Rzeki nieuregulowane

Żegluga po rzece wiąże się z licznymi zagrożeniami, najważniejszymi z
nich są ciągle zmieniające położenie mielizny. Każda rzeka niesie ze sobą
materiał ruchomy (żwir, piasek). Wleczony w ten sposób materiał ma
tendencje do tworzenia ławic (płycizn). Miejscem szczególnie podatnym
na tworzenie płycizn są zakola rzeki.

Na zakolu rzeki największa prędkość wody występuje przy brzegu zewnętrznym
(wklęsłym) i tam właśnie powstaje ploso (F) (miejsce o największej głębokości),
natomiast przy brzegu wewnętrznym, gdzie prąd jest mniejszy, gromadzi się
niesiony przez wódę piasek, tworząc w ten sposób odsypisko [E]

Rys. Przekrój 3-3 – odsypisko -
przymulisko

Opada ono łagodnie w stronę środka rzeki, przy
brzegu tworzy się przymulisko [D] , które
porasta roślinnością i kształtuje linie koryta rzeki.

Ławica [A] o kształcie podłużnym i łagodnie
opadającymi brzegami powstaje za plosem, między
środkiem koryta rzeki a jej wypukłym brzegiem

Rys Przekrój 1-1
ławica

Ławica ma tendencje do powolnego przesuwania się
w dół rzeki Przy wysokich stanach wody znika pod
powierzchnią wody, tworząc płyciznę, natomiast przy
niskich wystaje ponad lustro wody. Utrzymująca się
przez dłuższy czas ławica może porosnąć
roślinnością i zamienić się w wyspę

Rys. Przekrój 4-4
Przykosa

Przykosa [H] powstaje w części rzeki leżącej poza
nurtem i jest wędrującą po dnie ławicą piasku.
Przykosa tworzy stopnie, z których najniższy
znajduje się w górze rzeki, najwyższy zaś tzw. kant ,
za którym znajduje się głębia, jest nieco w dół
rzeki. Przykosę poznajemy po marszczeniu się
wody nad kantem.

Rys. Przekrój 2-2 Przemiał

Płycizna zwana przemiałem [C] tworzy się w
miejscach, gdzie woda rozlewa się szeroko, a prąd
rzeki słabnie. Najczęściej wypłycenie takie
powstaje pomiędzy dwoma plosami, z dwóch
zbliżających się do siebie ławic, albo z połączenia
ławicy z odsypiskiem. Przemiał układa się
zazwyczaj prostopadle do nurtu rzeki

Śluza wodna

–

budowla hydrotechniczna wznoszona na kanałach

żeglownych, rzekach (jako fragment jazu) oraz pomiędzy jeziorami. Są one
budowane w celu umożliwienia podczas żeglugi pokonywania różnic
poziomu wody przez jednostki pływające (np. statki, barki, jachty) . Śluza
to fragment kanału przegrodzony komorą wodną. Komora wodna jest
zamknięta dwoma ruchomymi zamknięciami. Najczęstsze zamknięcia to
wrota jedno- lub dwu skrzydłowe, rzadziej spotykane są zamknięcia
walcowe. Działanie śluzy polega na tym, że jednostka pływająca wpływa do
komory przez jedną przegrodę otwartą, przy drugiej przegrodzie
zamkniętej. Otwarta przegroda następnie jest zamykana i woda, w
zależności od potrzeby, jest napuszczana do komory, lub z niej
wypuszczana. Po wyrównaniu się poziomów w komorze i kanale
wylotowym otwarte zostają wrota, i jednostka wypływa z komory.

Jaz

- budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek rzeki lub

kanału piętrząca wodę, w celu utrzymania stałego poziomu rzeki dla
celów żeglugowych oraz - lub (w ograniczonym zakresie)
zabezpieczenia przed powodzią. Na jazach czasami wybudowane są
też śluzy

Progi wodne

to budowle piętrzące stan wody w korycie rzeki.

Mogą być naturalne lub sztuczne, budowane przez człowieka.

Naturalne progi wodne na
rzece górskiej

Budowa progów wodnych
na Wiśle

Pochylnia

jest to zespół torów i wózków transportujących małe

statki na znaczne odległości pokonujące różnice poziomów pomiędzy
akwenami.

Pochylnia na Kanale
Elbląskim

Kanał wodny

- sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego

celem jest połączenie istniejących naturalnych dróg wodnych. Tak powstałe
drogi wodne znacznie ułatwiają żeglugę i wydatnie skracają czas podróży
statków.
Kanał wodny łączący dwa morza to kanał żeglugi morskiej. Prowadzi się je
zazwyczaj przez wąskie przesmyki. Niektóre z nich skróciły drogę statków
nawet o kilka tysięcy kilometrów. Czasami za kanał żeglugi morskiej uznaje
się pogłębiony tor wodny w płyciznie oddzielającej dwa akweny.
Natomiast kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej.
Gęsta sieć rzeczna i przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne.
Najkorzystniejsze jest budowanie kanałów w miejscach, gdzie dział wód jest
stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają się do siebie na małą
odległość. Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z
ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.
Łączna długość sztucznych kanałów żeglownych w Polsce wynosi obecnie
440 km. Najdłuższy jest Kanał Wieprz-Krzna (liczy 140 km) przekopany w
1961.

Kanał Środlądowy w

Niemczech

Kanał Elbląski

Zapora wodna

- bariera przegradzająca dolinę rzeki w celu spiętrzenia

wody, zwykle betonowa lub żelbetowa.
Zapora wodna może być postawiona dla różnych celów:

ochrona przeciwpowodziowa

rezerwuar i pozyskanie wody

walory rekreacyjne

Różnicę poziomów wody przed i za zaporą wykorzystuje się w elektrowniach
wodnych do wytwarzania energii elektrycznej. Zazwyczaj elektrownie takie
produkują elektryczność w dzień, gdy zapotrzebowanie na nią jest
najwyższe, a w nocy, wykorzystując nadmiar mocy, uzupełniają wodę w
zbiorniku pompując ją ze zbiorników u podstawy zapory.

Budowa zapory Świnna - Poręba na rzece

Skawa

Załącznik do rozporządzenia
Ministra Infrastruktury
z dnia 28 kwietnia 2003 r. (poz. 2072)

PRZEPISY ŻEGLUGOWE NA ŚRÓDLĄDOWYCH DROGACH WODNYCH

§ 1. 14. Ochrona budowli wodnych

1. Jeżeli statek lub scalone materiały pływające uszkodzą budowlę wodną, kierownik
powinien niezwłocznie powiadomić o tym administrację drogi wodnej lub dyrektora
urzędu.

2. Zabrania się uszkadzania budowli i urządzeń wodnych oraz powodowania szkód w
umocnieniach brzegowych, w szczególności przez przenoszenie elementów tych
umocnień, robienie wykopów, wbijanie pali lub łomów albo rzucanie kotwic. Zetknięcia
statku z budowlami wodnymi, w szczególności przy dalbach oraz w śluzach i pochylniach,
powinny być łagodzone przez użycie miękkich odbijaczy.

3. W czasie prób pędników w ruchu i w czasie manewrów odchodzenia lub podchodzenia
statki z napędem mechanicznym powinny zachować odpowiednią odległość rufy od
brzegu, aby nie powodować uszkodzeń budowli, dna lub umocnień brzegowych prądem
zaśrubowym.

4. Próby mechanicznych urządzeń napędowych na postoju mogą być wykonywane tylko
na akwenach wyznaczonych przez dyrektora urzędu, w uzgodnieniu z administracją drogi
wodnej.