm.) nie zrywa z podstawowymi rozwi¹zaniami, do których
prawnicy polscy s¹ przyzwyczajeni od kilku ju¿ pokoleñ. Jego
istotn¹ cech¹ jest ci¹g³oœæ legislacyjna, nawi¹zuj¹ca zarówno do
Kodeksu postêpowania karnego z 1928 r., jak i do kodeksu z roku
1969. Ca³y szereg nowych, wspó³czesnych rozwi¹zañ jest odpo-
wiedzi¹ na zmiany ustrojowe, jakie dokona³y siê w 1989 r. i wyni-
kaj¹ce z nich zapotrzebowanie na uregulowania odpowiadaj¹ce
zadaniom pañstwa demokratycznego, szczególnie uczulonego na
funkcje gwarancyjne jurysdykcji w odniesieniu do praw i wolnoœci
obywatelskich.

I tak zachowane zosta³o rozwi¹zanie, zgodnie z którym apela-

cja jest jednym z dwóch (obok za¿alenia) zwyk³ych œrodków
odwo³awczych od orzeczeñ (wyroków) s¹dów pierwszej instancji,
charakteryzuj¹cym siê tym, ¿e jest to œrodek bezwzglêdnie dewo-
lutywny i bezwzglêdnie suspensywny (por. T. Grzegorczyk,
J. Tylman, Polskie postêpowanie karne, Warszawa 1999, s. 688).
Pierwsza cecha (dewolutywnoœæ) wyra¿a siê w przejœciu sprawy
na forum drugiej instancji przez sam fakt wniesienia przez upraw-
niony podmiot we w³aœciwym terminie apelacji, nak³adaj¹c na s¹d
odwo³awczy obowi¹zek jej rozpoznania, zaœ po stronie s¹du
pierwszej instancji zakaz dokonywania jakichkolwiek poprawek
w³asnego orzeczenia lub inaczej – uwzglêdnienia apelacji od
w³asnego orzeczenia. Druga cecha (suspensywnoœæ) sprowadza siê
do wstrzymania wykonania wyroku pierwszej instancji do czasu
rozpoznania sprawy przez instancjê odwo³awcz¹. Na tym m.in. po-
lega ró¿nica miêdzy apelacj¹ a za¿aleniem, które (art. 462 KPK)

w zasadzie nie wstrzymuje wykonania zaskar¿onego postanowie-
nia (mo¿e je jednak wstrzymaæ s¹d zarówno pierwszej, jak i dru-
giej instancji). Za¿alenie nie podlega równie¿ rygorom suspensyw-
noœci, s¹d pierwszej instancji mo¿e bowiem uwzglêdniæ za¿alenie,
jeœli orzeka w tym samym sk³adzie (art. 463 § 1 KPK).

Apelacja (jak równie¿ za¿alenie) jest instytucj¹ procesow¹

stron, której uruchomienie jest uzale¿nione wy³¹cznie od ich woli,
podyktowanej okreœlon¹ ocen¹ w³asnego interesu w danej sprawie.
Apelacja przys³uguje stronom i podmiotowi wymienionemu
w art. 416 KPK, niebêd¹cemu stron¹ (tzw. beneficjentowi prze-
stêpstwa) tylko od wyroku (od wyroku warunkowo umarzaj¹cego
postêpowanie na posiedzeniu apelacja przys³uguje równie¿ po-
krzywdzonemu – art. 444 KPK). Z punktu widzenia teorii prawa
jest to tzw. ciê¿ar procesowy, który mo¿e, ale nie musi byæ przez
stronê podjêty. Niewniesienie przez stronê apelacji oznacza upra-
womocnienie siê wyroku w odniesieniu do jej sytuacji procesowej,
co oczywiœcie nie pozbawia strony przeciwnej prawa do wniesie-
nia jej w³asnej, podyktowanej jej interesami apelacji. Swobod-
ne dysponowanie przez strony prawem do zaskar¿enia wyroku
w drodze apelacji jest jedn¹ z najistotniejszych cech procedury
odwo³awczej Kodeksu postêpowania karnego.

S¹d odwo³awczy nie mo¿e przeprowadzaæ postêpowania do-

wodowego co do istoty sprawy (art. 452 § 1 KPK), jednak
w wyj¹tkowych wypadkach, uznaj¹c potrzebê uzupe³nienia prze-
wodu s¹dowego, mo¿e przeprowadziæ dowód na rozprawie przy
spe³nieniu dwóch dodatkowych warunków:

1) jeœli przyczyni siê to do przyspieszenia postêpowania i
2) nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu s¹do-

wego w ca³oœci lub w znacznej czêœci. Oba wy¿ej wymienione
warunki musz¹ wystêpowaæ kumulatywnie. Wy³onione w tym
trybie w³asne ustalenia faktyczne mog¹ w konsekwencji pro-
wadziæ (ale tylko w trybie wyj¹tkowym) do odmiennego orze-
czenia merytorycznego (art. 437 § 2 KPK).

Jak widaæ z powy¿szego, przyjêty w nowym kodeksie model

postêpowania odwo³awczego realizuje siê w przyjêciu zasady, ¿e
instancja odwo³awcza musi ograniczaæ swój wachlarz orzeczniczy
do funkcji kontrolnych i nie wolno jej w zasadzie dokonywaæ

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

w³asnych, nowych ustaleñ faktycznych, które, gdyby by³y dozwo-
lone, oznacza³yby praktycznie przekszta³cenie s¹du odwo³awcze-
go w s¹d merytoryczny pierwszej instancji – bez prawa oskar¿one-
go do kontroli odwo³awczej tych ustaleñ. Oba s¹dy (merytoryczny
i odwo³awczy) sta³yby siê s¹dami pierwszej instancji, orze-
kaj¹cymi niejako „w dwóch turach”. W omawianym zakresie ure-
gulowanie obecne odstaje od rozwi¹zania zawartego w modelu
apelacji wed³ug kodeksu z 1928 r., który ukszta³towa³ ten œrodek
odwo³awczy jako powtórzenie (w tym dowodowe) czynnoœci wy-
konywanych przez s¹d pierwszej instancji.

Omawianego modelu nie zak³óca uprawnienie wymienione

w pkt. 2, który podkreœlaj¹c wyj¹tkowoœæ postêpowania dowodo-
wego w s¹dzie odwo³awczym, dopuszcza jedynie „uzupe³nienie”
materia³u dowodowego zebranego w pierwszej instancji, a nie jego
dublowanie.

S¹d odwo³awczy nie mo¿e skazaæ oskar¿onego, który zosta³

uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej
instancji umorzono lub warunkowo umorzono postêpowanie. Za-
gadnienie to zostanie dok³adniej omówione w dalszym toku roz-
wa¿añ, obecnie nale¿y jedynie podkreœliæ, ¿e rozwi¹zanie prze-
ciwne oznacza³oby (tym razem z innych pozycji) ustawienie s¹du
odwo³awczego znów w roli s¹du pierwszej instancji – bez mo¿li-
woœci wykorzystania prawa oskar¿onego do kontroli instancyjnej.
Uwydatnia siê w tym miejscu ta sama cecha postêpowania
odwo³awczego, które realizuje siê przede wszystkim w ujawnianiu
i (je¿eli to mo¿liwe) w poprawianiu ewentualnych b³êdów s¹du
merytorycznego (równie¿ w przypadku uniewinnienia oskar¿one-
go), ale nie w pozbawianiu go drugiej instancji. Jest to zreszt¹ pro-
sta konsekwencja omówionego ju¿ poprzednio rozwi¹zania, zgod-
nie z którym regu³¹ postêpowania odwo³awczego jest uznanie
uprawnienia s¹du drugiej instancji do dokonywania w³asnych
ustaleñ za uprawnienie wyj¹tkowe.

Model postêpowania odwo³awczego, zawarty w Kodeksie po-

stêpowania karnego z 1928 r., przeszed³ do chwili obecnej d³ug¹
drogê ewolucyjn¹, niepozbawion¹ elementów rewolucyjnych
(okres „rewizji” jako œrodka odwo³awczego), jednak sam trzon
tego modelu pozosta³, jak to wspomniano powy¿ej, bez istotnych

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

zmian. Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e uleg³ poszerzeniu zakres
gwarancji ustawowych oskar¿onego przez wprowadzenie do-
datkowych (w porównaniu ze stanem wczeœniejszym) rozwi¹zañ
ograniczaj¹cych mo¿liwoœæ pogorszenia jego sytuacji procesowej.
Zagadnienie to zostanie dok³adniej omówione w toku dalszych
rozwa¿añ z uwagi na fakt, ¿e rozwi¹zania te maj¹ wp³yw na wyni-
kaj¹c¹ z nich okreœlon¹ modyfikacjê ról innych (poza oskar-
¿onym) stron procesowych, a zw³aszcza stwarzaj¹ nowe mo¿li-
woœci dla obrony oskar¿onego. Obroñca oskar¿onego nie powi-
nien traciæ z pola widzenia faktu, ¿e w modelu postêpowania
odwo³awczego w obecnym jego kszta³cie ustawa procesowa
w sposób ju¿ wyraŸnie widoczny odstêpuje od zasady równoœci
stron na rzecz uprzywilejowanej sytuacji procesowej oskar¿onego.
Chodzi jednak o to, by œwiadom takiego uregulowania obroñca po-
trafi³ wynikaj¹ce z tego mo¿liwoœci wykorzystaæ.

Postêpowanie odwo³awcze jako procesowa ca³oœæ zosta³o za-

warte w Rozdziale IX KPK i ukszta³towane jako swoisty „miniko-
deks” z w³asn¹ „czêœci¹ ogóln¹” (Rozdzia³ 48) oraz z czêœci¹ szcze-
góln¹, obejmuj¹c¹ apelacjê (Rozdzia³ 49) i za¿alenie (Rozdzia³ 50).
Czêœæ ogólna odnosi siê do obu cz³onów czêœci szczególnej, o czym
autorzy obu tych œrodków odwo³awczych nader czêsto zapominaj¹,
a co ujawnia siê w praktyce opracowywania apelacji wed³ug regu³
Rozdzia³u 48 i lekcewa¿enia tego rozdzia³u przy opracowywaniu
za¿alenia – z oczywist¹ szkod¹ dla przejrzystoœci, a zw³aszcza sku-
tecznoœci tego ostatniego. Specyfika postêpowania za¿aleniowego
w ¿adnym zreszt¹ wypadku nie uzasadnia takiego traktowania ma-
terii procesowej tego œrodka odwo³awczego, zarówno bowiem ape-
lacja, jak i za¿alenie podlegaj¹ rygorom formalnym skonkretyzowa-
nym w art. 427 § 1 i 2 KPK (co dotyczy zw³aszcza autora bêd¹cego
„podmiotem kwalifikowanym”) – ze skutkami przewidzianymi
w art. 120 KPK. Takie potraktowanie problemu przez ustawê
nawi¹zuje do modelu procesowego postêpowania karnego (w tym
odwo³awczego) nak³adaj¹cego na strony procesowe okreœlone „ciê-
¿ary procesowe” w celu osi¹gniêcia celu procesu – wydania przez
s¹d prawid³owego wyroku prawomocnego.

Dwuinstancyjnoœæ jest modelowym dogmatem w polskiej pro-

cedurze karnej, co w jêzyku ustawy oznacza, ¿e „od orzeczeñ wy-

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

danych przez s¹d odwo³awczy na skutek odwo³ania nie przys³ugu-
je œrodek odwo³awczy” (art. 426 § 1 KPK). Wynika z tego, ¿e wy-
rok s¹du odwo³awczego otrzymuje cechê prawomocnoœci, stano-
wi¹cej „ostatnie s³owo” w danym procesie. Niezale¿nie jednak od
tego ustawa procesowa przewiduje sytuacje, w których okreœlone
postanowienia s¹du odwo³awczego, wydane w toku postêpowania
przed tym s¹dem, podlegaj¹ zaskar¿eniu w drodze za¿alenia, z tym
¿e za¿alenie to rozpoznaje ten sam s¹d odwo³awczy, w innym rów-
norzêdnym sk³adzie (por. P. Hofmañski i in., Kodeks postêpowania
karnego, t. II, Warszawa 1999, s. 490–492). Na u¿ytek praktyki
warto nadmieniæ, ¿e chodzi tu o tzw. wewnêtrzny tryb odwo³aw-
czy, odnosz¹cy siê do:

1) postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji w zak³adzie lecz-

niczym,

2) postanowienia o zastosowaniu œrodka zapobiegawczego,
3) postanowienia o na³o¿eniu kary porz¹dkowej (art. 426 § 3 KPK),
4) postanowienie o pozostawieniu bez rozpoznania œrodka

odwo³awczego przyjêtego wadliwie (art. 429 i 430 KPK). Spo-
œród wielu orzeczeñ S¹du Najwy¿szego w omawianej materii
(por. post. SN z 14.12.2000 r., II KZ.146/00, Prok. i Pr. 2001
Nr 5, poz. 12, post. SN z 13.6.2000 r., III KZ 61/00, Prok. i Pr.
2000, Nr 11, poz. 8, post. SN z 12.6.2000 r. II KZ 65/00, Prok.
i Pr. 2000, Nr 11, poz. 7) warto zacytowaæ nastêpuj¹ce (post.
SN z 22.3.2000 r., V KZ 23/00, OSNKW 2000, Nr 5–6, poz.
52): „Wniesienie œrodka odwo³awczego od orzeczenia s¹du
odwo³awczego, wydanego na skutek odwo³ania (z wyj¹tkiem
orzeczeñ wymienionych w art. 426 § 3 KPK) nie wywo³uje
¿adnych skutków prawnych, a zw³aszcza nie obliguje s¹du do
podjêcia jakichkolwiek czynnoœci procesowych. Brak w szcze-
gólnoœci podstawy prawnej do wydania zarz¹dzenia o odmowie
przyjêcia omawianego œrodka odwo³awczego w trybie okreœlo-
nym w art. 429 § 1 KPK przez prezesa s¹du odwo³awczego
(albo przewodnicz¹cego wydzia³u lub upowa¿nionego sêdzie-
go s¹du odwo³awczego). Przytoczony przepis zawiera wyraŸn¹
dyspozycjê w tym wzglêdzie, adresowan¹ do odpowiednich or-
ganów s¹du pierwszej instancji”.

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

W potocznym jêzyku prawniczym przyjê³o siê okreœlanie kasa-

cji jako swoistej trzeciej instancji s¹dowej. U¿ywanie takiej termi-
nologii jest ca³kowicie nieuprawnione, nie mieœci siê bowiem ona
w dwuinstancyjnych modelach postêpowania odwo³awczego. Ka-
sacja jest jednym z dwóch (obok wznowienia postêpowania) nad-
zwyczajnym œrodkiem zaskar¿enia i takiego „ustawienia” modelo-
wego nie zmienia fakt, ¿e pos³uguje siê ona w pewnym zakresie
instrumentarium

procesowym

w³aœciwym

dla

postêpowania

odwo³awczego (art. 518 KPK). Opisywane pomieszanie pojêæ
mo¿e czêsto prowadziæ do dzia³añ stron oczywiœcie nieskutecz-
nych – przez wnoszenie od prawomocnego wyroku s¹du
odwo³awczego koñcz¹cego postêpowanie kasacji zawieraj¹cej
wszelkie cechy typowej apelacji, skazanej z góry na niepowodze-
nie. Nieodwo³alnoœæ i niezaskar¿alnoœæ wyroku koñcz¹cego postê-
powanie w danej sprawie, sk³adaj¹ca siê na pojêcie prawomocno-
œci materialnej, powinna stanowiæ dla autora apelacji inspiracjê do
szczególnie wnikliwego opracowania tego œrodka odwo³awczego.

Od daty wejœcia w ¿ycie Kodeksu postêpowania karnego

(1.9.1998 r.) ukaza³o siê kilka nowel – zgodnie z koniecznoœci¹
dostosowania tej ustawy do nowych potrzeb wynikaj¹cych zw³asz-
cza ze wzrostu przestêpczoœci oraz coraz bardziej komplikuj¹cych
siê okolicznoœci ¿ycia gospodarczego i spo³ecznego. Za najbar-
dziej „rewolucyjn¹” nale¿y niew¹tpliwie uznaæ nowelê zawart¹
w ustawie z 10.1.2003 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 155), która wesz³a
w ¿ycie 1.7.2003 r. Wprowadza ona równie¿ istotne zmiany na od-
cinku postêpowania odwo³awczego, charakteryzuj¹ce siê (ujmuj¹c
rzecz najogólniej) wzmocnieniem pozycji organów œcigania, s¹du,
przy jednoczesnym ograniczeniu roli stron procesowych, zw³asz-
cza oskar¿onego. Model postêpowania odwo³awczego nie uleg³
jednak zbyt znacznemu odkszta³ceniu i stanowi nadal zwarty sys-
tem praworz¹dnej gwarancji pozycji uczestników tego postêpowa-
nia – przy pe³nym respektowaniu prawa oskar¿onego do obrony.

Czêœæ I. Rozdzia³ I. Model postêpowania apelacyjnego w KPK

Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

1. Warunki dopuszczalnoœci (uwagi wstêpne)

1. Warunki dopuszczalnoœci (uwagi wstêpne)

Uruchomienie postêpowania apelacyjnego jako instytucji stron

wymaga wykonania przez nie przewidzianych w ustawie czyn-
noœci jako bezwzglêdnych warunków dopuszczalnoœci apelacji,
a mianowicie:

1) z³o¿enia na piœmie w terminie zawitym 7 dni od daty og³osze-

nia wyroku wniosku o sporz¹dzenie na piœmie i dorêczenie uza-
sadnienia wyroku (art. 422 § 1 KPK),

2) z³o¿enie na piœmie apelacji w terminie zawitym 14 dni od daty

dorêczenia wyroku z uzasadnieniem (art. 445 § 1 KPK) przy
uwzglêdnieniu warunku, by apelacja od wyroku s¹du okrêgo-
wego, która nie pochodzi od prokuratora lub pe³nomocnika,
by³a sporz¹dzona i podpisana przez adwokata (art. 446 § 2
KPK). Co do terminów zawitych patrz art. 122 KPK,

3) wykazanie w treœci apelacji, ¿e zawarte w zaskar¿onym wyroku

rozstrzygniêcia

naruszaj¹

prawa

lub

szkodz¹

interesom

odwo³uj¹cego siê, tj. stanowi¹ w odniesieniu do jego osoby
gravamen (art. 425 § 3 KPK).

Niezale¿nie od trzech wy¿ej wymienionych warunków o cha-

rakterze bezwzglêdnym na stronie ci¹¿y powinnoœæ:

1) wskazania zaskar¿onego rozstrzygniêcia lub ustalenia oraz

okreœlenie ¿¹dania, tj. czego skar¿¹cy domaga siê od s¹du
odwo³awczego (art. 427 § 1 KPK),

2) dodatkowo, jeœli œrodek odwo³awczy pochodzi od podmiotu

„kwalifikowanego”, tj. od oskar¿yciela publicznego, obroñ-
cy lub pe³nomocnika – wskazanie zarzutów stawianych roz-
strzygniêciu (art. 427 § 2 KPK). Zagadnienie to zostanie bli¿ej
omówione w toku dalszych rozwa¿añ – w Rozdziale VI.

Wy¿ej wymienione trzy warunki nie maj¹ charakteru jednorod-

nego. O ile bowiem warunki ad 1 i ad 2 znamionuj¹ siê charakte-
rem czysto formalnym, polegaj¹cym na wykonaniu przez stronê
okreœlonych czynnoœci procesowych, o tyle warunek ad 3 odnosi
siê do samego meritum problematyki odwo³awczej, a konkretnie
wymaga od strony okreœlonego kierunku dzia³ania w odniesieniu
do treœci zaskar¿onego orzeczenia.

2. Wniesienie w terminie zawitym 7 dni od daty og³oszenia
wyroku wniosku o sporz¹dzenie na piœmie i dorêczenie
uzasadnienia wyroku (art. 422 § 1 KPK)

2. Wniesienie w terminie zawitym 7 dni...

Warunek ten nie nale¿y do istoty postêpowania odwo³awczego,

czego dowodem jest fakt, ¿e wymieniony przepis zosta³ zamiesz-
czony w Rozdziale 47 „Wyrokowanie”, a nie w dziale traktuj¹cym
o œrodkach odwo³awczych. Z³o¿enie takiego wniosku nie obliguje
strony do wniesienia po jego otrzymaniu apelacji, obliguje nato-
miast s¹d do sporz¹dzenia i wys³ania stronie ¿¹danego dokumentu.
Wniosek mo¿e byæ z³o¿ony przez sam¹ stronê, konkretnie nawet
przez oskar¿onego w sprawie, w której obowi¹zuje przymus adwo-
kacki, mo¿e byæ z³o¿ony oczywiœcie przez adwokata – obroñcê
oskar¿onego, jak równie¿ przez dzia³aj¹cego z upowa¿nienia adwo-
kata (patrona) aplikanta adwokackiego. Nale¿y przy okazji zwróciæ
uwagê na rozszerzenie treœci przepisu w art. 422 § 1 obecnie obo-
wi¹zuj¹cego KPK (w którym mowa o wniosku o sporz¹dzenie na
piœmie i dorêczeniu uzasadnienia wyroku) w porównaniu z kodek-
sem poprzednim (art. 370 § 1), który nie wymaga³ w swej treœci for-
mu³y „dorêczenia”. Najistotniejsze zaœ uzupe³nienia i doprecyzowa-
nia treœci omawianej normy s¹ zawarte w noweli z 10.1.2003 r.
i wyra¿aj¹ siê w nastêpuj¹cych uregulowaniach:

1) rozszerzenie uprawnienia do z³o¿enia wniosku o sporz¹dzenie

i dorêczenie uzasadnienia na podmiot okreœlony w art. 416
KPK w zwi¹zku z art. 52 KK, tj. na „beneficjenta” przestêp-
stwa,

2) w odniesieniu do wyroków warunkowo umarzaj¹cych postêpo-

wanie, wydanych na posiedzeniu – tak¿e na pokrzywdzonego,

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

3) wniosek niepochodz¹cy od oskar¿onego powinien wskazywaæ,

którego z oskar¿onych dotyczy, co jest integralnie zwi¹zane
z treœci¹ art. 423 KPK (równie¿ znowelizowanego), zgodnie
z którym:

a) zosta³ wyd³u¿ony termin do sporz¹dzenia uzasadnienia wy-

roku przez s¹d pierwszej instancji do 14 dni, a w sprawie
zawi³ej, w razie niemo¿noœci sporz¹dzenia uzasadnienia
w tym czasie – w innym terminie oznaczonym przez prezesa
s¹du,

b) w wypadku z³o¿enia wniosku w czêœci odnosz¹cej siê do

niektórych oskar¿onych s¹d mo¿e ograniczyæ zakres uzasad-
nienia do tych tylko czêœci, których wniosek dotyczy (doda-
ny przez wymienion¹ nowelê § 1a art. 423 KPK).

Sytuacja oskar¿onego pozbawionego wolnoœci zosta³a uregulo-

wana w sposób szczególny (art. 422 § 2 KPK): jeœli nie ma obroñ-
cy i nie by³ obecny podczas og³oszenia wyroku, termin siedmio-
dniowy biegnie dla niego od daty dorêczenia mu wyroku.
Sporz¹dzenie uzasadnienia z urzêdu nie zwalnia strony, podmiotu
wymienionego w art. 416 KPK i pokrzywdzonego od z³o¿enia
wniosku o dorêczenie uzasadnienia (art. 422 § 1 KPK). Strona ma
prawo wnosiæ o dorêczenie pisemnego uzasadnienia nawet wów-
czas, gdy nie zamierza zaskar¿yæ wyroku. Mo¿e zatem domagaæ
siê uzasadnienia wyroku na piœmie nawet taki oskar¿ony (i jego
obroñca), w stosunku do którego zapad³ wyrok uniewinniaj¹cy
i z tego wzglêdu nie przys³uguje mu prawo do wniesienia apelacji
(por. S. Kalinowski, Postêpowanie karne – Zarys czêœci szczegól-
nej, Warszawa 1964, s. 213). Interesuj¹ce jest w omawianym za-
kresie nastêpuj¹ce stanowisko S¹du Najwy¿szego: „W razie z³o¿e-
nia wniosku o sporz¹dzenie na piœmie uzasadnienia wyroku
wy³¹cznie przez oskar¿onego s¹d obowi¹zany jest do dorêczenia
wyroku z uzasadnieniem równie¿ obroñcy oskar¿onego pozbawio-
nego wolnoœci” (uchw. SN z 15.11.1973 r., VI KPZ 36/73,
OSNKW 1974, Nr 1, poz. 2).

Samoistny charakter czynnoœci z³o¿enia omawianego wniosku

implikuje równie¿ i to, ¿e np. obroñca kilku oskar¿onych mo¿e
w swoim wniosku wymieniæ tylko jednego z nich – z oczywistym
skutkiem dla wszystkich pozosta³ych. Nale¿y podkreœliæ, ¿e wpro-

2. Wniesienie w terminie zawitym 7 dni...

wadzona przez nowelê klauzula zobowi¹zuj¹ca podmiot nie-
bêd¹cy oskar¿onym, do wskazania we wniosku, kogo z oskar¿o-
nych (w sprawie wieloosobowej) wniosek dotyczy (art. 422 § 1
zd. ostatnie), powinna byæ odczytywana dos³ownie jako uregulo-
wanie niedotycz¹ce oskar¿onego i jego obroñcy.

Zapad³y w postêpowaniu uproszczonym wyrok zaoczny nieza-

le¿nie od œrodka odwo³awczego w postaci sprzeciwu mo¿e byæ za-
skar¿ony równie¿ apelacj¹. Na wypadek nieprzyjêcia lub nie-
uwzglêdnienia sprzeciwu oskar¿ony mo¿e w terminie 7 dni od do-
rêczenia mu wyroku zaocznego po³¹czyæ ze sprzeciwem wniosek
o sporz¹dzenie i dorêczenie mu uzasadnienia tego wyroku
(art. 482 § 1 KPK).

W postêpowaniu nakazowym (Rozdzia³ 53) zamiast nakazu

karnego nowela z 10.1.2003 r. wprowadzi³a pojêcie „wyroku naka-
zowego”, od którego oskar¿onemu i oskar¿ycielowi przys³uguje
prawo wniesienia sprzeciwu do s¹du, który wyda³ wyrok nakazo-
wy, w terminie zawitym 7 dni od dorêczenia tego wyroku (art. 506
§ 1 KPK).

3. Wniesienie na piœmie apelacji w terminie zawitym 14 dni
od daty dorêczenia wyroku z uzasadnieniem (art. 445 § 1
KPK)

3. Wniesienie na piœmie apelacji w terminie zawitym 14 dni...

W przepisie tym (w § 2) jest przewidziana sytuacja dzia³ania na

skróty, jeœli zdarzy siê, ¿e jeszcze przed z³o¿eniem wniosku
o sporz¹dzenie uzasadnienia wyroku zostanie wniesiona apelacja.
W praktyce „podmiotu kwalifikowanego” jest to sytuacja doœæ
abstrakcyjna, powoduj¹ca, ¿e wobec braku uzasadnienia wyroku
zarzuty i wnioski apelacyjne mia³yby charakter czynnoœci pozoro-
wanej. Rozwi¹zanie ustawowe otwiera furtkê asekuracyjn¹, ze-
zwalaj¹c, po pierwsze, na potraktowanie takiej „apelacji” jako
wniosku o sporz¹dzenie na piœmie i dorêczenie uzasadnienia wy-
roku i, po drugie, uzupe³nienie „apelacji” przez sporz¹dzenie
i wys³anie w terminie 14 dniu od daty otrzymania wyroku z uza-
sadnieniem apelacji „w³aœciwej”. Przepis art. 445 § 2 KPK bêdzie
mia³ zastosowanie przede wszystkim wtedy, gdy oskar¿ony

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

dzia³aj¹cy bez obroñcy wniesie apelacjê sam w terminie siedmio-
dniowym od daty og³oszenia wyroku w s¹dzie rejonowym, a na-
stêpnie ustanowi sobie obroñcê (lub obroñca zostanie dla niego
ustanowiony w warunkach okreœlonych przez art. 83 § 1 KPK).
W takim uk³adzie obroñca powinien niezw³ocznie zg³osiæ obro-
nê w s¹dzie pierwszej instancji, przy czym inaczej bêdzie siê
kszta³towa³ zakres jego obowi¹zków w zale¿noœci od tego, czy
oskar¿ony pozostaje na wolnoœci, czy te¿ nie. I tak w pierwszym
wypadku obroñca powinien – jednoczeœnie ze zg³oszeniem obrony
– z³o¿yæ wniosek o sporz¹dzenie i przekazanie uzasadnienia wyro-
ku równie¿ jemu, a po jego otrzymaniu wnieœæ „uzupe³nienie ape-
lacji” w terminie czternastodniowym. W wypadku drugim teore-
tycznie wystarcza³oby samo zg³oszenie obrony, z mocy art. 140
KPK s¹d jest bowiem zobowi¹zany z urzêdu dorêczyæ równie¿
obroñcom, pe³nomocnikom i ustawowym przedstawicielom te do-
kumenty procesowe, które ustawa nakazuje dorêczaæ stronom.
Z omawianym problemem koresponduje powo³ana ju¿ teza
z uchwa³y S¹du Najwy¿szego (uchw. SN z 15.11.1973 r., VI KPZ
36/73, OSNKW 1974, Nr 1, poz. 2).

Pismo, o którym mowa w art. 445 § 2 KPK, nale¿y zgodnie

z treœci¹ przepisu zatytu³owaæ „uzupe³nienie apelacji”, powo³uj¹c
siê na to, ¿e „apelacja w³aœciwa” zosta³a ju¿ wniesiona przez sa-
mego oskar¿onego. Niezale¿nie jednak od tego tytu³u owo uzu-
pe³nienie bêdzie stanowiæ apelacjê „w³aœciw¹”, odpowiadaj¹c¹
warunkom okreœlonym w KPK, a w szczególnoœci specyfikuj¹c¹
zakres zaskar¿enia, zarzuty i wnioski odwo³awcze.

Przy rozwa¿aniach tego rodzaju wy³ania siê zagadnienie, co by

siê sta³o w s¹dzie odwo³awczym w sytuacji, w której oskar¿ony
dzia³aj¹cy bez pomocy obroñcy wniós³ apelacjê niestosuj¹c¹ siê
do jakichkolwiek regu³ procesowych, a ograniczaj¹c¹ siê do
stwierdzenia, ¿e z wyrokiem pierwszej instancji siê nie zgadza,
jest nim pokrzywdzony, w zwi¹zku z czym prosi s¹d odwo³awczy
o uniewinnienie. OdpowiedŸ jest prosta i, jak siê zdaje, niebudz¹ca
w¹tpliwoœci: taka apelacja powinna byæ przez s¹d odwo³awczy
rozpoznana z ca³¹ wnikliwoœci¹ pod k¹tem istnienia lub nieistnie-
nia przyczyn odwo³awczych zawartych w treœci art. 438, 439 i 440
KPK, podmiot „niekwalifikowany” nie podlega bowiem powin-

3. Wniesienie na piœmie apelacji w terminie zawitym 14 dni...

noœciom okreœlonym w art. 427 § 2 KPK i jego tak drastycznie
„uproszczona” apelacja jest z punktu widzenia treœci art. 427 § 1
KPK œrodkiem odwo³awczym prawid³owym.

Jak kszta³tuje siê zakres dzia³ania obroñcy, w sytuacji gdy

oskar¿ony, skazany w pierwszej instancji wyrokiem s¹du rejono-
wego, sporz¹dzi³ i wniós³ apelacjê sam, po czym do obrony w in-
stancji odwo³awczej ustanowi³ obroñcê ju¿ po up³ywie czternasto-
dniowego terminu do wniesienia uzupe³nienia apelacji w trybie
powy¿ej omówionym. Wydawaæ by siê mog³o, ¿e w takim
uk³adzie obroñca bêdzie móg³ udzieliæ oskar¿onemu pomocy
prawnej w s¹dzie drugiej instancji ju¿ tylko przez wyg³oszenie
ustnej obrony przed tym s¹dem, natomiast jakakolwiek obrona
w formie pisemnej jest dla niego zamkniêta.

Problem jest trudny, mo¿na bowiem równie dobrze reprezento-

waæ pogl¹d, ¿e obroñca mo¿e sporz¹dziæ i wnieœæ uzupe³nienie
apelacji, choæ bez powo³ania siê na treœæ art. 445 § 2 KPK, który
nie ma tu zastosowania. Pismo o treœci odpowiadaj¹cej wymaga-
niom uzupe³nienia apelacji obroñca bêdzie móg³ sporz¹dziæ
i wnieœæ na zasadzie art. 6 KPK, porêczaj¹cego oskar¿onemu pra-
wo do obrony formalnej i materialnej – ewentualnie z dodatko-
wym powo³aniem siê na treœæ art. 42 ust. 2 Konstytucji – z przeko-
naniem, ¿e bêdzie ono rozpoznane przez s¹d odwo³awczy zgodnie
z jego obowi¹zkiem okreœlonym w art. 433 § 2 KPK. Up³yw ter-
minu do zaskar¿enia wyroku przez obroñcê nie stanowi tu prze-
szkody, sama bowiem czynnoœæ zaskar¿enia wyroku zosta³a doko-
nana we w³aœciwym terminie przez oskar¿onego. Apelacja oskar-
¿onego spe³ni³a swój zasadniczy cel: zapobieg³a uprawomocnieniu
siê wyroku i zadecydowa³a o przeniesieniu sprawy do instancji
odwo³awczej. Oskar¿ony z mocy w³asnej apelacji naby³ zatem
prawo do kontroli odwo³awczej wyroku, a je¿eli tak, to data wnie-
sienia uzupe³nienia apelacji jest w tym uk³adzie obojêtna. Mo¿na
chyba uznaæ za dopuszczalne wniesienie uzupe³nienia nawet w in-
stancji odwo³awczej, a w wypadku zakwestionowania takiego po-
stêpowania przez s¹dy mo¿na by powo³aæ siê na argumentacjê, ¿e
wprawdzie KPK nie przewiduje wyraŸnie takiej formy, ale te¿ jej
nie zakazuje, wobec czego dyrektywa rozwi¹zania tego problemu
jest zawarta w art. 6 KPK.

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

Termin czternastodniowy jest terminem zawitym. Problematy-

ka odmowy przyjêcia apelacji i pozostawienia jej bez rozpozna-
nia (art. 429 i 430 KPK), uregulowana przez „wewnêtrzny tryb
odwo³awczy” (omówiony powy¿ej), nie powinna nigdy znikaæ
z pola widzenia odwo³uj¹cego siê, zaniedbanie jej bowiem lub
zlekcewa¿enie zawiera w sobie groŸbê uprawomocnienia siê wy-
roku.

Apelacja od wyroku s¹du okrêgowego sporz¹dzona i podpisana

przez adwokata (art. 446 § 1 KPK) mo¿e byæ uznana za czynnoœæ
jednorazow¹ i nie musi poci¹gaæ za sob¹ jego udzia³u w charakte-
rze obroñcy w rozprawie w s¹dzie odwo³awczym. Wynika to nie
tylko z treœci wy¿ej wymienionego przepisu, ale równie¿, a w³aœci-
wie przede wszystkim z treœci art. 450 w zw. z art. 79 i 80 KPK.
Zasad¹ generaln¹ jest obligatoryjny udzia³ obroñcy w rozprawie
odwo³awczej w obronie oskar¿onego wymienionego w art. 79 § 1
KPK (obrona niezbêdna). Natomiast w warunkach unormowanych
w § 2 tego przepisu udzia³ obroñcy jest obligatoryjny tylko wtedy,
gdy s¹d uzna to za niezbêdne „ze wzglêdu na okolicznoœci utrud-
niaj¹ce obronê”. W wariancie obrony niezbêdnej unormowanym
w art. 80 KPK (oskar¿ony pozostaj¹cy pod zarzutem zbrodni
w rozprawie przed s¹dem okrêgowym lub pozbawiony wolnoœci)
udzia³ obroñcy w rozprawie apelacyjnej jest równie¿ obowi¹zkiem
fakultatywnym – w sytuacji, „je¿eli prezes s¹du lub s¹d uzna to za
konieczne”.

Obrona niezbêdna jest zreszt¹ instytucj¹ procesow¹ ca³kowicie

odseparowan¹ pojêciowo od przymusu adwokackiego, aczkolwiek
obie te formy pomocy œwiadczonej przez adwokaturê maj¹ jedno-
rodny s³u¿ebny charakter wobec wymiaru sprawiedliwoœci oraz
zasady praworz¹dnoœci.

Dramatyczna zazwyczaj dla obroñcy i samego oskar¿onego

jest sytuacja, w której obroñca z w³asnej winy nie wniós³ w termi-
nie czternastodniowym apelacji, jego wniosek zaœ o przywrócenie
terminu do wniesienia tego œrodka odwo³awczego nie zosta³ przez
s¹d uwzglêdniony. Obowi¹zuje jednak zasada, ¿e oskar¿ony nie
mo¿e z tytu³u takiego uk³adu ponieœæ ujemnych dla siebie skutków
procesowych, co znajduje swoj¹ podstawê w nastêpuj¹cym posta-
nowieniu SN z 5.10.2000 r. (II KKN 306/00 – OSNKW Nr 1201):

3. Wniesienie na piœmie apelacji w terminie zawitym 14 dni...

„Wydanie przez s¹d postanowienia o nieuwzglêdnieniu wniosku
obroñcy o przywrócenie terminu do wniesienia z³o¿onego przez
niego œrodka zaskar¿enia z powodu stwierdzenia, ¿e niedotyrzy-
manie nastapi³o z przyczyn zale¿nych od obroñcy, zobowi¹zuje
s¹d do dorêczenia tego postanowienia oskar¿onemu z pouczeniem
o sposobie jego zaskar¿enia (art. 100 § KPK) oraz o uprawnieniu
wynikaj¹cym z treœci art. 126 § 1 KPK (art. 16 § 2 KPK).

4. Na marginesie uchwa³y S¹du Najwy¿szego

4. Na marginesie uchwa³y S¹du Najwy¿szego

W jednej z uchwa³ opublikowanych w 1974 r. S¹d Najwy¿szy

zaj¹³ siê problematyk¹ wniesienia apelacji przez dwóch obroñców
oskar¿onego, ustanowionych w ró¿nym czasie. Stanowisko to zo-
sta³o zawarte w nastêpuj¹cej tezie:

„W wypadku gdy pierwszy obroñca oskar¿onego z³o¿y³ wnio-

sek o sporz¹dzenie na piœmie uzasadnienia wyroku, rewizjê (obec-
nie apelacjê – K.£.) mo¿e wnieœæ tak¿e potem ustanowiony przez
oskar¿onego drugi jego obroñca, byleby uczyni³ to z zachowaniem
terminu 14 dni od dorêczenia wyroku z uzasadnieniem pierwsze-
mu obroñcy” (OSNKW 1974 Nr 9, poz. 161).

Uchwa³a powy¿sza dotyczy w zasadzie zagadnienia nieskompli-

kowanego, aczkolwiek nieuregulowanego jednoznacznie w przepi-
sach prawa procesowego. Zaistnia³o ono na tle sytuacji, w której
drugi ustanowiony przez oskar¿onego obroñca nie otrzyma³ uzasad-
nienia wyroku na piœmie, poniewa¿ z przyczyn od niego niezale¿-
nych nie zg³osi³ stosownego wniosku. Powsta³o wiêc pytanie, czy
w takim uk³adzie obroñca ten mo¿e powiedzieæ o sobie, ¿e jest ta-
kim samym podmiotem uprawnionym do wniesienia apelacji jak
obroñca pierwszy, który odpis wyroku z uzasadnieniem otrzyma³.

S¹d Najwy¿szy odpowiedzia³ na to pytanie twierdz¹co

z powo³aniem siê na treœæ art. 77 KPK, który zezwala oskar¿one-
mu na korzystanie z pomocy trzech obroñców jednoczeœnie.
S³usznoœæ takiego stanowiska nie mo¿e budziæ w¹tpliwoœci. Gdy-
by bowiem ów pierwszy obroñca nie otworzy³ terminu do wniesie-
nia apelacji równie¿ i drugiemu, to ten ostatni móg³by wykonaæ
swoj¹ funkcjê tylko po³owicznie, tzn. móg³by jedynie wyg³osiæ
przemówienie obroñcze przed s¹dem odwo³awczym, natomiast nie

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

móg³by sporz¹dziæ i wnieœæ apelacji na piœmie. Za stanowiskiem
S¹du Najwy¿szego przemawia wiêc nie tylko art. 77 KPK, ale
przede wszystkim treœæ art. 6 KPK, porêczaj¹cego oskar¿onemu
prawo do korzystania z pomocy obroñcy.

Na tle omawianej uchwa³y wy³aniaj¹ siê zreszt¹ interesuj¹ce

aspekty tego procesowego dzia³ania, które nosi nazwê obrony. Jest
to dzia³anie formalnie i merytorycznie jednorodne niezale¿nie od
liczby osób œwiadcz¹cych ow¹ obronê. Jednorodnoœæ wyra¿a siê
w³aœnie w identycznych uprawnieniach tych osób niezale¿nie od
ich „ruchu” w procesie. Prawo do wniesienia apelacji w terminie
14 dni od otrzymania umotywowanego wyroku jest prawem
przys³uguj¹cym obronie, a nie prawem tego czy innego ustano-
wionego w sprawie obroñcy. Ów drugi obroñca uzyskuje swój
tytu³ do wniesienia apelacji przez sam fakt przyst¹pienia do obro-
ny i nie wykonuje uprawnieñ swego pierwszego kolegi. O tym
pierwszym trudno nawet w zasadzie mówiæ, ¿e „otwiera” on ter-
min drugiemu. Termin jest w tym uk³adzie otwarty dla obrony.

Jednorodnoœæ merytoryczna nie jest zwi¹zana z tez¹ uchwa³y,

a wiêc nie mieœci siê tematycznie w ramach obecnych rozwa¿añ.
Wystarczy jedynie odnotowaæ, ¿e pojêcie jednorodnoœci meryto-
rycznej wyra¿a siê w takim dzia³aniu, które zmierza zawsze do
uzyskania decyzji dla oskar¿onego korzystnych.

Analiza treœci i uzasadnienia uchwa³y SN na tle modelu postê-

powania odwo³awczego musi jednak prowadziæ do wniosku, ¿e
SN zatrzyma³ siê tu niejako w po³owie drogi. Nie mo¿na oprzeæ
siê wra¿eniu, ¿e zagadnienie uprawnieñ drugiego obroñcy zosta³o
w pewnym sensie sformalizowane i niezupe³nie daje siê pogodziæ
z kodeksow¹ koncepcj¹ kontroli odwo³awczej. W stanie faktycz-
nym uchwa³y mamy do czynienia z uk³adem procesowym, w któ-
rym niezale¿nie od apelacji wniesionej przez pierwszego obroñcê
mo¿e wnieœæ równie¿ swoj¹ apelacjê drugi obroñca, „byleby uczy-
ni³ to z zachowaniem terminu 14 dni od dorêczenia wyroku z uza-
sadnieniem pierwszemu obroñcy”. Ale quid iuris, je¿eli ten drugi
nie zachowa terminu z w³asnej winy albo po prostu dlatego, ¿e zo-
sta³ przez oskar¿onego ustanowiony obroñc¹ po up³ywie 14 dni od
dorêczenia wyroku pierwszemu? Nasuwa siê pytanie, czy w takiej
sytuacji istnieje sens (nie tylko w œwietle uchwa³y SN, ale równie¿

4. Na marginesie uchwa³y S¹du Najwy¿szego

w zwi¹zku z treœci¹ art. 429 § 1 i 430 § 1 KPK) pisania i wnosze-
nia apelacji spóŸnionej, która na gruncie literalnego brzmienia
tych przepisów nie ma szans na rozpoznanie.

Uchwa³a wraz z wynikaj¹cymi z niej konsekwencjami natury

teoretycznej i praktycznej jest wyj¹tkowo wymown¹ ilustracj¹ tezy
o niebezpieczeñstwach wyk³adni opieraj¹cej siê jedynie na lite-
ralnym brzmieniu przepisu. W naszym przyk³adzie wyk³adnia po-
szerzona tylko o rozwa¿ania na temat modelu postêpowania od-
wo³awczego musi prowadziæ do odmiennego wniosku co do mo¿li-
woœci i dopuszczalnoœci rozpoznania owej apelacji spóŸnionej. Otó¿
model ten jest, jak to ju¿ nieraz by³o podnoszone, modelem orzeka-
nia nie tyle na podstawie apelacji, ile z powodu apelacji. Przy takim
ujêciu, apelacja obroñcy (w przeciwieñstwie do apelacji strony
czynnej, podlegaj¹cej rozpoznaniu – poza wyj¹tkami – tylko w gra-
nicach zaskar¿enia) ma spe³niaæ i spe³nia jedno tylko zadanie: zada-
nie przeniesienia sprawy z forum pierwszej na forum drugiej instan-
cji. S¹d Najwy¿szy dawa³ niejednokrotnie wyraz s³usznemu przeko-
naniu, ¿e wyrok s¹du pierwszej instancji podlega wszechstronnej
kontroli odwo³awczej pod k¹tem wszystkich przyczyn odwo³aw-
czych, nie tylko bezwzglêdnych, ale i wzglêdnych (art. 438 i 439
KPK) – niezale¿nie od tego, czy przyczyny te zosta³y zasygnalizo-
wane w œrodku odwo³awczym (np. wyr. SN z 10.3.1972 r., V KRN
21/72, OSNKW 1972, Nr 9, poz. 143, s. 50 – zw³aszcza uzasadnie-
nie na s. 50). Na tle takiej linii orzecznictwa mo¿na tym bardziej za-
sadnie broniæ tezy, ¿e apelacja obroñcy jest w gruncie rzeczy œrod-
kiem dewolutywnego przekazu miêdzyinstancyjnego. Jeœli tak, to
przecie¿ ten podstawowy cel osi¹gnê³a apelacja pierwszego obroñcy
wniesiona w terminie.

