Ś R E D N I O W I E C Z N E R Y C E R S T W O

Terminologia

Rycerstwo

- w średniowieczu warstwa społeczna (stan)
trudniąca się służbą wojskową

Rycerz

- termin określający opancerzonego wojownika

walczącego konno za pomocą różnorakiej broni białej.

- posiadał specjalny status społeczny i był

przedstawicielem uprzywilejowanej warstwy

feudalnej.

- jako wasal – osoba podlegające zwierzchności

swojego suwerena, zobowiązana była do pełnienia

służby wojskowej w zamian za przywileje

kodeks rycerski

• zbiór zasad etycznych, moralnych i zawodowych,

którymi kierowali się rycerze

• przestrzeganie zasad gwarantowało dobrą opinię i

godne życie

• prawo niepisane, honorowe.

• opierało się na kilku podstawowych zasadach,

wśród których wyróżnić można

- oddanie swojemu władcy,

- chrześcijańskie miłosierdzie (zwłaszcza odnoszące

się do słabych, wdów, sierot)

- zasady walki równego z równym.

Przykładowy kodeks rycerski

1.Bądź zawsze oddany Bogu, Ojczyźnie, Panu.
2.Nigdy nie bądź tchórzliwy.
3.Bądź ambitny i podążaj do celu.
4.Przegrane bitwy znoś z honorem.
5.Bądź wzorem dla innych.
6.Szanuj ludzi wokół siebie.
7.Dobro i prawość przed niesprawiedliwością broń.
8.Bądź hojny dla ludzi w potrzebie.
9.Bądź wierny swym zasadom i ideałom.
10.Nie krzywdź słabszych.

Cnoty rycerskie

• stanowiły podstawę kodeksu honorowego rycerza

średniowiecznego

• przekonanie otoczenia o posiadaniu przez rycerza

tych cnót nobilitowało go i wyróżniało spośród
ogółu ówczesnego społeczeństwa

• rycerz taki stawał się często tematem eposów

rycerskich i wzorem postępowania dla młodych
adeptów rycerskiego fachu.

Do cnót tych zaliczano:



Żyć w prawdzie

 Mieć wiarę
 Żałować za grzechy
 Dawać dowody pokory
 Miłować sprawiedliwość
 Być miłosiernym
 Być szczerym i wielkodusznym
 Znosić prześladowania

Etos rycerski

• zespół wartości, powszechnie przyjętych i

akceptowanych przez rycerzy

• stanowił zbiór norm, które ustalały się przez wieki i

wyznaczały wzorzec osobowy idealnego rycerza
oraz kształtowały wzory zachowań przyjętych w
społeczności rycerskiej

• w dużym stopniu wpływał na tożsamość klasową

rycerstwa – był tym, co odróżniało rycerza od
chłopa czy mieszczanina, określał ogólny styl życia
rycerzy

Najważniejsze wyznaczniki etosu rycerskiego

• Dobre urodzenie – stanowiło jeden z podstawowych

atrybutów rycerza. Legitymowanie się bogatym

drzewem genealogicznym było powodem do dumy i

potwierdzało wysoką pozycję społeczną

• Stanowa solidarność rycerska – jej wyrazem na

gruncie kultury Europy Zachodniej była na przykład

idea bractw rycerskich, mająca swoją kontynuację w

powoływaniu towarzystw turniejowych

• Hojność – skąpstwo było cechą pogardzaną,

charakterystyczną dla chłopa lub mieszczanina.

Prawdziwy rycerz powinien być rozrzutny. Hojność

przysparzała sprzymierzeńców, a okazana truwerowi

mogła opłacić się z nawiązką, gdyż obdarowany

sławił imię darczyńcy w swojej dalszej drodze.

• Żądza sławy – rycerz szukał okazji do nadania

rozgłosu swojemu imieniu zarówno na polach

bitew, na polowaniu, jak i w turniejach. Starania o

dobre imię i sławę po śmierci nieustannie

przejawiają się na kartach średniowiecznych kronik

• Odwaga – zarzucenie rycerzowi tchórzostwa

stanowiło największą – oprócz oskarżenia o

wiarołomstwo – zniewagę. Chęć wykazania odwagi

połączona z przeświadczeniem o własnej

nieograniczonej mocy bywała tak silna, że

przeczyła zdrowemu rozsądkowi, doprowadzając

do śmierci całe chorągwie rycerstwa, szarżujące

na przeważające liczebnie wrogie wojska

• Siła fizyczna, uroda, wdzięk – cechy bezspornie

odróżniające rycerza od plebsu. W literaturze

rycerskiej dobrze urodzonego wojownika cechuje

już od dziecka niespotykana siła i walory fizyczne

.

• Wierność danemu słowu – odróżniała rycerza

od chłopa i mieszczanina, z zastrzeżeniem

jednak, że dotyczy ona tylko osób równych

stanem. Szczególnie ważną odmianą tej

wierności, na której opierał się w zasadzie system

feudalny, była wierność seniorowi

• Etyka walki – była jednym z najważniejszych

składników rycerskiego etosu. Tworzyły ją dbałość

o równe szanse w walce (nieatakowanie

słabszych, dozbrajanie przeciwnika), powinność

ataku twarzą w twarz oraz szacunek dla

przeciwnika – szacunek ten wszakże ograniczał

się do przeciwników dobrze urodzonych

• Szlachetna postawa wobec kobiet – dzięki

literaturze rycerskiej pojawił się pogląd, że myśl o

ukochanej wzmacnia rycerza w boju, nadając mu

cech wyższych – wojownik walczył już nie tylko o

swój honor, ale także sławił imię swej wybranki.

Droga do rycerstwa

• Początkowo rycerzem mógł zostać

każdy ochrzczony mężczyzna
potrafiący władać bronią

• prawo to zostało ograniczone do

tych, którzy pochodzili z rodzin
rycerskich.