Powstaje pytanie, co nale¿y zrobiæ z t¹ drug¹ apelacj¹ spóŸ-

nion¹. Z uchwa³y wynika niedwuznacznie, ¿e bêd¹ do niej mia³y
zastosowanie rygory przewidziane w art. 429 § 2 i 430 § 1 KPK,
a wiêc ¿e nie ujrzy ona œwiat³a dziennego w drugiej instancji. Ape-
lacja pierwsza zostanie rozpoznana, natomiast apelacja druga nie
zostanie w ogóle przyjêta b¹dŸ te¿, po jej ewentualnym omy³ko-
wym przyjêciu przez s¹d, zostanie pozostawiona bez rozpoznania.
W ten oto sposób powsta³aby sytuacja niedaj¹ca siê ¿adn¹ miar¹
pogodziæ z modelem postêpowania odwo³awczego. Oskar¿ony

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

z mocy apelacji pierwszego obroñcy naby³ prawo do wszechstron-
nej kontroli wyroku, a jednoczeœnie utraci³ prawo do rozpoznania
apelacji drugiego obroñcy, co – rzecz jasna – doskonale przekreœla
istotê tego modelu. Ta pozorna kwadratura ko³a jest, jak siê zdaje,
³atwa do rozwi¹zania. Artyku³y 429 § 2 i 430 § 1 KPK spe³niaj¹
niew¹tpliwie donios³¹ rolê porz¹dkuj¹c¹ tryb postêpowania
odwo³awczego w tym znaczeniu, ¿e w wypadku wniesienia œrodka
odwo³awczego po terminie przes¹dzaj¹ o uprawomocnieniu siê
wyroku. Wynikiem niezachowania terminu jest wiêc prawomoc-
noœæ orzeczenia pierwszej instancji. W omawianej sytuacji przepi-
sy te zawisaj¹ jednak niejako w pró¿ni z tej racji, ¿e nawet w wy-
padku spóŸnionej apelacji drugiego obroñcy wyrok nie uprawo-
mocnia siê ze wzglêdu na apelacjê pierwszego. Czy z uwagi na po-
wy¿sze mo¿na tak rygorystycznie, jak to uczyni³ SN w uchwale,
eksponowaæ

warunek

zachowania

przez

drugiego

obroñcê

14-dniowego terminu od dorêczenia wyroku z uzasadnieniem
pierwszemu. Nie ulega chyba w¹tpliwoœci, ¿e nie.

Nie ma zatem przeszkód do rozpoznania spóŸnionej apelacji

drugiego obroñcy w sytuacji, gdy oskar¿ony naby³ prawo do kon-
troli wyroku s¹du a quo z racji wniesionej w terminie apelacji
pierwszego. Jeœli tak, to jest procesowy sens wniesienia takiej ape-
lacji nawet po terminie. Co wiêcej – nie ma przeszkód (id¹c konse-
kwentnie œladem tego rozumowania) do wniesienia takiej apelacji
(z pewnoœci¹, ¿e zostanie rozpoznana) nawet wówczas, gdy akta
sprawy z apelacj¹ pierwszego obroñcy znajduj¹ siê ju¿ w s¹dzie
odwo³awczym. W obu uk³adach nale¿a³oby – jak siê zdaje
– wnieœæ apelacjê, przesy³aj¹c jednoczeœnie pismo procesowe
z proœb¹ o do³¹czenie drugiej apelacji do apelacji pierwszej. Obie
apelacje bowiem – ta „prawid³owa” i ta „nieprawid³owa” – stano-
wi¹ w procesie jedn¹ apelacje oskar¿onego, zawart¹ w opisanej
sytuacji w dwóch procesowych pismach. Jest to zgodne z tez¹
o formalnej jednoœci obrony oskar¿onego.

Rozumowanie powy¿sze mo¿e znów spotkaæ siê z zarzutem, ¿e

KPK nie zawiera wyraŸnych przepisów o dopuszczalnoœci rozpo-
znania apelacji „spóŸnionej”. To prawda, ale te¿ i nie zakazuje
takiego stosowania prawa do obrony w instancji odwo³awczej
– w oparciu o rozwi¹zania systemowe dotycz¹ce postêpowania

4. Na marginesie uchwa³y S¹du Najwy¿szego

odwo³awczego. Trudno zreszt¹ wyobraziæ sobie w praktyce tak¹
sytuacjê, w której s¹d odwo³awczy nie chcia³by siê zapoznaæ
z treœci¹ owej apelacji „nieprawid³owej”. Oznacza³oby to przecie¿
dobrowolne odrzucenie istotnej mo¿liwoœci wszechstronnej kon-
troli zaskar¿onego wyroku, a wiêc uchylenie siê od wype³nienia
ci¹¿¹cego na s¹dzie odwo³awczym obowi¹zku.

Nie trzeba – jak siê zdaje – zbyt d³ugo uzasadniaæ, jak wielkie

znaczenie mia³aby omawiana uchwa³a SN dla wykonywania funk-
cji obroñcy w procesie karnym, gdyby trzeba by³o zastosowaæ siê
do jej literalnego brzmienia (por. K. £ojewski, glosa do omawiane-
go orzeczenia, PiP 1975, Nr 5, s. 173–181).

5. Gravamen (art. 425 § 3 KPK) – wykazanie w treœci
apelacji, ¿e zawarte w zaskar¿onym wyroku
rozstrzygniêcia naruszaj¹ prawa lub szkodz¹ interesom
odwo³uj¹cego siê

5. Gravamen (art. 425 § 3 KPK)...

Warunek ten nie ma zastosowania do oskar¿yciela publicznego.

Konsekwencj¹ takiego uregulowania jest stanowisko, ¿e brak na-
ruszenia praw strony odbiera jej legitymacjê do z³o¿enia œrodka
odwo³awczego. Z punktu widzenia teoretycznego oznacza to, ¿e
strona „musi mieæ interes prawny w zaskar¿eniu rozstrzygniêcia
(por. P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 486 oraz podana tam litera-
tura). Zagadnienie nie jest na szczêœcie a¿ tak skomplikowane, by
wymaga³o zarówno od s¹du pierwszej, jak i drugiej instancji prze-
prowadzenia wstêpnej analizy z³o¿onego œrodka odwo³awczego
pod k¹tem badania owego interesu. Pojêcie gravamen wynika bo-
wiem z uznania przez stronê, ¿e dany wyrok jest dla niej nieko-
rzystny, co stanowi w jej ocenie inspiracjê do jego zaskar¿enia
w trybie apelacji. Uznanie strony, bêd¹ce jednak z definicji odczu-
ciem subiektywnym, podlega ocenie s¹du pod k¹tem istnienia lub
nieistnienia gravamen – przy zastosowaniu zobiektywizowanych
kryteriów ocennych. Kryteria te bazuj¹ na stwierdzeniu, ¿e dane
rozstrzygniêcie jest w powszechnym odczuciu ka¿dego cz³owieka
niekorzystne wtedy, gdy stanowi dla niego okreœlon¹ wiêksz¹ lub
mniejsz¹ dolegliwoœæ. Rozstrzygniêcie dla strony korzystne lub

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

obojêtne nie mo¿e stanowiæ gravamen i z tego wzglêdu oskar¿ony
mo¿e wnieœæ apelacjê od ka¿dego wyroku skazuj¹cego (który jest
zawsze dla niego dolegliwy), ale nigdy od wyroku uniewin-
niaj¹cego, zawsze dla niego korzystnego.

Przy rozpatrywaniu tego zagadnienia nale¿y braæ pod uwagê

nie ca³oœæ danego aktu procesowego, np. wyroku, ale poszczegól-
ne zawarte w nim rozstrzygniêcia. Nie wolno nigdy zapominaæ, ¿e
apelacja jest instytucj¹ stron: oskar¿ony nie odwo³uje siê np. od
wyroku w czêœci dotycz¹cej skazania go na karê pozbawienia wol-
noœci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, ale zaskar¿a
go w czêœci dotycz¹cej wymierzenia mu œrodka karnego – zakazu
prowadzenia pojazdów.

Jak z powy¿szych wywodów wynika, przy ocenie instytucji

gravamen nie ma miejsca na oceny subiektywne. Mo¿e siê bowiem
w praktyce zdarzyæ, ¿e interes oskar¿onego polega na tym, by zosta³
nies³usznie skazany i by w ten sposób ochroni³ przed odpowiedzial-
noœci¹ karn¹ rzeczywistego sprawcê. Wydanie w takim przypadku
wyroku uniewinniaj¹cego narusza „interes” oskar¿onego, co przy
takim ujêciu mog³oby byæ uznane za gravamen daj¹ce mu legityma-
cjê do wniesienia od takiego wyroku apelacji. Rozwi¹zanie tego za-
gadnienia jest stosunkowo ³atwe, wystarczy bowiem stwierdziæ, ¿e
taki interes oskar¿onego nie mo¿e korzystaæ z ochrony prawnej,
gdy¿ jest sprzeczny z podstawowymi za³o¿eniami i celami Kodeksu
postêpowania karnego wyra¿onymi w art. 2 lub szerzej – z za³o¿e-
niami karnego wymiaru sprawiedliwoœci.

Mo¿na jednak wzi¹æ pod uwagê równie¿ i taki, nie tylko teore-

tyczny, przypadek, ¿e oskar¿ony, zdaj¹c sobie sprawê z nies³usz-
noœci wyroku uniewinniaj¹cego, pragn¹³by w imiê osobistej eks-
piacji zaskar¿yæ go i spowodowaæ w s¹dzie drugiej instancji
zapadniêcie s³usznego wyroku skazuj¹cego. Bior¹c za podstawê
wyk³adniê art. 425 § 3 KPK, nale¿a³oby przyznaæ oskar¿onemu
prawo do wniesienia apelacji w tym drugim przyk³adzie, albo-
wiem jego interes, wyra¿aj¹cy siê w pragnieniu uzyskania wyroku
s³usznego, nie mo¿e byæ uznany za sprzeczny z za³o¿eniami ko-
deksowymi.

Jednak równie¿ w tym przyk³adzie oskar¿ony nie mo¿e zaskar-

¿yæ wyroku uniewinniaj¹cego, gdy¿ zakaz taki wyp³ywa z tych

5. Gravamen (art. 425 § 3 KPK)...

przepisów KPK, które ustalaj¹, jakie podmioty s¹ uprawnione do
wniesienia apelacji na niekorzyœæ, a jakie na korzyœæ oskar¿onego.
Pojêcia „korzyœæ” i „niekorzyœæ”, bêd¹ce wyznacznikami tzw. kie-
runku œrodka odwo³awczego, nale¿¹ do kategorii pojêæ przez usta

wê zobiektywizowanych za pomoc¹ innych pojêæ obiektywnych,
wiêkszej lub mniejszej dolegliwoœci wynikaj¹cej z wyroku w sto-
sunku do oskar¿onego. Twierdzenie to wyjaœnia jednoczeœnie, dla-
czego (przy milczeniu ustawy na ten temat) apelacja (lub za¿alenie)
ka¿dej strony mo¿e byæ tylko „jednokierunkowa” – z wyj¹tkiem
oskar¿yciela publicznego, któremu ustawa przyznaje prawo (tym
razem wyraŸnie w art. 425 § 4 KPK) do wniesienia apelacji w obu
kierunkach (por. A. Kaftal, O granicach i kierunku œrodka od

wo³awczego w œwietle nowego KPK, Pal. 1970, Nr 3, s. 43).

Reasumuj¹c, nale¿y zaj¹æ stanowisko, ¿e oskar¿onemu nie

przys³uguje prawo do wniesienia apelacji od wyroku unie-
winniaj¹cego, gdy wyrok taki nie narusza – w obiektywnym
i powszechnym znaczeniu tego s³owa – jego praw i interesów lub
gdy te prawa i interesy nie korzystaj¹ z ochrony prawnej jako
sprzeczne z za³o¿eniami i celami procesu karnego, wyra¿onymi
w art. 2 KPK.

Nale¿y w zawi¹zku z tym zdaæ sobie wyraŸnie sprawê, ¿e

w postêpowaniu odwo³awczym ¿adna ze stron (w tym oskar¿ony)
nie mo¿e we w³asnym imieniu dochodziæ bezwzglêdnej i obiek-
tywnej sprawiedliwoœci jako takiej, a jedynie sprawiedliwoœci dla
siebie korzystnej. Domena sprawiedliwoœci obiektywnej jest
w tym uk³adzie zastrze¿ona dla oskar¿yciela publicznego, wyposa-
¿onego w mo¿noœæ dzia³ania we wszystkich kierunkach, zarówno
niekorzystnym, jak i korzystnym dla oskar¿onego. Jeœliby wiêc ten
ostatni zleci³ adwokatowi sporz¹dzenie i wniesienie apelacji z do-
maganiem siê w niej zmiany wyroku uniewinniaj¹cego na wyrok
skazuj¹cy, to adwokat powinien odmówiæ udzielenia takiej pomo-
cy prawnej, wyjaœniaj¹c jednoczeœnie, ¿e zadania tego móg³by siê
podj¹æ jedynie oskar¿yciel publiczny.

Dodatkow¹ ilustracj¹ powy¿szego rozumowania jest treœæ ad-

resowanego wy³¹cznie do obroñcy oskar¿onego art. 86 § 1 KPK,
zgodnie z którym mo¿e on podejmowaæ czynnoœci procesowe je-
dynie na korzyœæ oskar¿onego.

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

6. Dopuszczalnoœæ apelacji od uzasadnienia wyroku

6. Dopuszczalnoœæ apelacji od uzasadnienia wyroku

Wprowadzenie do obecnie obowi¹zuj¹cego Kodeksu postêpo-

wania karnego mo¿liwoœci zaskar¿enia samego uzasadnienia orze-
czenia by³o poprzedzone wieloletni¹ dyskusj¹ w œrodowiskach
prawniczych, zapocz¹tkowan¹ jeszcze przez profesora Stanis³awa
Œliwiñskiego (por. S. Œliwiñski, Œrodek odwo³awczy skierowany
wy³¹cznie przeciwko uzasadnieniu orzeczenia karnego, PiP 1955,
Nr 9), który wskazywa³ na potrzebê takiego rozwi¹zania, zw³asz-
cza z uwagi na reperkusje wynikaj¹ce z treœci uzasadnienia wyro-
ku skazuj¹cego s¹du karnego w sferze rozstrzygniêæ s¹du orze-
kaj¹cego w sprawach cywilnych. Treœæ art. 425 § 2 zd. 2. KPK,
stanowi¹cego, ¿e „mo¿na zaskar¿yæ samo uzasadnienie orzecze-
nia”, jest dla prawnika praktyka przepisem wa¿nym z uwagi na
wy³aniaj¹ce siê trudnoœci w jego zastosowaniu w konkretnej sytu-
acji procesowej. Na takie trudnoœci wskazywa³o precedensowe
orzecz. SN z 24.5.1973 r., VI KPZ 6/73, OSPiKA 1973, z. 10,
poz. 201, stwierdzaj¹ce mimo braku konkretnych uregulowañ
ustawowych, ¿e „oskar¿ony mo¿e skar¿yæ wyrok uniewinniaj¹cy
oparty na b³êdnej podstawie prawnej lub faktycznej, je¿eli to naru-
sza jego prawa lub szkodzi jego interesom”. S¹d Najwy¿szy
stwierdza³ lojalnie w uzasadnieniu tego orzeczenia, ¿e owo zaskar-
¿enie bêdzie w istocie rzeczy sprowadza³o siê do zaskar¿enia sa-
mego uzasadnienia, tylko ono bowiem zawiera „podstawê prawn¹
lub faktyczn¹” orzeczenia. Jeden z fragmentów argumentacji S¹du
Najwy¿szego przedstawia³ zagadnienie nastêpuj¹co: „Nie jest bo-
wiem obojêtne dla oskar¿onego, czy uniewinniony zosta³ dlatego,
¿e zarzucanego mu czynu nie pope³ni³, czy te¿ dlatego, ¿e brak
by³o dostatecznych dowodów winy, albo dlatego, ¿e dzia³a³
w obronie koniecznej, albo te¿, ¿e uznano go za niepoczytalnego.
W ka¿dym z tych wypadków wyrok uniewinniaj¹cy ma inn¹ wy-
mowê i je¿eli np. oskar¿ony faktycznie nie pope³ni³ zarzucanego
mu czynu, to uniewinnienie go z innych przyczyn faktycznych
(brak dostatecznych dowodów) czy prawnych (obrona konieczna,
niepoczytalnoœæ) bêdzie dla niego niekorzystne i jako takie mo¿e
naruszaæ jego prawa lub szkodziæ jego interesom”.

6. Dopuszczalnoœæ apelacji od uzasadnienia wyroku

Artyku³ 425 § 2 zd. 2. KPK w kontekœcie z omawianym orze-

czeniem SN zakreœla istotne pole dzia³ania omawianego przepisu
w praktyce, w przewa¿aj¹cej bowiem mierze, jeœli nie wy³¹cznie,
bêdzie siê on odnosi³ do zaskar¿enia uzasadnienia wyroku unie-
winniaj¹cego. Dla oskar¿onego z regu³y nie jest obojêtna kwestia,
¿e wyrok zawiera takie, a nie inne uzasadnienie, szczególnie zaœ
w sytuacji gdy uzasadnienie wyroku uniewinniaj¹cego sprowadza
siê do twierdzenia s¹du pierwszej instancji, i¿ uniewinnienie
nast¹pi³o na skutek braku dostatecznych dowodów winy, a nie dla-
tego, ¿e oskar¿ony jest niewinny.

Ramy niniejszego opracowania nie pozwalaj¹ na bardziej

dok³adne omówienie tej problematyki, dlatego zaledwie kilka
uwag zostanie poœwiêconych sytuacji, w której uzasadnienie wy-
roku uniewinniaj¹cego nie daje oskar¿onemu pe³nej rehabilitacji
z powodu braku wyraŸnego stwierdzenia w uzasadnieniu, ¿e jest
on niewinny. Wyjaœnienie tego zagadnienia mo¿e nast¹piæ przez
udzielenie odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytanie: jaki jest obowi¹zek
s¹du karnego w dociekaniu prawdy na tle danego zdarzenia
bêd¹cego przedmiotem jego rozpoznania, a w szczególnoœci:

1) czy obowi¹zek ten wyczerpuje siê (przestaje istnieæ) w momen-

cie dojœcia do kresu mo¿liwoœci poznawczych, tj. osi¹gniêcia
takiego stanu w¹tpliwoœci, których wyjaœnienie jest oczywiœcie
niemo¿liwe i

2) czy obowi¹zek ten od opisanego momentu przekszta³ca siê

w nowy jakoœciowo obowi¹zek ustalenia, ¿e oskar¿ony zarzu-
canego mu czynu nie pope³ni³, wiêc w obowi¹zek dowodzenia
jego niewinnoœci?

Na pytanie to udziela odpowiedzi art. 5 § 1 i 2 KPK z jego kon-

strukcj¹ domniemania niewinnoœci oskar¿onego, bêd¹c¹ nie-
w¹tpliwie podstawow¹ zasad¹ nie tylko procesu karnego, ale wy-
znacznikiem cywilizowanej spo³ecznoœci miêdzynarodowej, uwi-
docznionym w Konstytucji RP (art. 42 pkt 3) oraz w Europejskiej
Konwencji Praw Cz³owieka (art. 6 pkt 2). Omawiana zasada jest
z punktu widzenia teorii prawa typowym domniemaniem praw-
nym wzglêdnym (praesumptio iuris tantum), którego treœci¹ jest
niewinnoœæ oskar¿onego jako teza z woli samej ustawy udowod-
niona (por. J. Nelken, Domniemania w procesie karnym, NP 1970,

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

Nr 11, s. 1593 i nast.). Obalenie tej tezy jest mo¿liwe tylko w dro-
dze bezspornego udowodnienia jej przeciwieñstwa, tj. winy oska-
r¿onego. Je¿eli jednak zgromadzone w sprawie dowody na to nie
pozwalaj¹, tzn. je¿eli wina ta jest w¹tpliwa, to wówczas zapada
wyrok uniewinniaj¹cy z uzasadnieniem powo³uj¹cym siê z regu³y
na brak dostatecznych dowodów winy. Nie oznacza to, ¿e s¹d winê
tê w jakiœ sposób domniemywa, natomiast tylko to, ¿e nie zosta³a
obalona udowodniona ex ante przez ustawê teza o niewinnoœci
oskar¿onego, a w konsekwencji – ¿e oskar¿ony jest niewinny. Je-
¿eli tak, to nale¿y uznaæ za s³uszny pogl¹d, ¿e:

1) obowi¹zek s¹du dociekania prawdy o przedmiocie procesu

trwa tylko tak d³ugo, jak d³ugo s¹d nie dojdzie do wniosku,
i¿ mimo wszelkich wysi³ków zmierzaj¹cych do wykrycia praw-
dy w¹tpliwoœci co do pope³nienia czynu przestêpnego przez
oskar¿onego nadal pozosta³y,

2) s¹d nie jest obarczony w tym uk³adzie obowi¹zkiem dowodze-

nia niewinnoœci oskar¿onego, zast¹pi³a go bowiem w tym
wzglêdzie ustawa. By³by to zatem wysi³ek ca³kowicie zbêdny
niezale¿nie od tego, ¿e w ogóle niewykonalny.

Mo¿liwoœæ zaskar¿enia uzasadnienia wyroku dopuszczalna

jest równie¿ w odniesieniu do wyroku skazuj¹cego (niezaskar¿o-
nego), je¿eli – rzecz jasna – w treœci takiego uzasadnienia skar-
¿¹cy dopatruje siê istnienia gravamen. Nale¿y podkreœliæ, ¿e
w obu wariantach uzasadnienia (wyroku skazuj¹cego lub unie-
winniaj¹cego) dyspozycja art. 425 § 2 KPK jest œciœle zintegro-
wana z treœci¹ art. 424 KPK, a zw³aszcza z § 1 tego przepisu,
który zakreœla ramy niezbêdnych, a zarazem dopuszczalnych
ustaleñ, poza które s¹dowi wyjœæ nie wolno. I tak za niedopusz-
czaln¹ nale¿y uznaæ tak¹ sytuacjê, w której s¹d nie poprzestaje na
omówieniu ustalonego stanu faktycznego (dowodowego) i praw-
nego sprawy, uzasadniaj¹cego okreœlon¹ treœæ wyroku, rozsze-
rzaj¹c swoje wywody na okolicznoœci, które poza konsekwen-
cjami wynikaj¹cymi z wyroku mog¹ w sposób niekorzystny
wp³ywaæ na losy oskar¿onego.

Zagadnienie mo¿liwoœci zaskar¿ania samego uzasadnienia wy-

roku, bêd¹ce procesowym novum, mo¿e przysparzaæ w praktyce
wielu trudnoœci interpretacyjnych. Jak np. rozwi¹zaæ problem

6. Dopuszczalnoœæ apelacji od uzasadnienia wyroku

w kontekœcie treœci art. 437 KPK, a konkretnie, czy praktycznie
mo¿liwe jest uchylenie przez s¹d odwo³awczy zaskar¿onego uza-
sadnienia (w ca³oœci lub w czêœci) i przekazanie sprawy „do po-
nownego rozpoznania”, a w zasadzie do „przeredagowania” treœci
uzasadnienia, oczywiœcie z uwzglêdnieniem pe³nego respektowa-
nia dyspozycji art. 442 § 3 KPK, nakazuj¹cego s¹dowi pierwszej
instancji podporz¹dkowanie siê okreœlonym przez s¹d odwo³aw-
czy „zapatrywaniom prawnym i wskazaniom co do dalszego
postêpowania”. Istnieje w doktrynie zapatrywanie, ¿e w tym
uk³adzie „nie wchodzi w grê uchylenie uzasadnienia i przekazanie
w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania, lecz stosowna
jego zmiana” (P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 486). Z pogl¹dem
tym trudno siê zgodziæ, zawarta jest w nim bowiem propozycja
odst¹pienia od stosowania obowi¹zuj¹cego art. 437 KPK. Nie ule-
ga, jak siê zdaje, w¹tpliwoœci, ¿e s¹d odwo³awczy – zgodnie z wy-
¿ej wymienionym przepisem ma do wyboru wszystkie wymienio-
ne w nim warianty orzeczenia odwo³awczego, które stosuje w za-
le¿noœci od zaistnia³ych okolicznoœci procesowych.

Nie mo¿na siê równie¿ zgodziæ z inn¹ propozycj¹ interpreta-

cyjn¹, zgodnie z któr¹, „zaskar¿aj¹c tylko uzasadnienie orzecze-
nia, kwestionowaæ winno siê jedynie styl, w jakim zosta³o ono na-
pisane, oraz poszczególne sformu³owania w nim zawarte, znaj-
duj¹ce siê poza obszarem ustaleñ faktycznych bêd¹cych podstaw¹
rozstrzygniêcia i wyk³adni prawa” (ibidem). Ograniczenie dyspo-
zycji art. 437 KPK do korekty stylu i poszczególnych sfor-
mu³owañ sprowadza siê w istocie do odebrania ca³ej instytucji ja-
kiegokolwiek znaczenia, w tym równie¿ do praktycznej likwidacji
uprawnienia strony zawartego w treœci art. 425 § 2 KPK. Takich
ograniczeñ omówione przepisy nie zawieraj¹.

Zagadnienie zaskar¿ania w drodze apelacji samego uzasadnie-

nia wyroku komplikuje siê na skutek nowych uregulowañ wpro-
wadzonych przez nowelê z 10.1.2003 r., a mianowicie w œwietle
dyspozycji art. 423 § 1a KPK zezwalaj¹cego s¹dowi pierwszej in-
stancji na ograniczenie treœci uzasadnienia (na wniosek niepo-
chodz¹cy od oskar¿onego) tylko do niektórych wskazanych we
wniosku oskar¿onych. Jak to bowiem wynika z treœci art. 449a
KPK (równie¿ wprowadzonego przez tê nowelê), w tym wypadku

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

s¹d odwo³awczy przed wydaniem w³asnego orzeczenia mo¿e
zwróciæ sprawê s¹dowi pierwszej instancji „w celu sporz¹dzenia
uzasadnienia w niezbêdnym zakresie, je¿eli ma to zapewniæ pra-
wid³owe orzekanie w sprawie”.

Powstaje pytanie, czy to postanowienie s¹du odwo³awczego

oznacza cofniêcie sprawy do s¹du pierwszej instancji i po spo-
rz¹dzeniu przez ten s¹d nowego i (co jest zrozumia³e eo ipso) posze-
rzonego uzasadnienia otwiera stronom od nowa tok kontroli instan-
cyjnej, a konkretnie, czy oskar¿ony mo¿e wnieœæ od tego uzasadnie-
nia apelacjê, je¿eli w jego treœci dopatruje siê niekorzystnych dla
siebie ustaleñ. Nie ulega, jak siê zdaje, w¹tpliwoœci, ¿e z treœci
owych przepisów wynika taki w³aœnie tryb postêpowania, w prze-
ciwnym bowiem wypadku przewidziane w art. 425 § 1 KPK prawo
stron (nie tylko oskar¿onego) do zaskar¿enia samego uzasadnienia
orzeczenia sta³oby siê niewykonaln¹ fikcj¹.

Na marginesie tego problemu nie mo¿na nie poczyniæ uwagi,

¿e niekiedy s³uszne w zasadzie d¹¿enie ustawodawcy do uprosz-
czenia i usprawnienia procedury mog¹ powodowaæ perturbacje
zupe³nie sprzeczne z tym podstawowym celem.

7. OdpowiedŸ na apelacjê

7. OdpowiedŸ na apelacjê

W art. 428 § 2 Kodeks postêpowania karnego wprowadza insty-

tucjê odpowiedzi na apelacjê, zastrzegaj¹c, ¿e musi byæ ona wnie-
siona na piœmie. Nowela z 10.1.2003 r. dokona³a takiej tylko zmiany
w stosunku do stanu poprzedniego, ¿e obecnie dopuszczalne jest
wniesienie odpowiedzi równie¿ na za¿alenie. Z³o¿enie odpowiedzi
mo¿e mieæ miejsce po otrzymaniu zawiadomienia s¹du pierwszej
instancji o przyjêciu apelacji strony przeciwnej. W wypadku gdy po
stronie przeciwnej wystêpuje prokurator, obroñca lub pe³nomocnik,
s¹d do³¹cza do zawiadomienia odpis apelacji tych podmiotów
(art. 448 § 2 KPK), w przeciwnym bowiem razie sporz¹dzenie
i wniesienie odpowiedzi na apelacje by³oby niemo¿liwe.

Wniesienie odpowiedzi na apelacjê jest prawem strony, z które-

go skorzystanie jest pozostawione jej swobodnej decyzji. Faktycz-
ne odebranie jej tego prawa mo¿e mieæ miejsce wówczas, gdy nie
otrzyma ona zawiadomienia o przyjêciu apelacji przeciwnika pro-

7. OdpowiedŸ na apelacjê

cesowego, a w wypadku gdy jest nim prokurator lub adwokat
– gdy nie otrzyma odpisu apelacji. Wydaje siê rzecz¹ oczywist¹, ¿e
zw³aszcza obroñca oskar¿onego mo¿e w takiej sytuacji domagaæ
siê odroczenia rozprawy odwo³awczej celem umo¿liwienia mu za-
poznania siê z apelacj¹ przeciwnika oraz rozwa¿enia potrzeby
sporz¹dzenia odpowiedzi na tê apelacje.

Instytucja odpowiedzi na apelacjê mo¿e byæ u¿yteczna zarów-

no dla wymiaru sprawiedliwoœci, jak i dla zainteresowanej strony.
Pozwala ona s¹dowi odwo³awczemu jeszcze przed rozpraw¹ na
dok³adne zapoznanie siê ze stanowiskiem strony atakuj¹cej wyrok
pierwszej instancji oraz strony broni¹cej tego wyroku. Korzyœæ ze
z³o¿enia odpowiedzi dla strony broni¹cej wyroku polega na tym,
¿e jest ona w stanie oddzia³ywaæ na pogl¹dy sêdziego sprawo-
zdawcy w stadium przygotowania siê do rozprawy odwo³awczej
i w rezultacie stworzyæ swoist¹ przeciwwagê w stosunku do argu-
mentów zawartych w apelacji. Nie trzeba dodawaæ, ¿e instytucja ta
jest dobitnym wyrazem zasady kontradyktoryjnoœci postêpowania
odwo³awczego.

Obroñca oskar¿onego powinien wykorzystaæ prawo do odpo-

wiedzi na apelacjê w szerokim zakresie, zw³aszcza wtedy, gdy
broni korzystnego dla swego klienta wyroku niezbyt dok³adnie lub
wrêcz Ÿle uzasadnionego przez s¹d pierwszej instancji. Z praktyki
wiadomo, ¿e z³e uzasadnienie wyroku staje siê czêsto przyczyn¹
jego uchylenia (rzadziej zmiany), mimo ¿e wyrok jest sk¹din¹d
s³uszny. OdpowiedŸ na apelacjê musi zawieraæ w takim uk³adzie
sui generis prawid³owe uzasadnienie wyroku, a ponadto wywód
prawny, który ma na celu przekonanie s¹du odwo³awczego co do
tego, ¿e pope³nione ewentualnie przez s¹d pierwszej instancji
uchybienia nie mog³y mieæ wp³ywu na treœæ wyroku.

OdpowiedŸ na apelacjê musi czyniæ zadoœæ wymaganiom za-

kreœlonym dla pisma procesowego (art. 119 KPK), mimo ¿e nie
maj¹ do niej, jak siê zdaje, zastosowania rygory wymienione
w art. 120 KPK. Chodzi jedynie o to, by odpowiedŸ by³a pismem
przejrzystym, zawieraj¹cym te wszystkie dane, które mog¹ zade-
cydowaæ o skutecznoœci wysi³ków jej autora. W szczególnoœci
odpowiedŸ powinna zawieraæ wnioski (o nieuwzglêdnienie lub
niepe³ne uwzglêdnienie apelacji przeciwnika) oraz konieczne uza-

Czêœæ I. Rozdzia³ II. Dopuszczalnoœæ apelacji

sadnienie, bêd¹ce z regu³y, jak wskazano wy¿ej, obron¹ zaskar¿-
onego wyroku.

Do odpowiedzi nie jest konieczne do³¹czanie odpisu dla prze-

ciwnika, s¹d nie ma bowiem obowi¹zku dorêczania mu takiego
odpisu.

Nale¿y oczywiœcie pamiêtaæ, ¿e odpowiedŸ na apelacjê mo¿e

z³o¿yæ strona, która sama wnios³a apelacjê. OdpowiedŸ nie mo¿e
byæ w ¿adnym wypadku powtórzeniem treœci w³asnej apelacji, ale
wy³¹cznie polemik¹ z tezami autora apelacji przeciwnej.

7. OdpowiedŸ na apelacjê

Rozdzia³ III. Granice apelacji

Czêœæ I. Rozdzia³ III. Granice apelacji

1. Pojêcie granic apelacji

1. Pojêcie granic apelacji

Ustawa karnoprocesowa wypowiada siê w kilku przepisach na

temat „granic œrodka odwo³awczego”, ustalaj¹c jako zasadê gene-
raln¹, ¿e s¹d odwo³awczy rozpoznaje sprawê w granicach tego
œrodka, a zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje
(art. 433 § 1, 434 § 1, art. 438, 455 KPK). Na temat tego, co nale¿y
rozumieæ przez okreœlenie „granice œrodka odwo³awczego”,
a w naszym przypadku przez „granice apelacji”, wypowiedzia³a
siê ca³a plejada teoretyków i praktyków prawa (por. P. Hofmañski
i in., op. cit., t. II, s. 511 i nast.), prezentuj¹c wiele czêstokroæ ró¿-
ni¹cych siê wzajemnie pogl¹dów. Na u¿ytek naszych rozwa¿añ
wystarczy przytoczyæ wci¹¿ aktualny (mimo up³ywu lat) pogl¹d
A. Kaftala (Prawomocnoœæ wyroków s¹dowych w polskim prawie
karnym procesowym, Warszawa 1966, s. 120), który stwierdza, co
nastêpuje: „Zarówno w teorii procesu, jak i w praktyce s¹dowej
przez granice apelacji rozumie siê wykazanie tych czêœci wyroku,
o których uchylenie lub zmianê strona wnosi. S¹ to te czêœci wyro-
ku, które dotycz¹ poszczególnych osób oskar¿onych, pod wzglê-
dem zaœ przedmiotowym s¹ to te czêœci wyroku, które dotycz¹ po-
szczególnych przestêpstw, kary, œrodków zabezpieczaj¹cych, po-
wództwa cywilnego (...). Instytucja granic apelacji nie sprowadza
siê tylko do zapewnienia formalnych wymagañ skargi apelacyjnej,
które maj¹ te¿ du¿e znacznie dla praktyki (...), ale wywiera daleko
id¹ce skutki o charakterze materialnym. Stwarza bowiem podsta-
wy do okreœlenia zakresu orzekania na skutek wskazania w skar-
dze apelacyjnej zarówno konkretnych osób, przeciwko którym bê-
dzie siê toczyæ postêpowanie apelacyjne, jak i tych czêœci wyroku,
które maj¹ byæ przedmiotem rozpoznania sadu odwo³awczego,

oraz umo¿liwia w praktyce realizacjê instytucji zakazu reforma-
tionis in peius”.

Pojêcie granic apelacji wype³niaj¹ konkretn¹ treœci¹ nastê-

puj¹ce przepisy:

1) 425 § 2 stanowi¹cy, ¿e orzeczenie mo¿na zaskar¿yæ w ca³oœci

lub w czêœci, jak równie¿ mo¿na zaskar¿yæ jego uzasadnienie,

2) 447 § 1, w myœl którego apelacjê co do winy uwa¿a siê za

zwrócon¹ przeciwko ca³oœci wyroku,

3) 447 § 2, zgodnie z którym apelacjê co do kary uwa¿a siê za

zwrócon¹ przeciwko ca³oœci rozstrzygniêcia o karze i œrodkach
karnych.

2. Procesowe funkcje granic apelacji

2. Procesowe funkcje granic apelacji

Prawid³owa

delimitacja

granic

apelacji

jest

czynnoœci¹

wywo³uj¹c¹ powa¿ne skutki procesowe:

1) w odniesieniu do zakresu kontroli apelacyjnej wyroku s¹du

pierwszej instancji sprawowanej przez s¹d odwo³awczy,

2) w odniesieniu do skutków pozostawienia przez s¹d drugiej

instancji bez rozpoznania apelacyjnego niezaskar¿onej czêœci
wyroku, tj. do instytucji czêœciowej prawomocnoœci wyroku.

Wymienione powy¿ej punkty wymagaj¹ szerszego wyjaœnienia

z uwagi na konsekwencje procesowe, jakie mog³yby wynikn¹æ
z niedok³adnego okreœlenia granic kontroli odwo³awczej wykony-
wanej przez s¹d drugiej instancji.

Zgodnie z art. 433 § 1 KPK s¹d odwo³awczy rozpoznaje spra-

wê w granicach œrodka odwo³awczego, a w zakresie szerszym
o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Zakreœlenie granic apelacji jest
wiêc oœwiadczeniem woli jej autora, ¿e domaga siê od s¹du drugiej
instancji skontrolowania ca³ego wyroku lub jego œciœle okreœlonej
czêœci. Mamy tu, jak wiadomo, do czynienia z konstrukcj¹ dyspo-
zycyjnoœci œrodka odwo³awczego jako regu³¹ zapewniaj¹c¹ stronie
swobodê w okreœleniu przez ni¹ zakresu kontroli apelacyjnej s¹du
drugiej instancji. Odpowiedzialnoœæ wnosz¹cego apelacjê podmio-
tu „kwalifikowanego” (oskar¿yciela publicznego, pe³nomocni-
ka i obroñcy oskar¿onego) polega na tym, ¿e on sam decyduje
o zakresie orzekania kontrolnego przez ten s¹d, a jednoczeœnie,

Czêœæ I. Rozdzia³ III. Granice apelacji

okreœliwszy granice zaskar¿enia w apelacji pisemnej, traci w zasa-
dzie prawo do ich rozszerzenia w oœwiadczeniu ustnym na rozpra-
wie apelacyjnej. Sytuacja oskar¿onego, a tym samym jego obro-
ñcy, jest w tym wzglêdzie, w porównaniu z innymi stronami,
uprzywilejowana ze wzglêdu na szczególne usytuowanie tych
podmiotów w postêpowaniu odwo³awczym (co bêdzie przedmio-
tem dalszych szczegó³owych rozwa¿añ).

Zgodnie z powy¿sz¹ konstrukcj¹ dyspozycyjnoœci apelacji jako

œrodka odwo³awczego wyrok w czêœci nieobjêtej granicami tego
œrodka (niezaskar¿onej) nie staje siê wprawdzie od razu prawo-
mocny (a to znów wobec wyj¹tków od tej konstrukcji, co bêdzie
przedmiotem innych rozwa¿añ), jednak znajduje siê na najlepszej
drodze do uzyskania cechy prawomocnoœci. Zgodnie z ustalonymi
pogl¹dami doktryny (por. A. Kaftal, op. cit., s. 105 i 123 i nast.)
wyrok mo¿e staæ siê prawomocny dopiero wówczas, gdy jest nie-
odwo³alny w drodze zwyk³ych œrodków odwo³awczych, to zna-
czy wtedy, gdy s¹d odwo³awczy po dokonaniu wszechstronnej
kontroli wyroku orzeknie o utrzymaniu go w mocy. Jeœli s¹d
odwo³awczy nie dopatrzy siê w wyroku uchybieñ, ze wzglêdu na
istnienie których musia³by orzec z przekroczeniem granic apelacji,
niezaskar¿enie przez stronê okreœlonej czêœci wyroku równa siê
nieodwo³alnoœci tej czêœci, a wiêc uzyskaniu przez ni¹ cechy pra-
womocnoœci.

Warto w tym miejscu przytoczyæ w ca³oœci nastêpuj¹ce stano-

wisko orzecznictwa (wyr. SA z 24.8.2000 r., II Aka 146/00, KZS
2000, Nr 40): „D¹¿¹c do precyzyjnego ustalenia granic odwo³añ
S¹d Apelacyjny nie zamierza uprawiaæ dydaktyki, niestosownej
wobec podmiotów kwalifikowanych prawniczo. S¹d Apelacyjny
d¹¿y do utrzymania nale¿ytego poziomu skarg apelacyjnych, które
poprzez oznaczenie granic okreœlaj¹ zasadniczy zakres rozpozna-
nia w postêpowaniu odwo³awczym (art. 433 § 1 KPK). Mo¿na
i nale¿y oczekiwaæ, ¿e apelacja pochodz¹ca od osób wymienio-
nych w art. 427 § 2 KPK bêdzie jasno i precyzyjnie ów zakres
wskazywaæ, a podobnie sformu³uje zarzuty odwo³awcze. Jest to
potrzebne, by S¹d Apelacyjny móg³ rozpoznaæ skargê bez docie-
kania, jaka by³a rzeczywista wola skar¿¹cego. B³êdy tu pope³niane
mog¹ ujemnie wp³yn¹æ na oskar¿onego przez pominiecie istot-
nych dla niego kwestii”.

2. Procesowe funkcje granic apelacji

Doœwiadczenie i praktyka postêpowania odwo³awczego uza-

sadniaj¹ twierdzenie, ¿e s¹dy drugiej instancji s¹ sk³onne do ogra-
niczania zakresu swojej kognicji do zakreœlonych przez stronê gra-
nic apelacji, które przekraczaj¹ jedynie w przypadkach wyj¹tko-
wych, przy czym tylko wtedy, gdy przes³anki wyjœcia poza te gra-
nice s¹ sygnalizowane przez strony – przewa¿nie w oœwiadcze-
niach sk³adanych ju¿ na rozprawie apelacyjnej.

3. Kryteria zakreœlania granic apelacji

3. Kryteria zakreœlania granic apelacji

Jeœli chodzi o kryteria zakreœlania granic apelacji, to rozró¿nia-

my kryteria podmiotowe, przedmiotowe i mieszane. Mo¿e tu wy-
stêpowaæ ca³a gama uk³adów procesowych, które mo¿na zilustro-
waæ nastêpuj¹cymi przyk³adami:

1) kryterium podmiotowe – ma zastosowanie wówczas, gdy np.

adwokat broni³ w s¹dzie pierwszej instancji dwóch oskar¿o-
nych, zaskar¿a zaœ wyrok, skazuj¹cy obu, tylko w czêœci do-
tycz¹cej jednego z nich, uznaj¹c wyrok w czêœci dotycz¹cej
drugiego za s³uszny,

2) kryterium przedmiotowe – ma zastosowanie wtedy, gdy adwo-

kat wystêpowa³ w procesie jednoosobowym, w którym broni³
jednego oskar¿onego, i obecnie zaskar¿a ten wyrok w ca³oœci
lub tylko w czêœci dotycz¹cej orzeczenia o karze,

3) kryterium mieszane (podmiotowo-przedmiotowe) – ma miej-

sce, w sytuacji gdy adwokat broni³ np. dwóch oskar¿onych
w pierwszej instancji, nastêpnie zaœ skar¿y wyrok w stosunku
do jednego z nich w ca³oœci, a w stosunku do drugiego tylko
w czêœci dotycz¹cej orzeczenia o karze.

Czêœæ I. Rozdzia³ III. Granice apelacji

Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego

i jego obroñcy w postêpowaniu odwo³awczym

Problematyka granic œrodka odwo³awczego kszta³tuje siê od-

miennie w zale¿noœci od tego, czyja sprawa jest rozpoznawana
w postêpowaniu odwo³awczym, a wiêc od tego, kto i w czyim
imieniu ten œrodek, konkretnie apelacjê, wnosi; wzglêdnie, kto
sytuuje siê po przeciwnej stronie podmiotu wnosz¹cego i po-
pieraj¹cego apelacjê. Przepisem centralnym ca³ego postêpowania
odwo³awczego jest niew¹tpliwie omówiony ju¿ w poprzednich
rozwa¿aniach art. 433 § 1 KPK, traktuj¹cy o granicach rozpozna-
nia apelacyjnego, uwarunkowanego (w zasadzie) granicami wnie-
sionej przez stronê apelacji. Wychodz¹c z brzmienia tego przepisu
w kontekœcie treœciowym Rozdzia³u 48 i 49 KPK, nale¿y stwier-
dziæ, ¿e ca³y model postêpowania odwo³awczego zosta³ tak
ukszta³towany, ¿e odst¹piono w nim od zasady równoœci stron
i obdarzono szczególnymi gwarancjami oskar¿onego – w uzna-
niu oczywistego faktu, ¿e jest on z natury uk³adu procesowego
stron¹ s³absz¹, wymagaj¹c¹ z tego wzglêdu szczególnej, bardziej
intensywnej ni¿ pozosta³e strony ochrony. Nad takim ukszta³to-
waniem modelu odwo³awczego nie mo¿e przejœæ do porz¹dku
zw³aszcza obroñca oskar¿onego, dla którego katalog owych gwa-
rancji, które mo¿na by nazwaæ nawet przywilejami procesowymi,
powinien byæ trwa³ym elementem warsztatowym.

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

Z takiego ukszta³towania pozycji oskar¿onego musz¹ sobie

zdawaæ równie¿ sprawê inne podmioty w postêpowaniu odwo³aw-
czym, sytuacja oskar¿onego wp³ywa bowiem odpowiednio na ich
usytuowanie i mo¿liwoœci.

1. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego
(bezpoœredni zakaz reformationis in peius – art. 434 § 1 KPK)

1. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego...