• w wieku siedmiu-ośmiu lat chłopiec z

rycerskiej rodziny posyłany był do
zamku, gdzie jako paź lub giermek
podlegał i służył panu
odpowiedzialnemu za jego
wychowanie

• Paź - w średniowieczu syn rycerza oddany

ok. 7 roku życia na dwór pana feudalnego

w celu zdobycia wychowania, poznania

życia dworskiego, w wieku ok. 14 lat

zostawał giermkiem

• Giermek - w średniowieczu młodzieniec

pochodzący z rodziny szlacheckiej,

towarzyszący rycerzowi na wojnie. Walczył

przy boku rycerza, nosił za nim kopię,

tarczę i hełm. Służba jego traktowana była

jako pierwsza praktyka, przygotowanie do

stanu rycerskiego, które kończyło się

uroczystym pasowaniem na rycerza.

Obowiązki pazia

• nabycie dobrych manier,
• usługiwanie przy stole,
• nauka :
- pisania,
- czytania,
- jazdy konnej,
- polowania,
- władania mieczem,
- pływania
- zapasów

Zadania giermka

• kształcenie cnót rycerskich

• zajmowanie się koniem, bronią

i ekwipunkiem pana

Pasowanie na rycerza

• Pasowanie na rycerza to nadanie adeptowi

rzemiosła rycerskiego – giermkowi –
godności rycerza

• Aby stać sie rycerzem giermek musiał

wykazać się znaczącymi osiągnięciami

• Pasowanie polegało na:
- przypięciu pasa rycerskiego
- uderzeniem ręką, później mieczem w kark

lub ramię

- wręczeniem miecza
- przypięciem ostróg.

„Pasowanie na
rycerza”

– uderzenie
mieczem w
ramię,

obraz Edmunda
Blaira Leightona

Pancerze ochronne, zbroje

Podział ze względu na typ

• Pancerze

– zbroje skórzane

– zbroje lamelkowe

– kolczuga

– brygantyny

– zbroje łuskowe

• Zbroje właściwe

– zbroje płytowe

– zbroje turniejowe

– zbroje kryte

1. hełm
2. naramiennik
3. napierśnik (z tyłu
naplecznik)
4. nałokietnik
5. zarękawie
6. fartuch
7. taszka
8. nakolanek (nakolannik)
9. nagolennica (nagolennik)
10. trzewik
11. rękawica
12. opacha
13. wspornik do kopii
14. płot

Zbroje rycerskie z XV

w.

Rycerz konny w pełnej zbroi z XV wieku

Zbroje jezdnych z XV wieku

Zbroje jezdnych i pieszych z XV wieku

Zbroja z
początku XVI w.

Kolczuga

Przykładowe tarcze

Broń sieczna

  

• Miecze

• Topory

• Sztylety 

1.głownia
2.rękojeść
3.zastawa
4.sztych
5.nasada
6.ostrze
7.zbrocze
8.płaz
9.grań(ość)
10.trzon
11.głowica
12.jelec
13.taszka
14.trzpień
15.okładzina
16.podstawa głowicy
17.nakładka głowicy
18.szyjka
19.trzewik

Broń obuchowa

• Maczugi

• Młoty

Broń drzewcowa

•Włócznie

•Glewie

Broń strzelecka

• Łuki    

• Kusze

 

Psi pysk

Salada

Hełm

garnczkowy

Przykładowe hełmy
średniowieczne

Rycerskie rozrywki

• Turnieje - były formą zawodów i

sprawdzania umiejętności rycerza.
Polegały na prowadzeniu walki
według ściśle określonych zasad, a
rozgrywane były często na dworach
królewskich i książęcych

Turniej

w Kodeksie

Menesse

Zawisza

Czarny

z

Grabowa

herbu

Sulima

Ok.1380-1428

• sławny polski rycerz
• niepokonany w licznych turniejach
• symbol cnót rycerskich
• od 1417 r. starosta kruszwicki
• Wielokrotnie brał udział w wyprawach przeciwko

Turkom u boku króla Węgier, Zygmunta
Luksemburskiego, z którego dworem był przez lata
silnie związany.

• brał czynny udział w bitwie pod Grunwaldem

(niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym
momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie
ma na to wyraźnych dowodów)

• Był dyplomatą - wystąpił z propozycją zawarcia pokoju

między królem polskim i królem węgierskim
Zygmuntem Luksemburskim - (układ w Lubowli w
1411)

• W 1412 r. uczestniczył wraz z królem Władysławem

Jagiełłą w zjeździe monarchów w Budzie, występując
również jako uczestnik zorganizowanego przy tej
okazji wielkiego turnieju rycerskiego

• został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej

delegacji na Sobór w Konstancji (1414-1418)

• W 1415, towarzysząc królowi Zygmuntowi

Luksemburskiemu w podróży do Aragonii pokonał w
głośnym pojedynku Jana z Aragonii, wysadzając z
siodła jednym uderzeniem kopii najprzedniejszego
rycerza turniejowego zachodniej Europy

• W 1428 uczestniczył w roli dowódcy w wyprawie

Zygmunta Luksemburskiego na Turków gdzie podczas
odwrotu zginął

Zakony rycerskie

Templariusze

Joannici

Krzyżacy

Bracia

Dobrzyńscy

Jan Matejko

Bitwa pod Grunwaldem

I Ty możesz zostać rycerzem



W prezentacji wykorzystano zasoby:

• http://www.miecze.com.pl
• http://pl.wikipedia.org
• http://dorotaokonska.webpark.pl
• http://www.ornatowski.com/kni.htm
• http://portalwiedzy.onet.pl
• http://www.rycerze.org/
• http://www.turystykatorun.pl