W zdaniu pierwszym tego przepisu ustawa stanowi, ¿e s¹d

odwo³awczy mo¿e orzec na niekorzyœæ oskar¿onego tylko wtedy,
gdy wniesiono na jego niekorzyœæ œrodek odwo³awczy i tylko
w granicach zaskar¿enia. Celem wyeliminowania jakichkolwiek
w¹tpliwoœci S¹d Najwy¿szy nadaje pojêciu „na niekorzyœæ” cha-
rakter bezwzglêdny w nastêpuj¹cej tezie swego orzeczenia (wyr.
z 4.2.2000 r., V KKN 137/99 – OSNKW 2000, z. 1, poz. 31): „Za-
kaz orzekania (przewidziany w art. 383 § 1 DKPK, a obecnie
w art. 434 § 1 KPK) na niekorzyœæ oskar¿onego oznacza, ¿e w wy-
padku braku œrodka odwo³awczego wniesionego na niekorzyœæ
oskar¿onego sytuacja jego w postêpowaniu odwo³awczym nie
mo¿e ulec pogorszeniu w jakimkolwiek zakresie – w tym równie¿
w sferze ustaleñ faktycznych – powoduj¹cych lub tylko mog¹cych
powodowaæ negatywne skutki w sytuacji prawnej oskar¿onego”.
Mo¿na bez przesady stwierdziæ, ¿e jest to jedno z najistotniejszych
orzeczeñ S¹du Najwy¿szego dotycz¹ce postêpowania odwo³aw-
czego, które nie pozostawia ¿adnego marginesu dowolnoœci inter-
pretacyjnej. Z uwagi na szczególnie gwarancyjny charakter tego
przepisu orzecznictwo S¹du Najwy¿szego przywi¹zuje wielk¹
wagê równie¿ do wskazywania we wnoszonym przez podmiot
kwalifikowany œrodku odwo³awczym kierunku zaskar¿enia. Wy-
artyku³owa³ to S¹d Najwy¿szy w nastêpuj¹cym orzeczeniu:

„1) Okreœlenie w œrodku odwo³awczym kierunku zaskar¿enia

nie jest zabiegiem czysto technicznym, obojêtnym, czy te¿ nie po-
siadaj¹cym ¿adnego znaczenia dla postêpowania prowadzonego
przed s¹dem odwo³awczym. Wrêcz przeciwnie. Okreœlenie, czy
wnoszona apelacja jest na korzyœæ czy na niekorzyœæ oskar¿onego,
w sposób zasadniczy wp³ywa na zakres orzekania s¹du odwo³aw-
czego, bowiem w³aœnie z kierunkiem œrodka zaskar¿enia zwi¹zany
jest œciœle zakaz reformationis in peius – art. 434 KPK.

Sposób ujêcia tej kwestii przez ustawodawcê wskazuje wyraŸ-

nie na wagê wyraŸnego okreœlenia przez skar¿¹cego kierunku za-
skar¿enia orzeczenia jako determinuj¹cego dalsze poczynania
s¹du rozpoznaj¹cego œrodki odwo³awcze.

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

Oczywistym jest, ¿e w praktyce mo¿e zdarzyæ siê, ¿e upraw-

niony podmiot sk³ada apelacje nie okreœlaj¹c, z ró¿nych przyczyn,
kierunku zaskar¿enia. I w takiej sytuacji s¹d rozpoznaj¹cy sprawê
ma obowi¹zek badaæ, na podstawie wniosków i zarzutów zawar-
tych w œrodku zaskar¿enia, stosunek tego œrodka do interesów
oskar¿onego, a wiêc czy wnoszony jest on na korzyœæ czy na nie-
korzyœæ oskar¿onego.

2) Trzeba pamiêtaæ o gwarancyjnym charakterze art. 434 § 1

KPK. Trudno bowiem by³oby pogodziæ siê z sytuacj¹, w której
oskar¿ony wiedz¹c przecie¿ o z³o¿onym na jego korzyœæ œrodku
odwo³awczym i w zwi¹zku z tym nie sk³adaj¹c z oczywistych po-
wodów œrodka zaskar¿enia, uzyskuje nagle informacjê, ¿e proku-
rator siê pomyli³, czy te¿ s¹d odmiennie oceni³ kierunek zaskar¿e-
nia, co w rezultacie doprowadzi³o do niekorzystnego dla niego
rozstrzygniêcia” (post. SN z 21.12.2002 r., III KKN 285/99, niepu-
blikowane).

Omawiany zakaz zosta³ poszerzony o rozwi¹zania nowe, niezna-

ne w ¿adnej z poprzednich ustaw procesowych. Wynika z niego
mianowicie, ¿e w razie stwierdzenia uchybieñ, które nie zosta³y
podniesione w pisemnym œrodku odwo³awczym, sporz¹dzonym
przez podmiot wykwalifikowany (oskar¿yciela publicznego lub
pe³nomocnika) s¹d nie mo¿e orzec na niekorzyœæ oskar¿onego, chy-
ba ¿e uchybienia te podlegaj¹ uwzglêdnieniu z urzêdu. Moc¹ takie-
go rozwi¹zania, o szczególnie spektakularnej wymowie, nie zosta³
wprawdzie uchylony zawarty w poprzednim przepisie (art. 433 § 2
KPK) obowi¹zek, a tym samym prawo s¹du odwo³awczego do roz-
wa¿enia wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w œrodku
odwo³awczym, tyle ¿e rozwa¿enie to nie mo¿e siê zmaterializowaæ
w wydaniu orzeczenia dla oskar¿onego niekorzystnego.

Rzecz charakterystyczna i godna podkreœlenia, ¿e w omawianej

sytuacji ustawa karnoprocesowa dla zagwarantowania oskar¿onemu
szczególnej ochrony rezygnuje w zasadzie z realizacji zasady praw-
dy obiektywnej, zakazuj¹c jej dochodzenia, je¿eli zarzut, niekiedy
ca³kowicie zasadny, jest „spóŸniony”, poniewa¿ nie zosta³ podnie-
siony „w porê”. Ustawa chroni jednak dobro, które uznaje za równie
donios³e, a mianowicie gwarancje procesowe oskar¿onego, pole-
gaj¹ce w omawianej sytuacji na tym, by nie by³ on „zaskakiwany”

1. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego...

przez oskar¿yciela publicznego lub pe³nomocnika (podmioty dys-
ponuj¹ce wy¿szym wykszta³ceniem prawniczym), co nabiera szcze-
gólnej wymowy, zw³aszcza wtedy, gdy oskar¿ony wystêpuje na roz-
prawie apelacyjnej bez pomocy obroñcy. Mo¿na wówczas zauwa-
¿yæ, ¿e istnieje tu pewne podobieñstwo do sytuacji odnosz¹cej siê
do kasacji, unormowane w art. 536 KPK.

Nowela z 10.1.2003 r. wprowadzi³a do omawianego unormo-

wania istotne ograniczenie przez dodanie do art. 434 nowego § 3,
który stanowi, ¿e „okreœlonego w § 1 zakazu orzekania na nieko-
rzyœæ oskar¿onego nie stosuje siê w wypadkach okreœlonych w art.
60 § 3 i 4 Kodeksu karnego oraz w wypadkach skazania z zastoso-
waniem art. 343 lub 387”. Oznacza to ustawowe przyzwolenie na
pogorszenie sytuacji procesowej oskar¿onego przez mo¿liwoœæ
orzeczenia na jego niekorzyœæ (przy apelacji wniesionej tylko na
korzyœæ) w uk³adzie, w którym oskar¿ony skorzysta³ w wyroku
s¹du pierwszej instancji z dobrodziejstwa nadzwyczajnego z³ago-
dzenia kary lub nawet z warunkowego zawieszenia jej wykonania:

1) w zamian za ujawnione wobec organów powo³anych do œciga-

nia przestêpstw informacje dotycz¹ce osób uczestnicz¹cych
w pope³nieniu przestêpstwa lub istotne okolicznoœci jego
pope³nienia,

2) w zamian za ujawnienie i przedstawienie przed organem œciga-

nia (niezale¿nie od wyjaœnieñ z³o¿onych w swojej sprawie) istot-
nych okolicznoœci, nieznanych dotychczas temu organowi, prze-
stêpstwa zagro¿onego kar¹ powy¿ej 5 lat pozbawienia wolnoœci,

3) w wyniku uwzglêdnienia wniosku prokuratora, o którym mowa

w art. 335 KPK, jako nastêpstwa uzgodnionego z oskar¿onym
wymiaru kary bez przeprowadzenia rozprawy,

4) w wyniku uwzglêdnienia wniosku oskar¿onego o wydanie wyro-

ku skazuj¹cego bez przeprowadzenia postêpowania dowodowego.

Wynikaj¹ce z wy¿ej wymienionej noweli ograniczenie gwaran-

cji procesowych oskar¿onego jest uregulowaniem bez precedensu
w polskiej procedurze karnej podyktowanym wy³¹cznie wzglêda-
mi polityki karnej.

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

2. Z³amanie kierunku apelacji na korzyœæ oskar¿onego
(art. 434 § 2 KPK)

2. Z³amanie kierunku apelacji na korzyœæ oskar¿onego

Zgodnie z wy¿ej wymienion¹ norm¹ apelacja wniesiona na

niekorzyœæ oskar¿onego mo¿e spowodowaæ tak¿e orzeczenie na
korzyœæ oskar¿onego. Sytuacja odwrotna (z³amanie kierunku
z korzystnego na niekorzystny) nie mo¿e zaistnieæ. Na tle tego
uregulowania mo¿na wyobraziæ sobie taki uk³ad procesowy, ¿e
oskar¿ony, który nie wniós³ apelacji od wyroku, mo¿e mimo
to liczyæ na wyrok na swoj¹ korzyœæ (a¿ do uniewinnienia
w³¹cznie), je¿eli wyrok pierwszej instancji zosta³ zaskar¿ony
tylko przez oskar¿yciela publicznego lub przez pe³nomocnika
na niekorzyœæ.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e w takim przypadku s¹d odwo³awczy dys-

ponuje nieograniczonymi mo¿liwoœciami orzekania in favorem
oskar¿onego, tzn. mo¿e i powinien swobodnie uwzglêdniæ wszyst-
kie przyczyny odwo³awcze wymienione w art. 438, jak równie¿
(co oczywiste) w art. 439 KPK – przy ewentualnym zastosowaniu
art. 440 KPK (por. P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 523). W ra-
mach tej instytucji s¹d odwo³awczy dzia³a z urzêdu i znajduj¹c
podstawy do orzeczenia na korzyœæ oskar¿onego, wydaje takie
w³aœnie orzeczenie – bez pytania go, czy takiego orzeczenia sobie
¿yczy.

Powstaje w zwi¹zku z tym zagadnienie, czy oskar¿onemu

i jego obroñcy wolno na rozprawie apelacyjnej – przy popieraniu
apelacji przez oskar¿yciela publicznego na niekorzyœæ – zabraæ
g³os w celu dowodzenia, ¿e przes³anki do wydania orzeczenia na
korzyœæ istniej¹. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e zarówno oskar¿ony,
jak i jego obroñca dysponuj¹ pe³nym prawem do przedstawienia
s¹dowi odwo³awczemu swego stanowiska w takiej w³aœnie sytua-
cji. Jest równie¿ poza sporem, ¿e s¹d odwo³awczy mo¿e
ukszta³towaæ swój wyrok wed³ug ka¿dego wariantu wymienione-
go w art. 437 KPK.

2. Z³amanie kierunku apelacji na korzyœæ oskar¿onego

3. Rozszerzenie podmiotowych granic zaskar¿enia na
korzyœæ wspó³oskar¿onych (art. 435 KPK)

3. Rozszerzenie podmiotowych granic zaskar¿enia...

Stosownie do treœci tego przepisu s¹d odwo³awczy uchyla lub

zmienia orzeczenie na korzyœæ wspó³oskar¿onych, choæby nie
wnieœli oni œrodka odwo³awczego (apelacji), je¿eli je uchyli³ lub
zmieni³ na rzecz wspó³oskar¿onego, którego œrodek odwo³awczy
dotyczy³, gdy te same wzglêdy przemawiaj¹ za uchyleniem lub
zmian¹ na rzecz tamtych (gravamen commune). Mamy tu do czy-
nienia z uregulowaniem szczególnym, które zrównuje oskar¿one-
go niewnosz¹cego apelacji z oskar¿onym, który zaskar¿y³ wyrok
(oczywiœcie tylko w odniesieniu do w³asnej osoby) – pod warun-
kiem istnienia tych samych wzglêdów.

W literaturze reprezentowany jest daleko id¹cy, ale s³uszny

– jak siê zdaje – pogl¹d, zgodnie z którym zastosowanie dobro-
dziejstwa art. 435 KPK do oskar¿onego, który nie wniós³ apelacji,
mo¿e mieæ miejsce nawet wtedy, gdy nie wniós³ jej równie¿
wspó³oskar¿ony, natomiast zosta³a wniesiona apelacja na jego nie-
korzyœæ (por. A. Kaftal, op. cit., s. 46). Mo¿liwoœæ zaistnienia ta-
kiego uk³adu wynika z ³¹cznego odczytania treœci art. 435 z art.
434 § 2 KPK. Artyku³ 435 KPK jest skonstruowany w taki sposób,
¿e nie zawiera jakiegokolwiek warunku, który by uzale¿nia³ sko-
rzystanie z jego dobrodziejstwa przez podmiot, który nie wniós³
apelacji, od tego, czy apelacjê wniós³ wspó³oskar¿ony. W przepi-
sie jest mowa jedynie o wspó³oskar¿onym, „którego œrodek
odwo³awczy dotyczy³”, a wiêc równie¿ œrodek wniesiony na jego
niekorzyœæ. Powstaje zagadnienie, czy beneficjentem przepisu
mo¿e byæ tylko ten oskar¿ony, który nie wniós³ apelacji, ale rów-
nie¿ ten, kto wniesion¹ przez siebie apelacjê cofn¹³. Wprawdzie
przepis mówi o wspó³oskar¿onych, którzy „nie wnieœli œrodka
odwo³awczego”, ale nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e œrodek cofniêty jest
œrodkiem niewniesionym i ¿e w tym przypadku zbêdne by³oby
wprowadzenie do treœci przepisu klauzuli o równoznacznoœci nie-
wniesienia apelacji z jej cofniêciem. W identycznym sensie wypo-
wiada siê nastêpuj¹ce orzecz. SN(7) z 29.6.1976 r., VI KRN 90/76,
OSNKW 1976, Nr 10–11, poz. 125): „Przez niewniesienie rewizji,
o której mowa w art. 384 KPK (obecnie „apelacji” – art. 435 KPK

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

– K.£.) nale¿y rozumieæ w ogóle brak tej rewizji w chwili orzeka-
nia rewizyjnego, niezale¿nie od konkretnych powodów, które ten
brak spowodowa³y. W konsekwencji równie¿ przez tego oskar¿-
onego, który nie wniós³ rewizji, rozumieæ nale¿y i tego, który j¹
cofn¹³, rezygnuj¹c w istocie rzeczy przez takie postêpowanie z sa-
mego jej wniesienia jako nieodzownego warunku wywo³ania
przez niego rozpoznania i orzekania rewizyjnego. Nie jest rzecz¹
s³uszn¹, aby takiego oskar¿onego potraktowaæ w ramach art. 384
KPK inaczej ni¿ ka¿dego innego, który np. nie sk³ada³ nawet
wniosku o sporz¹dzenie uzasadnienia wyroku lub który rewizji
w ogóle nie wniós³”.

Nie mo¿na tu znów pomin¹æ sygnalizowanego ju¿ poprzed-

nio problemu zachowania siê na rozprawie apelacyjnej obroñcy
oskar¿onego, który nie wniós³ apelacji: czy jest on podmiotem
maj¹cym na tej rozprawie okreœlone prawa, a konkretnie czy mo¿e
domagaæ siê od s¹du odwo³awczego udzielenia mu g³osu w celu
dowodzenia, ¿e owe wzglêdy przemawiaj¹ce za uchyleniem lub
zmian¹ wyroku na rzecz jego klienta istniej¹. Nie ulega w¹tpliwoœ-
ci, ¿e zarówno oskar¿ony, jak i jego obroñca uprawnienia takie po-
siadaj¹, a wywodz¹ siê one z faktu zrównania w okreœlonej sytu-
acji uprawnieñ oskar¿onego bez wniesionej apelacji z uprawnie-
niami innego oskar¿onego z wniesion¹ apelacj¹, a nawet z upraw-
nieniami innego oskar¿onego równie¿ bez wniesionej apelacji, ale
ze skierowan¹ przeciwko niemu apelacj¹ oskar¿yciela publicznego
lub pe³nomocnika.

W rzeczywistoœci zupe³nie szczególna, a nawet unikalna treœæ

art. 435 KPK zezwala (przy spe³nieniu warunków w tym przepisie
zawartych) w zestawieniu z art. 434 § 2 KPK na zaistnienie
w ramach postêpowania odwo³awczego takiej sytuacji, w której
w sprawie wieloosobowej do kontroli apelacyjnej na swoj¹ ko-
rzyœæ s¹ uprawnieni wszyscy oskar¿eni, którzy nie wnieœli apela-
cji, byleby tylko chocia¿ przeciwko jednemu z nich zosta³a wnie-
siona przez uprawniony podmiot apelacja na niekorzyœæ.

O takiej sytuacji, rodz¹cej tak szczególne uprawnienie na

rzecz oskar¿onych, nie wolno obroñcy oskar¿onego zapo-
mnieæ. Jedynie dla porz¹dku nale¿y nadmieniæ, ¿e obecne sfor-
mu³owanie art. 435 KPK jest bardziej dla oskar¿onego restryk-

3. Rozszerzenie podmiotowych granic zaskar¿enia...

cyjne w porównaniu z treœci¹ art. 384 (jego odpowiednika)
w KPK z 1969 r. Ten ostatni przepis uruchamia³ ca³¹ procedurê
mo¿liwoœci orzekania na korzyœæ oskar¿onego ju¿ wtedy, gdy za-
istnia³y „wzglêdy” przemawiaj¹ce za uchyleniem lub zmian¹
orzeczenia na rzecz innych oskar¿onych – bez zastrze¿enia (jak
obecnie), ¿e musz¹ to byæ „te same wzglêdy”, tj. wtedy, gdy za-
chodzi gravamen commune (por. P. Hofmañski, op. cit., t. II,
s. 524). Pojêcie to otwiera zbyt szerokie pole do rozstrzygniêæ
uznaniowych i jako takie nie przyczynia siê do realizacji postula-
tu klarownoœci norm procedury karnej.

4. Nakaz zmiany lub uchylenia wyroku s¹du pierwszej
instancji na korzyœæ oskar¿onego z powodu ra¿¹cej
niesprawiedliwoœci tego wyroku (art. 440 KPK)

4. Nakaz zmiany lub uchylenia wyroku s¹du pierwszej instancji...

Przepis ten odnosi siê do sytuacji, w której niezale¿nie od gra-

nic zaskar¿enia i podniesionych zarzutów orzeczenie podlega
zmianie na korzyœæ oskar¿onego lub uchyleniu, je¿eli utrzymanie
orzeczenia w mocy by³oby ra¿¹co niesprawiedliwe. Z niezbyt do-
skona³ej redakcji przepisu na pierwszy rzut oka wynika, ¿e o ile
orzeczenie mo¿e byæ zmienione tylko na korzyœæ oskar¿onego,
o tyle uchylenie orzeczenia jest „neutralne” i mo¿e iœæ w obu kie-
runkach: korzystnym i niekorzystnym. Takie ujêcie problemu nie
znajduje uzasadnienia w przepisach KPK, czego przyk³adem jest
treœæ art. 439 § 2 KPK, przewiduj¹cego mo¿liwoœæ uchylenia orze-
czenia „na korzyœæ oskar¿onego”. Nale¿y zatem przyznaæ racjê
A. Kaftalowi (O granicach i kierunku œrodka odwo³awczego
w œwietle nowego KPK, Pal. 1970, z. 3, s. 46, por. równie¿
P. Hofmañski, op. cit., t. II, s. 576), ¿e w warunkach unormowa-
nych w tym przepisie orzeczenie podlega zmianie lub uchyleniu
tylko na korzyœæ oskar¿onego. Samo pojêcie „ra¿¹cej niesprawied-
liwoœci” nale¿¹ce do kategorii typowych „klauzul generalnych”,
charakteryzuje siê tym, ¿e jest adresowane nie tylko do przekona-
nia, ale równie¿, a mo¿e przede wszystkim, do wra¿liwoœci sêdzie-
go rozpoznaj¹cego sprawê w drugiej instancji. Jednak jego podsta-
wowa rola wyra¿a siê w mo¿liwoœci przekroczenia granic œrodka

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

odwo³awczego we wszystkich przewidzianych przez KPK warian-
tach orzekania na korzyœæ oskar¿onego.

Omawiana norma nie stanowi samoistnej podstawy odwo³aw-

czej, a jej znaczenie i racja bytu w postêpowaniu apelacyjnym od-
zwierciedla siê w dostarczeniu s¹dowi odwo³awczemu szczegól-
nego sygna³u o uchybieniach odbieraj¹cych zaskar¿onemu orze

czeniu cechê sprawiedliwoœci – z krzywd¹ dla oskar¿onego. Uchy-
lenie lub zmiana zaskar¿onego wyroku mo¿e nast¹piæ wy³¹cznie
w wyniku stwierdzenia przez s¹d odwo³awczy uchybieñ wymie-
nionych i opisanych w art. 438 i 439 KPK. Apelacja zarzucaj¹ca
s¹dowi pierwszej instancji jedynie uchybienie okreœlone w art. 440
KPK jest apelacj¹ wadliw¹, pozbawion¹ najbardziej istotnego ele-
mentu w postaci „zarzutów stawianych rozstrzygniêciu”, do wska-
zania

których

jest

zobowi¹zany

podmiot

„kwalifikowany”

(art. 427 § 2 KPK). Co najwa¿niejsze, jest œrodkiem odwo³aw-
czym nieskutecznym. Na gruncie dawnego KPK jego komentato-
rzy s³usznie wyeksponowali nastêpuj¹c¹ tezê: „Sama oczywista
(obecnie „ra¿¹ca” – K.£.) niesprawiedliwoœæ wyroku nie mo¿e byæ
podstaw¹ rewizji (obecnie – apelacji – K.£.). Nie wystarczy wiêc
zg³oszenie w rewizji jedynie zarzutu oczywistej niesprawiedliwoœ-
ci wyroku. Zarzut taki powinien odpowiadaæ podstawom uchyle-
nia lub zmiany orzeczenia wymienionymi w art. 387 (obecnie
art. 438 – K.£.). Oczywiœcie dotyczy to rewizji sporz¹dzonej przez
adwokata lub prokuratora, których obowi¹zuje przestrzeganie wa-
runków wymienionych w art. 376 § 2 (obecnie art. 427 § 2 – K.£.).
Natomiast w rewizji wniesionej przez oskar¿onego lub osoby
wskazane w art. 67 (obecnie art. 76 – K.£.) mo¿na zg³osiæ ogólny
zarzut, ¿e wyrok jest niesprawiedliwy. S¹d rewizyjny ma obo-
wi¹zek tak¹ rewizjê badaæ z urzêdu z punktu widzenia wszystkich
podstaw wyliczonych w art. 387 tak¿e w zwi¹zku z art. 389”
– J. Bafia i in., Kodeks postêpowania karnego. Komentarz, War-
szawa 1976, s. 582, teza 4 do art. 389 (obecnie art. 440 – K.£.).
I dalej (tam¿e, s. 583, teza 8): „Mo¿noœæ uchylenia orzeczenia
z urzêdu z tego powodu, ¿e orzeczenie jest oczywiœcie niesprawie-
dliwe, rozszerza zakres badania sprawy przez s¹d odwo³awczy.
S¹d ten w ka¿dej sprawie niezale¿nie od podniesionych zarzutów
obowi¹zany jest zbadaæ sprawê pod wzglêdem merytorycznym

4. Nakaz zmiany lub uchylenia wyroku s¹du pierwszej instancji...

i prawnym w celu stwierdzenia, czy orzeczenie zgodne jest z zasa-
dami s³usznoœci i sprawiedliwoœci”.

Najnowsze orzecznictwo S¹du Najwy¿szego utrzymuje w za-

rysach analogiczn¹ koncepcjê ujmowania istoty art. 440 KPK, cze-
go przyk³adem jest nastêpuj¹ca teza: „Przepis art. 440 KPK nie ze-
zwala s¹dowi rozpoznaj¹cemu œrodek odwo³awczy na utrzymanie
w mocy orzeczenia zarówno wtedy, gdy jest ono ra¿¹co niespra-
wiedliwe w sensie materialnym, ale tak¿e i wtedy, gdy wydanie
zaskar¿onego orzeczenia poprzedzone zosta³o tak powa¿nymi
uchybieniami procesowymi, które nie daj¹ siê pogodziæ z istot¹
i zasadami rzetelnego procesu karnego, a jednoczeœnie ze swej
istoty i natê¿enia maj¹ wp³yw na ostateczn¹ treœæ orzeczenia w ro-
zumieniu art. 438 pkt 2 KPK” (wyr. SA z 10.11.1998 r., II AKa
103/98, Prok. i Pr. 2000, Nr 1, poz. 31).

Doœwiadczony obroñca w sprawach karnych zdaje sobie do-

skonale sprawê z tego, ¿e roli art. 440 KPK w postêpowaniu
odwo³awczym nie wolno mu jako instrumentu „warsztatowego”
przeceniaæ. Niemniej jednak przepis ma znaczenie, przede wszyst-
kim w jego warstwie moralnej, z któr¹ ka¿da dziedzina prawa,
a zw³aszcza prawo karne, powinna byæ œciœle zwi¹zana.

5. Ograniczenia w zakresie cofniêcia apelacji wniesionej na
korzyœæ oskar¿onego (art. 431 § 1 i 2 KPK)

5. Ograniczenia w zakresie cofniêcia apelacji...

Problematyka cofniêcia apelacji, wniesionej przez samego

oskar¿onego lub przez inny podmiot na korzyœæ oskar¿onego, jest
wyrazem szczególnej ochrony procesowej interesów oskar¿one-
go, niekiedy wbrew jego w³asnej woli. Œrodek odwo³awczy mo¿-
na cofn¹æ (art. 431 § 1 KPK), ale regu³a ta doznaje ograniczenia
(zró¿nicowania) w przypadku wniesienia apelacji na korzyœæ
oskar¿onego, a mianowicie:

1) oskar¿ony mo¿e skutecznie cofn¹æ swoj¹ w³asn¹ apelacjê

wniesion¹ osobiœcie lub przez swego obroñcê,

2) oskar¿ony nie mo¿e skutecznie cofn¹æ apelacji wniesionej na

jego korzyœæ przez oskar¿yciela publicznego,

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

3) oskar¿ony nie mo¿e skutecznie cofn¹æ apelacji (wniesionej

równie¿ przez samego siebie) w sytuacji, gdy jest objêty insty-
tucj¹ „obrony niezbêdnej”, przewidzianej w art. 79 KPK,

4) apelacji wniesionej na korzyœæ oskar¿onego (zarówno przez

oskar¿yciela publicznego, jak i przez obroñcê) nie mo¿na
cofn¹æ bez zgody oskar¿onego (art. 431 § 3 KPK).

Jak z powy¿szego zestawienia wynika, Kodeks postêpowania

karnego normuje zagadnienie uprawnieñ oskar¿onego do cofniêcia
apelacji w sposób œciœle skorelowany z jego uprawnieniami
do wyra¿enia zgody na takie cofniêcie. Treœæ wy¿ej wymienio-
nych przepisów pozwala przyj¹æ, ¿e zarówno oskar¿yciel publicz-
ny, jak i „obroñca niezbêdny”, którzy wnieœli apelacjê na korzyœæ
oskar¿onego, mog¹ j¹ skutecznie cofn¹æ za jego zgod¹, nie mo¿e
on natomiast uczyniæ tego sam bez ich zgody. Do cofniêcia apela-
cji za zgod¹ oskar¿onego uprawnione s¹ zreszt¹ wszystkie pod-
mioty, które wnios³y apelacje na jego korzyœæ. Celem takiego
unormowania by³o stworzenie sytuacji, w której wniesienie apela-
cji na korzyœæ oskar¿onego mo¿e byæ rozpatrywane w swoistej ka-
tegorii przys³uguj¹cego mu „prawa nabytego” – z okreœlonym
stopniem utrudnienia w jego ewentualnym anulowaniu.

Obroñca oskar¿onego, nosz¹cy siê z zamiarem cofniêcia apela-

cji, powinien uzyskaæ na to zgodê oskar¿onego w sposób wyraŸny
i niebudz¹cy w¹tpliwoœci, najlepiej w formie oœwiadczenia pisem-
nego.

Inne procesowe aspekty cofniêcia apelacji zostan¹ omówione

odrêbnie – w sposób bardziej szczegó³owy – w odniesieniu do
problematyki prawomocnoœci i wynikaj¹cej z niej sytuacji proce-
sowej oskar¿onego. Obecnie nale¿y jedynie zasygnalizowaæ, ¿e
w³aœnie zagadnienie prawomocnoœci wyroku, w tym równie¿ pra-
womocnoœci czêœciowej, nak³ada, zw³aszcza na obroñcê oskar¿o-
nego, obowi¹zek takiego prowadzenia jego obrony w ramach po-
stêpowania odwo³awczego, by nie dopuœciæ do uprawomocnienia
siê wyroku z uszczerbkiem dla gwarancji procesowych oskar¿o-
nego.

5. Ograniczenia w zakresie cofniêcia apelacji...

6. Rygory przy poprawianiu b³êdnej kwalifikacji prawnej
czynu (art. 455 KPK)

6. Rygory przy poprawianiu b³êdnej kwalifikacji prawnej...

Stosownie do treœci tego przepisu s¹d odwo³awczy poprawia

b³êdn¹ kwalifikacjê prawn¹ czynu niezale¿nie od granic zaskar¿e-
nia i podniesionych zarzutów – pod warunkiem ¿e w ramach tej
czynnoœci nie zmienia ustaleñ faktycznych. Poprawienie kwalifi-
kacji prawej na niekorzyœæ oskar¿onego mo¿e jednak nast¹piæ tyl-
ko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyœæ œrodek odwo³awczy.
Analiza omawianej normy i wyprowadzone z niej wnioski uzasad-
niaj¹ nastêpuj¹ce twierdzenia:

Przepis w niczym nie przekreœla uregulowañ zawartych

w art. 434 KPK (w obu paragrafach), co oznacza, ¿e po rozpozna-
niu wniesionego na niekorzyœæ oskar¿onego œrodka odwo³awcze-
go s¹d odwo³awczy mo¿e poprawiæ wyrok tak¿e na jego korzyœæ,
jak równie¿ pozostaje w mocy rygor zakazuj¹cy poprawienia
wyroku na niekorzyœæ oskar¿onego w wyniku uwzglêdnienia
zarzutów innych ni¿ te, które zosta³y zawarte w apelacji pisemnej
wniesionej przez podmiot kwalifikowany: oskar¿yciela publiczne-
go lub pe³nomocnika. Mo¿na w omawianej sytuacji mówiæ
o ca³kowitym niemal wspó³brzmieniu obu przepisów.

Omawiana norma wprowadza do postêpowania apelacyjnego

nowy wariant orzeczenia, niemieszcz¹cy siê w zestawie orzeczeñ
odwo³awczych wymienionych w art. 437 KPK. Nie zmienia to
jednak faktu, ¿e „poprawienie b³êdnej kwalifikacji prawnej” jest
swoistym zabiegiem korekcyjnym, który praktycznie mo¿e byæ
wykonany wy³¹cznie przez s¹d odwo³awczy w sytuacji, gdy s¹d
ten utrzymuje w mocy zaskar¿ony wyrok. Na gruncie innych wy-
roków (uchylaj¹cych lub zmieniaj¹cych wyrok pierwszej instan-
cji) „poprawienie” nie ma po prostu racji bytu. Komentatorzy na
tle poprzedniego KPK z 1969 r. (art. 404) nazwali ten zabieg
„szczególn¹ postaci¹ zmiany wyroku” i okreœlenie to oddaje, jak
mo¿na mniemaæ, istotê omawianej instytucji (por. J. Bafia i in., op.
cit., s. 629).

Przepis art. 455 KPK nale¿y traktowaæ dos³ownie w tym zna-

czeniu, ¿e oprócz zabiegu poprawiania b³êdnej zdaniem s¹du
odwo³awczego kwalifikacji prawnej nie wolno temu s¹dowi po-

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

dejmowaæ jakiejkolwiek innej decyzji, choæby koniecznoœæ jej
podjêcia w danych warunkach wrêcz siê narzuca³a. W wyroku
z 5.5.2003 r. (V KK 337/02, OSNKW Nr 2/2002) SN stwierdza:
„Orzekaj¹c niezale¿nie od granic zaskar¿enia, s¹d odwo³awczy
w³adny jest poprawiæ kwalifikacjê prawn¹ czynu, w rezultacie in-
nego, ni¿ uczyni³ to s¹d pierwszej instancji, zastosowania normy
wyra¿onej w art. 4 § 1 KK, tylko wtedy, gdy respektuje warunki
okreœlone w art. 455 KPK. Poprawienie kwalifikacji prawnej w ta-
kiej sytuacji procesowej, z obraz¹ art. 455 KPK, stanowi zarazem
naruszenie art. 4 KK, gdy¿ mo¿liwoœæ zastosowania zawartych
w tym przepisie regu³ prawa miêdzyczasowego jest w drugiej in-
stancji ograniczona zakresem kognicji s¹du odwo³awczego”.

W innym orzeczeniu (postanowienie z 26.5.2004 r., V KK

4/04 – OSNKW 2004, Nr 2, poz. 66) dochodzi do g³osu jeszcze
bardziej kategoryczna wyk³adnia przepisu, ograniczaj¹ca s¹d
odwo³awczy wy³¹cznie do dokonania kosmetyki badanego orze-
czenia pierwszej instancji w zakresie kwalifikacji prawnej czynu.
Orzeczenie stanowi, co nastêpuje: „Przepis art. 455 KPK zezwala
s¹dowi odwo³awczemu jedynie na poprawienie b³êdnej kwalifi-
kacji prawnej czynu, czyli na zmianê zaskar¿onego wyroku pole-
gaj¹c¹ na tym, ¿e nie zmieniaj¹c ustaleñ faktycznych zastêpuje
on przyjêt¹ przez s¹d pierwszej instancji kwalifikacjê tego¿ czy-
nu inn¹ kwalifikacj¹, uznaj¹c nadal, ¿e jest to czyn stanowi¹cy
zachowanie zabronione przez prawo pod groŸb¹ kary. Nie ma on
zatem zastosowania, gdy s¹d odwo³awczy dochodzi do wniosku,
¿e przy dokonanych ustaleniach faktycznych, których ani on, ani
ewentualnie s¹d pierwszej instancji w razie uchylenia wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, nie mog¹ ju¿
zmieniæ z uwagi na zakazy wynikaj¹ce z art. 434 i 443 KPK,
przypisane oskar¿onemu zachowanie nie wyczerpuje wszystkich
wymaganych przez prawo materialne znamion przestêpstwa i, ¿e
w zwi¹zku z tym oskar¿onego nale¿y uniewinniæ”.

6. Rygory przy poprawianiu b³êdnej kwalifikacji prawnej...

7. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego
(poœredni zakaz reformationis in peius – art. 443 KPK)

7. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego...

Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego, zwany

zakazem poœrednim reformationis in peius – art. 443 KPK
(w przeciwieñstwie do zakazu bezpoœredniego – art. 434 § 1 KPK),
wyra¿a siê w tym, ¿e w razie przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania wolno w dalszym postêpowaniu wydaæ orzeczenie
surowsze ni¿ uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to by³o zaskar-
¿one na niekorzyœæ oskar¿onego. Z mocy interpretacji a contrario
– gdy orzeczenie by³o zaskar¿one na korzyœæ oskar¿onego, wyda-
nie po uchyleniu wyroku w dalszym postêpowaniu orzeczenia su-
rowszego jest niedopuszczalne. Oskar¿ony, który wnosi apelacjê
od wyroku s¹du pierwszej instancji, nie jest jednak obecnie (w po-
równaniu ze stanem prawnym wynikaj¹cym z treœci art. 408 KPK
z 1969 r.) ca³kowicie zabezpieczony od ponoszenia jakiegokol-
wiek ryzyka wniesienia apelacji – z uwagi na dodane do treœci
art. 443 KPK zdanie drugie, moc¹ którego mo¿e byæ w stosunku
do niego orzeczony œrodek zabezpieczaj¹cy w postaci umieszcze-
nia go w zak³adzie zamkniêtym, w tym w zak³adzie psychiatrycz-
nym – w sytuacji przewidzianej w art. 93 i 94 KK. Obroñca, do
którego oskar¿ony zwraca siê o wniesienie apelacji, ma obowi¹zek
uprzedziæ go o mo¿liwoœci zaistnienia takiej sytuacji.

Treœæ art. 443 KPK nieco inaczej zabezpiecza interesy oskar¿o-

nego, ni¿ to mia³o miejsce na gruncie art. 408 KPK z 1969 r. Ten
ostatni przepis zawiera³ tylko zakaz orzeczenia surowszej kary od
tej, która zosta³a orzeczona w uchylonym wyroku, podczas gdy
norma art. 443 KPK zakazuje wydania surowszego orzeczenia
(por. wyr. SN z 3.1.2002 r., IV KKN 608/97, niepublikowany).
W orzecznictwie zalecana jest szczególnie ostro¿na analiza
art. 443 KPK w jego œcis³ym powi¹zaniu z treœci¹ art. 434 § 1 KPK
– zw³aszcza w wariancie uchylenia wyroku przez s¹d odwo³awczy
na niekorzyœæ oskar¿onego. W uzasadnieniu wyroku z 28.12.2000 r.
S¹d Apelacyjny w Warszawie stwierdza: „Ze sformu³owania
art. 443 KPK nale¿y wyci¹gn¹æ wniosek, ¿e zakres orzekania na
niekorzyœæ oskar¿onego przy ponownym rozpoznawaniu sprawy
»limitowany« jest zakresem wczeœniejszego zaskar¿enia orzecze-

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

nia na jego niekorzyœæ. Wydaje siê to oczywiste, je¿eli dyspozycje
art. 443 KPK odczyta siê przez pryzmat rozwi¹zania zawartego
w przepisie art. 434 § 1 KPK zakazuj¹cego s¹dowi odwo³awczemu
orzekaæ na niekorzyœæ oskar¿onego poza granicami zaskar¿enia
(oczywiœcie z wyj¹tkami przewidzianymi przez ustawê). Tak wiêc
s¹d ten mo¿e orzec na niekorzyœæ oskar¿onego tylko w odniesieniu
do tych rozstrzygniêæ s¹du I instancji, które zosta³y objête zakre-
sem zaskar¿enia na niekorzyœæ. W dalszej kolejnoœci oznacza to,
¿e w zasadzie równie¿ s¹d I instancji, rozpoznaj¹cy sprawê po-
nownie po uchyleniu pierwszego orzeczenia, mo¿e orzekaæ na nie-
korzyœæ oskar¿onego tylko w odniesieniu do tego zakresu roz-
strzygniêcia, które zosta³o objête wniesionym na jego niekorzyœæ
œrodkiem zaskar¿enia. St¹d te¿ obowi¹zkiem s¹du meriti rozpo-
znaj¹cego ponownie sprawê powinno byæ zawsze dok³adne zbada-
nie nie tylko, w jakim zakresie przekazano mu sprawê do ponow-
nego rozpoznania, ale tak¿e, w jakim zakresie dopuszczalne jest
orzekanie na niekorzyœæ oskar¿onego” (wyr. SA z 28.12.2000 r.,
II Aka 500/00, OSA 2002, Nr 8, poz. 65).

Nale¿y zwróciæ uwagê na odmienne systemowo usytuowanie

art. 443 KPK w porównaniu z usytuowaniem art. 408 KPK
z 1969 r. Ten ostatni przepis by³ zamieszczony w Rozdziale 40,
dotycz¹cym tylko apelacji, podczas gdy art. 443 KPK obecnego
kodeksu znajduje siê w Rozdziale 48 („Przepisy ogólne”), a wiêc
ma zastosowanie do ca³ego postêpowania odwo³awczego (obej-
muje równie¿ za¿alenie). Przepis ma tak¿e zastosowanie do postê-
powania w trybie kasacji.

Nowela z 10.1.2003 r. wprowadzi³a jednak ograniczenie po-

œredniego zakazu reformationis in peius, analogiczne jak w odnie-
sieniu do zakazu bezpoœredniego okreœlonego w art. 434 § 1 KPK
(por. ust. 1 niniejszego rozdzia³u) przez stwierdzenie, ¿e przy po-
nownym rozpoznaniu sprawy mo¿na orzec na niekorzyœæ oskar¿o-
nego, „gdy zachodz¹ okolicznoœci okreœlone w art. 434 § 3”. Ze-
staw tych okolicznoœci zosta³ opisany w powo³anym ust. 1 ³¹cznie
z podanym tam komentarzem.

Warto w tym miejscu przywo³aæ jeszcze jedno orzeczenie S¹du

Najwy¿szego o nastêpuj¹cym brzmieniu: „Wydanie orzeczenie su-
rowszego w rozumieniu art. 443 KPK – po uchyleniu orzeczenia

7. Zakaz pogarszania sytuacji procesowej oskar¿onego...

i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania – jest do-
puszczalne w dalszym postêpowaniu tylko wówczas, gdy uchyle-
nie to nast¹pi³o na skutek uwzglednienia œrodka odwo³awczego
wniesionego na niekorzyœæ oskar¿onego, i to jedynie w granicach
zaskar¿enia na niekorzyœæ lub gdy uchylenie orzeczenia nast¹pi³o
z mocy samej ustawy, niezaleznie od granic zaskar¿enia (art. 439
§ 1 pkt 1–4 KPK, art. 440 KPK)” – uchwa³a z 29.5.2003 r., I KZP
14/03, OSNKW, Nr 2, poz. 61.

8. Zakaz skazania oskar¿onego uniewinnionego przez s¹d
pierwszej instancji (art. 454 § 1 KPK)

8. Zakaz skazania oskar¿onego uniewinnionego

Zakazy zgrupowane w przepisie art. 454 KPK (nosz¹ce nadan¹

im w doktrynie i w orzecznictwie nazwê regu³y ne peius) poru-
szaj¹ ró¿norodn¹ materiê procesow¹, odnosz¹c¹ siê zarówno do
ochrony oskar¿onego uniewinnionego przez s¹d pierwszej instan-
cji, jak i do jego ochrony na odcinku wymiaru kary orzeczonej
przez ten s¹d. Unormowana w § 1 przepisu sytuacja sprowadza siê
do tego, ¿e oskar¿onemu, który zosta³ przez s¹d pierwszej instancji
uniewinniony lub co do którego umorzono lub warunkowo umo-
rzono postêpowanie, nie grozi zapadniêcie w s¹dzie odwo³awczym
wyroku skazuj¹cego w razie wniesienia przeciwko niemu apelacji
na niekorzyœæ. W omawianym uk³adzie, jeœli s¹d odwo³awczy
uzna zasadnoœæ takiej apelacji, mo¿e wydaæ tylko wyrok uchy-
laj¹cy orzeczenie s¹du pierwszej instancji i przekazuj¹cy sprawê
temu s¹dowi do ponownego rozpoznania. Oczywiœcie norma
art. 434 § 2 KPK (z³amanie kierunku apelacji z niekorzystnego na
korzystny) nie traci tu swojej mocy i mo¿e zawsze, w miarê za-
istnia³ych okolicznoœci, mieæ zastosowanie.

Przepis, bêd¹cy odpowiednikiem art. 383 KPK z 1969 r. zapo-

biega takim sytuacjom, w których oskar¿ony móg³by zostaæ skaza-
ny „jednoinstancyjnie”, dopiero przez s¹d drugiej instancji, co
by³oby równoznaczne z pozbawieniem go instancji odwo³awczej.
Norma ma charakter zakazu bezwzglêdnego i mo¿e byæ uznana za
jedn¹ z najpowa¿niejszych gwarancji procesowych oskar¿onego.
W zwi¹zku z uchyleniem wyroku przez s¹d odwo³awczy ma pe³ne

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

zastosowanie norma art. 442 § 3 KPK traktuj¹ca o wi¹¿¹cym cha-
rakterze dla s¹du pierwszej instancji zapatrywañ prawnych i wska-
zañ s¹du odwo³awczego co do dalszego postêpowania w s¹dzie
merytorycznym.

9. Warunek dopuszczalnoœci orzeczenia surowszej kary
pozbawienia wolnoœci (art. 454 § 2 KPK)

9. Warunek dopuszczalnoœci orzeczenia surowszej kary...

Zgodnie z wy¿ej wymienionym przepisem s¹d odwo³awczy

mo¿e orzec surowsz¹ karê pozbawienia wolnoœci tylko wtedy, gdy
nie zmienia ustaleñ faktycznych przyjêtych za podstawê zaskar¿o-
nego wyroku. Jest to inny, nastêpny po art. 454 § 1 KPK wariant
regu³y ne peius, normuj¹cy sferê uprawnieñ s¹du odwo³awczego
w zakresie kary pozbawienia wolnoœci. Zawarty w przepisie zakaz
ma charakter wzglêdny, z argumentacji a contrario mo¿na bo-
wiem wyprowadziæ wniosek, ¿e s¹d odwo³awczy nie jest skrêpo-
wany zakazem dokonywania innych, nowych ustaleñ w³asnych,
odmiennych od ustaleñ s¹du meriti, przy czym ustalenia te mog¹
byæ dokonywane zarówno na podstawie dowodów przeprowa-
dzonych tylko przez s¹d pierwszej instancji, jak i na podstawie
nowych, dodatkowych dowodów, przeprowadzonych przez s¹d
odwo³awczy w trybie art. 427 § 3 KPK i 452 § 2 KPK (por.
P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 427). Jak z powy¿szego wynika,
zakaz orzeczenia surowszej kary pozbawienia wolnoœci mo¿e sta-
nowiæ dla oskar¿onego istotn¹ gwarancje procesow¹ w sytuacji,
w której s¹d odwo³awczy nie ma zastrze¿eñ do ustaleñ faktycz-
nych s¹du pierwszej instancji i ustaleñ tych nie zmienia. W przy-
padku gdy zastrze¿enia takie istniej¹, zagadnienie sprowadza siê
do tego, czy i z jak¹ ostro¿noœci¹ s¹d odwo³awczy bêdzie podcho-
dzi³ do ewentualnego stosowania restrykcyjnego ze swej natury
art. 452 § 2 KPK (nie zapominaj¹c o jego wyj¹tkowym charakte-
rze), czy te¿ uzna za lepsze i bardziej gwarancyjne dla oskar¿one-
go rozwi¹zanie w postaci uchylenia zaskar¿onego wyroku w czê-
œci dotycz¹cej orzeczenia o karze i przekazaniu sprawy do ponow-
nego rozpoznania s¹dowi pierwszej instancji.

9. Warunek dopuszczalnoœci orzeczenia surowszej kary...

Najnowsze orzecznictwo podchodzi do omawianej problema-

tyki w sposób rygorystyczny. W wyroku z 15.3.2001 r. S¹d Naj-
wy¿szy stwierdza: „Regu³a sformu³owana w art. 454 § 2 KPK nie
daje podstaw do przyjêcia, ¿e w uwzglêdnieniu kasacji wniesionej
na niekorzyœæ oskar¿onego s¹d odwo³awczy nie mo¿e orzec su-
rowszej kary. Wolno mu to jednak uczyniæ jedyne wówczas, gdy
nie zmienia przyjêtych za podstawê orzeczenia w pierwszej instan-
cji ustaleñ faktycznych. Jeœli zaœ s¹d odwo³awczy dochodzi do
przekonania, ¿e ustalenia te dokonane zosta³y z naruszeniem pra-
wa procesowego lub dotkniête s¹ b³êdem (art. 438 pkt 1 i 3 KPK)
i w zwi¹zku z tym zachodzi potrzeba orzeczenia surowszej kary
pozbawienia wolnoœci, zobowi¹zany jest uchyliæ wyrok s¹du
pierwszej instancji i sprawê przekazaæ do ponownego rozpozna-
nia” (wyr. SN z 15.3.2001 r., III KKN 596/00, Prok. i Pr. 2001,
Nr 9, poz. 10).

Pryncypialne stanowisko zajmuje S¹d Najwy¿szy w nastê-

puj¹cej tezie: „Dokonane przez S¹d odwo³awczy zaostrzenie orze-
czonej kary pozbawienia wolnoœci, poprzedzone zmian¹ ustaleñ
faktycznych przez poszerzenie katalogu okolicznoœci obci¹¿a-
j¹cych oskar¿onego jest ra¿¹cym naruszeniem art. 454 § 2 KPK,
maj¹cym wp³yw na treœæ orzeczenia” (wyr. SN z 16.2.2001 r., IV
KKN 369/00, niepublikowany).

Kategorycznoœæ orzecznictwa nie pozwala na jakiekolwiek od-

chylenie od wytyczonej konsekwentnie linii interpretacji omawia-
nej normy, co wynika z dwóch poni¿szych orzeczeñ: w pierwszym
z nich S¹d Apelacyjny w Warszawie stwierdza: „Regu³a ne peius
przewidziana w art. 454 § 2 KPK obejmuje ka¿d¹ zmianê ustaleñ
faktycznych dokonanych przez s¹d odwo³awczy tak w odniesieniu
do dyspozytywnej, jak i motywacyjnej czêœci wyroku. S¹d Apela-
cyjny nie jest zatem uprawniony do ustalenia innego motywu
dzia³ania oskar¿onego od przyjêtego przez s¹d meriti w czêœci mo-
tywacyjnej wyroku i orzeczenia surowszej kary pozbawienia wol-
noœci” (wyr. SA z 12.2.2001 r., II Aka 81/01, OSA 2002 Nr 8,
poz. 66). Zaœ tezê, ¿e art. 454 § 2 KPK s³u¿y zabezpieczeniu prawa
oskar¿onego do obrony przez rygorystyczne przestrzeganie zasady
dwuinstancyjnoœci przy orzekaniu na jego niekorzyœæ, prezentuje
S¹d Najwy¿szy w sposób nastêpuj¹cy: „S¹d odwo³awczy ma pra-

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

wo, rozpoznaj¹c apelacjê na niekorzyœæ oskar¿onego, orzec su-
rowsz¹ karê pozbawienia wolnoœci. Mo¿liwoœæ tak¹ przewiduje
wprost art. 454 § 2 KPK. Przepis ten jednak wprowadza istotne
ograniczenia dla s¹du drugiej instancji w postaci regu³ ne peius.
Regu³y te zabraniaj¹ m.in. modyfikowania ustaleñ faktycznych
niekorzystnych dla oskar¿onego w instancji odwo³awczej, chocia-
¿by zmiany te pozostawa³y w granicach skargi apelacyjnej. Ogra-
niczenie to »s³u¿y w³aœciwemu zabezpieczeniu prawa do obrony
oraz konsekwentnemu przeprowadzeniu idei dwuinstancyjnoœci
przy orzekaniu na niekorzyœæ oskar¿onego«. Jest oczywiste, ¿e
bezwzglêdna kara pozbawienia wolnoœci jest surowsza od kary
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania tak¿e wówczas, gdy
wymiar kary pozbawienia wolnoœci zosta³ skrócony o 8 miesiêcy”
(wyr. SN z 4.12.2000 r., IV KKN 120/00, niepublikowany).

To ostatnie orzeczenie ma, jak siê zdaje, walor szczególnego

drogowskazu w taktyce obroñczej w postêpowaniu apelacyjnym
z uwagi na tak wyraŸne uwypuklenie w nim gwarancji proceso-
wych oskar¿onego w kontekœcie jego prawa do dwóch instancji
s¹dowych.

Problematyjê tego uregulowania wyczerpuj¹ dwa opublikowa-

ne w 2002 r. orzeczenia S¹du Najwy¿szego. Pierwsze z nich stano-
wi: „Zakaz ne peius okreœlony w art. 454 § 2 KPK oznacza, ¿e za-
bronione jest zaostrzenie przez s¹d odwo³awczy kary pozbawienia
wolnoœci wobec oskar¿onego za okreœlone przestêpstwo, gdy do-
konano zmiany ustaleñ faktycznych przyjêtych za podstawê zaska-
r¿onego wyroku co do tego¿ oskar¿onego i co do tego¿ przestêp-
stwa – zarówno w czêœci dyspozytywnej drugoinstancyjnego orze-
czenia, jak i w jego czêœci motywacyjnej – w tym równie¿ i takiej,
która nie mia³aby wp³ywu na rozmiar represji karnej” (wyr.
z 5.3.2002 r. – II KKN 105/00, OSNKW, Nr 1, poz. 61). Nale¿y tu
zwróciæ uwagê na szczególne podkreœlenie, ¿e pod ochron¹ tego
orzeczenia znajduje siê nie tylko czêœæ dyspozytywna wyroku, ale
równie¿ jego uzasadnienie. Ju¿ tylko w charakterze kropki nad „i”
mo¿na przytoczyæ orzeczenie (postanowienie) z 11.10.2002 r.
(V KKN 121/01), które wyjaœnia: „Wyk³adnia art. 454 § 2 KPK
prowadzi do wniosku, ¿e przepis ten nie uprawnia s¹du
odwo³awczego, w wypadku zmiany ustaleñ faktycznych przyjê-

9. Warunek dopuszczalnoœci orzeczenia surowszej kary...

tych za podstawê zaskar¿onego wyroku, do wymierzenia oskar¿o-
nemu kary pozbawienia wolnoœci, jezeli w wyroku s¹du pierwszej
instancji wymierzono mu karê ³agodniejszego rodzaju” (OSNKW,
z. 2, poz. 101).

10. Zakaz zaostrzenia kary pozbawienia wolnoœci ponad
okreœlone progi (art. 454 § 3 KPK)

10. Zakaz zaostrzenia kary pozbawienia wolnoœci

Jest to ostatni wariant zakazu z kategorii regu³ ne peius, który

sprowadza siê do tego, ¿e s¹d odwo³awczy rozpoznaj¹cy apelacjê
wniesion¹ na niekorzyœæ oskar¿onego w czêœci dotycz¹cej wy-
mierzonej mu przez s¹d pierwszej instancji kary, mo¿e tê karê
zaostrzyæ tylko do okreœlonego progu. Wed³ug stanu prawnego
sprzed noweli z 10.1.2003 r. s¹d odwo³awczy móg³ wymierzyæ
tylko karê do 15 lat pozbawienia wolnoœci, nie móg³ wymierzyæ
kary 25 lat pozbawienia wolnoœci i kary do¿ywotniego pozbawie-
nia wolnoœci. Wspomniana nowela zakaz ten ograniczy³a tylko do
kary do¿ywotniego pozbawienia wolnoœci, co oznacza zezwolenie
na orzeczenie na forum drugiej instancji równie¿ kary 25 lat po-
zbawienia wolnoœci. Ze znowelizowanego w ten sposób przepisu
wynika, ¿e s¹d odwo³awczy, uznaj¹c zasadnoœæ apelacji na nieko-
rzyœæ co do potrzeby wymierzenia oskar¿onemu kary do¿ywotnie-
go pozbawienia wolnoœci, mo¿e jedynie wyrok w tej czêœci uchy-
liæ i przekazaæ sprawê s¹dowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania tego problemu. W takiej sytuacji zachowuje – rzecz
jasna – swoj¹ aktualnoœæ art. 442 KPK we wszystkich swoich pa-
ragrafach, zw³aszcza zaœ w § 1.

11. Dopuszczalnoœæ uniewinnienia oskar¿onego
lub umorzenia postêpowania przez s¹d pierwszej instancji
w sytuacji okreœlonej w art. 442 § 1, zd. drugie KPK

11. Dopuszczalnoœæ uniewinnienia oskar¿onego...

Katalog szczególnych uprawnieñ oskar¿onego zamyka uregu-

lowanie zawarte w art. 442 § 1 zd. drugie, zgodnie z którym uchy-
lenie wyroku s¹du pierwszej instancji przez s¹d odwo³awczy tylko
w zakresie rozstrzygniêcia o karze lub innym œrodku i przekazanie

Czêœæ I. Rozdzia³ IV. Szczególna sytuacja oskar¿onego...

w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania s¹dowi pierw-
szej instancji, nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskar¿onego
lub umorzeniu postêpowania przez ten s¹d. Ta szczególna sy-
tuacja, w której mo¿liwe jest przekroczenie przez s¹d pierwszej
instancji granic, w jakich nast¹pi³o przekazanie, zostanie bli¿ej
omówiona w rozdziale nastêpnym. Obecnie zostaje jedynie odno-
towana z uwagi na potrzebê jej zamieszczenia w rozdziale niniej-
szym, obejmuj¹cym wszystkie warianty szczególnego potraktowa-
nia oskar¿onego i jego obroñcy w postêpowaniu odwo³awczym.

11. Dopuszczalnoœæ uniewinnienia oskar¿onego...

Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli

odwo³awczej przez s¹d II instancji

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

1. Rozprawa i posiedzenie

1. Rozprawa i posiedzenie

Kodeks postêpowania karnego ho³duje generalnej zasadzie, ¿e

wykonywanie kontroli odwo³awczej przez s¹d drugiej instancji
odbywa siê na rozprawie, a w wypadkach przewidzianych przez
ustawê – na posiedzeniu (art. 449 KPK). W treœci art. 439 § 1 KPK
ustawa wskazuje, ¿e uchylenie wyroku z powodu stwierdzenia
bezwzglêdnych podstaw odwo³awczych ma miejsce na posiedze-
niu. Mo¿e to byæ jednak dokonane równie¿ na rozprawie, je¿eli
dopiero wtedy taka podstawa zostanie przez s¹d wykryta (por.
art. 95 KPK). Z treœci art. 450 § 1 KPK wynika, ¿e udzia³ obroñcy
oskar¿onego na rozprawie apelacyjnej w przypadkach okreœlonych
w art. 79 KPK (obrona niezbêdna) i art. 80 KPK (obrona obligato-
ryjna) jest obowi¹zkowy. Zachodzi tu wyraŸna sprzecznoœæ miê-
dzy treœci¹ art. 450 § 1 KPK a wskazanymi powy¿ej przepisa-
mi. Obligatoryjnoœæ udzia³u obroñcy w rozprawie apelacyjnej do-
tyczy bowiem bezspornie tylko wariantu obrony niezbêdnej
(co wynika z treœci art. 79 § 3 KPK traktuj¹cym generalnie o obo-
wi¹zkowym udziale obroñcy w rozprawie), nie dotyczy natomiast
wariantu obrony obligatoryjnej, zgodnie bowiem z treœci¹ art. 80
KPK udzia³ obroñcy na rozprawie apelacyjnej w tym wariancie
jest obowi¹zkowy jedynie wtedy, „je¿eli prezes s¹du lub s¹d uzna
to za konieczne”. Zreszt¹ (ujmuj¹c rzecz generalnie) udzia³ w roz-
prawie innych stron, ich pe³nomocników i obroñców staje siê rów-
nie¿ obowi¹zkowy wtedy, gdy prezes s¹du lub s¹d uzna to za ko-
nieczne (art. 450 § 2 KPK).

Niektórzy komentatorzy twierdz¹, ¿e wspomniana wy¿ej

sprzecznoœæ mo¿e byæ usuniêta wy³¹cznie w drodze nowelizacji

wspomnianych przepisów, natomiast de lege lata nale¿a³oby po-
stulowaæ odroczenie rozprawy, jeœli nie stawi siê obroñca w wy-
padku okreœlonym w art. 80. Takie rozwi¹zanie „nie naruszy – jak
twierdz¹ – gwarancji procesowych oskar¿onego” (P. Hofmañski
i in., op. cit., t. II, s. 612).

Niezale¿nie od tej propozycji wydaje siê, ¿e ma równie¿, uza-

sadnione prawo obywatelstwa pogl¹d uznaj¹cy art. 450 § 1 KPK za
lex specialis w stosunku do art. 80 KPK, co pozwala³oby przyj¹æ, i¿
udzia³ obroñcy w rozprawie apelacyjnej jest obligatoryjny zarówno
w wariancie okreœlonym w art. 79, jak i 80 KPK.

Zagadnieniem równoleg³ym, ale odrêbnym od obecnoœci obroñ-

cy na rozprawie apelacyjnej jest obowi¹zek zawiadomienia go o jej
terminie. Obowi¹zek ten w ka¿dym uk³adzie nale¿y uznaæ za bez-
wzglêdny, co wynika z interpretacji a contrario art. 450 § 3 KPK,
w myœl którego nienale¿yte zawiadomienie strony, obroñcy lub
pe³nomocnika o terminie rozprawy tamuje rozpoznanie sprawy, to
znaczy powoduje koniecznoœæ jej odroczenia – oczywiœcie w wy-
padku niestawienia siê z tego powodu któregokolwiek z tych pod-
miotów na rozprawie. Podmioty te maj¹ bowiem prawo uczestni-
czenia w rozprawie i prawo to ma charakter bezwzglêdny. Je¿eli
sprawa zostanie w takiej sytuacji pod nieobecnoœæ obroñcy rozpo-
znana, to powy¿sze uchybienie nale¿y uznaæ w odniesieniu do obro-
ny niezbêdnej i obligatoryjnej (art. 79 i 80 KPK) za podstawê do
wniesienia kasacji na korzyœæ oskar¿onego (z mocy art. 523 w zw.
z art. 439 § 1 pkt 6 i § 2 KPK), natomiast w odniesieniu do pozo-
sta³ych obroñców mo¿e ono (i powinno) stanowiæ analogiczn¹ pod-
stawê z uwagi na naruszenie nie tylko normy art. 6 KPK, ale rów-
nie¿ art. 42 ust. 2 Konstytucji RP (gwarantuj¹cego ka¿demu
m.in. „prawo do obrony we wszystkich stadiach postêpowania”), co
daje podstawê do uznania, ¿e nast¹pi³o „ra¿¹ce naruszenie prawa”
(prawa do obrony), które „mog³o mieæ istotny wp³yw na treœæ orze-
czenia”.

Norma art. 450 § 3 KPK wspó³gra z treœci¹ art. 117 § 1 i 2 KPK

okreœlaj¹cego w sposób kategoryczny obowi¹zek zawiadamiania
podmiotów uprawnionych do wziêcia udzia³u w czynnoœci proce-
sowej o czasie i miejscu jej przeprowadzenia, ustalaj¹c jednocze-
œnie, ¿e czynnoœci nie przeprowadza siê, je¿eli osoba uprawniona

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

nie stawi³a siê – z kazuistycznym wyszczególnieniem przyczyn
tego niestawiennictwa – przy uwzglêdnieniu równie¿ mo¿liwoœci
odst¹pienia od przeprowadzenia czynnoœci, jeœli dana osoba o to
wnosi, usprawiedliwiaj¹c nale¿ycie swe niestawiennictwo.

Artyku³ 450 KPK jest przyk³adem w³aœciwego wywa¿enia za-

dañ wymiaru sprawiedliwoœci – z jednej strony – a interesem
uczestników procesu karnego w stadium postêpowania odwo³aw-
czego (ze szczególnym uwzglêdnieniem prawa oskar¿onego do
obrony) – z drugiej. Problematykê tê z wielk¹ doz¹ rygoryzmu
traktuje orzecznictwo S¹du Najwy¿szego. W wyroku z 2.12.1999
r. znajdujemy nastêpuj¹ce stwierdzenie: „Zgodnie z treœci¹ art. 400
§ 2 KPK z 1969 r. (art. 450 § 3 KPK) tylko niestawiennictwo stro-
ny prawid³owo zawiadomionej o terminie rozprawy odwo³awczej
nie tamuje rozpoznania sprawy. Brak potwierdzenia zawiadomie-
nia oskar¿ycielki prywatnej o terminie rozprawy, skutkuj¹cej nie-
stawiennictwem, nakazywa³ S¹dowi Wojewódzkiemu odroczenie
rozprawy”. Jeszcze dobitniej eksponuje S¹d Najwy¿szy istotê pro-
blemu, jak poni¿ej: „Nie ulega w¹tpliwoœci, i¿ udzia³ skazanego
w rozprawie odwo³awczej nie by³ obowi¹zkowy w rozumieniu
art. 450 § 3 KPK. Udzia³ w rozprawie odwo³awczej skazanego nie
jest jego obowi¹zkiem, lecz uprawnieniem, gdy¿ ani prezes s¹du,
ani s¹d nie uznali takiego udzia³u za konieczny. S¹d mia³ jednak
obowi¹zek zadbania o to, aby skazany móg³ ze swego uprawnienia
skorzystaæ. Skoro w wyniku okolicznoœci od siebie niezale¿nych
znalaz³ siê on w szpitalu – co zosta³o potwierdzone przez ordyna-
tora tego szpitala – nale¿a³o uwzglêdniæ jego wniosek i odroczyæ
rozprawê. Prowadzenie rozprawy i wydanie w postêpowaniu
odwo³awczym wyroku – mimo jednoznacznej woli skazanego
uczestniczenia w tej rozprawie – stanowi³o naruszenie prawa do
obrony skazanego i nakazywa³o S¹dowi Najwy¿szemu uchylenie
zaskar¿onego wyroku i przekazanie sprawy S¹dowi Okrêgowemu
do ponownego rozpoznania w postêpowaniu odwo³awczym” (wyr.
SN 2.12.1999 r., V KKN 457/98, Prok. i Pr. 2000, Nr 4, poz. 13).

Szczególnym przypadkiem w postêpowaniu odwo³awczym,

dotycz¹cym nie wszystkich stron, ale tylko oskar¿onego i jego ob-
roñcy, jest sytuacja, w której oskar¿ony jest pozbawiony wolnoœci
(obojêtnie – w tej lub innej sprawie). Oczywiœcie przepis ten w ni-

1. Rozprawa i posiedzenie

czym nie uchyla art. 450 KPK we wszystkich paragrafach tej nor-
my (co odnosi siê zw³aszcza do obowi¹zku s¹du zawiadomienia
oskar¿onego o terminie rozprawy odwo³awczej i prawa do uczest-
niczenia w tej rozprawie), ale jednoczeœnie (w art. 451 KPK) nowy
ustawodawca to ostatnie uprawnienie zrelatywizowa³, zezwalaj¹c
s¹dowi odwo³awczemu na niesprowadzenie na rozprawê oskar¿o-
nego pozbawionego wolnoœci, je¿eli uzna za wystarczaj¹c¹ obec-
noœæ na tej rozprawie jego obroñcy. W takim uk³adzie, jeœli
oskar¿ony nie ma obroñcy, s¹d wyznacza mu obroñcê z urzêdu.

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e intencj¹ ustawodawcy rozwi¹zania

by³o usprawnienie, a w³aœciwie u³atwienie s¹dowi drugiej instancji
przeprowadzenie postêpowania odwo³awczego, z tym ¿e mia³o siê
to odbyæ kosztem istotnego ograniczenia podstawowej gwarancji
procesowej oskar¿onego – jego prawa do osobistego uczestniczenia
w rozprawie apelacyjnej. Sama koncepcja, na której oparte jest to
uregulowanie (obroñca zamiast oskar¿onego), musi budziæ sprze-
ciw, tym bardziej ¿e praktyczna realizacja tej koncepcji jest pozosta-
wiona uznaniu s¹du bez jakichkolwiek ustawowych warunków jej
dopuszczalnoœci. Niezale¿nie od tego wspomniany przepis KPK na-
rusza Europejsk¹ Konwencjê o Ochronie Praw Cz³owieka
i Podstawowych Wolnoœci, która w art. 6 ust. 3 lit. c) stanowi, ¿e
„ka¿dy oskar¿ony ma prawo do bronienia siê osobiœcie lub przez
ustanowionego przez siebie obroñcê...”. Konwencja ta (ratyfiko-
wana przez Polskê) posiada z mocy art. 91 ust. 3 Konstytucji RP
– wobec kolizji z omawianym przepisem art. 451 KPK – pierwszeñ-
stwo w polskim systemie prawnym i zachowuje rangê normy stoso-
wanej bezpoœrednio (por. M.A. Nowicki, Wokó³ Konwencji Europej-
skiej, Warszawa 1992, Biblioteka Palestry, s. 42 i nast.). Reasu-
muj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e z mocy cytowanego przepisu Konsty-
tucji RP i art. 6 ust. 3 lit. c) Konwencji Europejskiej oskar¿onego
pozbawionego wolnoœci, prawid³owo pouczonego o prawie osobi-
stego uczestniczenia w rozprawie odwo³awczej (w trybie art. 16 § 2
KPK) nale¿y zawsze na tê rozprawê sprowadziæ, chyba ¿e oskar¿o-
ny wyraŸnie oœwiadczy, ¿e z przys³uguj¹cego mu prawa nie zamie-
rza skorzystaæ. W opisanym uk³adzie art. 451 KPK nie mo¿e mieæ
w postêpowaniu odwo³awczym zastosowania.

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

Mimo tak wyraŸnego brzmienia przepisów prawa opisywane

zagadnienie nie jest bynajmniej niesporne w orzecznictwie, co wy-
nika miêdzy innymi z nastêpuj¹cych orzeczeñ SN. Pierwsze z nich
stwierdza, co nastêpuje: „Tam, gdzie apelacja ogranicza siê do
aspektów wy³¹cznie prawnych, albo gdy dotycz¹c jedynie kary,
kwestionuje – i to na korzyœæ oskar¿onego – tylko jej rodzaj lub
rozmiar, i to wy³¹cznie na podstawie niepodwa¿alnych ustaleñ
faktycznych i ujawnionych okolicznoœci, wskazuj¹c jedynie na
wadliw¹, zdaniem skar¿¹cego, ocenê s¹du co do rangi i wagi tych
okolicznoœci dla wymiaru kary, niesprowadzenie na rozprawê
odwo³awcz¹ oskar¿onego pozbawionego wolnoœci – mimo jego
proœby o takie sprowadzenie – i ograniczenie siê do zapewnienia
obecnoœci na tej rozprawie obroñcy oskar¿onego uznaæ nale¿y za
prawid³owe, nienaruszaj¹ce procesowych zasad prawa do obrony,
kontradyktoryjnoœci i równoœci broni procesowej, a wiêc nieuchy-
biaj¹ce wymogom art. 451 § 1 KPK sprzed nowelizacji z dnia
20.7.2000 r. Rozumowanie to pozostaje aktualne tak¿e na gruncie
obecnego brzmienia art. 451 KPK, gdy¿ wprawdzie co do zasady
nale¿y teraz sprowadzaæ oskar¿onego pozbawionego wolnoœci na
rozprawê odwo³awcz¹ niezale¿nie od rodzaju i kierunku apelacji
(art. 451 zd. 1 in principio KPK), ale mo¿na z tego zrezygnowaæ,
je¿eli obecnoœæ obroñcy jest zdaniem s¹du wystarczaj¹ca (art. 451
zd. 1 in fine KPK), co nakazuje uwzglêdniaæ tak¿e obecnie m.in. za-
kres apelacji i rodzaj podniesionych zarzutów” (wyr. z 4.10.2000 r.,
III KKN 164/2000 – OSNKW, Nr 1/2001).

Drugie orzeczenie ma treœæ nastêpuj¹c¹: „Zarówno regu³y rze-

telnego procesu, w tym prawa do obrony, okreœlone w art. 6 ust. 1
i 3 lit. c) Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka
i Podstawowych Wolnoœci z 1950 r. oraz w art. 45 ust. 1 i art. 42
ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., jak i przepis
art. 451 KPK nak³adaj¹ na s¹d odwo³awczy obowi¹zek sprowa-
dzenia na rozprawê apelacyjn¹ oskar¿onego pozbawionego wolno-
œci tylko w wypadku, gdy z³o¿y³ on wniosek o doprowadzenie go
na tê rozprawê. Oskar¿onego nale¿y pouczyæ o prawie do z³o¿enia
wniosku, chyba ¿e z akt sprawy wynika, i¿ wie on o uprawnieniu
do z³o¿enia takiego wniosku. S¹d mo¿e jednak uznaæ, ¿e wystar-
czaj¹ca jest obecnoœæ obroñcy na rozprawie apelacyjnej, i wów-

1. Rozprawa i posiedzenie

czas mo¿e zaniechaæ sprowadzenia oskar¿onego na rozprawê
odwo³awcz¹ nawet w wypadku, gdy ten o to wnosi³” (uchw. SN(7)
z 18.10.2001 r., I KZP 25/01, OSNKW 2001, Nr 11–12, poz. 88).
Z ostatnim zdaniem tej uchwa³y trudno siê zgodziæ, co wiêcej –
zdanie to wydaje siê ca³kowicie niezrozumia³e w œwietle art. 6
Konwencji Europejskiej, na który przecie¿ uchwa³a powo³uje siê.

Obroñcy oskar¿onego nie wolno traciæ z pola widzenia nastê-

puj¹cych regu³ wynikaj¹cych z dyspozycji omówionych powy¿ej
norm prawa:

Regu³a 1.: Wszystkie strony oraz ich pe³nomocnicy i obroñcy

maj¹ prawo do otrzymania prawid³owego zawiadomienia o termi-
nie rozprawy odwo³awczej, a w œlad za tym prawo do brania
udzia³u w tej rozprawie;

Regu³a 2.: Strony, ich pe³nomocnicy i obroñcy maj¹ obo-

wi¹zek uczestniczenia w rozprawie odwo³awczej tylko wtedy, gdy
prezes s¹du lub s¹d uzna to za konieczne;

Regu³a 3.: Nie tamuje rozpoznania sprawy niestawiennictwo

nale¿ycie zawiadomionych o jej terminie stron, obroñców lub
pe³nomocników, chyba ¿e ich udzia³ jest obowi¹zkowy;

Regu³a 4.: Udzia³ w rozprawie obroñcy oskar¿onego, okreœlo-

nego w art. 79 i 80 KPK jest bezwzglêdnie obowi¹zkowy (z mocy
ww. przepisów), zaœ samego oskar¿onego, wymienionego w tych
przepisach – wzglêdnie obowi¹zkowy, tj. tylko wtedy, gdy prezes
s¹du lub s¹d uzna jego udzia³ za konieczny. Zgodna zatem z ustaw¹
mo¿e byæ taka sytuacja, ¿e w obronie nieobecnego, wymienionego
w tych przepisach oskar¿onego, (którego udzia³ w rozprawie nie zo-
sta³ uznany za niezbêdny) wystêpuje jego obroñca, bez obecnoœci
którego rozprawa odwo³awcza odbyæ siê nie mo¿e;

Regu³a 5.: Do problematyki obecnoœci lub nieobecnoœci stron,

ich pe³nomocników i obroñców, ma obok przepisów art. 450 i 451
KPK zastosowanie przepis art. 117 § 1–3 KPK. Naruszenie tej nor-
my w stadium postêpowania odwo³awczego mo¿e byæ w okreœlo-
nej sytuacji uznane za ra¿¹ce naruszenie prawa o istotnym
wp³ywie na treœæ orzeczenia, a wiêc za podstawê kasacyjn¹ w ro-
zumieniu art. 523 § 1 KPK, z tym ¿e przeprowadzenie rozprawy
apelacyjnej bez udzia³u obroñcy oskar¿onego wymienionego
w art. 79 i 80 KPK stanowi uchybienie nale¿¹ce do kategorii bez-

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

wzglêdnych podstaw odwo³awczych (art. 439 § 1 pkt 6 KPK)
wkomponowanych w treœæ art. 523 § 1 KPK jako sui generis auto-
matyczna podstawa kasacyjna;

Regu³a 6.: W sytuacji gdy s¹d odwo³awczy decyduje siê na

uzupe³nienie przewodu s¹dowego przez przeprowadzenie postêpo-
wania dowodowego (patrz poni¿ej), powinien jednoczeœnie uznaæ
udzia³ stron, pe³nomocników i obroñców w rozprawie apelacyjnej
za konieczny (art. 450 § 2 KPK), w szczególnoœci zaœ powinien
sprowadziæ na rozprawê oskar¿onego pozbawionego wolnoœci
(art. 453 KPK) – (P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 620). Sytuacja
jest klarowna, gdy s¹d dopuszcza dowód przed rozpraw¹,
uwzglêdniaj¹c np. wniosek obroñcy oskar¿onego, zg³oszony w je-
go apelacji w trybie art. 427 § 3 KPK. Je¿eli zaistnieje jednak do-
piero w toku postêpowania odwo³awczego na rozprawie, roz-
wi¹zaniem optymalnym by³oby uchylenie zaskar¿onego wyroku
i przekazanie sprawy s¹dowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania z odpowiednimi wskazaniami co do dalszego postê-
powania dowodowego. To ostatnie rozwi¹zanie jest zawsze naj-
bardziej odpowiadaj¹ce modelowi postêpowania odwo³awczego.

Omawian¹ problematykê rekapituluj¹ dwa nastepuj¹ce orze-

czenia S¹du Najwy¿szego, oba zapad³e w 2001 r. Postanowienie
z 6.4. (III KKN 13/01 – OSNKW, Nr 1/2001, poz. 62) stanowi:

„1. Artyku³ 451 KPK, odnosz¹cy siê tylko do oskar¿onych po-

zbawionych wolnoœci, jest przepisem szczególnym w stosunku do
unormowania art. 450 § 2 i 3 KPK, reguluj¹cego – w zgodzie
z art. 6 ust. 1 i 3 lit. c) Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka
i Podstawowych Wolnoœci – prawo (a nie obowi¹zek) uczestnicze-
nia w rozprawie odwo³awczej zarówno tych oskar¿onych, jak
i oskar¿onych odpowiadaj¹cycj z wolnej stopy. Stanowi on o za-
kresie gwarancji realizacji tych uprawnieñ, przewidzianej dla
oskar¿onych, którzy z prawa do osobistej obrony chc¹ skorzystaæ
i o to wnosz¹.

2. Brak deklaracji ze strony pozbawionego wolnoœci skar¿one-

go w kwestii wziêcia udzia³u w rozprawie odwo³awczej traktowaæ
nale¿y jako równoznaczny z brakiem rzeczywistej woli oskar¿one-
go co do realizacji tego uprawnienia, chyba ¿e z okolicznoœci spra-
wy wynika koniecznoœæ uzyskania od niego wyraŸnego stanowi-

1. Rozprawa i posiedzenie

ska, zwi¹zana z potrzeb¹ pouczenia go o przys³uguj¹cym mu pra-
wie na podstawie art. 16 § 2 KPK”.

I orzeczenie drugie (wyr. z 5.5., V KKN 517/00 – OSNKW,

Nr 1/2001, poz. 61), które stwierdza: „Je¿eli oskar¿ony nie sk³ada
wniosku o doprowadzenie go na rozprawê odwo³awcz¹, nie wolno
domniemywaæ, ¿e rezygnuje on z przys³uguj¹cego mu prawa do
osobistego reprezentowania na rozprawie swoich interesów
(art. 451 KPK). Tego rodzaju faktyczne domniemanie jest uspra-
wiedliwione wówczas, gdy oskar¿ony nie sk³ada takiego wniosku
po prawid³owym zawiadomieniu go o przys³uguj¹cym mu upraw-
nieniu (art. 16 § 2 KPK).

W œwietle art. 451 KPK, interpretowanego w powi¹zaniu

z art. 450 § 2 KPK i art. 6 ust. 3 in principio Konwencji o Ochro-
nie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci, obowi¹zek wy-
znaczenia obroñcy z urzêdu aktualizuje siê jedynie wówczas, gdy
oskar¿ony, który przejawi³ wolê uczestniczenia w rozprawie
odwo³awczej, zosta³ takiego uprawnienia pozbawiony przez od-
mowê sprowadzenia go na rozprawê odwo³awcz¹”.

2. Postêpowanie dowodowe

2. Postêpowanie dowodowe

Zgodnie z art. 452 § 1 KPK s¹d odwo³awczy nie mo¿e prowa-

dziæ postêpowania dowodowego co do istoty sprawy. W s³owniku
(w ¿argonie) praktyki spotyka siê twierdzenie, ¿e s¹d ten jest
s¹dem „papierowym”, co jednak nie zawiera w sobie ¿adnej oceny
pejoratywnej, lecz tylko myœl, ¿e s¹d odwo³awczy opiera swoje
orzeczenie prawie wy³¹cznie na aktach (protoko³ach) postêpowa-
nia przed s¹dem pierwszej instancji, a nie na materiale „¿ywym”,
polegaj¹cym na bezpoœrednim kontakcie z ludŸmi.

Artyku³ 452 § 2 KPK wprowadza od tej zasady wyj¹tek, do-

puszczaj¹cy przeprowadzenie dowodu bezpoœrednio na rozprawie
apelacyjnej w warunkach szczególnych przewidzianych w tym
przepisie. Nale¿y z ca³ym naciskiem podkreœliæ, ¿e rola s¹du
odwo³awczego polega na kontrolowaniu dowodów i ich oceny
przez s¹d pierwszej instancji, a nie na powo³ywaniu nowych do-
wodów i kreowaniu na ich podstawie nowego, odmiennego stanu
faktycznego sprawy, a w rezultacie na przekszta³caniu siê w s¹d

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

merytoryczny. St¹d tak szczególny nacisk na podkreœlenie
wyj¹tkowoœci postêpowania dowodowego w s¹dzie odwo³awczym
(przez wprowadzenie warunków: wzglêdu na przyspieszenie po-
stêpowania i nieistnienia koniecznoœci przeprowadzenia na nowo
przewodu w ca³oœci lub w znacznej czêœci).

Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego jeszcze na tle KPK z 1969 r.

k³ad³o szczególny nacisk na przestrzeganie gwarancyjnego cha-
rakteru przepisu (odpowiednik – art. 402 d) KPK). W orzeczeniu
z 6.5.1970 r. (orzecz. SN z 5.6.1970 r., IV KR 26/70, OSNKW
1970, Nr 10, poz. 131) zagadnienie dopuszczalnoœci przeprowa-
dzenia przez s¹d odwo³awczy nowych dowodów (nieznanych
s¹dowi pierwszej instancji) zosta³o postawione na gruncie nie tyle
uprawnienia tego s¹du, ile jego obowi¹zku w sytuacji, gdy s¹ to
dowody dla oskar¿onego korzystne. S¹d Najwy¿szy stwierdza, co
nastêpuje: „Ujawnienie siê – po wydaniu przez s¹d pierwszej in-
stancji wyroku skazuj¹cego – nowych faktów lub dowodów nie
znanych temu s¹dowi, a wskazuj¹cych na to, ¿e skazany jest nie-
winny lub ¿e zosta³ skazany, a przestêpstwo zagro¿one kar¹ su-
rowsz¹ ni¿ to, które pope³ni³, wk³ada na s¹d rewizyjny (odwo³aw-
czy – K.£.) obowi¹zek przeprowadzenia tych dowodów, je¿eli za-
chodz¹ warunki wskazane w art. 402 KPK (art. 452 § 2 KPK
– K.£.), a gdy warunków tych brak – obowi¹zek uchylenia zaskar-
¿onego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Przeciwne rozwi¹zanie prowadzi³oby do koniecznoœci wznowie-
nia postêpowania”.

Uregulowanie zawarte w art. 452 KPK jest zsynchronizowane

z uprawnieniem s¹du odwo³awczego do orzekania co do istoty
sprawy i zmiany zaskar¿onego wyroku (art. 437 § 2 KPK), byleby
tylko pozwala³y na to zebrane w sprawie dowody. Przez okreœlenie
„zebrane dowody” nale¿y rozumieæ oczywiœcie dowody zebrane
³¹cznie przez s¹d merytoryczny i s¹d odwo³awczy. Ten ostatni s¹d
jest wiêc uprawniony (co prawda w w¹skich uwarunkowaniach
okreœlonych w art. 452 KPK) zarówno do czynienia ustaleñ w³as-
nych, jak i oceny prawid³owoœci ustaleñ dokonanych przez s¹d
pierwszej instancji.

Uregulowanie, moc¹ którego strona mo¿e w œrodku odwo³aw-

czym „wskazaæ nowe fakty i dowody” (art. 427 § 3 KPK), jest

2. Postêpowanie dowodowe

równie¿ zsynchronizowane z art. 452 KPK. W ramach tego ostat-
niego przepisu s¹d odwo³awczy, przywo³uj¹c równie¿ treœæ
art. 170 KPK, mo¿e uzupe³niæ w stosownym zakresie postêpowa-
nie dowodowe i w tym zakresie poczyniæ w³asne nowe ustalenia
faktyczne, wzglêdnie uchyliæ zaskar¿ony wyrok i przekazaæ spra-
wê do ponownego rozpoznania s¹dowi pierwszej instancji. Zagad-
nienie to zostanie przybli¿one przy omawianiu dopuszczalnoœci
powo³ywania siê na nowe fakty w postêpowaniu odwo³awczym.

3. Rodzaje orzeczeñ apelacyjnych

3. Rodzaje orzeczeñ apelacyjnych

Zgodnie z art. 427 § 1 KPK apelacja pochodz¹ca od „podmiotu

wykwalifikowanego” (prokuratora, pe³nomocnika i obroñcy) po-
winna wskazaæ, czego siê on domaga od s¹du odwo³awczego,
a konkretnie, jakiego rodzaju orzeczenie s¹d ten powinien wydaæ.
Katalog tych orzeczeñ zosta³ zamieszczony w art. 437 KPK i obej-
muje nastêpuj¹ce warianty orzeczeñ:

1) utrzymanie wyroku w mocy,
2) zmiana wyroku w ca³oœci lub w czêœci przez odmienne orze-

czenie co do istoty sprawy,

3) uchylenie wyroku i umorzenie postêpowania,
4) uchylenie wyroku w ca³oœci lub w czêœci i przekazanie sprawy

(w ca³oœci lub w uchylonej czêœci) s¹dowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania,

5) uchylenie wyroku i zwrócenie sprawy prokuratorowi do uzu-

pe³nienia postêpowania przygotowawczego (art. 397 KPK).

Jeœli chodzi o problematykê wymienion¹ w pkt 2 (zmiana wy-

roku w ca³oœci lub w czêœci przez odmienne orzeczenie co do isto-
ty sprawy), to S¹d Najwy¿szy jeszcze na gruncie poprzedniego
KPK zwraca³ uwagê na potrzebê i koniecznoœæ sporz¹dzenia przez
s¹d odwo³awczy w³asnego „autorskiego” uzasadnienia, a nie ogra-
niczania siê do argumentacji zawartej w apelacji ze stwierdzeniem,
¿e s¹d tê argumentacjê podziela. W wyroku z 9.12.1997 r. (V KKN
25/97, OSNKW, Nr 1/1998) zawarta jest nastêpuj¹ca teza: „Ogra-
niczenie uzasadnienia wyroku s¹du odwo³awczego, zmieniaj¹cego
wyrok s¹du pierwszej instancji, do odwo³ania siê w ca³ym zakresie
dokonanej zmiany – do argumentacji przedstawionej w uwzglêd-

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

nionej skardze apelacyjnej jest ra¿¹cym naruszeniem art. 372
(obecnie art. 424 – K.£.) i art. 406 § 2 (obecnie art. 457 § 3 – K.£.),
mog¹cym mieæ wp³yw na treœæ orzeczenia, poniewa¿ uzasadnienie
takie nie pozwala stwierdziæ, ¿e s¹d odwo³awczy analizowa³
i ustosunkowa³ siê do ustaleñ faktycznych i ocen prawnych przyjê-
tych za podstawê zaskar¿onego wyroku”. Kategorycznoœæ tonu tej
tezy i jej ewidentna s³usznoœæ pozwala na twierdzenie, ¿e w wy-
padku pope³nienia przez s¹d odwo³awczy omawianego uchybienia
strona bêdzie mia³a prawo (przy zaistnieniu innych warunków) do
wniesienia od takiego wyroku kasacji z powodu ra¿¹cego narusze-
nia prawa maj¹cego wp³yw na treœæ orzeczenia (art. 523 § 1 KPK).

W doktrynie s³usznie zwraca siê uwagê na podzia³ orzeczeñ

s¹du odwo³awczego na rozstrzygniêcia „pierwotne” i „nastêp-
cze”. Rozstrzygniêciem pierwotnym jest utrzymanie w mocy
i zmiana zaskar¿onego wyroku, natomiast uchylenie wyroku jest
zawsze po³¹czone z rozstrzygniêciem nastêpczym, a mianowicie
z umorzeniem postêpowania, przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania s¹dowi pierwszej instancji lub prokuratorowi do uzu-
pe³nienia postêpowania przygotowawczego (P. Hofmañski i in.,
op. cit., t. II, s. 529–530). Uchylenie wyroku jako takie, bez roz-
strzygniêcia nastêpczego nie istnieje. Omawiany podzia³ ma zna-
czenie dla praktyki z uwagi na istotny dla strony postulat dok³ad-
nego sprecyzowania wniosków we wniesionym œrodku odwo³aw-
czym.

Wymieniony w pkt 4 wariant uchylenia wyroku w ca³oœci lub

w czêœci i przekazanie sprawy (w ca³oœci lub w czêœci) s¹dowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wymaga dok³ad-
niejszego omówienia z uwagi na implikacje jego zastosowania, ja-
kie mog¹ siê pojawiaæ w praktyce. Zagadnienie jest bezproblemo-
we w przypadku uchylenia wyroku w ca³oœci i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania równie¿ w ca³oœci. Jednak w przypad-
ku uchylenia wyroku tylko w okreœlonej czêœci i przekazania spra-
wy w tej¿e czêœci s¹dowi pierwszej instancji do ponownego rozpo-
znania rodz¹ siê problemy trudne do rozwi¹zania. Je¿eli s¹d
odwo³awczy uchyla wyrok tylko w czêœci dotycz¹cej orzeczenia
o karze albo innym œrodku i przekazuje w tym zakresie sprawê do
ponownego rozpoznania, nie stwarza tym samym stanu czêœciowej

3. Rodzaje orzeczeñ apelacyjnych

prawomocnoœci wyroku (w odniesieniu do winy), s¹d merytorycz-
ny bowiem przy ponownym rozpoznawaniu sprawy jest wpraw-
dzie zwi¹zany zgodnie z art. 442 § 1 KPK granicami przekazania,
mo¿e jednak oskar¿onego uniewinniæ lub umorzyæ postêpowanie.
Nie oznacza to wszak¿e, ¿e s¹d merytoryczny mo¿e prowadziæ po-
stêpowanie dowodowe co do winy, zadawaæ oskar¿onemu pytania
lub dopuszczaæ pytania stron i ich pe³nomocników w tym przed-
miocie. Wolno mu jedynie zastanawiaæ siê nad problemem
„ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary” na p³aszczyŸnie istniej¹cych
w sprawie dowodów wzglêdnie przeprowadziæ w tym zakresie
„w³asne” uzupe³niaj¹ce postêpowanie dowodowe” – w ramach
pewnej jednak namiastki postêpowania w porównaniu z postêpo-
waniem „normalnym”, jakie prowadzi s¹d pierwszej instancji.
Wyrok uniewinniaj¹cy mo¿e zapaœæ jedynie na podstawie do-
wodów zebranych w poprzednim postêpowaniu przed s¹dem
pierwszej instancji lub w oparciu o dodatkowe dowody przepro-
wadzone w tym¿e s¹dzie, dotycz¹ce rozstrzygniêcia o karze lub in-
nym œrodku. Jak z powy¿szego widaæ, opisywana sytuacja mo¿e
zaistnieæ wyj¹tkowo, je¿eli s¹d zorientuje siê, ¿e dowody te uza-
sadniaj¹ wydanie wyroku uniewinniaj¹cego. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e
mówi¹c o „innych œrodkach”, ustawa ma na myœli wszystkie okre-
œlone w prawie karnym œrodki, a wiêc zarówno œrodki wymienione
w art. 39 KK (œrodki karne), jak i œrodki zabezpieczaj¹ce wymie-
nione w art. 93 i 94 KK (por. tezê SN – s. 111). Mo¿liwoœæ unie-
winnienia oskar¿onego jest aktualna oczywiœcie nawet wówczas,
gdy s¹d odwo³awczy uchyla wyrok tylko w czêœci dotycz¹cej
orzeczenia o œrodkach karnych wymienionych w art. 39 KK b¹dŸ
w odniesieniu do orzeczenia o zastosowaniu œrodka zabezpie-
czaj¹cego wymienionego w art. 93 i 94 KK, ale nie w czêœci do-
tycz¹cej innych rozstrzygniêæ o charakterze marginalnym (np. za-
warta w treœci wyroku decyzja o z³o¿eniu rzeczy do depozytu
s¹dowego w warunkach okreœlonych w art. 231 § 1 KPK).

Rozwa¿anie powy¿sze wskazuje na to, ¿e istniej¹ w procedurze

postêpowania odwo³awczego sytuacje, w których s¹d drugiej in-
stancji w imiê klarownoœci tego postêpowania powinien stosowaæ
zasadê uchylania zaskar¿onego orzeczenia i przekazywania spra-
wy do ponownego rozpoznania wtedy, gdy orzeczenie o uchyleniu

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

dotyczy kwestii podstawowych, odnosz¹cych siê do odpowiedzial-
noœci oskar¿onego za zarzucone mu przestêpstwo, zaœ wszelkie
marginalne czêœci orzeczenia, o ile pozwala na to zebrany materia³
dowodowy, powinny byæ korygowane w wariancie merytorycznej
zmiany wyroku – bez odsy³ania w tym zakresie sprawy do ponow-
nego rozpoznania (por. A. Kaftal, Prawomocnoœæ wyroków s¹do-
wych w polskim prawie karnym procesowym, Warszawa 1966,
s. 156–164). Opracowanie to zawiera analizê orzecznictwa S¹du
Najwy¿szego (wprawdzie odnosz¹cego siê do KPK z 1928 r., ale
aktualnego równie¿ na tle obowi¹zuj¹cej procedury karnej), który
jak siê zdaje, przychyli³ siê do wy¿ej przedstawionego stanowiska,
uznaj¹c jednoczeœnie ca³y problem za wieloznaczny i skompliko-
wany.

Szczególnym wariantem postêpowania odwo³awczego jest za-

skar¿enie i rozpoznanie apelacji tylko w czêœci dotycz¹cej po-
wództwa cywilnego. Zgodnie z tez¹ orzeczenia SN z 17.10.2001 r.
(IV KKN 466/99, OSNKW, Nr 1/2000) „w wypadku gdy s¹d
w postêpowaniu karnym, rozpatruj¹c apelacjê albo kasacjê tylko
co do rozstrzygniêcia o powództwie cywilnym, dochodzi do wnio-
sku, ¿e w tym zakresie sprawa powinna byæ rozpoznana ponownie,
to zgodnie z unormowaniem art. 16 albo art. 17 pkt 4 KPC w zw.
z art. 70 KPK, uchyla wydane w tym postêpowaniu wyroki w za-
skar¿onej czêœci, a wiêc co do powództwa cywilnego, i przekazuje
sprawê do rozpoznania w postêpowaniu cywilnym w³aœciwemu
rzeczowo i miejscowo s¹dowi rejonowemu albo okrêgowemu”.

Zagadnienie rodzaju orzeczenia s¹du odwo³awczego doty-

cz¹cego rozpoznania apelacji od uzasadnienia wyroku zosta³o
omówione w Rozdziale III. Obecnie wystarczy podkreœliæ, ¿e po-
stawiona tam teza o koniecznoœci rozpoznania apelacji w warian-
cie korekty uzasadnienia (zmiany wyroku w czêœci dotycz¹cej
uzasadnienia) przez s¹d odwo³awczy – bez stosowania wariantu
uchylenia wyroku w tej czêœci i przekazania sprawy do ponowne-
go rozpoznania (a w³aœciwie przeredagowania uzasadnienia)
s¹dowi pierwszej instancji – wydaje siê (w kontekœcie przedsta-
wionych tam wywodów) szczególnie racjonalna. Pozostaje jedynie
zagadnienie rozwa¿enia racjonalnoœci przekazywania s¹dowi me-
rytorycznemu do „przeredagowania” uzasadnienia w jego œciœle

3. Rodzaje orzeczeñ apelacyjnych

okreœlonej przedmiotowej czêœci (dotycz¹cej np. jednego z wielu
zarzutów w odniesieniu do tego samego oskar¿onego) wzglêdnie
w czêœci okreœlonej podmiotowo (dotycz¹cej jednego spoœród kil-
ku innych oskar¿onych). Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e za-
akceptowanie tej koncepcji by³oby ju¿ tylko uprawianiem „sztuki
dla sztuki” – przy jednoczesnym zbêdnym spiêtrzaniu komplikacji
w postêpowaniu odwo³awczym.

W œwietle powy¿szych wywodów art. 437 § 1 zd. drugie KPK,

dopuszczaj¹cy stosowanie wariantu „uchylenia” do uzasadnienia
wyroku, jest praktycznie niezmiernie trudny do wykonania. Prak-
tyka zdaje siê potwierdzaæ to zapatrywanie.

Podmiot wnosz¹cy apelacjê w czêœci dotycz¹cej marginalnych

rozstrzygniêæ zawartych w wyroku pierwszej instancji jest nasta-
wiony przewa¿nie – jak wykazuj¹ doœwiadczenia praktyki – na
uzyskanie orzeczenia korekcyjnego w instancji odwo³awczej. Wy-
roki takie stanowi¹ regu³ê, wyroki uchylaj¹ce nale¿¹ do orzeczeñ
wyj¹tkowych. W wypadku wydania wyroku uchylaj¹cego orze-
czenie w czêœci dotycz¹cej uzasadnienia zawarte w tym wyroku
„zapatrywanie prawne” (art. 442 § 3 KPK) jest w zasadzie równo-
znaczne z treœci¹ uzasadnienia, jakie zdaniem s¹du odwo³awczego
jest prawid³owe. Zapatrywanie jest w tym wypadku poprawionym
uzasadnieniem i przekazywanie sprawy s¹dowi pierwszej instancji
by³oby w omawianej sytuacji zwyk³ym „odbijaniem pi³eczki” – ze
szkod¹ dla ekonomii procesowej.

Omówiona powy¿ej problematyka wskazuje tak czy inaczej na

jeden jej szczególny rys: wprowadzaj¹c mo¿liwoœæ zaskar¿enia
wyroku w czêœci dotycz¹cej uzasadnienia, ustawodawca zdawa³
sobie prawdopodobnie sprawê z mo¿liwoœci wystêpowania ró¿-
nych trudnoœci interpretacyjnych (w rodzaju wy¿ej omówionych)
i pozostawi³ zagadnienie w³aœciwego stosowania instytucji roz-
s¹dkowi i wyczuciu prawnemu sêdziego orzekaj¹cego w instancji
odwo³awczej.

Nale¿y w tym miejscu – dla porz¹dku – stwierdziæ, ¿e s¹d

odwo³awczy, orzekaj¹c tylko w przedmiocie rozpoznania apelacji
od uzasadnienia wyroku, czyni to w formie postanowienia, a nie
wyroku – zgodnie z treœci¹ art. 456 KPK interpretowanym
a contrario. Wypowiada siê na ten temat S¹d Najwy¿szy w uchwa-

Czêœæ I. Rozdzia³ V. Sposób wykonywania kontroli odwo³awczej...

le z 20.10.1999 r. (I KZP 3/99 – OSNKW, Nr 2, poz. 71) o brzmie-
niu nastêpuj¹cym: „Sformu³owanie zawarte w art. 456 KPK ozna-
cza, ¿e s¹d odwo³awczy orzeka w formie wyroku tylko wtedy, gdy
utrzymuje w mocy, zmienia lub uchyla zaskar¿ony wyrok s¹du
pierwszej instancji: a contrario, s¹d odwo³awczy orzeka w formie
postanowienia wtedy, gdy rozstrzyga merytorycznie, po przepro-
wadzeniu rozprawy, apelacjê z³o¿on¹ od samego uzasadnienia wy-
roku”.

3. Rodzaje orzeczeñ apelacyjnych

Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze

– zarzuty apelacyjne

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

1. Procesowa istota zarzutu apelacyjnego

1. Procesowa istota zarzutu apelacyjnego

Problematyka przyczyn odwo³awczych nale¿y do centralnych

zagadnieñ postêpowania odwo³awczego, obejmuj¹cego, jak wia-
domo, apelacjê i za¿alenie. W naszych rozwa¿aniach, których
przedmiotem jest apelacja, przyczyny odwo³awcze bêd¹ okreœlane
jako przyczyny apelacyjne, aczkolwiek nazwa ta jest w literaturze
umowna, przyjête jest bowiem równie¿ okreœlenie „podstawy
odwo³awcze” i ich odpowiednik „podstawy apelacyjne” (por.
T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postêpowanie karne, Warszawa
1999, s. 707). Z kolei przez zarzuty apelacyjne nale¿y rozumieæ
zawarte w apelacji strony (w skardze apelacyjnej) twierdzenia
o uchybieniach, jakich dopuœci³ siê s¹d pierwszej instancji w treœci
wydanego przez siebie wyroku, z samego zaœ okreœlenia „uchybie-
nie” twierdzenie to zawiera ocenê negatywn¹.

Istota zarzutu apelacyjnego wyra¿a siê w tym, ¿e jest on w obo-

wi¹zuj¹cym systemie odwo³awczym jedynie twierdzeniem strony
o istniej¹cym uchybieniu i jego rola sprowadza siê do zasygnalizo-
wania s¹dowi drugiej instancji tego uchybienia. Rola o tyle istotna,
¿e s¹d odwo³awczy jest z mocy art. 433 § 2 KPK „obowi¹zany
rozwa¿yæ wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w œrodku
odwo³awczym...”. Zarzut apelacyjny nie zakreœla natomiast granic
apelacji i okreœlenie, ¿e „s¹d odwo³awczy rozpoznaje sprawê
w granicach œrodka odwo³awczego...” (art. 433 § 1 KPK), nie
oznacza, i¿ treœæ zarzutu ma w tym wzglêdzie jakiekolwiek zna-
czenie (inaczej P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 536). Dodatko-
wym argumentem za przyjêciem takiego stanowiska jest treœæ
art. 427 § 2 KPK, który powinnoœci¹ (nie obowi¹zkiem) wskaza-

nia zarzutów obarcza jedynie autora apelacji bêd¹cego „podmio-
tem kwalifikowanym”, zwalnia zaœ od tej powinnoœci „stronê
zwyk³¹” (art. 427 § 1 KPK). Oznacza to, ¿e w tym ostatnim
uk³adzie s¹d odwo³awczy rozpoznaje apelacjê, mimo ¿e nie wska-
zuje ona w ogóle ¿adnych zarzutów. W obecnym systemie bowiem
s¹d odwo³awczy rozpoznaje apelacjê wprawdzie „w granicach
œrodka odwo³awczego”, ale bierze pod uwagê wy³¹cznie istniej¹ce
i zauwa¿one uchybienia – niezale¿nie od tego, czy strona pod-
nios³a te uchybienia w formie zarzutów odwo³awczych, czy te¿
tego nie uczyni³a. Stanowisko ustawy procesowej sprowadza siê
w omawianym zagadnieniu do tego, ¿e wydobycie przez stronê
pope³nionych przez s¹d pierwszej instancji uchybieñ i zasygnali-
zowanie ich w formie zarzutów apelacyjnych ma sens jedynie wte-
dy, gdy czyni to dzia³aj¹cy na jej rzecz „podmiot kwalifikowany”,
tylko ten podmiot daje bowiem rêkojmiê w³aœciwego stosowania
prawa. Instytucja podnoszenia zarzutów ma zapobiegaæ takim sy-
tuacjom, w których s¹d odwo³awczy nie jest w stanie sam zauwa-
¿yæ konkretnych, dyskwalifikuj¹cych kontrolowany wyrok uchy-
bieñ. W takim ujêciu podmiot ten (adwokat) dzia³a zarówno w in-
teresie zastêpowanej strony, jak i w interesie wymiaru sprawiedli-
woœci. W takim równie¿ ujêciu adwokat jest obarczony dokona-
niem analizy postêpowania i treœci wyroku s¹du pierwszej instan-
cji pod k¹tem ewentualnych uchybieñ stanowi¹cych podstawê za-
rzutów apelacyjnych.

Problematyka zarzutów wysuniêtych w apelacji przez podmiot

„kwalifikowany” powinna byæ rozwa¿ona równie¿ w p³aszczyŸnie
skutków procesowych, w sytuacji gdy podmiot ten nie wype³ni po-
winnoœci zamieszczenia zarzutów w skardze apelacyjnej lub ina-
czej – gdy sporz¹dzi apelacjê tak, jak mo¿e to uczyniæ „strona
zwyk³a”. Nale¿y w tym miejscu stwierdziæ, ¿e art. 427 § 2 zd. dru-
gie KPK mo¿na umieœciæ w kategorii lex imperfecta, poniewa¿ nie
zawiera ¿adnych rygorów na wypadek niezastosowania siê do jego
treœci, tj. niewskazania zarzutów i nieprzytoczenia uzasadnienia
apelacji. Równie¿ z innych przepisów dotycz¹cych postêpowania
odwo³awczego (np. art. 429 i 430 KPK) nie wynika, by nieprzyto-
czenie w petitum apelacji zarzutów lub niedo³¹czenie uzasadnienia
powodowa³o pozostawienie tego œrodka odwo³awczego bez rozpo-

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

znania. W takim uk³adzie nasuwa siê pytanie, czy mo¿e tu mieæ
ewentualne zastosowanie norma art. 120 KPK dopuszczaj¹ca mo-
¿liwoœæ konwalidacji apelacji (przez przytoczenie zarzutów lub
uzasadnienia) na wezwanie organu procesowego, w tym wypadku
s¹du – pod rygorem pozostawienia tego œrodka odwo³awczego bez
biegu. OdpowiedŸ na to pytanie uzale¿niona jest od tego, czy nie-
przytoczenie zarzutów lub uzasadnienia przez podmiot kwalifiko-
wany mo¿na w œwietle powy¿szych wywodów uznaæ za brak tego
rodzaju, ¿e pismo nie mo¿e otrzymaæ biegu (art. 120 § 1 KPK).
Prawid³owa wyk³adnia tego przepisu sprowadza siê do tezy, ¿e
pismo nie mo¿e otrzymaæ biegu jedynie wtedy, gdy„istnienie bra-
ku uniemo¿liwia merytoryczne ustosunkowanie siê do wniesio-
nego pisma (P. Hofmañski i in., op. cit., t. I, s. 521). Ten ostatni
przepis w po³¹czeniu z normami art. 427 § 2, 428, 429, a przede
wszystkim art. 439 i 440 KPK, uzasadnia twierdzenie, ¿e z powo-
du omawianych braków apelacja podmiotu kwalifikowanego nie
mo¿e byæ pozbawiona biegu. Oznacza to, ¿e mimo omówionych
mankamentów apelacja taka mo¿e i powinna byæ rozpoznana. Tak
wiêc do apelacji adwokackiej bez sprecyzowanych zarzutów i bez
uzasadnienia nie ma równie¿ zastosowania art. 120 § 2 KPK,
tj. nie mo¿e byæ ona uznana za pismo procesowe „bezskuteczne”,
po pierwsze, z racji zupe³nej nieokreœlonoœci tego terminu, po wtó-
re, z uwagi na fakt, ¿e problematyka dopuszczalnoœci apelacji zo-
sta³a uregulowana przez inne, cytowane powy¿ej przepisy, za-
mieszczone w Rozdziale 48 i 49 KPK, stanowi¹ce w stosunku do
art. 120 KPK lex specialis. Inne potraktowanie problemu by³oby
sprzeczne równie¿ z rozwi¹zaniami modelowymi postêpowania
odwo³awczego, omówionymi ju¿ w rozwa¿aniach wstêpnych.

W orzecznictwie pojawiaj¹ siê niekiedy pogl¹dy stawiaj¹ce za-

gadnienie w ca³kowicie odmiennej koncepcji procesowej. Mo¿na tu
dla przyk³adu przytoczyæ wyrok S¹du Apelacyjnego w £odzi z na-
stêpuj¹c¹ tez¹: „Warunkiem przyjêcia i merytorycznego rozpozna-
nia œrodka odwo³awczego z³o¿onego przez podmiot kwalifikowany
jest wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygniêciu i uzasadnienie
ich oraz wniosków odwo³awczych. W uzasadnieniu skargi uchybie-
nia te musz¹ byæ wykazane. Nie ma innej drogi do ich stwierdzenia
przez s¹d odwo³awczy (chyba ¿e wyst¹pi¹ przyczyny wzruszenia

1. Procesowa istota zarzutu apelacyjnego

rozstrzygniêcia brane pod uwagê z urzêdu” (wyr. SA z 26.10.2000 r.,
II Aka 171/00, Prok. i Pr. 2001, Nr 9, poz. 26).

Teza powy¿sza zosta³a przytoczona jedynie w tym celu, by

sk³oniæ autorów skarg apelacyjnych do kierowania siê przede
wszystkim treœci¹ odpowiednich przepisów procedury karnej. Nie
ulega bowiem, jak siê zdaje, w¹tpliwoœci, ¿e powy¿sze orzeczenie,
uznaj¹ce przytoczenie zarzutów i uzasadnienia przez podmiot
kwalifikowany za warunek przyjêcia i rozpoznania œrodka
odwo³awczego, jest wynikiem ca³kowitego nieporozumienia.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e o ile nieprzytoczenie przez adwokata

– obroñcê oskar¿onego – zarzutów i niedo³¹czenie uzasadnienia
jest z punktu widzenia procedury karnej tylko niewype³nieniem
powinnoœci procesowej (której skutki mog¹ byæ w trybie art. 120
KPK, jak wynika z poprzednich wywodów, naprawione), o tyle
z punktu widzenia prawa o adwokaturze z 1982 r. (t.j. Dz.U.
z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.) niewykonanie tych czynnoœci
mo¿e byæ uznane za postêpowanie stanowi¹ce istotne naruszenie
obowi¹zków zawodowych, daj¹ce podstawê do zastosowania kon-
sekwencji dyscyplinarnych. Skarga apelacyjna, w której podmiot
kwalifikowany (adwokat) nie przytacza na jej poparcie zarzutów
apelacyjnych oraz uzasadnienia, jest bowiem w istocie ca³kowicie
bezwartoœciow¹ atrap¹ tego pisma procesowego, pozoruj¹c¹ tylko
przez sw¹ nazwê czynnoœæ rzeczywist¹.

Nale¿y jednak przy tej okazji przypomnieæ, ¿e niewykonanie

owych czynnoœci przez oskar¿onego i jego obroñcê nie zamyka im
drogi do przytoczenia zarzutów i uzasadnienia apelacji w toku dal-
szego postêpowania odwo³awczego z uwagi na fakt, ¿e zarzut
odwo³awczy, wysuniêty przez te podmioty, spe³nia jedynie funkcjê
sygna³u o istnieniu okreœlonych uchybieñ w postêpowaniu i wyro-
kowaniu s¹du pierwszej instancji. Mog¹ to uczyniæ a¿ do zakoñ-
czenia tego postêpowania (w formie pisemnej lub ustnej) – z uwa-
gi na fakt, ¿e s¹d odwo³awczy, jak to ju¿ zosta³o odnotowane,
uchyla lub zmienia zaskar¿one orzeczenie, gdy stwierdzi istnienie
uchybieñ (zasygnalizowanych przez strony lub innych, których
sam siê dopatrzy) wzglêdnie utrzymuje wyrok w mocy, jeœli uchy-
bieñ siê nie dopatrzy, choæby by³y one sygnalizowane przez strony
w formie zarzutów odwo³awczych.

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

Inna jest oczywiœcie sytuacja, w której strona czynna, bêd¹ca

podmiotem kwalifikowanym (prokurator lub pe³nomocnik), za-
skar¿y³a wyrok na niekorzyœæ oskar¿onego bez wskazania w ape-
lacji pisemnej jakichkolwiek zarzutów odwo³awczych. Z mocy
uregulowania zawartego w art. 434 § 1 zd. drugie KPK s¹d
odwo³awczy nie mo¿e wtedy orzec na niekorzyœæ oskar¿onego,
choæby dopatrzy³ siê istnienia w postêpowaniu i wyroku s¹du
pierwszej instancji uchybieñ, chyba ¿e s¹ to uchybienia wymienio-
ne w art. 439 KPK (bezwzglêdne powody odwo³awcze). Podnie-
sienie uchybieñ jako zarzutów apelacyjnych dopiero na rozprawie
(obojêtnie – w formie pisemnej lub ustnej) nie rodzi ¿adnych
ujemnych skutków dla oskar¿onego. O ograniczeniach por. s. 39
(art. 434 § 3).

Mimo tak liberalnego, jak siê okazuje, podejœcia ustawy proce-

sowej do problematyki zarzutów, spe³niaj¹ one donios³¹ funkcjê
w postêpowaniu odwo³awczym. Nie ulega bowiem w¹tpliwoœci,
¿e s¹d drugiej instancji, zdany tylko na w³asne poszukiwania
ewentualnych uchybieñ, bez pomocy stron procesowych, nie
by³by w stanie przeprowadziæ prawid³owej kontroli instancyjnej
wyroku s¹du merytorycznego, a tym samym zrealizowaæ celów
procesu karnego okreœlonych w art. 2 KPK.

2. Zarzuty „wzglêdne” i „bezwzglêdne”

2. Zarzuty „wzglêdne” i „bezwzglêdne”

Okreœlony wy¿ej podzia³ zarzutów na dwie grupy zosta³ opa-

trzony cudzys³owem z uwagi na fakt, ¿e okreœlenie „zarzut
wzglêdny” i „zarzut bezwzglêdny” jest umowne i daje siê wypro-
wadziæ z wyk³adni a contrario art. 439 § 1 KPK w stosunku do
art. 438 KPK. Z treœci tego pierwszego przepisu wynika, ¿e s¹d
odwo³awczy w razie stwierdzenia okreœlonych uchybieñ, jeszcze
przed rozpraw¹ (na posiedzeniu) „niezale¿nie od granic zaskar¿e-
nia i podniesionych zarzutów oraz wp³ywu uchybienia na treœæ
orzeczenia, uchyla zaskar¿one orzeczenie”. Uchybienia zgrupowa-
ne w treœci art. 438 takich skutków nie rodz¹, co powoduje, ¿e po-
dzia³ na zarzuty wzglêdne i bezwzglêdne „przyj¹³ siê” w termino-
logii procesowej jako podzia³ w opisanym uk³adzie uzasadniony
i logiczny z uwagi na tak okreœlon¹ i ca³kowicie zdecydowan¹ dy-

2. Zarzuty „wzglêdne” i „bezwzglêdne”

ferencjacjê zarzutów zawart¹ w samej ustawie. Kryteria tego po-
dzia³u nie zmieniaj¹ siê od lat w literaturze i orzecznictwie (por.
H. Rajzman, O w³aœciw¹ kwalifikacjê zarzutów rewizyjnych, PiP
1953, Nr 2, s. 422, S. Pawela, Wzglêdne przyczyny odwo³awcze,
Warszawa 1970, s. 15–16, P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 536
i 552). Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e o ile zarzuty „bezwzglêd-
ne” wynikaj¹ce z treœci art. 439 § 1 KPK maj¹ charakter jednorod-
ny (w zakresie skutków stwierdzenia uchybienia przez s¹d
odwo³awczy), o tyle zarzuty „wzglêdne” (art. 438 KPK) jednorod-
noœci takiej nie wykazuj¹. W treœci tego ostatniego przepisu istnie-
je zasadnicza ró¿nica miêdzy podstawami odwo³awczymi wymie-
nionymi w pkt 1 i 4, a podstawami z pkt 2 i 3. Podstawowa cecha
podstawy wzglêdnej (wp³yw uchybienia na treœæ wyroku) odnosi
siê nie do wszystkich wymienionych w przepisie uchybieñ: waru-
nek hipotetycznego zwi¹zku przyczynowego miêdzy uchybieniem
a treœci¹ orzeczenia jest zamieszczony jedynie przy obrazie przepi-
sów postêpowania (pkt 2) i przy b³êdzie w ustaleniach faktycznych
(pkt 3). Powstaje zatem problem, czy w razie stwierdzenia obrazy
przepisów prawa materialnego, wzglêdnie ra¿¹cej niewspó³mier-
noœci kary lub nies³usznego zastosowania albo niezastosowania
œrodka zabezpieczaj¹cego lub innego œrodka, s¹d odwo³awczy jest
zwolniony z obowi¹zku badania istnienia omawianego zwi¹zku
przyczynowego, czy te¿ mimo milczenia ustawy na ten temat obo-
wi¹zkiem tym jest obarczony.

Problem ten ma istotne znaczenie dla podmiotu kwalifikowa-

nego – autora apelacji, w zale¿noœci bowiem od jego rozstrzygniê-
cia stanie on przed wyborem zasygnalizowania wymienionych
uchybieñ w formie zarzutu apelacyjnego z jednoczesnym wykaza-
niem mo¿liwoœci ich wp³ywu na treœæ wyroku, b¹dŸ te¿ tylko po-
stawienia zarzutu bez wdawania siê w rozwa¿ania na temat
zwi¹zku przyczynowego.

Rozwi¹zanie tego problemu na tle redakcji art. 438 pkt 4 KPK

nie powinno nastrêczaæ trudnoœci. Uznanie wymierzonej przez s¹d
a quo kary za ra¿¹co niewspó³miern¹ lub omy³ka w zakresie œrod-
ków jest równoznaczna ze stwierdzeniem, ¿e wyrok jest niepra-
wid³owy z racji zbyt ³agodnej lub zbyt surowej represji, co odnosi
siê równie¿ do omy³ek co do œrodków. Stwierdzenie uchybienia

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

jest wiêc eo ipso stwierdzeniem wady wyroku. Mo¿na w tym rozu-
mowaniu pójœæ jeszcze o krok dalej i postawiæ tezê, ¿e w tym przy-
padku sama treœæ wyroku jest uchybieniem, co sprawia, ¿e waru-
nek w postaci koniecznoœci badania zwi¹zku przyczynowego
by³by bezsensowny. Autor apelacji nie powinien zatem zajmowaæ
siê tym zagadnieniem przy konstruowaniu zarzutu na podstawie
art. 438 pkt 4 KPK, samo bowiem postawienie zarzutu wyczerpuje
istotê zagadnienia.

Jeœli zaœ chodzi o obrazê przepisów prawa materialnego,

(art. 438 pkt 1 KPK), to te¿ wystêpuje ona w treœci wyroku, odnosi
siê bowiem nie do czynnoœci s¹du, ale do jego myœlowego procesu
stosowania prawa do ustalonego ju¿ stanu faktycznego sprawy.
Generalnie nale¿y przyj¹æ, ¿e obraza prawa materialnego ma zaw-
sze wp³yw na treœæ orzeczenia, powo³ane bowiem w jego treœci
prawo tworzy w³aœnie to orzeczenie.

Rozumowaniu temu mo¿na przeciwstawiæ przyk³ad pozorne-

go braku takiego wp³ywu. B³êdne np. zakwalifikowanie przez
s¹d pierwszej instancji czynu oskar¿onego jako przestêpstwa
z art. 197 § 1 KK, gdy tymczasem w rzeczywistoœci sprawca
pope³ni³ przestêpstwo z art. 197 § 3 KK, mo¿e niejednokrotnie
nie mieæ ¿adnego wp³ywu na wymiar kary, gdy kara wymierzona
na podstawie przepisu wadliwie zastosowanego jest s³uszna rów-
nie¿ w œwietle kwalifikacji prawid³owej (chodzi tu o poprawienie
b³êdnej kwalifikacji prawnej w ramach art. 455 KPK przy rozpo-
znaniu apelacji na niekorzyœæ oskar¿onego). Brak wp³ywu na
treœæ wyroku jest tu istotnie pozorny, w opisanym przyk³adzie
bowiem mo¿na wykazaæ jedynie brak wp³ywu na wymiar kary
w wyroku skazuj¹cym. Treœci¹ takiego wyroku jest jednak nie
tylko rozstrzygniêcie co do kary, ale równie¿ „dok³adne okreœle-
nie przypisanego oskar¿onemu czynu oraz jego kwalifikacji
prawnej”, ze wskazaniem „zastosowanych przepisów ustawy
karnej” (art. 413 § 1 pkt 6 i § 2 pkt 1 i 2 KPK). Sama wiêc b³êdna
kwalifikacja prawna – nawet bez wp³ywu na wymiar kary – jest
wad¹ wyroku, któr¹ nale¿y usun¹æ przez jego zmianê.

Tak wiêc równie¿ w wypadku obrazy przepisów prawa mate-

rialnego autor apelacji nie powinien budowaæ na tej podstawie
zarzutu z punktu widzenia jego wp³ywu na treœæ wyroku, gdy¿

2. Zarzuty „wzglêdne” i „bezwzglêdne”

wp³yw ten wynika z natury uchybienia. Przemilczenie przez usta-
wê w pkt 1 i 4 art. 438 KPK zagadnienia „wp³ywu na treœæ orze-
czenia” nie jest dzie³em przeoczenia, ale po prostu wyrazem
œwiadomego spojrzenia na istotê tych uchybieñ.

Przedstawiona powy¿ej analiza treœci pkt 1 i 4 art. 438 KPK

w kontekœcie z treœci¹ art. 439 § 1 KPK, (grupuj¹cym przyczyny
bezwzglêdne) upowa¿nia do twierdzenia, ¿e opisane w tych pun-
ktach przyczyny odwo³awcze, aczkolwiek teoretycznie zaszuflad-
kowane do katalogu przyczyn wzglêdnych, wykazuj¹ wiêcej zbie-
¿noœci z przyczynami bezwzglêdnymi ni¿ z przyczynami wzglêd-
nymi. Obraza przepisów prawa materialnego i ra¿¹ca nie-
wspó³miernoœæ kary oraz b³¹d co do œrodków jest w istocie czymœ
poœrednim miêdzy obu rodzajami przyczyn w tym znaczeniu, ¿e
nie stanowi ona przyczyny „oczywiœcie wzglêdnej” (tak jak uchy-
bienia okreœlone w art. 438 pkt 2 i 3 KPK) ani „oczywiœcie bez-
wzglêdnej” (tak jak uchybienia okreœlone w art. 439 § 1 KPK).
W ramach niniejszego opracowania szersze omówienie tego za-
gadnienia jest niemo¿liwe, nale¿y jednak przy sporz¹dzaniu apela-
cji mieæ na uwadze zupe³nie specyficzny charakter przyczyn bez-
wzglêdnych wymienionych w tym ostatnim przepisie, a zw³aszcza
jednorodzajowoœæ tych przyczyn i ich powi¹zanie z treœci¹ art. 438
pkt 2 KPK. Przyczyny z art. 439 § 1 KPK s¹ jednak zupe³nie spe-
cyficzn¹ obraz¹ przepisów postêpowania, przy czym ich „bez-
wzglêdnoœæ” wynika z rangi tej obrazy, abstrahuj¹cej od konkret-
nego postêpowania i jego ewentualnych wad, ale odnosz¹cej siê do
warunków procesowych, jakie musz¹ byæ zachowane we wszyst-
kich tocz¹cych siê postêpowaniach pod sankcj¹ pozbawienia ich
mocy „niezale¿nie od granic zaskar¿enia i podniesionych zarzu-
tów”. Adekwatnym kryterium rozró¿nienia tych przyczyn jest
„wewnêtrzny” charakter przyczyn z art. 438 pkt 2 KPK w przeci-
wieñstwie do charakteru „zewnêtrznego” przyczyn z art. 439 § 1
KPK. Z tego wzglêdu przyczyny opisane w tym ostatnim przepisie
wymagaj¹ odrêbnego, dok³adniejszego omówienia w toku póŸniej-
szych rozwa¿añ.

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

3. Zarzuty oparte na nowych faktach i dowodach

3. Zarzuty oparte na nowych faktach i dowodach

Potrzeba omówienia problematyki prezentowania w postêpo-

waniu odwo³awczym nowych faktów i przytoczonych na ich po-
parcie dowodów wynika z nowatorskiego rozwi¹zania zawartego
w art. 427 § 3 KPK, nieznanego w poprzednim Kodeksie postêpo-
wania karnego, aczkolwiek równie¿ na tle dawnej ustawy postêpo-
wanie dowodowe prowadzone w s¹dzie drugiej instancji by³o
w omawianym zakresie dopuszczalne w oparciu o za³o¿enia syste-
mowe.

Struktura systemowa postêpowania odwo³awczego w procedu-

rze karnej zosta³a ukszta³towana w ten sposób, ¿e zarzuty zamiesz-
czone w œrodku odwo³awczym stawiane s¹ „rozstrzygniêciu”,
a nie s¹dowi, który wyda³ zaskar¿ony wyrok (art. 427 § 2 KPK).
W takim ujêciu przedmiotem zarzutów nie jest okreœlony sk³ad
s¹dz¹cy w danej sprawie, ale jego twór – orzeczenie bêd¹ce oczy-
wiœcie wynikiem b³êdów dotycz¹cych procedowania, rozumowa-
nia i oceny materia³u dowodowego, dokonanej przez cz³owieka
– sêdziego orzekaj¹cego. Celem, na osi¹gniêcie którego nastawia
siê kontrola odwo³awcza, jest prawid³owa ostatnia wersja orzecze-
nia prawomocnego – uzyskana w sposób mo¿liwie najprostszy.
Dopuszczalnoœæ prezentowania przez stronê w instancji odwo³aw-
czej nowych faktów jest wynikiem dostrze¿enia przez ustawodaw-
cê sytuacji, w której wyrok s¹du pierwszej instancji w dacie jego
wydania nie zawiera³ jakichkolwiek uchybieñ i by³ ca³kowicie pra-
wid³owy, natomiast w dacie sporz¹dzania i sk³adania apelacji – na
skutek zmian, jakie zaistnia³y w œwiecie faktów, sta³ siê orzecze-
niem niespe³niaj¹cym postulatu orzeczenia s³usznego i sprawiedli-
wego. Dla ilustracji problemu ka¿dy obroñca w sprawach karnych
móg³by przytoczyæ wiele przyk³adów. Oto dwa z nich:

Przyk³ad pierwszy:
Wyrokiem s¹du pierwszej instancji zosta³a oskar¿onemu wy-

mierzona kara dwóch lat pozbawienia wolnoœci za przestêpstwo
z art. 197 § 1 KK (zgwa³cenie). Po zapadniêciu tego, zreszt¹ ca³ko-
wicie prawid³owego wyroku, a przed wniesieniem apelacji, zaist-
nia³ nowy fakt i to bardzo istotny: oskar¿ony zawar³ zwi¹zek
ma³¿eñski z pokrzywdzon¹. Kara dwóch lat pozbawienia wolnoœci

3. Zarzuty oparte na nowych faktach i dowodach

by³a w chwili orzekania wspó³mierna do przypisanego mu czynu,
obecnie jednak, po przedstawieniu przez oskar¿onego nowego fak-
tu w postaci urzêdowego zaœwiadczenia o zawarciu zwi¹zku
ma³¿eñskiego, jest z pewnoœci¹ ra¿¹co niewspó³mierna (art. 438
pkt 4 KPK), co daje mu podstawê do postawienia zarzutu ra¿¹cej
niewspó³miernoœci z wnioskiem o warunkowe zawieszenie wyko-
nania tej kary.

Przyk³ad drugi:
Wyrokiem s¹du pierwszej instancji oskar¿ony zosta³ uznany za

winnego i skazany z art. 209 § 1 KK za uporczywe uchylanie siê
od obowi¹zku alimentowania nieœlubnego dziecka, ale po zapad-
niêciu tego wyroku, a przed wniesieniem apelacji, S¹d Najwy¿szy
w Izbie Cywilnej, uwzglêdniaj¹c jego kasacjê, orzek³, ¿e oskar¿o-
ny nie jest ojcem dziecka. Novum w postaci wyroku S¹du Najwy¿-
szego wskazuje, ¿e orzeczenie pierwszej instancji jest dotkniête
b³êdem w ustaleniach faktycznych w takim oczywiœcie ujêciu, i¿
ustalenie to nie odpowiada obiektywnej rzeczywistoœci w dacie
orzekania przez s¹d odwo³awczy – mimo ca³kowitej poprawnoœci
w zakresie tych ustaleñ dokonanych przez s¹d merytoryczny.
Oskar¿ony podniesie w tym wypadku zarzut b³êdu w ustaleniach
faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku (art. 438 pkt 3 KPK)
i zasadnie bêdzie siê domaga³ od s¹du odwo³awczego zmiany za-
skar¿onego wyroku przez uniewinnienie go od pope³nienia zarzu-
canego mu aktem oskar¿enia czynu.

W obu wymienionych przyk³adach nie trzeba by by³o nawet,

jak siê zdaje, uciekaæ siê do normy art. 440 KPK, aczkolwiek
powo³anie siê równie¿ na ten przepis nie by³oby b³êdem.

Warto przy tej okazji zauwa¿yæ, ¿e bez mo¿liwoœci powo³ywa-

nia siê w zarzucie odwo³awczym na nowe fakty i dowody przed
s¹dem drugiej instancji oskar¿ony z przyk³adu pierwszego (art. 197
§ 1 KK) nie mia³by podstawy prawnej do ubiegania siê o wznowie-
nie postêpowania (por. art. 540 § 1 pkt 2 lit a) i b) KPK). Móg³by
rozwi¹zaæ swój problem jedynie w drodze ubiegania siê o ³askê.

Z opisanych powy¿ej wzglêdów instytucja nowych dowodów

w instancji odwo³awczej jest szczególnie istotna dla oskar¿onego
i jego obroñcy ze wzglêdu na mo¿liwoœæ „skrótowego” korygowa-
nia wyroków pierwszej instancji – bez potrzeby uchylania wyroku

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

i przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania. Nie oznacza
to oczywiœcie, ¿e niekiedy i ta ostatnia ewentualnoœæ musi byæ bra-
na pod uwagê, je¿eli przeprowadzenie nowego dowodu w drugiej
instancji oka¿e siê niemo¿liwe w œwietle wymogów wynikaj¹cych
z treœci art. 452 KPK.

4. Metodyka podnoszenia zarzutów odwo³awczych

4. Metodyka podnoszenia zarzutów odwo³awczych

Swoistym, ale tylko pozornym paradoksem by³oby twierdze-

nie, ¿e procedura karna nie zawiera zwartego systemu zarzutów
odwo³awczych, poniewa¿ ustawa w sposób konkretny na ten temat
siê nie wypowiada. System taki istnieje jako odbicie systemu przy-
czyn odwo³awczych, adresowanych w treœci art. 438 i 439 KPK
bezpoœrednio do s¹du drugiej instancji, poœrednio zaœ do stron pro-
cesowych. Strona procesowa przyczynê odwo³awcz¹ przyobleka
po prostu w formê zarzutu odwo³awczego, co tym samym narzuca
jej tak¹ sam¹ dyscyplinê w doborze zarzutów odwo³awczych, ja-
kiej podlega s¹d drugiej instancji w doborze przyczyn. Obu zainte-
resowanym podmiotom nie wolno wyjœæ poza ramy strukturalne
okreœlonej przyczyny (zarzutu) oraz poza wymienion¹ w cytowa-
nych przepisach liczbê przyczyn (zarzutów), co oznacza, ¿e jest to
katalog zamkniêty, niepodlegaj¹cy poszerzeniom lub uzupe³nie-
niom. Nie istniej¹ zreszt¹ jakiekolwiek racjonalne powody do
ustawowego poszerzania tego katalogu, w jego ramach mieszcz¹
siê bowiem wszelkie mo¿liwe uk³ady procesowe, wynikaj¹ce z po-
trzeb teorii i praktyki postêpowania karnego.

5. Rodzaj uchybienia s¹du pierwszej instancji a zarzut
odwo³awczy

5. Rodzaj uchybienia s¹du pierwszej instancji...

Zarzuty mog¹ siê odnosiæ tylko do uchybieñ s¹du pierwszej in-

stancji, a wiêc do jego postêpowania lub wyrokowania, poniewa¿
¿adna ze skatalogowanych w art. 438 i 439 KPK przyczyn
odwo³awczych poza te ramy nie wychodzi. Na ogóln¹ liczbê czte-
rech kategorii uchybieñ, jakie s¹ wymienione w art. 438 KPK, trzy
z nich mog¹ byæ pope³nione wy³¹cznie przez s¹d (obraza prawa

5. Rodzaj uchybienia s¹du pierwszej instancji...

materialnego – pkt 1, b³¹d w ustaleniach faktycznych – pkt 3
i ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary – pkt 4), natomiast tylko jedno
(obraza przepisów postêpowania – pkt 2) – równie¿ przez organy
postêpowania przygotowawczego. Jeœli chodzi o katalog bez-
wzglêdnych przyczyn odwo³awczych (art. 439 KPK), odnosz¹cy
siê do szczególnie ciê¿kich naruszeñ prawa procesowego, to jego
materia obraca siê ju¿ tylko w krêgu uchybieñ, jakich mo¿e siê do-
puœciæ wy³¹cznie s¹d, a nie inne organy procesowe.

Mo¿liwoœæ podniesienia zarzutu obrazy przepisów postêpowa-

nia w ramach art. 438 pkt 2 KPK jest jednak ograniczona w tym
znaczeniu, ¿e mo¿e dotyczyæ tylko obrazy pope³nionej przez s¹d
i tylko wtedy, gdy zachodzi hipotetyczny chocia¿by wp³yw tej ob-
razy na treœæ wyroku. Obraza przepisów postêpowania pope³niona
przez organy postêpowania przygotowawczego w stadium jego
trwania mo¿e byæ podniesiona w formie zarzutu jedynie wtedy,
gdy przeniknê³a do postêpowania jurysdykcyjnego i przez s¹d
orzekaj¹cy nie zosta³a w tym postêpowaniu konwalidowana,
wzglêdnie wtedy, gdy nie zosta³a konwalidowana, ale na treœæ wy-
roku nie mia³a ¿adnego wp³ywu. Prawid³owoœæ bowiem postêpo-
wania jurysdykcyjnego oraz nienaganna treœæ wyroku pozwalaj¹
na przejœcie do porz¹dku nad wszelkimi nieprawid³owoœciami
wczeœniejszych stadiów postêpowania karnego. Rozumowanie to
nie ma, jak wiadomo, zastosowania do naruszenia przepisów po-
stêpowania wymienionych w art. 439 § 1 KPK.

6. Zarzuty „mieszane – po³¹czone”

6. Zarzuty „mieszane – po³¹czone”

W literaturze zadomowi³o siê pojêcie tzw. zarzutów miesza-

nych, które s¹ podnoszone wtedy, gdy zdaniem autora apelacji jed-
no uchybienie s¹du pierwszej instancji wyczerpuje dwie lub wiê-
cej przyczyn odwo³awczych (por. A. Ferenc, Rewizja strony
w procesie karnym, Warszawa 1979, s. 51) lub inaczej – gdy jedno
uchybienie jest w apelacji atakowane przez podniesienie dwóch
lub wiêkszej liczby zarzutów odwo³awczych. Problem wymaga
g³êbszego wyjaœnienia, w szczególnoœci w zakresie udzielenia od-
powiedzi na pytanie, czy rzeczywiœcie jedno okreœlone uchybienie
s¹du mo¿e stanowiæ w zasadzie tylko jedn¹ przyczynê odwo³aw-

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

cz¹, a wiêc znaleŸæ odzwierciedlenie tylko w jednym zarzucie,
i czy w prawid³owo sporz¹dzonej apelacji jest miejsce dla zarzutu
zwanego umownie „zarzutem mieszanym”. Innymi s³owy, czy
w imiê przejrzystoœci apelacji nale¿y rygorystycznie przestrzegaæ
zasady „jedno uchybienie – jeden zarzut”, czy te¿ mo¿liwa jest
taka sytuacja, ¿e okreœlone uchybienie s¹du pierwszej instancji
„pasuje” do dwóch przyczyn odwo³awczych.

W¹tpliwoœci i trudnoœci powstaj¹ w ró¿nych uk³adach proceso-

wych. Sporo k³opotów sprawia np. uchybienie nak³adaj¹ce siê po-
zornie jednoczeœnie na przyczyny odwo³awcze z pkt 1 i 3 KPK, co
mo¿na zilustrowaæ nastêpuj¹cym przyk³adem: s¹d skaza³ oskar¿o-
nego za dokonanie zabójstwa, nie dopatrzywszy siê w jego zacho-
waniu – mimo wysuniêtej tezy obroñczej – cech dzia³ania w stanie
obrony koniecznej. W takiej sytuacji spotykamy siê niejednokrotnie
w apelacjach adwokackich z zarzutami mieszanymi, podnosz¹cymi
zarówno b³¹d w ustaleniach faktycznych (wadliwe zdaniem skar-
¿¹cego ustalenie s¹du, ¿e oskar¿ony nie dzia³a³ w stanie obrony ko-
niecznej), jak i obrazê prawa materialnego, mianowicie art. 25 § 1
KK, przez niezastosowanie tego przepisu do czynu zarzucanego
oskar¿onemu. Ten ewidentny b³¹d w sztuce konstruowania zarzutu
apelacyjnego jest wynikiem tego, ¿e autor nie dokona³ w³aœciwej
analizy sprawy w zakresie materia³u dowodowego i w zakresie pra-
wa. Gdyby to uczyni³, doszed³by z pewnoœci¹ do wniosku, ¿e:

1) s¹d nie uzna³ za w³aœciwe zastosowaæ przepisu art. 25 § 1 KK,

jego bowiem (za³ó¿my, ¿e b³êdne) ustalenia faktyczne nie uza-
sadnia³y takiego dzia³ania oskar¿onego,

2) s¹d nie zastosowa³ tego przepisu, mimo ¿e z jego (pra-

wid³owych) ustaleñ wynika, ¿e dzia³anie oskar¿onego przebie-
ga³o w warunkach obrony koniecznej.

S¹d pierwszej instancji dopuœci³ siê wiêc ewentualnie tylko

jednego z dwóch mo¿liwych w tym wypadku uchybieñ, bowiem:

1) dopuœci³ siê b³êdu w ustaleniach faktycznych ze wzglêdu na to,

¿e materia³ dowodowy dostarczy³ przes³anek do przyjêcia, i¿
zachodzi³ stan obrony koniecznej, b¹dŸ te¿

2) dopuœci³ siê obrazy przepisu art. 25 § 1 KK przez niezastoso-

wanie tej normy, w sytuacji gdy z ustaleñ w sprawie wynika³o
dzia³anie oskar¿onego w takim stanie.

6. Zarzuty „mieszane – po³¹czone”

Oczywiœcie w podanym przyk³adzie autorowi apelacji chodzi

o to, by w s¹dzie drugiej instancji zwyciê¿y³a koncepcja dzia³ania
oskar¿onego w stanie obrony koniecznej. Ale d¹¿¹c do tego, musi
siê zdecydowaæ na w³aœciwy wybór uchybienia s¹du pierwszej in-
stancji, innymi s³owy, musi ustaliæ, co jest „przyczyn¹” wadliwej
– jego zdaniem – treœci wyroku, a co „skutkiem” bêd¹cym nastêp-
stwem wynikania z tej przyczyny. W wypadku gdy mamy do czy-
nienia z b³êdem w ustaleniach faktycznych, uznajemy, ¿e uchybie-
nie to jest przyczyn¹, a obraza prawa materialnego skutkiem, który
nie mo¿e byæ przedmiotem odrêbnego zarzutu, ale który powinien
byæ szczegó³owo omówiony (w³aœnie jako skutek) w uzasadnieniu
apelacji.

Nie ulega – jak siê zdaje – w¹tpliwoœci, ¿e w opisanym

przyk³adzie, dotycz¹cym przyczyn odwo³awczych okreœlonych
w pkt 1 i 3 art. 438 KPK, ów „zbieg” zarzutów musi byæ uznany za
zbieg czysto pozorny – z przyczyn w nim opisanych, ale równie¿
dlatego, ¿e zarzut obrazy prawa materialnego (w tym wypadku art.
25 § 1 KK) mo¿e byæ podnoszony jedynie wtedy, gdy autor apela-
cji nie ma ¿adnych zastrze¿eñ do ustaleñ faktycznych. Obraza pra-
wa materialnego mo¿e byæ podniesiona jedynie wówczas, gdy s¹d
pierwszej instancji do prawid³owo ustalonego stanu faktycznego
nie stosuje w³aœciwego lub stosuje niew³aœciwy przepis prawa ma-
terialnego (o czym bardziej szczegó³owo poni¿ej). W konsekwen-
cji nale¿y uznaæ, ¿e zasada „jedno uchybienie – jeden zarzut” ma
tu niezaprzeczalne zastosowanie.

Zasada ta nie odnosi siê jednak do ca³ego katalogu przyczyn

i zarzutów odwo³awczych wymienionych w art. 438 KPK,
a w³aœciwie mo¿na powiedzieæ, ¿e jest w tym katalogu wyj¹tkiem.
I tak, odmiennie przedstawia siê zagadnienie zbiegu uchybieñ
z pkt 2 i 3 art. 438 KPK (obrazy przepisów postêpowania i b³êdu
w ustaleniach faktycznych). W literaturze spotykamy pogl¹d, ¿e
„zarzut obrazy prawa procesowego mo¿e byæ po³¹czony z zarzu-
tem b³êdu w ustaleniach faktycznych. Niejednokrotnie bowiem
wadliwoœæ poczynionych przez s¹d ustaleñ faktycznych jest rezul-
tatem nieprawid³owego zastosowania przepisów prawa proceso-
wego dotycz¹cych postêpowania dowodowego” (P. Hofmañski
i in., op. cit., t. II, s. 545). Opisany uk³ad nie stanowi jeszcze

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

regu³y, ale wynika z niew¹tpliwej, potwierdzonej przez praktykê
wspó³zale¿noœci obu uchybieñ procesowych. Ustalenia faktyczne
w sprawie to nic innego, jak przekonanie s¹du o istnieniu lub nie-
istnieniu okreœlonego stanu faktycznego, które osi¹ga siê „na pod-
stawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swo-
bodnie z uwzglêdnieniem zasad prawid³owego rozumowania oraz
wskazañ wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego” (art. 7 KPK). W ta-
kim ujêciu postêpowanie dowodowe opisane w cytowanym prze-
pisie jest niczym innym, jak dochodzeniem s¹du do ustaleñ
faktycznych. B³¹d w ustaleniach faktycznych jest jednoczesnym
stwierdzeniem, ¿e wyst¹pi³ jakiœ b³¹d w zakresie dowodów, ich
oceny przy niedostatku prawid³owego rozumowania, wskazañ
wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego. Mo¿na tu mówiæ ju¿ nie
o po³¹czeniu zarzutów, ale o ich œcis³ej integracji. Istnieje z ca³¹
pewnoœci¹ jakiœ margines b³êdu w ustaleniach faktycznych niepo-
wi¹zanego z obraz¹ przepisów postêpowania, ale margines ten jest
raczej w¹ski i mo¿e daæ o sobie znaæ w wypadkach sporadycz-
nych. Ujmuj¹c rzecz generalnie – zasada swobodnej oceny dowo-
dów, znajduj¹ca swój procesowy wyraz w treœci art. 7 KPK, mo¿e
byæ uznana za klucz do rozszyfrowania wieloznacznej i niedookre-
œlonej w swej redakcji przyczyny odwo³awczej wystêpuj¹cej pod
umownym has³em „b³¹d w ustaleniach faktycznych”.

Inna jeszcze sytuacja wynika z zarzutu ra¿¹cej niewspó³mier-

noœci kary lub b³êdu co do œrodka (pkt 4 art. 438 KPK). W takiej
sytuacji mo¿liwe jest pewne spiêtrzenie zarzutów, do zarzutu
z pkt 4 mo¿e byæ bowiem do³¹czony zarzut z pkt 3 (b³¹d w zakre-
sie ustaleñ dotycz¹cych okolicznoœci maj¹cych wp³yw na wymiar
kary) i zarzut z pkt 2 (nieprawid³owe postêpowanie dowodowe
w zakresie tych ustaleñ). Bardziej szczegó³owe uwagi dotycz¹ce
tego problemu zawarte s¹ w rozdziale nastêpnym.

Prawid³owe „ustawienie” zarzutów jest w apelacji profesjonal-

nej zadaniem szczególnie skomplikowanym, a jednoczeœnie pod-
stawowym warunkiem skutecznoœci tego œrodka odwo³awczego.
Przy zachowaniu tego warunku uzasadnienie apelacji powin-
no spe³niaæ funkcjê tylko zwiêz³ego, krótkiego komentarza do
petitum apelacji.

6. Zarzuty „mieszane – po³¹czone”

7. Konstrukcja (redakcja) zarzutu

7. Konstrukcja (redakcja) zarzutu

Wyjaœnienia wymaga problem samej konstrukcji zarzutu

odwo³awczego w petitum apelacji. Zarzut powinien byæ skonstruo-
wany w taki sposób, aby ju¿ z samej jego treœci – bez potrzeby
zagl¹dania do uzasadnienia apelacji – wynika³o jasno dla sêdziego
sprawozdawcy, o co chodzi. Prawid³owo zredagowany zarzut po-
winien sk³adaæ siê w zasadzie z dwóch czêœci, które mo¿na umow-
nie nazwaæ:

1) has³o i
2) omówienie has³a.

Has³o ma wskazywaæ uchybienie zgodnie z katalogiem przy-

czyn odwo³awczych wymienionych w art. 438, 439 i (w okreœlo-
nych sytuacjach) art. 440 KPK, omówienie zaœ – co wynika z sa-
mej nazwy – ma zawieraæ krótki opis wyjaœniaj¹cy. Jest to zadanie
mimo pozornej prostoty doœæ trudne, je¿eli siê zwa¿y, ¿e zarówno
has³o, jak i jego omówienie nie powinny w zasadzie wychodziæ
poza ramy jednego zdania.

Zilustruj¹ to nastêpuj¹ce przyk³ady oparte na katalogu przy-

czyn odwo³awczych z art. 438 KPK. Oto, jak powinna wygl¹daæ
konstrukcja zarzutu:

1) podnosz¹cego obrazê prawa materialnego:

„Zarzucam obrazê prawa materialnego, a mianowicie art. 25
§ 1 KK przez niezastosowanie tej normy do prawid³owych
ustaleñ faktycznych s¹du, z których wynika, ¿e oskar¿ony
dzia³a³ w stanie obrony koniecznej”,

2) podnosz¹cego obrazê przepisów postêpowania:

„Zarzucam obrazê przepisów postêpowania maj¹c¹ wp³yw na
treœæ wyroku, a mianowicie obrazê art. 186 KPK przez uznanie
oskar¿onego za winnego pope³nienia zarzucanego mu czynu
w oparciu o ustalenia faktyczne dokonane na podstawie zeznañ
œwiadka X (¿ony oskar¿onego), z³o¿onych w postêpowaniu
przygotowawczym, mimo ¿e na rozprawie œwiadek ten oœwiad-
czy³, ¿e korzysta z prawa odmowy zeznañ na podstawie
art. 182 § 1 KPK”,

Czêœæ I. Rozdzia³ VI. Przyczyny odwo³awcze...

3) podnosz¹cego b³¹d w ustaleniach faktycznych przy po-

miniêciu zasady rozstrzygania w¹tpliwoœci na korzyœæ
oskar¿onego:
„Zarzucam b³¹d w ustaleniach faktycznych przyjêtych za pod-
stawê wyroku i maj¹cych wp³yw na jego treœæ przez uznanie
oskar¿onego za winnego pope³nienia zarzucanego mu czynu na
podstawie zeznañ œwiadków A, B i C, mimo ¿e w œwietle tych
zeznañ wina oskar¿onego jako co najmniej w¹tpliwa powin-
na byæ rozpatrywana przy uwzglêdnieniu zasady wyra¿onej
w art. 5 § 2 KPK”,

4) podnosz¹cego ra¿¹c¹ niewspó³miernoœæ kary:

„Zarzucam ra¿¹c¹ niewspó³miernoœæ kary pozbawienia wolno-
œci przez jej wymierzenie w granicach zbli¿onych do najwy¿-
szego ustawowego zagro¿enia mimo prawid³owo ustalonych
okolicznoœci ³agodz¹cych”.

We wszystkich tych przyk³adach zosta³a zachowana zasada za-

warcia has³a i jego omówienia w jednym zdaniu, co nie zawa¿y³o
jednak – jak siê zdaje – na przejrzystoœci i jasnoœci zarzutu. Prze-
ciwnie – zarzut dziêki zwiêz³oœci sta³ siê komunikatywny, zawie-
raj¹c jednoczeœnie maksymaln¹ dawkê informacji o istocie uchy-
bienia. Zasada ujmowania zarzutu w jednym zdaniu dotyczy rów-
nie¿ zarzutu obejmuj¹cego dwie lub wiêcej przyczyn odwo³aw-
czych, co – jak wynika z przyk³adu trzeciego – nie powinno
nastrêczaæ szczególnych trudnoœci. Rygorystyczne przestrzega-
nie „jednozdaniowoœci” zarzutu powinno byæ niezmienn¹ formu³¹
ka¿dego prawid³owo zredagowanego petitum œrodka odwo³awcze-
go, zw³aszcza apelacji. Przedstawienie jednego zarzutu w dwóch
lub wiêcej zdaniach zaciemnia treœæ petitum apelacji, a niekiedy
powoduje, ¿e staje siê ona trudna do rozszyfrowania lub wrêcz
niezrozumia³a. Przy prawid³owo sformu³owanych zarzutach,
a zw³aszcza przy zachowaniu powy¿szych wskazañ, uzasadnienie
apelacji mo¿e byæ z natury rzeczy krótkie, co decyduje równie¿
o jakoœci tego pisma procesowego.

7. Konstrukcja (redakcja) zarzutu

Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu

odwo³awczego

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

Przez materialn¹ treœæ zarzutu nale¿y rozumieæ sygnalizacjê

danego uchybienia s¹du pierwszej instancji pod k¹tem jednej
z przyczyn odwo³awczych wymienionych w art. 438 KPK. Ka¿dy
z przytoczonych powy¿ej przyk³adów zawiera³ zarzuty wype³nio-
ne konkretn¹ materialn¹ treœci¹. Obecnie wypada zaj¹æ siê tym za-
gadnieniem bardziej szczegó³owo, tzn. ustaliæ, do jakiej rodzajo-
wej grupy uchybieñ spotykanych najczêœciej w praktyce dopaso-
waæ nasz zarzut, a konkretnie, jak dane uchybienie zakwalifiko-
waæ: najpierw pod k¹tem jednej z przyczyn odwo³awczych, a na-
stêpnie nadaæ mu formê zarzutu.

1. Obraza przepisów prawa materialnego

1. Obraza przepisów prawa materialnego

Przez obrazê prawa materialnego nale¿y rozumieæ obrazê nie

tylko prawa karnego, ale równie¿ innych dzia³ów prawa material-
nego, jak np. prawa cywilnego, administracyjnego, a tak¿e prawa
miêdzynarodowego wprowadzonego do polskiego systemu praw-
nego moc¹ umów i konwencji miêdzynarodowych oraz prawa ob-
cego dzia³aj¹cego z mocy tego rodzaju umów (por. T. Grzegorczyk,
J. Tylman, op. cit., s. 707). Obraza polega na b³êdnym zastosowa-
niu tego prawa lub jego niezastosowaniu, w wypadkach gdy istnie-
je do tego podstawa. Bêd¹ to wiêc uchybienia i zwi¹zane z nimi
zarzuty przypisania czynowi b³êdnej kwalifikacji prawnej, unie-
winnienia mimo istnienia znamion przestêpstwa w czynie ustalo-
nym przez s¹d lub przeciwnie – skazania mimo braku znamion
przestêpstwa w takim czynie (A. Ferenc, Rewizja strony w proce-
sie karnym, Warszawa 1979, s. 56). Wychodzimy, jak wiadomo
i o czym by³a mowa w rozwa¿aniach poprzednich, z generalnego

za³o¿enia, ¿e obraza (naruszenie) prawa materialnego jest mo¿liwa
tylko wówczas, gdy s¹d ustali³ prawid³owo stan faktyczny – albo
inaczej – gdy nie mo¿na podnieœæ zarzutu b³êdu w ustaleniach fak-
tycznych. Jest to pogl¹d tak powszechnie i tak od dawna jedno-
znacznie przyjêty w orzecznictwie i w doktrynie, ¿e mo¿na dla
porz¹dku poprzestaæ na przytoczeniu in extenso starego, ale wci¹¿
aktualnego orzeczenia S¹du Najwy¿szego: „Obraza prawa mate-
rialnego polega na wadliwym jego zastosowaniu (lub niezastoso-
waniu) w orzeczeniu opartym na prawid³owych ustaleniach fak-
tycznych. Nie ma obrazy prawa materialnego, gdy wadliwoœæ
orzeczenia w tym zakresie jest wynikiem b³êdnych ustaleñ przyjê-
tych za jego podstawê. Je¿eli zatem rewiduj¹cy kwestionuje zasto-
sowan¹ w wyroku kwalifikacjê prawn¹, poniewa¿ w dzia³aniu do-
patruje siê innego od przypisanego mu przestêpstwa, to podstaw¹
takiej rewizji (apelacji – K.£.) mo¿e byæ tylko zarzut b³êdu w usta-
leniach faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku, a nie obrazy
prawa materialnego” (wyr. SN z 23.7.1974 r., V KR 212/74,
OSNKW 1974, z. 12, poz. 233). Ustalenia faktyczne bowiem s¹
pierwsz¹ faz¹ pracy myœlowej sêdziego, a stosowanie do niej pra-
wa – faz¹ drug¹. Analiza praktyki wymiaru sprawiedliwoœci po-
zwala wydzieliæ dok³adnie trzy podstawowe postaci naruszenia
przepisów prawa materialnego:

1) uchybienia co do stwierdzenia przestêpnoœci czynu,
2) uchybienia co do kwalifikacji prawnej czynu,
3) uchybienia co do konsekwencji prawnych czynu (F. Prusak,

Podstawy rewizji w procesie karnym, Bydgoszcz 1970, s. 15).

Uchybienia co do stwierdzenia przestêpnoœci czynu. Do ich

stwierdzenia dochodzimy z regu³y na tle oceny prawid³owoœci sta-
nowiska s¹du pierwszej instancji co do tego, czy czyn przypisany
oskar¿onemu stanowi przestêpstwo. Kluczem do rozszyfrowa-
nia tego problemu jest oczywiœcie dyspozycja art. 1 w zwi¹zku
z art. 115 § 1 i 2 KK, który nakazuje nam ustaliæ:

1) czy jest to czyn zabroniony pod groŸb¹ kary przez ustawê obo-

wi¹zuj¹c¹ w czasie jego pope³nienia,

2) czy jest to czyn o stopniu szkodliwoœci spo³ecznej wy¿szym od

znikomego,

3) czy jest to czyn pope³niony przez sprawcê, któremu mo¿na

przypisaæ winê.

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

Niezale¿nie od tego przedmiotem badania musi byæ objêta ca³a

problematyka zawarta w Rozdziale III KK obejmuj¹ca przypadki
wy³¹czenia odpowiedzialnoœci karnej z powodu kontratypów
(art. 25 do 31 KK), jak równie¿ sytuacje, w których sprawca „nie
podlega karze” (art. 15 § 1 i 17 § 1 i 2 KK). Wy¿ej wymienione
przepisy s¹ œciœle skorelowane z art. 17 § 1 pkt 2, 3 i 4 KPK, obej-
muj¹cym zestaw ujemnych przes³anek procesowych z przyczyn
zamieszczonych w prawie materialnym. Obroñca oskar¿onego nie
powinien zapominaæ, ¿e dokonanie w skardze apelacyjnej wyboru
jednego z uchybieñ wymienionych w powy¿szym zestawie i okre-
œlenie go jako zarzutu odwo³awczego musi iœæ w parze z doborem
odpowiedniego wniosku odwo³awczego (art. 414 § 1 KPK), sto-
sownego do postawionego zarzutu. I tak w sytuacjach okreœlonych
w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 KPK bêdzie wnosi³ o zmianê wyroku przez
odmienne orzeczenie co do istoty sprawy i uniewinnienie oskar¿o-
nego, w sytuacjach okreœlonych w pkt 3 i 4 tego paragrafu
– o uchylenie wyroku i umorzenie postêpowania.

Do zakresu uchybieñ co do istnienia lub nieistnienia przestêpno-

œci czynu nale¿y równie¿ problematyka zawarta w treœci art. 2 KK,
moc¹ którego nie podlega odpowiedzialnoœci karnej za przestêp-
stwo skutkowe pope³nione przez zaniechanie sprawca, na którym
nie ci¹¿y³ prawny i szczególny obowi¹zek zapobiegniêcia skutkowi.
Niezastosowanie wiêc tej normy do czynu sprawcy, wobec którego
s¹d pierwszej instancji nie dopatrzy³ siê w swych ustaleniach
faktycznych istnienia takiego obowi¹zku, stanowi podstawê do pod-
niesienia stosownego zarzutu obrazy prawa materialnego.

Uchybienia co do kwalifikacji prawnej czynu. Nale¿y siê za-

strzec, ¿e ten rodzaj uchybieñ mo¿e byæ odniesiony równie¿ do
problematyki, która zosta³a omówiona powy¿ej, jednak z regu³y
uchybienia co do kwalifikacji prawej czynu wystêpuj¹ w zwi¹zku
ze stwierdzeniem s¹du, i¿ przypisany oskar¿onemu czyn wyczer-
puje dyspozycjê okreœlonego przepisu czêœci szczególnej Kodeksu
karnego. Zagadnienie sprowadza siê wiêc do „podci¹gniêcia”
(subsumpcji) danego stanu faktycznego pod taki, a nie inny prze-
pis prawa. Mo¿na tu zacytowaæ wypowiedŸ S. Paweli, zdaniem
którego „naruszenie prawa materialnego zachodzi wtedy, gdy s¹d
do ustalonego przez siebie stanu faktycznego zastosowa³ nieodpo-

1. Obraza przepisów prawa materialnego

wiedni przepis prawa materialnego albo gdy zastosowa³ w³aœciwy
przepis, lecz opar³ siê na b³êdnej jego wyk³adni, mówi¹c zaœ ogól-
niej, gdy s¹d mylnie przyj¹³, ¿e istnieje zwi¹zek pomiêdzy ustalo-
nym przez siebie stanem faktycznym a norm¹ prawn¹ albo gdy
mylnie zaprzeczy³ istnieniu tego zwi¹zku” (S. Pawela, Wzglêdne
przyczyny odwo³awcze, Warszawa 1970, s. 57, por. równie¿
M. Piekarski, Opracowanie rewizji w postêpowaniu cywilnym,
Pal. 1965, Nr 3. s. 16, a nadto J. Bafia i in., op. cit., Komentarz,
s. 560–561 z podan¹ obszern¹ kazuistyk¹ problemu).

Nie mo¿na w tym miejscu nie zauwa¿yæ, ¿e mog¹ zaistnieæ

równie¿ takie sytuacje, w których s¹d pierwszej instancji, dzia³aj¹c
w najlepszej wierze, zak³ada niejako z góry zastosowanie okreœlo-
nego przepisu prawa materialnego i pod k¹tem takiego za³o¿enia
prowadzi postêpowanie dowodowe i dokonuje ustaleñ faktycz-
nych w sprawie. Niekiedy takie podejœcie nie odbija siê ujemnie na
treœci wyroku, jednak mo¿liwoœæ powstawania z tego tytu³u uchy-
bieñ istnieje. Powstaje wówczas uk³ad procesowy wyj¹tkowo dla
strony, a zw³aszcza dla oskar¿onego i jego obroñcy trudny z uwagi
na fakt, ¿e stanie on wobec koniecznoœci dokonania wyboru miê-
dzy zarzutem obrazy prawa materialnego a zarzutem b³êdu w usta-
leniach faktycznych. Dokonanie takiego wyboru jest konieczne,
jeœli siê zwa¿y, ¿e zarzut obrazy prawa materialnego i zarzut b³êdu
w ustaleniach faktycznych stanowi¹ odwo³awcze incompatibilia,
nienadaj¹ce siê do po³¹czenia.

Uchybienia co do konsekwencji prawnych czynu. Ten rodzaj

uchybieñ dotyczy – ujmuj¹c rzecz najogólniej – zagadnienia wy-
miaru kary. Doœæ czêsto wystêpuj¹cy w apelacjach adwokackich
b³¹d wyra¿a siê w tym, ¿e autor apelacji podnosi zarzut ra¿¹co nie-
wspó³miernej kary, gdy tymczasem s¹d pierwszej instancji dopu-
œci³ siê „tylko” obrazy prawa materialnego. „Dla okreœlenia, czy
nast¹pi³o naruszenie ustawy w zakresie wymiaru kary, powa¿ne
znaczenie ma zagadnienie wymiaru kary bezwzglêdnie wskazane-
go w ustawie. Pogwa³cenie prawa materialnego mo¿e wiêc
nast¹piæ wówczas, gdy ustawa wi¹¿e sêdziego. Nieprawid³owe za-
stosowanie ustawy przy wymierzaniu kary nastêpuje wtedy, gdy
s¹d wymierzy³ karê nieprzypisan¹ w ogóle przez ustawê lub nie-
przypisan¹ za dane przestêpstwo albo gdy przekroczy³ ustawowe

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

granice kary przez niezachowanie przepisów o ³agodzeniu kar itp.
Przez karê nieprzypisan¹ za dane przestêpstwo rozumie siê zaœ nie
tylko karê, która koliduje z rodzajem i wysokoœci¹ kary oznaczo-
nej w poszczególnych dyspozycjach ustawy karnej, lecz tak¿e ze
wszystkimi danymi, które w ten czy inny sposób mog¹ oddzia³aæ
na wysokoœæ lub rodzaj kary. Nale¿¹ wiêc tutaj wszystkie przepisy
czêœci ogólnej Kodeksu karnego, które dotycz¹ kszta³towania kary
zasadniczej, dodatkowej, ³¹cznej itp. Ta postaæ obrazy prawa ma-
terialnego obejmuje takie sytuacje, gdy wymierzono karê poni¿ej
dopuszczalnoœci dla danego wymiaru kary granicy minimalnej lub
wy¿ej granicy maksymalnej albo gdy nie zastosowano tego rodza-
ju kary, jaki w danym przepisie jest przewidziany” (F. Prusak,
op. cit., s. 45). Powy¿szy pogl¹d, wyra¿ony na tle poprzedniego
kodeksu, zachowuje nadal pe³n¹ aktualnoœæ.

2. Obraza przepisów postêpowania

2. Obraza przepisów postêpowania

Obraza przepisów postêpowania oznacza – ujmuj¹c rzecz ge-

neralnie – niezgodnoœæ przebiegu postêpowania z obowi¹zuj¹cymi
przepisami prawa procesowego, a konkretnie – niezastosowanie
siê do normy procesowej nakazuj¹cej lub zakazuj¹cej dokonania
okreœlonej czynnoœci w okreœlonej sytuacji procesowej (A. Ferenc,
op. cit., s. 57). Oznacza równie¿ niezastosowanie siê lub zlekcewa-
¿enie ogólniejszych dyrektyw postêpowania s¹du w zakresie
osi¹gania wiedzy o przedmiocie procesu oraz stosunku do stron
procesowych, zw³aszcza do oskar¿onego i jego obroñcy. W orbicie
tych w³aœnie dyrektyw s¹ usytuowane podstawowe zasady procesu
karnego, jak zasada obiektywizmu (art. 4 KPK), zasada domnie-
mania niewinnoœci i rozstrzygania w¹tpliwoœci na korzyœæ oskar¿-
onego (art. 5 KPK), prawo do obrony (art. 6 KPK), zasada swo-
bodnej oceny dowodów (art. 7 KPK), zasada samodzielnoœci roz-
strzygniêæ s¹du karnego (art. 8 KPK) itp. Z katalogu mo¿liwych
uchybieñ s¹du jest wy³¹czony art. 2 KPK, a tym samym wy³¹czo-
na jest mo¿liwoœæ ujmowania tych uchybieñ w formê zarzutu
odwo³awczego, przepis ten nie odnosi siê bowiem do okreœlonych
sytuacji procesowych i nie reguluje wprost postêpowania karnego
i jego zasad, a jedynie okreœla cele tego postêpowania. Dla ilustra-

2. Obraza przepisów postêpowania

cji problemu mo¿na tu przytoczyæ nastêpuj¹cy pogl¹d orzecznic-
twa: „Zarzut obrazy prawa procesowego powinien opieraæ siê na
naruszeniu norm tworz¹cych konkretne nakazy lub zakazy, a nie
norm o charakterze ogólnym, jak zawarty w art. 2 § 1 pkt 1 KPK
jeden z celów postêpowania” (wyr. SA w Krakowie z 24.9.1998 r.,
II Aka 162/98, KZS 1998, Nr 10, poz. 30).

Apelacja nie mo¿e siê opieraæ na obrazie przepisu, który nie

wywodzi siê z norm postêpowania zawartych w ustawie proceso-
wej (Kodeksie postêpowania karnego) b¹dŸ z norm postêpowania
zawartych w ratyfikowanych umowach i konwencjach miêdzyna-
rodowych. Ta ostatnia kategoria norm ma zastosowanie do oceny
prawid³owoœci postêpowania s¹du lub innej w³adzy (np. przepisy
zawarte w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka
i Podstawowych Wolnoœci z 1950 r.), a tym samym mo¿e stanowiæ
podstawê do formu³owania zarzutu odwo³awczego. Nie mo¿na
podnosiæ zarzutu obrazy przepisów postêpowania w oderwaniu od
jej wp³ywu na treœæ wyroku (chyba ¿e chodzi o obrazê przepisów
zawartych w art. 439 KPK). Strona nie jest jednak obarczona po-
winnoœci¹ wykazywania, ¿e dane naruszenie przepisów proceso-
wych mog³o mieæ wp³yw na treœæ wyroku (na tle art. 438 pkt 2
KPK), samo bowiem zg³oszenie zarzutu naruszenia danej normy
œwiadczy o tym, ¿e strona widzi w nim przyczynê odwo³awcz¹
wed³ug ujêcia redakcyjnego tego ostatniego przepisu. Jedynie dla
porz¹dku (by³a ju¿ o tym wzmianka poprzednio) nale¿y nadmie-
niæ, ¿e uchybienia natury procesowej pope³nione w postêpowaniu
przed wniesieniem aktu oskar¿enia do s¹du mog¹ byæ podniesione
tylko o tyle, o ile nie zosta³y w postêpowaniu s¹dowym konwali-
dowane, tylko bowiem w takiej sytuacji mog³y one mieæ wp³yw na
treœæ wyroku.

W ramach rozwa¿añ nad katalogiem przyczyn odwo³awczych

wymienionych w art. 438 KPK nie mo¿na dokonywaæ ich oceny
wed³ug jakichkolwiek kryteriów wiêkszego lub mniejszego ciê-
¿aru gatunkowego jednej przyczyny w stosunku do drugiej. Nie
ulega jednak – jak siê zdaje – w¹tpliwoœci, ¿e obraza przepisów
postêpowania jest centralnym zarzutem odwo³awczym co naj-
mniej z dwóch powodów:

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

1) z uwagi na fakt, i¿ uchybienie natury procesowej mo¿e byæ

pope³nione na tle stosowania bez ma³a ka¿dego przepisu za-
wartego w Kodeksie postêpowania karnego, choæ nie ka¿de
mo¿e mieæ wp³yw na treœæ wyroku, i ¿e

2) uchybienia natury procesowej w zakresie postêpowania dowodo-

wego (art. 4, 5, 6, 7 i 8 KPK) mog¹ byæ i zazwyczaj s¹ przyczyn¹
pope³nienia przez s¹d innego powa¿nego uchybienia maj¹cego
wp³yw na treœæ wyroku, a mianowicie b³êdu w ustaleniach
faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku (por. P. Hofmañski
i in., op. cit., t. II, s. 545).

Doœwiadczenia praktyki potwierdzaj¹ pogl¹d o szczególnej do-

nios³oœci zarzutu podnosz¹cego uchybienia procesowe. Uchybie-
nia te, umiejêtnie „wychwycone” i przedstawione w formie zarzu-
tu odwo³awczego, przes¹dzaj¹ niejednokrotnie o skutecznoœci ape-
lacji zgodnie z wnioskami skar¿¹cego, czêœciej ni¿ zarzuty z in-
nych przyczyn wymienionych w art. 438 KPK.

Najbardziej typowe uchybienia procesowe mo¿na podzieliæ

(stosuj¹c jako kryterium podzia³u przebieg procesu karnego
w jego okreœlonych stadiach) na nastêpuj¹ce grupy:

1) uchybienia w postêpowaniu przygotowawczym. Jak ju¿ wie-

lokrotnie wspomniano, mog¹ one byæ przedmiotem zarzutu
jednie wówczas, gdy zdaniem skar¿¹cego mog³y mieæ wp³yw
na treœæ wyroku, tj. gdy przeniknê³y do postêpowania jurysdyk-
cyjnego i nie uleg³y na skutek czynnoœci s¹du konwalidacji,

2) uchybienia w postêpowaniu przed rozpraw¹. W tej fazie po-

stêpowania (s¹dowego) zapada wiele decyzji, które dotycz¹ nie-
jednokrotnie tak istotnych kwestii procesowych, jak np. czynno-
œci dotycz¹ce wstêpnej kontroli oskar¿enia (przepisy zawarte
w Rozdziale 40 KPK), wyznaczenia oskar¿onemu obroñcy, roz-
strzygniêcie wniosków dowodowych, zarz¹dzenie przeprowa-
dzenia dowodów z urzêdu, decyzja o sprowadzeniu oskar¿onego
na rozprawê itp. Decyzje te mog¹ wp³ywaæ na treœæ orzeczenia,
a wiêc byæ przedmiotem zarzutu odwo³awczego,

3) uchybienia w zakresie wzywania stron i zawiadamiania

o terminach. Równie¿ w tej fazie s¹d mo¿e dopuœciæ siê istot-
nych uchybieñ procesowych (np. nienale¿yte zawiadomienie
oskar¿onego o terminie rozprawy i rozpoznanie sprawy pod

2. Obraza przepisów postêpowania

jego nieobecnoœæ lub zbyt póŸne ustanowienie dla oskar¿onego
obroñcy niezbêdnego), które mog¹ byæ przedmiotem zarzutu,

4) uchybienia w czasie rozprawy g³ównej. Potencjalna iloœæ

uchybieñ jest w tym stadium prawie nieograniczona. Niew¹t-
pliwie najczêœciej wystêpuj¹c¹ „okazj¹” do pope³nienia uchy-
bienia bêdzie ca³y zespó³ ró¿nych decyzji s¹du na tle problema-
tyki dowodowej podczas rozprawy, a wiêc zarówno zagadnie-
nia dopuszczalnoœci dowodów oraz zwi¹zana z tym instytucja
odmowy zeznañ, jak i skomplikowane zagadnienia wy³aniaj¹ce
siê na tle odstêpstwa od zasady bezpoœrednioœci, a dotycz¹ce
dopuszczalnoœci ujawnienia wyjaœnieñ oskar¿onego i zeznañ
œwiadków ze stadium postêpowania przygotowawczego. Mo¿-
na tu nadto przyk³adowo wymieniæ takie mo¿liwoœci uchybieñ,
jakie stwarza instytucja zwrotu sprawy prokuratorowi do uzu-
pe³nienia postêpowania przygotowawczego, instytucja zawie-
szenia postêpowania, wyznaczenia oskar¿onemu obroñcy
z urzêdu jako nowego obroñcy w wypadku ustania dotychcza-
sowego stosunku obroñczego, nieodebranie od oskar¿onego
ostatniego s³owa itp.,

5) uchybienia w treœci wyroku i w treœci uzasadnienia. Uchy-

bienia w treœci wyroku s¹ z regu³y pochodnymi innych po-
przednio zasygnalizowanych uchybieñ natury procesowej
i mog¹ byæ pope³nione na tle naruszenia dyspozycji art. 413 § 1
i 2 KPK, a zw³aszcza przez niew³aœciwe okreœlenie przypisane-
go oskar¿onemu czynu b¹dŸ nieokreœlenie tego czynu, jak rów-
nie¿ wadliwe rozstrzygniêcie co do kary lub œrodków karnych.
Zagadnienie dopuszczenia siê przez s¹d pierwszej instancji
uchybieñ natury procesowej w treœci uzasadnienia wyroku
ogniskuje siê przewa¿nie w dyspozycji art. 424 KPK i polega
na tym, ¿e s¹d ten, wychodz¹c poza ramy tej normy, przytacza
okolicznoœci, bêd¹ce wprawdzie nieraz przedmiotem ustaleñ,
ale niemaj¹ce ¿adnego konkretnego zwi¹zku z rozstrzygniê-
ciem co do winy, kary lub œrodków karnych. Okolicznoœci te
dotycz¹ przewa¿nie charakterystyki osób uczestnicz¹cych
w

postêpowaniu

zakresie

przekraczaj¹cym

potrzebê

omówienia wartoœci dowodowej z³o¿onych przez nie wyja-
œnieñ lub zeznañ albo ocenê ich roli i znaczenia w procesie,

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

przez co mog¹ stanowiæ gravamen uzasadniaj¹ce wniesienie
œrodka odwo³awczego. Za klasyczny przyk³ad ilustruj¹cy po-
wy¿szy wywód mo¿e byæ uznana taka sytuacja, w której s¹d
uniewinnia oskar¿onego od pope³nienia zarzucanego mu prze-
stêpstwa zgwa³cenia (z powodu braku dostatecznych dowodów
jego winy), a jednoczeœnie w uzasadnieniu wyroku zamieszcza
obszern¹ ujemn¹ w œwietle kryteriów moralnych charakterysty-
kê jego osoby i postêpowania. W takim uk³adzie oskar¿ony ma
pe³n¹ podstawê (z powo³aniem siê na art. 438 pkt 2 w zwi¹zku
z art. 424 § 1 KPK) do zaskar¿enia treœci takiego uzasadnienia
z wnioskiem o jego zmianê przez usuniêcie dyskryminuj¹cych
go treœci, a konkretnie o przeredagowanie tekstu uzasadnienia
– wzglêdnie o uchylenie wyroku w czêœci dotycz¹cej uzasad-
nienia i przekazanie sprawy s¹dowi pierwszej instancji ze
wskazaniem sposobu przeredagowania tekstu,

6) uchybienia uniemo¿liwiaj¹ce przeprowadzenie kontroli

odwo³awczej. S¹ to uchybienia natury specyficznej, co wyra¿a
siê w tym, ¿e przy stwierdzeniu oczywistych naruszeñ prawa
procesowego nie mo¿na nawet hipotetycznie ustaliæ zwi¹zku
przyczynowego miêdzy uchybieniem a treœci¹ wyroku. W ta-
kiej sytuacji nie spe³nia siê warunek okreœlony w art. 438 pkt 2
KPK, a tym samym – wydawaæ by siê mog³o – nie ma podsta-
wy do podniesienia zarzutu odwo³awczego. Zagadnienie to ilu-
struj¹ nastêpuj¹ce przyk³ady:

Przyk³ad 1: Jak wynika z treœci art. 114 i 115 KPK, ustawa nie

wypowiada siê co do tego, kto ma sporz¹dziæ uzasadnienie orze-
czenia, natomiast ustala precyzyjnie warunki, jakie musz¹ byæ za-
chowane przy podpisaniu uzasadnienia. W sk³adzie jednego sê-
dziego i dwóch ³awników podpisuje je tylko przewodnicz¹cy, chy-
ba ¿e zg³osi³ zdanie odrêbne (art. 115 § 2 KPK). Je¿eli przewod-
nicz¹cy nie z³o¿y³ swego podpisu pod uzasadnieniem, a braku tego
usun¹æ nie mo¿na (nie mo¿na uzyskaæ ¿adnego innego podpisu
cz³onka sk³adu orzekaj¹cego), to uzasadnienie nie ma waloru prze-
widzianego w ustawie dokumentu wyjaœniaj¹cego, czym kierowa³
siê s¹d, wydaj¹c wyrok o treœci wskazanej w jego sentencji. W ta-
kim wypadku, jak to wynika z orzeczenia S¹du Najwy¿szego (wyr.
SN z 4.11.1966 r., VI KPZ 37/66, OSNKW 1967, poz. 9), s¹d

2. Obraza przepisów postêpowania

odwo³awczy „uchyli zaskar¿ony wyrok, je¿eli stwierdzi, ¿e brak
wspomnianego dokumentu udaremnia prawid³ow¹ kontrolê rewi-
zyjn¹ (apelacyjn¹ – K.£.) tego wyroku”.

Przyk³ad 2: Podobne stanowisko co do potrzeby uchylenia za

skar¿onego wyroku zajmuje S¹d Najwy¿szy w odniesieniu do
uchybieñ zwi¹zanych z protoko³em rozprawy. Zdaniem SN proto-
kó³ sprostowany niezgodnie z przepisami postêpowania (art. 153
§ 1 i 2 KPK – K.£.) nie mo¿e siê staæ podstaw¹ do wykonania kon-
troli odwo³awczej (wyr. SN z 28.1.1958 r., OSPIKA 1959, Nr 1,
poz. 18). Tym bardziej zaœ niesporz¹dzenie protokó³u rozprawy
(art. 143 § 1 pkt 11 KPK) jest zaliczane przez S¹d Najwy¿szy do
rzêdu usterek, które uniemo¿liwiaj¹ przeprowadzenie kontroli
odwo³awczej (wyr. SN, III KRn 735/58 – por. S. Kalinowski,
M. Siewierski, Komentarz, s. 599).

Wychodz¹c z interpretacji obu przepisów dotycz¹cych przy-

czyn i zarzutów odwo³awczych (art. 438 i 439 KPK), mo¿na od-
nieœæ wra¿enie, ¿e mamy tu do czynienia z wyraŸnym impasem
procesowym, blokuj¹cym drogê do zaskar¿enia wyroku, który
z racji okreœlonego uchybienia ostaæ siê nie powinien. Próby wyjœ-
cia z tego impasu nale¿y poszukiwaæ w rozszerzeniu zakresu pojê-
ciowego art. 438 KPK przez objêcie t¹ norm¹ zarówno takich
uchybieñ, które mog³y mieæ wp³yw na treœæ orzeczenia, jak i tych,
których wp³yw na treœæ orzeczenia nie mo¿e byæ ¿adn¹ miar¹ wy-
kazany, ale które – co jest poza wszelk¹ w¹tpliwoœci¹ – utrudniaj¹
lub uniemo¿liwiaj¹ kontrolê odwo³awcz¹, a tym samym praktycz-
nie odbieraj¹ stronom prawo do instancji odwo³awczej (por. S. Pa-
wela, op. cit., s. 95).

3. Problematyka art. 439 KPK

3. Problematyka art. 439 KPK

Obraza przepisów postêpowania nie wyczerpuje siê w treœci

art. 438 KPK, ale wystêpuje równie¿ w normie art. 439 KPK, obej-
muj¹cej katalog tzw. bezwzglêdnych przyczyn odwo³awczych
i jest wyrazem nadania przez ustawê okreœlonemu uchybieniu ran-
gi tak wielkiej i dla procesu karnego niebezpiecznej, ¿e samo
stwierdzenie przez s¹d odwo³awczy istnienia takiego uchybienia
dyskwalifikuje ca³e postêpowanie w danej sprawie bez potrzeby

100

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

wykazywania ewentualnego wp³ywu, jaki uchybienie to mia³o lub
mog³o mieæ na treœæ wyroku. O szczególnej donios³oœci tych uchy-
bieñ œwiadczy uregulowanie, moc¹ którego s¹d uchyla dotkniête
nimi orzeczenie ju¿ na posiedzeniu, bez koniecznoœci dokonania
tego na rozprawie, co oczywiœcie nie oznacza, ¿e nie mo¿na tego
dokonaæ równie¿ na rozprawie, je¿eli dopiero wtedy konkretne
uchybienie zostanie dostrze¿one. Katalog ten zosta³ poszerzony
przez ustawê z 10.1.2003 r. o dotychczasowe przepisy o niewa¿no-
œci orzeczenia z mocy prawa – w zwi¹zku ze zniesieniem przez tê
ustawê instytucji niewa¿noœci orzeczenia. Istota omawianego
uchybienia nale¿y do kategorii œciœle procesowej, st¹d w niektó-
rych opracowaniach art. 439 KPK jest omawiany ³¹cznie z art. 438
pkt 2 KPK (por. A. Ferenc, op. cit., s. 56 i nast.) lub w jeszcze szer-
szym zestawieniu – ³¹cznie z art. 440 i 455 KPK (por. P. Hofmañ-
ski i in., op. cit., t. II, s. 552). Zamieszczony w treœci art. 439 KPK
katalog uchybieñ charakteryzuje siê szczególnie zró¿nicowan¹ ka-
zuistyk¹, co powoduje, ¿e dok³adne jej omówienie przekracza
ramy niniejszego opracowania. Niemniej jednak nakazem zawo-
dowym

niezmiennie

wa¿nym

dla

ka¿dego

profesjonalisty,

a zw³aszcza dla obroñcy oskar¿onego, jest – jeszcze przed analiz¹
stanu merytorycznego i procesowego danej sprawy w ramach
art. 438 KPK – jej sprawdzenie pod k¹tem ewentualnego istnienia
bezwzglêdnych przyczyn odwo³awczych, od których uzale¿niony
jest sam procesowy byt sprawy.

Wœród 11 wyliczonych w treœci art. 439 § 1 KPK uchybieñ nie-

które z nich z racji ich oczywistoœci dla prawnika profesjonalisty nie
wymagaj¹ – jak siê zdaje – bli¿szych objaœnieñ. Nale¿¹ do nich
uchybienia wymienione w pkt 3 (naruszenie zasad w³aœciwoœci
orzeczniczej s¹du szczególnego przez s¹d powszechny i odwrotnie),
pkt. 4 (naruszenie w³aœciwoœci orzeczniczej s¹du wy¿szego rzêdu
przez s¹d ni¿szego rzêdu), pkt 5 (orzeczenie kary, œrodka karnego
lub œrodka zabezpieczaj¹cego nieznanych ustawie), pkt. 8 (narusze-
nie zasady rei iudicatae), pkt 9 (wystêpowanie ujemnych przes³anek
procesowych wymienionych w art. 17 1 pkt 5, 6 i 8–11 KPK), pkt.
10 (naruszenie prawa oskar¿onego do obrony zgodnie z brzmieniem
art. 79 § 1 i 2 i art. 80 KPK lub dopuszczenie do sytuacji niebrania
przez obroñcê udzia³u w czynnoœciach, w których jego udzia³ by³

3. Problematyka art. 439 KPK

101

obowi¹zkowy), pkt 11 (rozpoznanie sprawy pod nieobecnoœæ oska-
r¿onego, którego obecnoœæ by³a obowi¹zkowa).

Wypada jednak w tym miejscu przytoczyæ tezê S¹du Najwy¿-

szego (postanowienie z 4.11.2002 r., V KKN 240/01 – OSNKW
2003, Nr 1, poz. 16), sprowadzaj¹c¹ siê do pogl¹du, ¿e w pew-
nych, œciœle okreœlonych sytuacjach, rygorystyczny nakaz zawarty
w treœci omawianego przepisu nie ma zastosowania: „Nakaz uchy-
lenia zaskar¿onego orzeczenia, na³o¿ony na s¹d odwo³awczy
art. 439 § 1 KPK, nie odnosi siê do wyroku uniewinniaj¹cego,
w wypadku stwierdzenia tylko uchybieñ okreœlonych w pkt 5–7
tego przepisu”. I jeszcze jedno orzeczenie relatywizuj¹ce zakaz za-
warty w § 1 pkt 10 omawianej normy: „Je¿eli oskar¿ony lub jego
obroñca, mimo ustawowego obowi¹zku udzia³u w rozprawie, nie
uczestniczyli tylko w tej czêœci rozprawy, na której przeprowadzo-
ne zosta³y czynnoœci dowodowe zwi¹zane wy³¹cznie z okoliczno-
œciami odnosz¹cymi siê do jednego lub kilku z wielu zarzuconych
temu oskar¿onemu przestêpstw, to takie uchybienie powoduje ko-
niecznoœæ uchylenia zaskar¿onego orzeczenia jedynie w czêœci
obejmuj¹cej skazanie za te przestêpstwa” (wyr. z 21.11.2001 r. III
KKN 81/01).

Wymagaj¹ natomiast pewnej analizy pozosta³e uchybienia, wy-

nikaj¹ce przewa¿nie z „przebudowy” obecnie obowi¹zuj¹cego ko-
deksu przez ustawê z 10.1.2003 r., jak równie¿ z racji ich szczegól-
nie skomplikowanego charakteru.

Uchybienie opisane w pkt 1 jest przeniesione ze zlikwidowanej

instytucji niewa¿noœci orzeczenia z mocy prawa i ma pewn¹ historiê
legislacyjn¹ pochodz¹c¹ jeszcze z tej instytucji. Nie wnikaj¹c
w szczegó³y, ustawodawczym novum jest wprowadzenie pojêcia
osoby „niezdolnej do orzekania”, przez które nale¿y rozumieæ sê-
dziego niepoczytalnego (T. Grzgorczyk, J. Tylman, op. cit., s. 379).
W poprzednich kodeksach pojêcia takiego w katalogu bezwzglêd-
nych przyczyn odwo³awczych nie by³o, co stanowi³o perturbacje in-
terpretacyjne nie do przezwyciê¿enia w wypadku zaistnienia takiej
sytuacji. Obecnie po wejœciu w ¿ycie noweli z 10.1.2003 r. nale¿y
liczyæ siê z tym, ¿e pojêcie „osoby niezdolnej do orzekania” zosta-
nie jeszcze bardziej dok³adnie (jako pojêcie szczególnie newralgicz-
ne) wyjaœnione przez doktrynê i orzecznictwo.

102

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

Równie¿ z instytucji niewa¿noœci orzeczenia z mocy prawa zo-

sta³o przejête do katalogu bezwzglêdnych przyczyn odwo³aw-
czych pojêcie „osoby nieuprawnionej do orzekania”. W tym zakre-
sie w literaturze i orzecznictwie œciera³y siê od dawna dwa
pogl¹dy, z których jeden uznawa³ za osobê nieuprawnion¹ tylko
takiego sêdziego, który nie mia³ uprawnienia do orzekania w kon-
kretnej sprawie, ale poza tym posiadaj¹c¹ uprawnienia sêdziow-
skie, drugi zaœ – sêdziego, który w ogóle by³ osob¹ nieuprawnion¹
do wydawania wyroków. Nie ulega – jak siê zdaje – w¹tpliwoœci,
¿e uregulowanie zawarte w pkt 1 odnosi siê do tej drugiej katego-
rii sêdziów (brak uprawnieñ sêdziowskich), poniewa¿ kategoria
pierwsza (brak uprawnieñ do orzekania w danym s¹dzie) mieœci
siê ju¿ w obrêbie pkt 2. Brak uprawnieñ do orzekania w danym
s¹dzie powoduje bowiem, ¿e „s¹d by³ nienale¿ycie obsadzony”.

Istotnym novum w ramach pkt 1 jest uznanie za bezwzglêdn¹

przyczynê odwo³awcz¹ wydania orzeczenia przez osobê podle-
gaj¹c¹ wy³¹czeniu na podstawie art. 40 KPK – bez jakichkolwiek
wy³¹czeñ (jak to mia³o miejsce przed nowel¹ z 10.1.2003 r.),
tj. uznanie za tak¹ przyczynê ca³ej instytucji iudex inhabilis.

Uchybienie opisane w pkt 2 (nienale¿yta obsada s¹du) zacho-

dzi wówczas, gdy s¹d orzeka³ na rozprawie g³ównej z naruszeniem
art. 28 KPK, zgodnie z którym „sk³adem normalnym” jest (w s¹dzie
rejonowym i w s¹dzie okrêgowym orzekaj¹cym w pierwszej instan-
cji) komplet sk³adaj¹cy siê z jednego sêdziego i dwóch ³awników
(je¿eli ustawa nie stanowi inaczej – § 1), z zastrze¿eniem, ¿e:

1) ze wzglêdu na szczególn¹ zawi³oœæ sprawy s¹d pierwszej in-

stancji mo¿e postanowiæ o rozpoznaniu sprawy w sk³adzie
trzech sêdziów (§ 2) oraz ¿e

2) w sprawach o przestêpstwa zagro¿one kar¹ do¿ywotniego po-

zbawienia wolnoœci s¹d orzeka w sk³adzie dwóch sêdziów
i trzech ³awników (§ 3).

Na tle wyk³adni pojêcia nienale¿ytej obsady s¹du uwidacznia siê

w doktrynie i orzecznictwie SN znaczna rozbie¿noœæ pogl¹dów
(por. P. Hofmañski i in., op. cit., t. II, s. 557–560), niemniej jednak
nie ulega – jak siê zdaje – w¹tpliwoœci, ¿e wobec jasnego i katego-
rycznego brzmienia cytowanego przepisu art. 28 KPK wszelkie
odstêpstwa od tej normy nie mog¹ mieæ miejsca, zw³aszcza zaœ

3. Problematyka art. 439 KPK

103

zast¹pienie sk³adu ³awniczego przez sk³ad zawodowy bez postano-
wienia s¹du uzasadniaj¹cego to odstêpstwo „szczególn¹ zawi³oœci¹
sprawy”.

Nie powinna budziæ szczególnych trudnoœci interpretacyjnych

sytuacja, w której do rozpoznania sprawy zosta³ wyznaczony sê-
dzia lub ³awnik dodatkowy, o ile ich „dodatkowy” charakter zosta-
nie w zarz¹dzeniu o wyznaczeniu rozprawy w sposób wyraŸny za-
znaczony.

Obowi¹zek obecnoœci wszystkich cz³onków sk³adu orze-

kaj¹cego na ca³ej rozprawie jest tak oczywisty, ¿e odstêpstwo od
niego zosta³o podniesione do rangi bezwzglêdnej przyczyny
odwo³awczej. Do rozwa¿enia pozostaje jedynie, czy przez naru-
szenie tego obowi¹zku nale¿y rozumieæ dos³owne fizyczne wyda-
lenie siê z sali s¹dowej, czy równie¿ nieobecnoœæ psychiczn¹, np.
zaœniêcie. Wydaje siê, ¿e zagadnienie to nale¿y pozostawiæ roz-
wi¹zaniom podyktowanym przez zdrowy rozs¹dek na tle konkret-
nej sytuacji.

Uchybienie opisane w pkt 5 (orzeczenie kary, œrodka karnego

lub œrodka zabezpieczaj¹cego nieznanego ustawie). Uchybienie
zosta³o równie¿ przeniesione ze zlikwidowanej przez nowelê
z 10.1.2003 r. instytucji niewa¿noœci orzeczenia z mocy prawa.
Zgodnie ze sta³ym orzecznictwem SN jeszcze na gruncie art. 388
pkt 3 KPK z 1969 r. przez okreœlenie „nieznane ustawie” nale¿y
rozumieæ karê lub œrodek nieprzewidziane w ogóle w obo-
wi¹zuj¹cej ustawie, a nie karê obowi¹zuj¹c¹, a tylko nieprzewi-
dzian¹ w odniesieniu do danego przestêpstwa lub danego sprawcy.

Uchybienie opisane w pkt 6 (orzeczenie zapad³e z naruszeniem

zasady wiêkszoœci g³osów lub niepodpisane przez któr¹kolwiek
z osób bior¹cych udzia³ w jego wydaniu). Pierwszy cz³on tego
uchybienia ma w zasadzie znaczenie tylko teoretyczne z uwagi na
fakt, ¿e przebieg narady i g³osowania nad orzeczeniem jest tajny,
a zwolnienie od zachowania tajemnicy w tym wzglêdzie nie jest do-
puszczalne (art. 108 KPK). Jeœli zaœ chodzi o cz³on drugi, to brak
podpisu osoby lub osób bior¹cych udzia³ w wydaniu wyroku jest
uchybieniem rzeczywistym, istniej¹cym niezale¿nie od przyczyny
braku podpisu (odmowy podpisu, zapomnienia lub innej przyczyny,
np. nag³ej œmierci danej osoby po zakoñczeniu narady nad wyro-

104

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

kiem, a przed jego podpisaniem). Powstaje zagadnienie, czy w przy-
padku zwyk³ego przeoczenia w z³o¿eniu podpisu mo¿liwa jest
„konwalidacja” tego uchybienia w instancji odwo³awczej (np. przez
odroczenie rozprawy odwo³awczej i przekazanie akt sprawy s¹dowi
pierwszej instancji celem ewentualnego „uzupe³nienia braku” przez
z³o¿enie brakuj¹cego podpisu lub podpisów).

Rozwi¹zanie takie nale¿y w œwietle rygorystycznej treœci usta-

wy uznaæ za niemo¿liwe i niedopuszczalne zarówno z uwagi na
dowolnoœæ ocen lub „domys³ów”, jakie musia³yby takiej decyzji
o przekazaniu towarzyszyæ, jak i z uwagi na postulat przestrzega-
nia dyscypliny procesowej przy wykonywaniu danych czynnoœci
i ponoszenia skutków ich ewentualnego niewykonania.

Uchybienie opisane w pkt 7 (sprzecznoœæ w treœci orzeczenia

uniemo¿liwiaj¹ca jego wykonanie). Uchybienie to zosta³o równie¿
przejête z katalogu przyczyn niewa¿noœci orzeczenia z mocy prawa
przez nowelê z 10.1.2003 r. Nie chodzi tu – rzecz jasna – o sprzecz-
noœæ miêdzy treœci¹ orzeczenia a jego uzasadnieniem, ale o sprzecz-
noœæ w jego czêœci dyspozytywnej – z tym ¿e istotna jest tylko taka
sprzecznoœæ, która uniemo¿liwia wykonanie orzeczenia. Uchybienie
to, gdy stanowi³o jeszcze przyczynê niewa¿noœci orzeczenia z mocy
prawa (przed nowel¹), by³o przez doktrynê interpretowane w ten
sposób, ¿e organ procesowy wykonuj¹cy orzeczenie zwraca³ siê do
s¹du, który je wyda³, o „rozstrzygniêcie w¹tpliwoœci co do wykona-
nia orzeczenia” (P. Hofmañski i in., op. cit., t. I, s. 470–471). I do-
piero wówczas, po wydaniu przez ten s¹d stosownego postanowie-
nia, podejmowa³ decyzje co do uznania uchybienia za przyczynê
niewa¿noœci. Nie wydaje siê, by taka procedura mog³a mieæ zasto-
sowanie, w sytuacji gdy po wydaniu wspomnianej noweli dawna
przyczyna niewa¿noœci sta³a siê bezwzglêdn¹ przyczyn¹ odwo-
³awcz¹. W nowym usytuowaniu tej przyczyny nie chodzi przecie¿
o wyjaœnienie „w¹tpliwoœci co do wykonania orzeczenia”, które
jako nieprawomocne nie podlega jeszcze wykonaniu, po wtóre zaœ,
nie do przyjêcia jest taka sytuacja, by s¹d ni¿szego rzêdu rozstrzyga³
w¹tpliwoœci s¹du wy¿szego rzêdu. Przeniesienie omawianego prze-
pisu z jednej instytucji procesowej do drugiej by³o posuniêciem zbyt
automatycznym i w zasadzie niepotrzebnym, poniewa¿ uchybienie,
o którym mowa, mog³oby stanowiæ przedmiot kontroli instancyjnej
na podstawie art. 438 pkt 2 KPK.

3. Problematyka art. 439 KPK

105

Zagadnienie to zostanie z pewnoœci¹ przeanalizowane przez

orzecznictwo SN i doktrynê. Dopóki to nie nast¹pi, praktyczne ko-
rzystanie z tego przepisu mo¿e siê okazaæ niemo¿liwe, wzglêdnie
– co znacznie gorsze – staæ siê powodem ró¿nych niepotrzebnych,
a nawet szkodliwych dla prawid³owego toku postêpowania
odwo³awczego nieporozumieñ procesowych.

Dodany art. 439a (przez nowelê z 10.1.2003 r.) wprowadza

zakaz uchylenia zaskar¿onego wyroku tylko z tego powodu, ¿e
sprawa o wkroczenie (a nie o przestêpstwo) by³a przedmiotem po-
stêpowania karnego, a nie postêpowania w sprawach o wykrocze-
nie. Przepis jest odpowiednikiem art. 101 § 2 KPK sprzed noweli
i zosta³ przeniesiony z instytucji niewa¿noœci orzeczenia z mocy
prawa.

4. B³¹d w ustaleniach faktycznych przyjêtych za podstawê
wyroku

4. B³¹d w ustaleniach faktycznych...

Problematyka b³êdu w ustaleniach faktycznych nale¿y do naj-

trudniejszych i najbardziej wieloznacznych w procedurze odwo³aw-
czej – z racji szczególnej dyscypliny interpretacyjnej, jaka zosta³a tu
wprowadzona przez doktrynê i orzecznictwo. Obok bowiem usta-
wowego warunku dopuszczalnoœci i skutecznoœci uznania b³êdu za
wa¿n¹ przyczynê odwo³awcz¹ (hipotetyczny wp³yw b³êdu na treœæ
wyroku) orzecznictwo stawia warunek dodatkowy, ten mianowicie,
¿e owa wa¿na przyczyna zachodzi jedynie wówczas, gdy ustalenia
s¹du pierwszej instancji nie odpowiadaj¹ wymaganiom logicznego
rozumowania. Warunek zaistnienia „b³êdu logicznego rozumowa-
nia” otwieraj¹cy drogê do skutecznoœci zarzutu odwo³awczego,
przewija siê prawie we wszystkich orzeczeniach S¹du Najwy¿szego
– na tle kolejnych kodeksów postêpowania karnego – od KPK
z 1928 roku po kodeks obecnie obowi¹zuj¹cy. „Samo tylko przed-
stawienie odmiennego pogl¹du w przedmiocie oceny dowodów, nie
poparte ¿adnym argumentem b³êdu logicznego rozumowania, nie
mo¿e stanowiæ podstawy do uchylenia wyroku. O ile ocena s¹du nie
jest nielogiczna i sprzeczna z wynikami postêpowania dowodowe-
go, to nie ma mowy o istnieniu tej podstawy rewizji (apelacji

106

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

– K.£.)” (wyr. SN z 27.11.1953 r., III K 869, oraz wyr. SN
z 5.3.1964 r., Biul. Prok. Gen. 1964, z. 9, s. 66, cyt. F. Prusak,
s. 110). Jedna z najnowszych rekapitulacji tego problemu sprowa-
dza siê do nastêpuj¹cego stanowiska: „Dla skutecznoœci b³êdu
w ustaleniach faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku niezbêd-
nym jest wykazanie przez skar¿¹cego nie tylko ogólnej wadliwoœci
ocen i wniosków wyprowadzonych przez s¹d orzekaj¹cy z okolicz-
noœci ujawnionych w toku przewodu s¹dowego, ale wykazanie kon-
kretnych uchybieñ w ocenie materia³u dowodowego, jakich dopu-
œci³ siê ten¿e s¹d w œwietle zasad logicznego rozumowania oraz
wskazañ wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego (por. wyr. SN
z 20.2.1975 r., II KR 355/74, OSNPG 1975, z. 9, poz. 84;
z 22.1.1975 r., I KR 1974, OSNKW 1975, z. 5, poz. 58, a tak¿e wyr.
SA w Poznaniu z 6.7.1995 r., II Akr 182/95, Dodatek do Orzecz-
nictwa Prok. i Pr. 1996, Nr 2–3, poz. 24)”.

Podkreœlanie warunku zaistnienia b³êdu logicznego, ograni-

czaj¹ce siê tylko do podania has³a – bez wyjaœnienia, co przez
okreœlenie „b³¹d logiczny” nale¿y rozumieæ i dlaczego nie wystar-
cza przes³anka zaistnienia b³êdu w rozumowaniu s¹du, musi pro-
wadziæ do wniosku, ¿e ów b³¹d musi zawieraæ pewn¹ cechê kwali-
fikowan¹, wyra¿aj¹c¹ siê w odstêpstwie od rozumowania pole-
gaj¹cego na dyscyplinie obserwacji, ³adu w skojarzeniach myœlo-
wych i wynikaj¹cych z nich nieuchronnych, takich, a nie innych
konkluzji na tle badanego odcinka rzeczywistoœci, jakim jest roz-
patrywana sprawa (por. T. Kotarbiñski, Kurs logiki dla prawników,
Warszawa 1961, s. 107–108). St¹d nie ma szans na uwzglêdnienie
zarzut b³êdu w ustaleniach faktycznych polegaj¹cy na przedsta-
wieniu przez stronê, w oparciu o ujawnione dowody, innego od
ustalonego przez s¹d stanu faktycznego, o ile w zarzucie tym nie
zosta³ wykazany ów b³¹d logiczny, dyskwalifikuj¹cy rozumowanie
s¹du. Innymi s³owy – zarzut b³êdu w ustaleniach nie mo¿e byæ
„walk¹ na pogl¹dy”, samo przeciwstawienie pogl¹du w³asnego
jako „lepszego” od ustaleñ s¹du nie powoduje ich odrzucenia.

Z powy¿szych wywodów wy³ania siê wniosek, ¿e zarzut

z pkt 3 art. 438 KPK dopatruj¹cy siê w ustaleniach s¹du b³êdu
w rozumieniu okreœlonym przez orzecznictwo mo¿e byæ wysuniê-
ty w sytuacjach zupe³nie wyj¹tkowych i w praktyce niemal nieist-

4. B³¹d w ustaleniach faktycznych...

107

niej¹cych. Jednak omawiana przyczyna odwo³awcza mo¿e i po-
winna byæ podnoszona w formie zarzutu odwo³awczego, tyle ¿e
w po³¹czeniu z inn¹ przyczyn¹, wymienion¹ w art. 438 pkt 2 KPK,
odwo³uj¹c¹ siê do naruszenia przepisów postêpowania, a zw³asz-
cza do art. 7 KPK, okreœlaj¹cego metodê dochodzenia przez s¹d
do ustaleñ faktycznych w ka¿dej sprawie. Dopiero w zestawie-
niu z tym przepisem uchybienie w postaci b³êdu w ustaleniach
faktycznych staje siê zrozumia³e i czytelne. Zgodnie z t¹ ostatni¹
norm¹ ustalenia s¹du s¹ wolne od jakiegokolwiek b³êdu, je¿eli:

1) s¹ dokonane na podstawie wszystkich przeprowadzonych do-

wodów,

2) s¹ oceniane swobodnie z uwzglêdnieniem zasad prawid³owego

rozumowania, wskazañ wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego.

W poprzednich rozwa¿aniach wspomniano, ¿e treœæ art. 7 KPK

stanowi klucz do rozszyfrowania istoty zagadnienia b³êdu w usta-
leniach faktycznych, co prowadzi³o do wniosku, i¿ zarzut b³êdu
w ustaleniach powinien byæ podnoszony za poœrednictwem zarzu-
tu naruszenia normy art. 7 KPK. Nie ulega bowiem w¹tpliwoœci,
¿e wskazane w jej treœci trzy elementy procesu myœlowego (pra-
wid³owe rozumowanie + wskazania wiedzy + doœwiadczenie ¿y-
ciowe) s¹ tak wzajemnie ze sob¹ skorelowane, i¿ pominiêcie choæ-
by jednego z nich powoduje zaistnienie „b³êdu logicznego w rozu-
mowaniu”, co z kolei daje podstawê do podniesienia zarzutu b³êdu
w ustaleniach faktycznych.

Jest rzecz¹ oczywist¹, ¿e przy podnoszeniu zarzutu oparcia

przez s¹d wyroku nie na wszystkich przeprowadzonych dowodach
nale¿y w podniesionym zarzucie powo³aæ inne komplementarne
przepisy procedury, a zw³aszcza art. 92 i 410 KPK, równie¿ ich na-
ruszenie powoduje bowiem w ostatecznym wyniku b³¹d w ustale-
niach faktycznych.

Przy uwzglêdnieniu powy¿szych zasad zarzut b³êdu mo¿na for-

mu³owaæ wed³ug ró¿nych wariantów. W piœmiennictwie istnieje
katalog mo¿liwych do podniesienia zarzutów. Przedstawia siê on
nastêpuj¹co:

1) nieustalenie wszystkich faktów, z których mo¿na by wysnuæ

prawid³owy wniosek o kwestiach istotnych dla rozstrzygniêcia,

108

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

2) nieudowodnienie okolicznoœci faktycznych, tj. przyjêcie za

udowodnione faktów bez dostatecznej ku temu podstawy
w materiale dowodowym,

3) uznanie za nieudowodnione faktów mimo dostatecznych pod-

staw do przyjêcia, ¿e fakty te s¹ w³aœciwie udowodnione,

4) sprzecznoœæ wniosków miêdzy sob¹ lub sprzecznoœæ wniosków

z ustaleniami sprawy,

5) brak wzajemnego zwi¹zku miêdzy faktami ustalonymi przez

s¹d,

6) nietrafnoœæ przyjêtych kryteriów oceny,
7) niewiarygodnoœæ Ÿróde³ dowodowych itp. (F. Prusak, op. cit.,

s. 108, por. równie¿ na ten temat K. Mioduski, B³êdna ocena
okolicznoœci faktycznych jako podstawa rewizji z art. 371
KPK, PiP 1966, Nr 2, s. 279–289).

5. Ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary

5. Ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary

W praktyce – jak wiadomo – mog¹ niekiedy powstawaæ trud-

noœci na tle rozgraniczenia uchybieñ s¹du pierwszej instancji do-
tycz¹cych wymiaru kary, tym bardziej ¿e mog¹ tu mieæ zastosowa-
nie wszystkie cztery przyczyny odwo³awcze: z pkt 1, 2, 3 i 4
art. 438 KPK. Zagadnienie to by³o ju¿ notyfikowane przy rozwa-
¿aniach poœwiêconych zarzutom mieszanym (po³¹czonym). Trud-
noœci tych unikniemy, jeœli zdamy sobie sprawê z tego, ¿e przy ob-
razie prawa materialnego w zakresie wymiaru kary chodzi
o sprzecznoœæ z ustaw¹ (wymierzenie kary nieznanej w ustawie),
natomiast zarzut niewspó³miernoœci orzeczonej kary dotyczy orze-
czenia o karze, które jest zgodne z ustaw¹, lecz merytorycznie
nies³uszne. Mo¿e tu mieæ miejsce spiêtrzenie przyczyn (i zarzu-
tów) odwo³awczych jednoczeœnie z pkt 2 i 3 (naruszenie zasad po-
stêpowania dowodowego, co spowodowa³o wadliwe ustalenie lub
nieustalenie okolicznoœci mog¹cych mieæ wp³yw na wymiar kary),
a w koñcowym rezultacie – orzeczenie o karze ra¿¹co nie-
wspó³miernej (pkt 4). Mo¿e równie¿, gdy strona nie pos³uguje siê
pomocniczo innymi zarzutami, dojœæ do g³osu „czysty” zarzut
ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary lub wadliwoœci co do zastosowa-
nia lub niezastosowania œrodków. Strona (a dotyczy to przewa¿nie

5. Ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary

109

oskar¿onego i jego obroñcy) formu³uj¹ca taki zarzut musi liczyæ
siê ze znacznymi trudnoœciami wynikaj¹cymi z p³ynnoœci kryte-
riów sêdziowskiego wymiaru kary (art. 53 KK) opieraj¹cych siê
w przewa¿aj¹cej mierze na elemencie osobistego uznania. Najbar-
dziej radykalne stanowisko zajmuje – jak siê zdaje – M. Siewier-
ski, zdaniem którego pojêcie to oznacza, ¿e „niewspó³miernoœæ
owa musi byæ ra¿¹ca, a wiêc bardzo znaczna, bij¹ca wrêcz w oczy.
Nie wystarcza nie doœæ znaczne odchylenie zachodz¹ce miêdzy
kar¹ ¿¹dan¹ a kar¹ orzeczon¹. Nie mo¿e to byæ zarzut kary po pro-
stu zbyt surowej lub zbyt ³agodnej (M. Siewierski, Opracowanie
rewizji w procesie karnym, Pal. 1958, Nr 10–11, s. 14). Analogicz-
nie Z. Kubec, Glosa do wyroku SN z 25.9.1958 r., III Krn 253/58,
PiP 1959, Nr 7, s. 191 i nast. oraz T. Grzegorczyk, J. Tylman, op.
cit., s. 710. Odmienne zdanie reprezentuje w tym wzglêdzie J. Ha-
ber, wed³ug którego kara zbyt surowa lub zbyt ³agodna jest
w³aœnie t¹ kar¹, która razi poczucie sprawiedliwoœci (J. Haber,
Glosa do wyroku SN z 25.9.1958 r., III Krn 253/58, PiP 1959,
Nr 7, s. 197).

Bardziej szczegó³owe rozwa¿ania nad tym problemem przekra-

cza³yby ramy niniejszego opracowania, przeto nale¿y generalnie
stwierdziæ, co nastêpuje: „Ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary zachodzi
wtedy, gdy wymiar kary jest w takim stopniu zbyt surowy lub zbyt
³agodny, ¿e pozostaje w ra¿¹cej dysproporcji w stosunku do kary,
jak¹ zazwyczaj wymierza siê za czyny przy uwzglêdnieniu
spo³ecznego niebezpieczeñstwa czynu (obecnie „spo³ecznej szko-
dliwoœci” – K.£.) oraz dyrektyw prewencji ogólnej i szczególnej”
(S. Pawela, op. cit., s. 169). Przy uwzglêdnieniu tego za³o¿enia
mo¿na w ramach formu³owania zarzutu odwo³awczego pos³ugi-
waæ siê okreœlon¹ formu³¹, wynikaj¹c¹ zarówno z przepisu usta-
wy, jak i z praktyki postêpowania odwo³awczego. Formu³a ta po-
zwala na podniesienie zarzutu ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary na
zasadzie jej dysproporcji z wymaganiami okreœlanymi przez:

1) stopieñ winy sprawcy,
2) stopieñ spo³ecznej szkodliwoœci czynu,
3) prewencjê ogóln¹,
4) prewencjê szczególn¹,
5) karê ¿¹dan¹ a karê wymierzon¹,

110

Czêœæ I. Rozdzia³ VII. Materialna treœæ zarzutu odwo³awczego

6) œredni wymiar kary a karê wymierzon¹,
7) karê wymierzon¹ a karê zazwyczaj orzekan¹ za okreœlon¹ kate-

goriê czynów.

Nie nale¿y zapominaæ, ¿e przy formu³owaniu zarzutu ra¿¹cej

niewspó³miernoœci kary w odniesieniu do nieletniego i m³odocia-
nego zarzut musi uwzglêdniaæ równie¿ dodatkowe dyrektywy sê-
dziowskiego wymiaru kary okreœlone w art. 54 KK.

Dla praktyki niezmiernie wa¿ne jest stanowisko S¹du Najwy¿-

szego stwierdzaj¹ce, ¿e przepis art. 438 pkt 4 KPK okreœleniem
„ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary” obejmuje równie¿ pojêcie
„œrodków karnych” opisanych w art. 39 KK, co wynika z nastê-
puj¹cej tezy: „Wzglêdna przyczyna odwo³awcza w postaci zarzutu
»ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary«, przewidziana w art. 438 pkt 4
zd. 1 KPK, mo¿e stanowiæ podstawê wniesienia œrodka odwo-
³awczego tak¿e w przypadku ra¿¹cej niewspó³miernoœci orzeczo-
nego œrodka karnego” (uchw. z 23.4.2002 r., I KZP 12/02 –
OSNKW 2002, Nr 1, poz. 50).

5. Ra¿¹ca niewspó³miernoœæ kary

111

Rozdzia³ VIII. Prawomocnoœæ wyroku

Czêœæ I. Rozdzia³ VIII. Prawomocnoœæ wyroku

Problematyka kontroli instancyjnej wyra¿aj¹cej siê w prawie

stron do zaskar¿enia przez apelacjê wyroku s¹du pierwszej instan-
cji jest œciœle zintegrowana z instytucj¹ prawomocnoœci wyroku.
Zagadnienie to zosta³o ju¿ wstêpnie zasygnalizowane w Rozdziale
IV ust. 5 (przy omawianiu ograniczenia w zakresie cofniêcia ape-
lacji wniesionej na korzyœæ oskar¿onego), obecnie nale¿y przepro-
wadziæ bardziej dok³adn¹ analizê tego pojêcia w kontekœcie ró¿-
nych sytuacji w zale¿noœci od tego, czy oskar¿ony korzysta
wzglêdnie rezygnuje z korzystania ze swego uprawnienia do kon-
troli instancyjnej wyroku.

1. Pojêcie prawomocnoœci

1. Pojêcie prawomocnoœci

Wœród licznych wypowiedzi teoretycznych zgrupowanych

w opracowaniu monograficznym A. Kaftala (Prawomocnoœæ wy-
roków s¹dowych w polskim prawie karnym procesowym, War-
szawa 1966) pojêcie prawomocnoœci jest desygnatem dla okre-
œlenia najistotniejszej jego cechy, jak¹ jest nieodwo³alnoœæ orze-
czenia w drodze zwyk³ych œrodków odwo³awczych. Z pojêciem
nieodwo³alnoœci orzeczenia ³¹czy siê pojêcie jego niezaskar¿al-
noœci oznaczaj¹ce taki stan procesowy, w którym strona po wy-
czerpaniu przys³uguj¹cych jej œrodków odwo³awczych mo¿e
oczekiwaæ jedynie przekazania orzeczenia do stadium jego wy-
konania. Istniej¹ jednak sytuacje wyj¹tkowe, kiedy dane orzecze-
nie jest orzeczeniem niezaskar¿alnym, ale nie nabywa jeszcze
przez to cechy orzeczenia nieodwo³alnego. Wystarczy w tym
miejscu odwo³aæ siê do omówionego ju¿ poprzednio uregulo-
wania zawartego w treœci art. 435 KPK (Rozdzia³ IV ust. 3), trak-
tuj¹cego o mo¿liwoœci rozszerzenia granic orzeczenia odwo-

³awczego na korzyœæ oskar¿onego lub oskar¿onych, którzy nie
wnieœli w swoim w³asnym imieniu apelacji, byleby wniós³ j¹
inny oskar¿ony oraz byleby za uchyleniem lub zmian¹ doty-
cz¹cego ich orzeczenia przemawia³y te same wzglêdy, które maj¹
zastosowanie do oskar¿onego, który wniós³ apelacjê. Orzeczenie
s¹du pierwszej instancji dotycz¹ce takich oskar¿onych sta³o siê
wprawdzie po up³ywie siedmiu dni niezaskar¿alne, jednak cechê
nieodwo³alnoœci uzyska³o dopiero z chwil¹ zapadniêcia (takiego
czy innego) wyroku s¹du odwo³awczego. W zwi¹zku z powy¿-
szymi wywodami nale¿y, id¹c tokiem rozumowania A. Kaftala
(op. cit., s. 114–115), stan¹æ na stanowisku, ¿e w sytuacji wyni-
kaj¹cej z art. 435 KPK wyrok s¹du pierwszej instancji w czêœci
niezaskar¿onej przez niektórych oskar¿onych do czasu zapadniê-
cia wyroku s¹du odwo³awczego nie nabywa cechy prawomocno-
œci i nie podlega wykonaniu.

Nale¿y rozró¿niæ prawomocnoœæ formaln¹, rozumian¹ jako

„ostatnie s³owo” w danym postêpowaniu, które „staje siê prawem
dla stron i innych osób”, oraz prawomocnoœæ materialn¹ ozna-
czaj¹c¹ wygaœniêcie prawa pañstwa do karania danego sprawcy za
dany czyn z racji jego os¹dzenia (res judicata), a tym samym za-
kaz ponownego orzekania o ten sam czyn (ne bis in idem), pod-
niesiony do rangi ujemnej przes³anki procesowej wymienionej
w art. 17 § 1 pkt 7 KPK.

Dla praktyki interesuj¹cy jest przegl¹d okreœlonych sytuacji

procesowych, w których wyrok mo¿e uzyskaæ cechê prawomocno-
œci. I tak wyrok staje siê prawomocny z chwil¹:

1) up³ywu terminu do z³o¿enia wniosku o sporz¹dzenie na piœmie

i dorêczenie uzasadnienia wyroku, je¿eli wniosku takiego
uprawniony podmiot nie z³o¿y³ lub jeœli po z³o¿eniu odmówio-
no jego przyjêcia (równie¿ w wyniku nieuwzglêdnienia za¿ale-
nia na odmowê przyjêcia – art. 422 § 3 KPK),

2) up³ywu terminu do wniesienia apelacji (art. 445 § 1 KPK), je-

¿eli apelacja nie zosta³a wniesiona albo nast¹pi³a odmowa jej
przyjêcia (art. 429 KPK), wzglêdnie zosta³a prawomocnie po-
zostawiona bez rozpoznania w warunkach art. 430 KPK,

3) up³ywu terminu do z³o¿enia sprzeciwu od wyroku zaocznego,

je¿eli nie zosta³ z³o¿ony wniosek o sporz¹dzenie na piœmie

114

Czêœæ I. Rozdzia³ VIII. Prawomocnoœæ wyroku

uzasadnienia wyroku ani te¿ nie zosta³ wniesiony sprzeciw
(art. 482 § 1 KPK),

4) nieuwzglêdnienia sprzeciwu od wyroku zaocznego, jeœli nie zo

sta³a z nim po³¹czona apelacja, a w wypadku uwzglêdnienia
sprzeciwu – z chwil¹ nieusprawiedliwionego niestawiennictwa
oskar¿onego na ponown¹ rozprawê – po rozpoznaniu jego
ewentualnego za¿alenia (art. 482 § 2 KPK),

5) skutecznego cofniêcia przez stronê apelacji lub sprzeciwu,
6) wyczerpania toku instancji, przez co nale¿y rozumieæ wydanie

przez s¹d odwo³awczy wyroku koñcz¹cego postêpowanie
w jednym z wariantów okreœlonych w art. 437 KPK (utrzyma-
nie wyroku w mocy, zmiana wyroku przez odmienne orzecze-
nie co do istoty, wzglêdnie uchylenie wyroku i umorzenie po-
stêpowania; por. A. Kaftal – op. cit., s. 88).

2. Data uprawomocnienia siê wyroku

2. Data uprawomocnienia siê wyroku

Na tle powy¿szego zestawienia bli¿szego wyjaœnienia wymaga

ustalenie daty uprawomocnienia siê wyroku w wypadku skutecz-
nego cofniêcia apelacji przez uprawniony podmiot. Wy³ania siê
bowiem nastêpuj¹cy problem: czy w wypadku cofniêcia apelacji
o dacie uprawomocnienia siê wyroku decyduje data oœwiadczenia
podmiotu uprawnionego do cofniêcia, czy te¿ dopiero odpowied-
nie postanowienie s¹du. Na tle obowi¹zuj¹cych przepisów o postê-
powaniu odwo³awczym nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e o dacie uprawo-
mocnienia siê wyroku, w takiej sytuacji mo¿e decydowaæ jedynie
postanowienie s¹du odwo³awczego o pozostawieniu apelacji bez
rozpoznania na skutek jej cofniêcia, co wynika niedwuznacznie
z dyspozycji art. 432 KPK, z tym ¿e w postanowieniu tym zawarte
jest jednoczeœnie stwierdzenie, ¿e cofniêcie takie jest skuteczne
wobec braku podstaw do rozpoznania apelacji, wymienionych
w art. 431 KPK (wniesienie apelacji przez oskar¿yciela publiczne-
go na korzyœæ oskar¿onego, wzglêdnie zachodzi wypadek przewi-
dziany w art. 79 KPK), art. 439 KPK (bezwzglêdne przyczyny
odwo³awcze) lub 440 KPK (ra¿¹ca niesprawiedliwoœæ wyroku).

Norma art. 428 § 1 KPK, zastrzegaj¹ca pisemn¹ formê apelacji,

nie odnosi siê do jej cofniêcia. Mo¿na wiêc dokonaæ tego w formie

2. Data uprawomocnienia siê wyroku

115

ustnej, w sytuacji stwarzaj¹cej mo¿noœæ z³o¿enia ustnego oœwiad-
czenia. Nader istotny jest problem, kiedy najpóŸniej mo¿na sku-
tecznie cofn¹æ apelacjê. W literaturze podnosi siê, ¿e skoro ¿aden
konkretny przepis nie wskazuje terminu do jej cofniêcia, mo¿na to
uczyniæ w ka¿dym czasie a¿ do momentu rozstrzygniêcia sprawy
przez s¹d odwo³awczy (por. S. Kalinowski i M. Siewierski – Ko-
mentarz, s. 547). Generalnie mo¿na przyj¹æ, ¿e ka¿da czynnoœæ
procesowa stron w toku postêpowania jurysdykcyjnego mo¿e byæ
dokonana w ramach tego postêpowania, w omawianym wypadku
– w ramach rozprawy odwo³awczej. Skuteczne cofniêcie apelacji
mo¿e byæ zatem dokonane do czasu zamkniêcia rozprawy od-
wo³awczej, przez co nale¿y rozumieæ, ¿e ostateczny termin jest za-
chowany równie¿ wtedy, gdy strona z³o¿y stosowne oœwiadczenie
w przemówieniu lub zamiast przemówienia.

Je¿eli strona, jej pe³nomocnik lub obroñca oskar¿onego podjêli

decyzjê o wczeœniejszym dokonaniu tej czynnoœci, to znaczy przed
terminem rozprawy odwo³awczej (nawet wówczas, gdy akta znaj-
duj¹ siê jeszcze w s¹dzie pierwszej instancji), mog¹ to uczyniæ tyl-
ko na piœmie, poniewa¿ w takiej sytuacji nie ma mo¿noœci z³o¿enia
oœwiadczenia w innej formie.

Na tle obowi¹zuj¹cej ustawy procesowej nale¿y odrzuciæ

pogl¹d, ¿e w wypadku cofniêcia apelacji wyrok uprawomocnia siê
w takiej dacie, w jakiej by siê uprawomocni³, gdyby apelacja
w ogóle nie zosta³a wniesiona. Przyjêcie takiego rozwi¹zania po-
zbawi³oby niektóre instytucje procesowe racji bytu, jak np. kasacjê
wniesion¹ na niekorzyœæ oskar¿onego przez Prokuratora General-
nego lub Rzecznika Praw Obywatelskich po up³ywie 6 miesiêcy
od uprawomocnienia siê wyroku (art. 524 § 3 KPK). Wiadomo
z praktyki, ¿e w takiej sytuacji w sprawach skomplikowanych wy-
znaczenie w S¹dzie Najwy¿szym terminu rozprawy w czasie krót-
szym ni¿ 6 miesiêcy od uprawomocnienia siê wyroku (w tym wy-
padku wyroku s¹du pierwszej instancji – art. 521 KPK) jest w za-
sadzie nierealne, a w ka¿dym razie znacznie utrudnione. Tak wiêc,
reasumuj¹c, w wypadku cofniêcia apelacji datê uprawomocnienia
siê wyroku s¹du pierwszej instancji ustala siê ze skutkiem ex nunc
(data postanowienia s¹du odwo³awczego o pozostawieniu apelacji
bez rozpoznania), z wykluczeniem mo¿liwoœci ustalenia tej daty

116

Czêœæ I. Rozdzia³ VIII. Prawomocnoœæ wyroku

ze skutkiem ex tunc (data og³oszenia wyroku s¹du pierwszej in-
stancji). Takie postanowienie ma zdaniem A. Kaftala charakter
aktu konstytucyjnego (op. cit., s. 101), wykluczaj¹cego „wsteczn¹
prawomocnoœæ zapad³ego wyroku”.

Nowela z 10.1.2003 r. wprowadzi³a (w celu uproszczenia po-

stêpowania) pewn¹ innowacjê na odcinku wniosku o uzasadnienie
orzeczenia s¹du pierwszej instancji. Znowelizowany art. 422 § 1
(zdanie ostatnie) stanowi, ¿e „wniosek nie pochodz¹cy od oskar¿o-
nego powinien wskazywaæ tego z oskar¿onych, którego dotyczy”.
Treœæ tego przepisu jest skorelowana tematycznie z równie¿ zno-
welizowanym art. 423 § 1a KPK, zgodnie z którym „w wypadku
z³o¿enia wniosku o uzasadnienie wyroku w czêœci odnosz¹cej siê
do niektórych oskar¿onych s¹d mo¿e ograniczyæ zakres uzasadnie-
nia do tych tylko czêœci wyroku, których wniosek dotyczy”. Pro-
blematykê czêœciowego uzasadnienia wyroku w oparciu o kryte-
rium podmiotowe zamyka (równie¿ znowelizowany) art. 449a
KPK, stanowi¹cy, ¿e „w wypadku okreœlonym w art. 423 § 1a
przed wydaniem orzeczenia s¹d odwo³awczy mo¿e zwróciæ spra-
wê s¹dowi pierwszej instancji w celu sporz¹dzenia uzasadnienia
zaskar¿onego wyroku w niezbêdnym zakresie, je¿eli ma to zapew-
niæ prawid³owe wyrokowanie w sprawie”.

Przedstawiona nowa regulacja sprowadza siê do tego, ¿e:

a) powinnoœæ dokonywania selekcji podmiotowej w fazie sk³ada-
nia wniosku o uzasadnienie wyroku nie dotyczy oskar¿onego ani
obroñcy wystêpuj¹cego w obronie kilku oskar¿onych, wnioski
tych podmiotów maj¹ bowiem zawsze charakter „ca³oœciowy”,
b) oskar¿ony i jego obroñca mo¿e zawsze skorzystaæ z instytucji
„sporz¹dzenia uzasadnienia wyroku w niezbêdnym zakresie”,
okreœlonej w art. 449a KPK.

Niezale¿nie jednak od tego ukszta³towany przez nowelê wnio-

sek o uzasadnienie wyroku przybiera postaæ (z wy³¹czeniem
oskar¿onego i jego obroñcy) zapomnianej ju¿ instytucji „zapowie-
dzi apelacji” znanej Kodeksowi postêpowania karnego z 1928 r.
(art. 484 – „Strona zamierzaj¹ca wyrok zaskar¿yæ powinna, pod
utrat¹ prawa zaskar¿enia, zapowiedzieæ to w terminie wskazanym
w art. 225”). Wynikaj¹cy w tego uk³adu procesowego skutek spro-
wadza siê do tego, ¿e: a) w wypadku nieobjêcia danego oskar¿one-

2. Data uprawomocnienia siê wyroku

117

go wnioskiem o uzasadnienie wyroku, jak równie¿ niez³o¿enia ta-
kiego wniosku przez niego samego wyrok staje siê w stosunku do
niego prawomocny po up³ywie 7 dni od jego og³oszenia, b) zaist-
nia³a w wyniku takiego posuniêcia procesowego sytuacja ma cha-
rakter trwa³y – bez mo¿liwoœci z³o¿enia dodatkowego wniosku
obejmuj¹cego innych oskar¿onych i c) oskar¿ony pominiêty we
wniosku o sporz¹dzenie uzasadnienia wyroku nie traci swych
uprawnieñ wynikaj¹cych z jego szczególnej sytuacji procesowej
w postêpowaniu odwo³awczym, opisanych w Rozdziale IV.

Znowelizowana instytucja wniosku o uzasadnienie czêœciowe

wi¹¿e tê czynnoœæ procesow¹ bezpoœrednio z postêpowaniem
odwo³awczym i rodzi konkretne wy¿ej opisane skutki procesowe.
Doczeka siê niew¹tpliwie g³êbszego objaœnienia przez doktrynê
i orzecznictwo SN.

118

Czêœæ I. Rozdzia³ VIII. Prawomocnoœæ wyroku

Czêœæ II

Pisma procesowe

1. Apelacja w oparciu o zarzuty obrazy prawa materialnego

Stan faktyczny i prawny sprawy

Czêœæ II. Pisma procesowe

1. Apelacja w oparciu o zarzuty obrazy prawa materialnego

Aktem oskar¿enia z 30.1.1998 r. Prokuratura Rejonowa w Warszawie oskar-

¿y³a Andrzeja Karwowskiego o to, ¿e:

W nocy z 28 na 29.7.1997 r. w Warszawie jako administrator Administracji

Budynków Mieszkalnych gminy Warszawa Mokotów, odpowiedzialny z tytu³u
pe³nionej funkcji za bezpieczeñstwo i higienê pracy, jak równie¿ za stan tech-
niczny urz¹dzeñ w podleg³ej mu kot³owni, nie dope³ni³ obowi¹zku prawid³owej
eksploatacji kot³a oraz nale¿ytego jego stanu technicznego, jak równie¿ nie prze-
strzega³ obowi¹zku zatrudnienia pracowników posiadaj¹cych wymagane kwali-
fikacje do wykonywania pracy palacza, nieumyœlnie doprowadzi³ do wybuchu
kot³a wodnego typu „Economik”, a przez to do zawalenia siê budynku kot³owni,
czym narazi³ zatrudnionego w tej¿e kot³owni palacza Marka Szpaka na bezpo-
œrednie niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia oraz spowodowa³ straty w mieniu Admi-
nistracji Budynków Mieszkalnych w wysokoœci 150 428 z³,

tj. o przestêpstwo przewidziane w art. 136 § 2 KK z 1969 r.

Na rozprawie oskar¿ony nie przyzna³ siê do winy i wyjaœni³, ¿e nie zawiera³

umowy o pracê z Markiem Szpakiem, który by³ zatrudniony przez poprzedniego
administratora ju¿ od roku. Z chwil¹ przejêcia przedmiotowej kot³owni w admi-
nistracjê przej¹³ równie¿ niejako „automatycznie” palacza i podpisa³ z nim now¹
umowê o pracê tylko dlatego, ¿e bez takiej umowy nie mia³by podstawy do
wyp³acania mu wynagrodzenia za pracê w kot³owni.

W toku postêpowania zosta³o równie¿ ustalone, ¿e na dwie godziny przed

wypadkiem palacz Szpak w czasie swego dy¿uru w kot³owni pi³ wódkê i piwo,
zaœ na godzinê przed wypadkiem zasn¹³ i zosta³ obudzony dopiero wybuchem
kot³a, po czym zbieg³ z miejsca wypadku. Po dwóch godzinach zosta³ jednak za-
trzymany przez policjê i poddany próbie na zawartoœæ alkoholu we krwi z wyni-
kiem 1,4 promila. Sam palacz Szpak nie poniós³ jednak ¿adnej odpowiedzialno-
œci za takie zachowanie siê w czasie pe³nienia w ramach obowi¹zków pracowni-
czych obs³ugi kot³a. Wy¿ej opisany stan jest w œwietle zebranego w sprawie ma-
teria³u dowodowego bezsporny, przes³uchani œwiadkowie niczego nowego do
sprawy nie wnieœli.

Oskar¿ony i jego obroñca wnosili o uniewinnienie

S¹d Rejonowy dla Warszawy Mokotowa wyrokiem z 14.12.2001 r. orzek³:

„Przyjmuj¹c, ¿e czyn zarzucany oskar¿onemu wyczerpuje obecnie znamiona
przestêpstwa z art. 163 § 2 KK Andrzeja Karwowskiego uznaje za winnego
pope³nienia zarzucanego mu czynu i na podstawie art. 163 § 2 KK skazuje go na
karê 1 (jednego) roku i 6 (szeœciu) miesiêcy pozbawienia wolnoœci”. Nadto S¹d
zawiesi³ warunkowo wykonanie kary pozbawienia wolnoœci na okres 2 lat próby
oraz orzek³ na podstawie art. 41 § 1 KK œrodek karny w postaci zakazu zajmo-

wania stanowisk kierowniczych na okres lat 2 oraz zas¹dzi³ od oskar¿onego
150 z³ tytu³em op³aty s¹dowej i 107 z³ tytu³em kosztów postêpowania w sprawie.

Do
S¹du Okrêgowego
Wydzia³ Karny Odwo³awczy
w Warszawie

za poœrednictwem

S¹du Rejonowego dla Warszawy Mokotowa
VIII Wydzia³ Karny
w Warszawie

Sygn. akt S¹du Rej.:
VIII K 71/00

Adwokata Konrada Majewskiego,
Kancelaria Adwokacka w Warszawie
00–042, ul. Nowy Œwiat 53,
obroñcy Andrzeja Karwowskiego,
osk. z art. 163 2 KK

Apelacja

Od wyroku S¹du Rejonowego dla Warszawy Mokotowa, VIII Wydzia³ Karny,
z 14.12.2001 r. (sygn. VIII K 71/00)

Na zasadzie art. 444 i 427 § 1 KPK zaskar¿am:
Wy¿ej wymieniony wyrok w ca³oœci

Na zasadzie art. 427 § 2 i 438 pkt 1 i 2 KPK wyrokowi zarzucam:
obrazê prawa materialnego, a mianowicie:

a) art. 1 § 3 w zw. z art. 9 § 2 KK przez przypisanie oskar¿onemu pope³nienia

przestêpstwa nieumyœlnego opisanego w art. 163 § 2 KK bez poczynienia
ustaleñ, czy oskar¿ony przewidywa³ lub móg³ przewidzieæ fakt wprowadze-
nia siê przez palacza Marka Szpaka w stan upojenia alkoholowego i porzu-
cenia przez niego wykonywania obowi¹zków pracowniczych,

b) art. 1 § 1 w zw. z art. 163 § 2 KK przez uznanie Andrzeja Karwowskiego za

winnego pope³nienia zarzucanego mu czynu wed³ug opisu zawartego w ak-
cie oskar¿enia i zakwalifikowanie tego czynu z art. 163 § 2 KK, mimo ¿e
nie pozwala na to treœæ obu wy¿ej wymienionych przepisów,

c) art. 2 KK przez uznanie oskar¿onego za winnego pope³nienia przestêpstwa

skutkowego przez zaniechanie – mimo nieprzypisania mu „prawnego
szczególnego obowi¹zku zapobie¿enia skutkowi”.

Na zasadzie art. 427 § 1 i 437 § 1 KPK wnoszê:
o zmianê zaskar¿onego wyroku i odmienne orzeczenie co do istoty sprawy przez
uniewinnienie oskar¿onego od pope³nienia zarzucanego mu czynu.

122

Czêœæ II. Pisma procesowe

Uzasadnienie

Ranga pope³nionych przez S¹d Rejonowy uchybieñ powoduje, ¿e zaskar¿o-

ny wyrok ¿adn¹ miar¹ ostaæ siê nie powinien. Istot¹ tych uchybieñ jest narusze-
nie zasady nullum crimen sine lege, okreœlonej w art. 1 KK. Przedstawiaj¹ siê
one nastêpuj¹co:

Zarzut ad 1) Najpowa¿niejszym uchybieniem, jakiego dopuœci³ siê S¹d Re

jonowy, jest wydanie orzeczenia w sprawie karnej bez rozpatrzenia problematy-
ki winy oskar¿onego. Zawarty w akcie oskar¿enia zarzut pope³nienia przez nie-
go przestêpstwa nieumyœlnego obligowa³ S¹d Rejonowy do rozpoznania sprawy
w kontekœcie art. 9 § 2 KK, zgodnie z którym czyn zabroniony pope³niony jest
nieumyœlnie, je¿eli sprawca, nie maj¹c zamiaru jego pope³nienia, pope³nia go
jednak na skutek niezachowania ostro¿noœci wymaganej w danych okoliczno-
œciach, mimo ¿e mo¿liwoœæ pope³nienia tego czynu przewidywa³ albo móg³
przewidzieæ. Zebrany w sprawie materia³ dowodowy nie daje podstaw do twier-
dzenia, by oskar¿ony, kieruj¹c siê tak¹ zasad¹ ostro¿noœci, przewidywa³ lub
móg³ przewidzieæ, ¿e palacz Marek Szpak wprowadzi siê podczas pe³nienia dy-
¿uru w kot³owni w stan upojenia alkoholowego i zaœnie, porzucaj¹c tym samym
wykonywanie swych obowi¹zków pracowniczych. Z ustalonego stanu faktycz-
nego sprawy wynika niespornie, ¿e wy¿ej opisane zachowanie siê palacza by³o
jedyn¹ i wy³¹czn¹ przyczyn¹ wypadku, jaki nast¹pi³ w kot³owni. W tym stanie
rzeczy podnoszone przeciwko oskar¿onemu przez prokuraturê zarzuty od-
nosz¹ce siê ró¿nych nieistotnych zreszt¹ uchybieñ formalnych nie maj¹ w spra-
wie ¿adnego znaczenia, poniewa¿ nie istnieje miêdzy nimi a spowodowanym
przez palacza wybuchem kot³a jakikolwiek zwi¹zek przyczynowy. Reasumuj¹c,
nale¿y stwierdziæ, ¿e skazanie oskar¿onego bez przypisania mu winy jest naj-
ciê¿szym uchybieniem, jakiego mo¿e siê dopuœciæ s¹d w sprawie karnej.

Zarzut ad 2) Nastêpne naruszenie zasady nullum crimen sine lege ogniskuje

siê w uznaniu oskar¿onego za winnego i skazaniu go za przestêpstwo, którego
oskar¿ony w sensie przedmiotowym (jako czynu zabronionego) nie pope³ni³.
S¹d uzna³ bowiem oskar¿onego za winnego „pope³nienia zarzucanego mu czy-
nu”, a wiêc czynu na podstawie opisu zawartego w akcie oskar¿enia, który za-
rzuca³ oskar¿onemu nara¿enie na niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia jednej osoby,
a mianowicie palacza Marka Szpaka. Artyku³ 163 § 1 penalizuje natomiast tylko
takie dzia³anie, które zagra¿a „¿yciu lub zdrowiu wielu osób”. S¹d stwierdza
wrêcz w czêœci dyspozycyjnej wyroku, ¿e czyn zarzucany oskar¿onemu wyczer-
puje znamiona przestêpstwa z art. 163 § 2 KK, a wiêc ca³kowicie œwiadomie
skazuje Andrzeja Karwowskiego za nara¿enie ¿ycia jednej osoby na podstawie
przepisu, który ewidentnie nie mo¿e mieæ zastosowania do sprawy niniejszej,
poniewa¿ warunkuje byt przestêpstwa od nara¿enia „wielu osób”.

Zarzut ad 3) S¹d Rejonowy naruszy³ równie¿ normê art. 2 KK, uchylaj¹c siê

od uwzglêdnienia rygorów wynikaj¹cych z jej treœci. Jest to przepis nowy, nie-
znany w dawnym Kodeksie karnym. Na temat jego interpretacji wypowiada siê
szczególnie dobitnie doktryna, wskazuj¹c, ¿e przestêpstwo skutkowe z zaniecha-
nia mo¿e byæ pope³nione jedynie wówczas, gdy na sprawcy ci¹¿y obowi¹zek
prawny zapobie¿enia skutkowi z zastrze¿eniem, i¿ musi to byæ obowi¹zek

1. Apelacja w oparciu o zarzuty obrazy prawa materialnego

123

„szczególny”. L. Gardocki (Prawo karne, Warszawa 1998, s. 68) stwierdza
wrêcz, ¿e musi to byæ obowi¹zek, „który czyni zobowi¹zanego gwarantem nie-
nast¹pienia skutku”, a dalej, ¿e „chodzi o szczególne zobowi¹zanie prawne wy-
raŸnie ukierunkowane na zapobie¿enie skutkowi”. Niezale¿nie od wywodów za-
wartych w pkt 1 nin. uzasadnienia wypada jeszcze raz podkreœliæ, ¿e oskar¿ony
Karwowski z ca³¹ pewnoœci¹ nie by³ obarczony obowi¹zkiem czuwania, by pa-
lacz ten nie upi³ siê w czasie pracy oraz by pracy samowolnie nie porzuci³.

Pogl¹d prof. L. Gardockiego nie jest w literaturze odosobniony. Na omawia-

ny temat wypowiada siê równie¿ J. Wojciechowski (Kodeks karny. Komentarz
i orzecznictwo, Warszawa 2000, s. 13), jak nastêpuje: „U¿yte w art. 2 okreœlenie
»szczególny« obowi¹zek oznacza, ¿e dla odpowiedzialnoœci karnej niezbêdne
jest istnienie po stronie sprawcy nie jakiegokolwiek obowi¹zku prawnego, ale
obowi¹zku odnosz¹cego siê wprost do przeszkodzenia takiemu skutkowi, jaki
siê wydarzy³”. Niezastosowanie przez S¹d Rejonowy wy¿ej wymienionego prze-
pisu oznacza wydanie wyroku skazuj¹cego mimo braku warunków prawnych
okreœlonych równie¿ w art. 1 § 1 KK, a wiêc naruszenie zasady nullum crimen
sine lege.

W tym stanie rzeczy wniosek o zmianê zaskar¿onego wyroku i odmienne

orzeczenie co do istoty sprawy przez uniewinnienie oskar¿onego Andrzeja Kar-
wowskiego od pope³nienia zarzucanego mu czynu zas³uguje na uwzglêdnienie.

Za³¹cznik (1):
Odpis apelacji

adwokat (podpis)

Uwaga: W powy¿szym wzorze apelacji nie zosta³ zamieszczony alternatywny
wniosek odwo³awczy postuluj¹cy uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania – z uwagi na fakt, ¿e apelacja nie kwestionuje ustaleñ fak-
tycznych s¹du pierwszej instancji, a jedynie naruszenie prawa materialnego. Pra-
wid³owe zastosowanie tego prawa przez s¹d odwo³awczy mo¿e skutkowaæ tylko
uniewinnieniem oskar¿onego w tej instancji.

124

Czêœæ II. Pisma procesowe

2. Apelacja w oparciu o zarzut obrazy przepisów

postêpowania mog¹cej mieæ wp³yw na treœæ wyroku

Stan faktyczny i prawny sprawy

Czêœæ II. Pisma procesowe

2. Apelacja w oparciu o zarzut obrazy przepisów...

Aleksander Sitak zosta³ wyrokiem S¹du Rejonowego dla Warszawy Mokoto-

wa z 18.11.2000 r. (sygn. VIII K 50/99) uznany za winnego i skazany z art. 177
§ 1 KK na karê 1 roku i 6 miesiêcy pozbawienia wolnoœci za to, ¿e 19.12.1999 r.,
prowadz¹c samochód marki Opel Astra na drodze miêdzy Konstancinem a miej-
scowoœci¹ Baniocha, nie zachowuj¹c ostro¿noœci wymaganej okolicznoœciami,
spowodowa³ nieumyœlnie wypadek drogowy w ten sposób, ¿e uderzy³ przodem
swego samochodu w parkuj¹c¹ na pobrze¿u drogi nieoœwietlon¹ przyczepê,
w której spa³ Micha³ K³os, w wyniku czego spowodowa³ u tego¿ Micha³a K³osa
obra¿enia cia³a wymienione w art. 157 § 1 KK.

Oskar¿ony na rozprawie nie przyzna³ siê do winy i wyjaœni³, ¿e przyczepa

by³a usytuowana w ten sposób, ¿e swymi lewymi ko³ami zajmowa³a czêœæ jezdni
i by³a nieoœwietlona, co stanowi³o jego zdaniem naruszenie przepisów o ruchu
drogowym. On sam, jak stwierdzi³, jecha³ z szybkoœci¹ ca³kowicie bezpieczn¹
(ok. 50 km na godzinê), nie by³ pod wp³ywem alkoholu (bezsporne), nie naru-
szy³ zasad bezpieczeñstwa w ruchu drogowym. U Micha³a K³osa stwierdzono
1,4 promile alkoholu we krwi, pobranej do badania po up³ywie jednej godziny
od chwili wypadku. Czas wypadku zosta³ ustalony na godz. 22. Powo³any do
sprawy bieg³y ds. ruchu drogowego potwierdzi³ nieprawid³owe usytuowanie
przyczepy na drodze, co jego zdaniem przyczyni³o siê do zaistnienia wypadku.

S¹d Rejonowy w wyroku uznaj¹cym winê oskar¿onego przeszed³ nad t¹ czê-

œci¹ opinii do porz¹dku i ca³¹ odpowiedzialnoœæ za wypadek przypisa³ oskar¿o-
nemu.

Do
S¹du Okrêgowego
Wydzia³ Karny Odwo³awczy
w Warszawie

Za poœrednictwem
S¹du Rejonowego dla Warszawy
Mokotowa
w Warszawie

Sygn akt S¹du Rej.:
VIII K 50/99

Adwokata Krzysztofa Majewskiego,
Kancelaria Adwokacka w Warszawie
00–042, ul. Nowy Œwiat 53,
obroñcy Aleksandra Sitaka,
osk. z art. 177 § 1 KK

Apelacja

od wyroku S¹du Rejonowego dla Warszawy Mokotowa,
VIII Wydzia³ Karny, z 18.11.2000 r. (sygn. 50/99).

Na zasadzie art. 444 KPK zaskar¿am:
wy¿ej wymieniony wyrok w ca³oœci.

Na zasadzie art. 427 § 2 i 438 pkt 2 KPK wyrokowi zarzucam:
obrazê przepisów postêpowania maj¹c¹ wp³yw na treœæ wyroku, a mianowicie
obrazê art. 4, 7, 410 i 424 § 1 pkt 1 KPK, wyra¿aj¹c¹ siê w ustaleniu okoliczno-
œci faktycznych sprawy na podstawie niekompletnego materia³u dowodowego
– z wyeliminowaniem opinii bieg³ego okreœlaj¹cego przyczynê wypadku drogo-
wego – bez umotywowania takiego stanowiska w uzasadnieniu wyroku.

Na zasadzie art. 427§ 1 i 437 § 2 KPK wnoszê:
o uchylenie zaskar¿onego wyroku i i przekazanie sprawy S¹dowi Rejonowemu
dla Warszawy Mokotowa do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Zaskar¿ony wyrok nie czyni zadoœæ postulatowi wszechstronnego wyjaœnie-

nia ca³okszta³tu zaistnia³ego zdarzenia na podstawie wszystkich przeprowadzo-
nych dowodów – zgodnie z treœci¹ art. 4 i 7 i 410 KPK. Odbi³o siê to w sposób
ujemny na ocenie przebiegu i rzeczywistych przyczyn wypadku, a w konse-
kwencji na wymiarze kary pozbawienia wolnoœci orzeczonej w stosunku do
oskar¿onego. Z tego wzglêdu wyrok ten – zdaniem obrony – w jego obecnej po-
staci nie powinien siê ostaæ.

S¹d Rejonowy z naruszeniem cytowanych w petitum apelacji przepisów po-

stêpowania opar³ ustalenia wyroku na niepe³nej podstawie dowodowej, a kon-
kretnie nie zainteresowa³ siê ca³oœci¹ treœci opinii bieg³ego ds. ruchu drogowego,
tj. pomin¹³ w swych rozwa¿aniach tê czêœæ opinii, która opisuje udzia³ i rolê Mi-
cha³a K³osa w zakresie przyczynienia siê do zaistnia³ego wypadku. Micha³ K³os
jako uczestnik ruchu drogowego naruszy³ zasady i przepisy dotycz¹ce tego ru-
chu w stopniu niewspó³miernie wiêkszym ni¿ sam oskar¿ony. Szczególnie dra-
stycznej wymowy nabiera fakt wprowadzenia siê przez K³osa w stan upojenia al-
koholowego, co sta³o siê przyczyn¹ zatrzymania prowadzonego ci¹gnika z przy-
czep¹ i zaœniêcia przy jednoczesnym zatarasowaniu czêœci drogi w warunkach,
gdy ca³y pojazd by³ nieoœwietlony. S¹d orzekaj¹cy naruszy³ tym sposobem zasa-
dê obiektywizmu oraz zasadê swobodnej oceny dowodów, która nakazuje
S¹dowi orzekaj¹cemu rozwa¿yæ wszystkie dowody z uwzglêdnieniem zasad pra-
wid³owego rozumowania, wskazañ wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego. Tych
elementów ocennych w rozwa¿aniach i w ustaleniach S¹du ewidentnie zabrak³o,
co w tak ujemny sposób odbi³o siê na treœci wyroku.

Uchybienia powy¿sze mog¹ ulec konwalidacji jedynie przez uchylenie za-

skar¿onego wyroku i przekazanie sprawy S¹dowi pierwszej instancji do ponow-
nego rozpoznania z konkretnymi zaleceniami co do dalszego postêpowania do-
wodowego.

126

Czêœæ II. Pisma procesowe

3. Apelacja w oparciu o zarzut b³êdu w ustaleniu

faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku

Stan faktyczny i prawny sprawy

Czêœæ II. Pisma procesowe

3. Apelacja w oparciu o zarzut b³êdu w ustaleniu faktycznych

Ewa Szumska zosta³a oskar¿ona o to, ¿e:

„14.9.1999 r. w Warszawie, dzia³aj¹c w celu osi¹gniêcia korzyœci maj¹tkowej,
wy³udzi³a kredyt w wysokoœci 400 000 z³ na szkodê Banku Turystyki S.A. w War-
szawie w ten sposób, ¿e staraj¹c siê o ten kredyt, przedstawi³a dokumenty
œwiadcz¹ce o jego inwestycyjnym przeznaczeniu, a mia³a œwiadomoœæ, ¿e uzyska-
ny na ich podstawie kredyt zostanie przeznaczony na inny cel, i tak ju¿ w dniu
jego udzielenia przekaza³a kwotê 250 000 z³ na konto Jana Mroza w Banku Depo-
zytowym S.A. w celu wykorzystania tej kwoty na sp³atê jego d³ugu w tym banku,
tj. o czyn okreœlony w art. 297 § 1 KK.

W toku postêpowania przygotowawczego, jak i na rozprawie oskar¿ona nie

przyznawa³a siê do winy i z³o¿y³a wyjaœnienia, ¿e:

– z³o¿one do Banku Turystyki dokumenty wskazuj¹ na inwestycyjny charak-

ter kredytu (wykoñczenie budynku przeznaczonego na dom turystyczny
bêd¹cy w³asnoœci¹ jej i jej wspólnika Jana Mroza), co w œwietle
ca³okszta³tu materia³u dowodowego jest okolicznoœci¹ niesporn¹,

– zaistnia³a pilna i nieoczekiwana potrzeba zwolnienia siê z d³ugu Jana Mro-

za w Banku Depozytowym S.A.,

– kredyt inwestycyjny w wysokoœci 400 000 z³ otrzyma³a w formie czeku go-

towego do realizacji w ka¿dy dowolny sposób, a nie jako kredyt ze wskaza-
niem sposobu jego przeznaczenia,

– na zabezpieczenie sp³aty kredytu zaproponowa³a Bankowi Turystyki S.A.

obci¹¿enie hipoteki na w³asnej dzia³ce o pow. 2 ha, po³o¿onej w Piechowi-
cach gm. Tarczyn – wartoœci wg szacunku bieg³ego ok. 800 000 z³. Bank
dokona³ tego zabezpieczenia.

Wyjaœnienie oskar¿onej znalaz³o potwierdzenie w ca³okszta³cie ca³ego ze-

branego w sprawie materia³u dowodowego. Bank Turystyki S.A. nie wypowie-
dzia³ siê co do okolicznoœci, czy z tytu³u dzia³ania oskar¿onej poniós³ straty.
Przes³uchani w sprawie œwiadkowie niczego konkretnego do sprawy nie wnieœli.

S¹d Rejonowy dla Warszawy Œródmieœcia w Wydziale VIII Karnym wyro-

kiem z 15.5.2001 r. (sygn. VIII K 79/00) uzna³ oskar¿on¹ za winn¹ pope³nienia
zarzucanego jej aktem oskar¿enia czynu i za to z mocy art. 297 § 1 KK skaza³ j¹
na karê 2 lat pozbawienia wolnoœci i grzywnê w wysokoœci 100 stawek dzien-
nych, ustalaj¹c wysokoœæ jednej stawki na 20 z³. Wykonanie kary pozbawienia
wolnoœci warunkowo zawiesi³ na okres 2 lat próby, zas¹dzi³ od niej op³atê
s¹dow¹ i koszty postêpowania w sprawie.

W uzasadnieniu wyroku s¹d podzieli³ stanowisko prokuratora co do faktu

pope³nienia przez oskar¿on¹ przestêpstwa z art. 297 § 1 KK, uznaj¹c jednocze-
œnie, ¿e podane przez ni¹ okolicznoœci nie maj¹ wp³ywu na byt przypisanego jej
przestêpstwa.

Do
S¹du Okrêgowego
Wydzia³ Karny Odwo³awczy
w Warszawie

za poœrednictwem:
S¹du Rejonowego
Dla Warszawy Œródmieœcia
VIII Wydzia³ Karny
w Warszawie

Sygn. akt S¹du Rej.:
VIII K 79/01

Adwokata Konrada Majewskiego,
Kancelaria Adwokacka w Warszawie
00–042, ul. Nowy Œwiat 53,
obroñcy Ewy Szumskiej,
osk. z art. 297 § 1 KK

Apelacja

Od wyroku S¹du Rejonowego dla Warszawy Œródmieœcia, Wydzia³ VIII Karny
z 15.5.2001 r. (sygn. VIII K 79/01).

Na zasadzie art. 444 KPK zaskar¿am:
Wy¿ej wymieniony wyrok w ca³oœci.

Na zasadzie art. 427 § 2 i 438 pkt 3 KPK wyrokowi zarzucam:
b³¹d w ustaleniach faktycznych przyjêtych za podstawê wyroku, maj¹cy wp³yw
na jego treœæ, polegaj¹cy na stwierdzeniu, ¿e oskar¿ona w dniu ubiegania siê
o kredyt przedstawi³a dokumenty œwiadcz¹ce o jego inwestycyjnym charakterze,
a mia³a œwiadomoœæ, i¿ uzyskany na tej podstawie kredyt zostanie przeznaczony
na inne cele – mimo braku jakichkolwiek dowodów w tym zakresie.

Na zasadzie art. 427 § 1 i 437 § 2 KPK wnoszê:
O zmianê zaskar¿onego wyroku i odmienne orzeczenie co do istoty sprawy
przez uniewinnienie oskar¿onej od pope³nienia zarzucanego jej czynu.
wzglêdnie:
o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy S¹dowi Rejonowemu do ponow-
nego rozpoznania.

Uzasadnienie

Zaskar¿ony wyrok, uznaj¹cy winê oskar¿onej w ujêciu przedstawionym

w akcie oskar¿enia, jest wynikiem b³êdu w ustaleniach faktycznych wed³ug
przyjêtych ju¿ od lat kryteriów tego b³êdu okreœlonych przez doktrynê i orzecz-
nictwo SN, tj. b³êdu logicznego w rozumowaniu (por. wyr. SN z 20.2.1975 r.,
II KR 355/74, OSNPG 1975, z. 9, poz. 84, z 22.1.1975 r. I KR 1974, OSNKW
1975, z. 5, poz. 58).

S¹d Rejonowy dopuœci³ siê b³êdu logicznego w rozumowaniu, polegaj¹cego

na tym, ¿e z póŸniejszego usprawiedliwionego okolicznoœciami zachowania siê

128

Czêœæ II. Pisma procesowe

oskar¿onej (przekazanie kwoty 250 000 z³ na konto jej wspólnika Jana Mroza
w Banku Depozytowym S.A. na sp³atê jego d³ugu w tym banku) wyci¹gn¹³ wnio-
sek, i¿ oskar¿ona, ubiegaj¹c siê o kredyt inwestycyjny w wysokoœci 400 000 z³
w Banku Turystyki S.A. i przedstawiaj¹c stosowne dokumenty, wy³udzi³a ten kre-
dyt, dzia³a³a bowiem z powziêtym z góry zamiarem przeznaczenia uzyskanej
sumy na inny cel. Innymi s³owy: S¹d oceni³ wczeœniejsze dzia³anie oskar¿onej
jako przestêpne na podstawie oceny jej dzia³ania póŸniejszego – stosuj¹c uprosz-
czony, automatyczny tryb rozumowania przy odrzuceniu wymowy niczym nie-
podwa¿onych faktów w kontekœcie z wyjaœnieniami oskar¿onej i z zeznaniami
œwiadka Jana Mroza oraz ca³ej logiki sytuacyjnej zdarzenia.

Nie ulega bowiem w¹tpliwoœci, ¿e oskar¿ona, sk³adaj¹c w Banku Turystyki

S.A. wniosek o przyznanie je kredytu inwestycyjnego, dzia³a³a w celu uzyskania
funduszy na wykoñczenie budynku przeznaczonego na dom turystyczny stano-
wi¹cy w³asnoœæ jej i jej wspólnika Jana Mroza. Bank ten przyzna³ jej ten kredyt,
jednak nie w formie otwarcia rachunku kredytowego ze wskazaniem sposobu
jego zrealizowania, ale w formie czeku gotowego do realizacji w ka¿dy dowolny
sposób. W tych warunkach oskar¿ona, sk³adaj¹c wniosek o kredyt, otrzyma³a nie
kredyt, ale zwyk³¹ po¿yczkê bez zastrze¿enia jakichkolwiek rygorów co do spo-
sobu jej spo¿ytkowania. Oskar¿ona nie z³ama³a wiêc umowy kredytowej z ban-
kiem ani nie zastosowa³a nierzetelnych sposobów uzyskania tej po¿yczki,
zw³aszcza zaœ nie by³a w jakikolwiek sposób zwi¹zana wskazówkami w zakresie
jej przeznaczenia. Oskar¿ona sta³a siê po prostu w³aœcicielk¹ tych pieniêdzy bez
jakiegokolwiek ograniczenia co do celu ich przeznaczenia.

Jest równie¿ okolicznoœci¹ niesporn¹ w œwietle zebranego materia³u dowo-

dowego, ¿e przekazanie czêœci po¿yczki wspólnikowi Janowi Mrozowi (podyk-
towane zreszt¹ nag³¹ potrzeb¹ zwolnienia siê przez niego z jego osobistego
d³ugu w innym banku) by³o czynnoœci¹ z punktu widzenia prawa obojêtn¹
i w ¿adnym wypadku nie rzutowa³o na rzetelnoœæ umowy po¿yczkowej oskar¿o-
nej z Bankiem Turystyki S.A.

Powy¿sze zagadnienie by³o przedmiotem zainteresowania S¹du Apelacyjne-

go w Warszawie, który w wyr. z 5.10.1097 r. (sygn. II Aka 241/97 – OSA 1988,
Nr 6, poz. 30) stwierdzi³, co nastêpuje: „Kredytobiorca nie ponosi odpowiedzial-
noœci karnej za rozporz¹dzenie po¿yczonymi pieniêdzmi na cele inne, ni¿ okreœ-
lone w umowie z bankiem, ani za niewywi¹zywanie siê z obowi¹zku zwrotu
przedmiotu kredytu. Otwarta natomiast pozostaje kwestia jego odpowiedzialnoœ-
ci karnej zwi¹zana ze sposobem prowadzenia rokowañ z bankiem przed zawar-
ciem umowy o kredyt, a tak¿e z zamiarem, jaki przyœwieca³ mu do chwili podpi-
sywania umów co do realizacji podstawowego swego obowi¹zku – tj. zwrotu
po¿yczonej kwoty pieniê¿nej”.

Jeœli chodzi o sposób prowadzenia przez oskar¿on¹ rokowañ z bankiem

przed zawarciem umowy o kredyt, a tak¿e o jej stosunek co do obowi¹zku zwro-
tu po¿yczonej kwoty, to œwiadczy o tym fakt, ¿e przed podpisaniem umowy
oskar¿ona zaproponowa³a Bankowi Turystyki S.A. obci¹¿enie hipotek¹ jej dwu-
hektarowej dzia³ki o wartoœci wed³ug szacunku bieg³ego ok. 800 000 z³ oraz ¿e
bank dokona³ tego zabezpieczenia.

3. Apelacja w oparciu o zarzut b³êdu w ustaleniu faktycznych

129

Tak wiêc oskar¿ona Szumska spe³ni³a wszelkie, najbardziej nawet rygory-

styczne, warunki rzetelnoœci w obrocie bankowym i przypisywanie jej w takiej
sytuacji pope³nienia przestêpstwa z art. 297 KK jest wynikiem braku dyscypliny
interpretacyjnej w zakresie rozumienia tego przepisu, bêd¹cego nastêpstwem
niedomogów w zakresie logicznego rozumowania w kojarzeniu faktów
i wyci¹gania z nich w³aœciwych wniosków. W³aœciwe zrozumienie opisywanej
problematyki sta³o siê zaœ dla S¹du Rejonowego niemo¿liwe z uwagi na brak
odwo³ania siê do wskazañ wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego.

Zawarty w petitum apelacji wniosek o zmianê wyroku i orzeczenie co do

istoty sprawy przez uniewinnienie oskar¿onej jest wnioskiem podstawowym, nie
zachodzi bowiem potrzeba uzupe³niania materia³u dowodowego, a zarzut apela-
cji sprowadza siê tylko do jego b³êdnej oceny. Wniosek alternatywny o uchyle-
nie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania zosta³ wysuniêty
jedynie na wypadek uznania przez S¹d Okrêgowy potrzeby dokonania takich
uzupe³nieñ.

Za³¹cznik (1):
Odpis apelacji
Warszawa, 15.9.2001 r.

adwokat (podpis)

130

Czêœæ II. Pisma procesowe

4. Apelacja w oparciu o zarzut ra¿¹cej niewspó³miernoœci

kary

Stan faktyczny i prawny sprawy

Czêœæ II. Pisma procesowe

4. Apelacja w oparciu o zarzut ra¿¹cej niewspó³miernoœci kary

Kazmierz Kuras zosta³ wyrokiem S¹du Rejonowego dla m.st. Warszawy

z 20.5.2002 r. (sygn. VI K 1299/02) uznany za winnego i skazany na karê 6 lat
pozbawienia wolnoœci z art. 200 § 1 KK za to, ¿e 18.4.2000 r. w Warszawie do-
prowadzi³ 14-letni¹ Ma³gorzatê X do odbycia z nim jednorazowego stosunku
p³ciowego. Na rozprawie oskar¿ony nie przyzna³ siê do winy, aczkolwiek nie za-
przeczy³, ¿e odby³ z Ma³gorzat¹ X stosunek p³ciowy za jej zgod¹, przy czym
dzia³a³ z pe³nym przeœwiadczeniem, ¿e wy¿ej wymieniona ma 17 lat, tak mo¿na
by³o bowiem s¹dziæ z jej wygl¹du oraz ona sama poinformowa³a go o takim
w³aœnie wieku. S¹d nie da³ wiary wyjaœnieniom oskar¿onego, zaprzeczy³a im bo-
wiem sama pokrzywdzona oraz jej rodzice – przes³uchani w charakterze œwiad-
ków ma³¿. X, którzy stwierdzili zgodnie, ¿e oskar¿ony, ich najbli¿szy s¹siad, nie
móg³ mieæ najmniejszych w¹tpliwoœci co do wieku ich córki, któr¹ zna³ od jej
urodzenia i obserwowa³ jej rozwój fizyczny.

S¹du Okrêgowego

VI Wydzia³ Karny Odwo³awczy
w Warszawie

za poœrednictwem:
S¹du Rejonowego dla m.st. Warszawy

VI Wydzia³ Karny
w Warszawie

Sygn. akt S¹du Rej.:
VI K 1299/01

Adwokata Konrada Majewskiego,
Kancelaria Adwokacka w Warszawie
00–042, ul. Nowy Œwiat 53,
obroñcy Kazimierza Kurasa,
osk. z art. 200 § 1 KK

Apelacja

Od wyroku S¹du Rejonowego dla m.st. Warszawy, Wydzia³ VI Karny,
z 12.5.2001 r. (sygn. VI K 1299/01).

Na zasadzie art. 444 w zw. z art. 425 § 2 KPK zaskar¿am:
wy¿ej wymieniony wyrok w czêœci dotycz¹cej wymiaru kary.

Na zasadzie art. 427 § 2 KPK i 438 pkt 4 KPK wyrokowi w tej czêœci zarzucam:
Ra¿¹c¹ niewspó³miernoœæ (surowoœæ) kary pozbawienia wolnoœci przy zastoso-
waniu wadliwych kryteriów jej wymiaru,

Na zasadzie art. 427 § 1 i 437 § 2 KPK wnoszê:
O zmianê wyroku w zaskar¿onej czêœci przez znaczne z³agodzenie wymierzonej
oskar¿onemu kary pozbawienia wolnoœci.

Uzasadnienie

Wymierzona oskar¿onemu Kazimierzowi Kurasowi kara 6 lat pozbawienia wol-
noœci za przestêpstwo okreœlone w art. 200 § 1 KK nie zosta³a w uzasadnieniu
wyroku w sposób nale¿yty umotywowana. S¹d Rejonowy poœwiêci³ temu zagad-
nieniu tylko jedno zdanie, w którym stwierdza, ¿e o tak surowym wymiarze kary
zadecydowa³y: „znaczna szkodliwoœæ spo³eczna czynu, dzia³anie z premedytacj¹
oraz fakt, ¿e oskar¿ony dopuœci³ siê czynu przestêpnego w stosunku do ma³olet-
niej poni¿ej 15 lat”. W zdaniu tym zawarty jest b³¹d, wynikaj¹cy z pomieszania
pojêæ, jakie powinny zgodnie z prawem karnym decydowaæ do wymiarze kary.
Nie ulega bowiem w¹tpliwoœci, ¿e S¹d Rejonowy uzna³ przes³ankê nale¿¹c¹ do
istoty czynu i stanowi¹c¹ jego znamiê (wiek ma³oletniej poni¿ej 15 lat) za oko-
licznoœæ szczególnie oskar¿onego obci¹¿aj¹c¹. Innymi s³owy – S¹d orzekaj¹cy
w samym fakcie pope³nienia przez oskar¿onego przypisanego mu czynu do-
strzeg³ jednoczeœnie szczególn¹ przes³ankê zaostrzenia kary lub inaczej – sama
kwalifikacja prawna czynu sta³a siê okolicznoœci¹ obci¹¿aj¹c¹.
Wobec lakonicznoœci uzasadnienia nie mo¿na z kolei ustaliæ, w jakiej mierze za-
wa¿y³y na treœci wyroku okolicznoœci ³agodz¹ce (prawid³owo zreszt¹ przez S¹d
ustalone), a mianowicie dotychczasowy nienaganny tryb ¿ycia oskar¿onego,
jego niekaralnoœæ oraz ciê¿ka choroba wieñcowa po przebytych dwóch zawa³ach
serca. Wydaje siê, ¿e gdyby okolicznoœci te zosta³y wziête przez S¹d pod uwagê,
orzeczona kara oscylowa³aby w granicach zbli¿onych do dolnego zagro¿enia,
a nie, jak to wynika z wyroku, powy¿ej œredniego progu. Nie bez znaczenia jest
wreszcie fakt, ¿e oskar¿ony (obecnie w wieku 45 lat) jest sam wzorowym mê-
¿em i ojcem dwojga nieletnich dzieci oraz ¿e wszystkie ujawnione w toku postê-
powania okolicznoœci wskazuj¹ na wyj¹tkowy charakter pope³nionego czynu
w jego ¿yciorysie.
W tym stanie rzeczy orzeczon¹ karê pozbawienia wolnoœci nale¿y uznaæ za
ra¿¹co niewspó³miernie surow¹.

Za³¹cznik (1):
Odpis apelacji
Warszawa, dnia 12.9.2001 r.

adwokat (podpis)

Uwaga: Z uzasadnienia apelacji na pierwszy rzut oka wydawaæ by siê mog³o, ¿e s¹d
pierwszej instancji dopuœci³ siê raczej uchybienia w postaci obrazy prawa material-
nego, wprowadzaj¹c dyspozycjê przepisu art. 200 § 1 KK jako elementu istotnego
dla wymiaru kary. Tak jednak nie jest, poniewa¿ mamy tu do czynienia jedynie z do-
borem niew³aœciwej, ca³kowicie nieuprawnionej argumentacji polegaj¹cej na wy-
miarze kary przy u¿yciu przes³anek dla tego wymiaru nieadekwatnych.

132

Czêœæ II. Pisma procesowe

Indeks rzeczowy

Cyfry rzymskie oznaczaj¹ numery rozdzia³ów,

cyfry arabskie – numery stron.

Indeks rzeczowy

Adwokat II 9–10, 15–16, 27–28; III
34; IV 43–44; VI 74, 76
Apelacja I 3–4, 6, 8; VII 106
– dopuszczalnoœæ od uzasadnienia wy-

roku II 23–27

– granice III 31

–

funkcje procesowe III 32–34

–

kryterium zakreœlania III 34

–

pojêcie III 31–32

– odpowiedŸ II 27–28
– uzupe³nienie II 13–14
– warunki dopuszczalnoœci II 9–10
– w³aœciwa II 13
– wniesienie

–

na niekorzyœæ oskar¿onego IV
44–45

–

na piœmie II 12–16

–

przez dwóch obroñców oskar¿-
onego II 16–20

–

w terminie zawitym II 10–12

– z³amanie kierunku na korzyœæ oska-

r¿onego IV 39–40

Aplikant adwokacki II 10

Beneficjent przestêpstwa I 4; II 10

Ciê¿ar procesowy I 4, 6
Czyn zabroniony VII 92–95

Dewolutywnoœæ I 3; II 18
Dokumenty procesowe II 13
Dowody I 4; II 23; V 63–66; VI 87;
VII 97

Gravamen II 9–10, 20–22, 25; IV 40,
42; VII 99

Iudex inhabilis VII 103

Kara III 32, 34; IV 48; V 64, 67; VI
79–81, 84, 89; VII 93–95, 98, 110–111
– nadzwyczajne z³agodzenie IV 36
– porz¹dkowa I 7
– pozbawienia wolnoœci II 20; IV 39,

51–54; V 59

– ra¿¹ca niewspó³miernoœæ VII 109–111
Kasacja I 8; II 38, 49; V 63
Konwencja o Ochronie Praw Cz³owie-
ka i Podstawowych Wolnoœci V 60–61;
VII 96

£awnik VII 103

Niepoczytalnoœæ II 23; VII 102

134

Indeks rzeczowy

Obrona II 17
– formalna II 14
– konieczna II 23; VI 85–86, 88
– materialna II 14
– niezbêdna V 57
– obligatoryjna V 57
Obroñca I 6; II 9, 11–19, 22, 27–28; III
32–33; IV 35, 38, 40, 42; V 59, 61–63,
66; VI 76; VII 93; VIII 114
Ochrona prawna II 21–22
Organy œcigania I 8; III 38
Orzeczenie I 3; VI 79–80
– apelacyjne V 66–72
Oskar¿ony I 4–6, 8; II 10–17, 19–27,
34–35, 38, 40–41; V 59, 61–63; VI
76–79, 81, 85, 88–89; VII 93, 95, 98;
VIII 104–105
– domniemanie niewinnoœci II 24–25
– prawo do obrony I 8; II 14; V 57–63;

VII 95

– uniewinnienie IV 55
Oskar¿yciel publiczny II 9, 12, 22; III
32, 38–39, 42; IV 46; VIII 113

Pe³nomocnik II 9, 13, 27; III 32; IV 37,
39, 41, 46; V 60–63, 66; VI 77
Pismo procesowe II 28; VI 89
Pokrzywdzony I 4; II 10, 13; VI 81
Posiedzenia I 4; II 10; V 57–58; VI 77;
VII 101
Postêpowanie
– dowodowe I 5; IV 39; V 59–66; VI

86; VII 94

– odwo³awcze I 4–6, 8; II 10, 17–18,

22; III 33, 35; IV 43, 46, 49, 55; V
59, 70; VI 73, 81; VIII 115

– przygotowawcze V 67; VII 97–98
– uproszczone II 12
– wznowienie 8
Powództwo cywilne III 31
Praesumptio iuris tantum II 24
Prawo do obrony I 8; II 14; V 57–58;
VII 95

– zob. Oskar¿ony
Prokurator II 9, 27; III 37, 38; IV 43; V
66–67; VI 77
Przedstawiciel ustawowy II 13
Przestêpstwo VII 91–92, 95, 99, 106
Przewód s¹dowy I 4
Przymus adwokacki II 10, 15

Reformationis in peius III 32
– zakaz bezpoœredni IV 37–38
– zakaz poœredni IV 47–48
Regu³a ne peius IV 50–53
Res iudicata VII 101; VIII 114, 118
Rewizja I 5; II 16; IV 41, 43; VII 91–92,
109
Rozprawa
– apelacyjna II 15, 28; III 33–34; IV

39–40; V 57–63; VI 77; VII 97

– g³ówna VII 98

S¹d
– drugiej instancji I 4–5; II 14, 32; VI

– merytoryczny I 5
– odwo³awczy I 3–5, 7; II 9, 13–15,

19, 26–28; III 32; IV 37–38, 40–41,
47, 51; V 66, 70–71; VI 74; VII 101,
103–105; VIII 114–117

– okrêgowy II 15; VII 103
– pierwszej instancji I 3–5, 7; II 11–14,

18, 25–28; III 32; IV 40, 47, 51;
V 59; VI 74, 76, 81–84; VII 98, 103;
VIII 114–117

– rejonowy II 13–14; VII 103
Sêdzia VII 103
Skarga apelacyjna VI 73, 76
Suspensywnoœæ I 3–4

Œrodki
– karne III 32; V 70; VI 80; VII 98,

104

– odwo³awcze I 5–8; II 9–10, 14, 18,

20–21; III 31–35; IV 40, 43; V 67;
VI 73–76, 89; VIII 113, 116–117

– zapobiegawcze I 7
– zwyk³e I 3, 33

– Terminy II 18–19; VII 97–98; VIII

114

– –zawite II 9–12, 15

Wnioski odwo³awcze II 12–13; VI 75;
VII 93
Wspó³oskar¿ony IV 40–42
Wymiar sprawiedliwoœci II 15
Wyrok I 3–4; IV 42–43; VI 77–79; VII
95–97
– nakazowy II 12
– og³oszenie II 11
– prawomocnoœæ I 6–8; II 15, 18; III

32–33; VIII 113–115

– skazuj¹cy II 25; IV 39; V 59
– uniewinniaj¹cy II 21–25
– uzasadnienie II 9–12, 16, 26, 28; V

72; VII 98

– –zaoczny II 12
– –zaskar¿enie II 28; IV 39–40

Zak³ad leczniczy I 7
Zarzuty apelacyjne II 12–13; III 33; IV
37, 43, 46; VI 83–84; VII 91–93, 95,
100
– bezwzglêdne VI 77–80
– istota VI 73–77
– konstrukcja VI 88–90
– mieszane – po³¹czone VI 84–87, 109
– oparty na nowych faktach VI 81–83
– podnoszenie VI 83
– wzglêdne VI 77–80
Zasada
– domniemania niewinnoœci VII 95
– dwuinstancyjnoœci IV 52
– obiektywizmu VII 95
– praworz¹dnoœci II 15
– samodzielnoœci rozstrzygniêæ s¹du

karnego VII 95

– swobodnej oceny dowodów VII 95
Za¿alenie I 3–4, 6–7; II 21, 27; IV 48;
VIII 114–115

Indeks rzeczowy

135

Document Outline

Spis treści
Przedmowa
Uwagi do wydania drugiego
Wykaz skrótów
Literatura
Część I Apelacja karna
Część II Pisma procesowe
Indeks rzeczowy

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prezentacja apelacja karna
zarzuty apelacyjne, prawo, karne, apelacja karna
apelacje - wzory, prawo, karne, apelacja karna
Apelacja karna id 66964 Nieznany
apelacja wyrok laczny
Pedagogika Penitencjarna ZK, Studia Administracja, LICENCJAT, Semestr IV, POLITYKA KARNA I PENITENCJ
Metody Resocjalizacyjne, Studia Administracja, LICENCJAT, Semestr IV, POLITYKA KARNA I PENITENCJARNA
Apelacja od wyroku podwyższającego alimenty
Polityka karna wobec osob zazywajacych narkotyki
Apelacja 1, WZORY FORMULARZY SADOWYCH
17 Polityka kryminalna i polityka karna
Apelacja od wyroku Sądu Okręgowego (Sąd Pracy) (2)
Apelacja od wyroku w sprawie karnej
Alkoholizm 1, Studia Administracja, LICENCJAT, Semestr IV, POLITYKA KARNA I PENITENCJARNA
KOLONIA KARNA- Franz Kafka, studia, polonistyka
Apelacja od wyroku Sądu Rejonowego (Sąd Pracy) (2)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ+KARNA, Prawo, [ Prawo karne ]
Rozdział 9 Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

więcej podobnych podstron