STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA

1.Od miast – państw Sumeru do imperium perskiego –

powstawanie i rozpad organizmów państwowych

starożytnego Bliskiego Wschodu

2.Osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu w epoce brązu i

początkach epoki żelaza

3. Państwo perskie największe imperium Bliskiego Wschodu

PODSTAWOWE POJĘCIA

PAŃSTWO – jest organizacją polityczną, mającą suwerenne władze i określone terytorium.

Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją

przymusową.[…] państwo, by istnieć, musi spełniać trzy warunki: mieć określone terytorium,

ludność i suwerenne władze

IMPERIUM – (łac. władza najwyższa) wielkie państwo, mocarstwo dominujące w świecie

lub jakimś regionie, często podporządkowujące sobie inne kraje czy terytoria.

CYWILIZACJA – poziom kulturalnego i społecznego rozwoju ludzkości, w którym istnieją

Miasta i pismo, powstaje organizacja państwowa

MEZOPOTAMIA

Mezopotamia ( międzyrzecze) położona

między dwoma wielkimi rzekami

Tygrysem i Eufratem. Obszar międzyrzecza

nazywano także „żyznym półksiężycem”,

urodzajne gleby zachęcały wielu ludów

do osiedlania się na tych ziemiach.

Rzeki te wylewają nieregularnie,

w sposób nieprzewidziany.

Na północy krainy obfite deszcze powodują,

że rolnictwo obywa się bez systemów

nawadniających, im dalej na południe

tym rolnictwo bardziej uzależnione było

od rzeki i kanałów irygacyjnych.

Mezopotamia jest krainą nizinną bez

znaczniejszych naturalnych zasłon,

od zachodu otacza ją step a od

północy i wschodu pasma górskie.

Brak naturalnych barier umożliwiał

koczownikom i najeźdźcom łatwy

dostęp do terytorium rolników. Jednocześnie

ten żyzny kraj pozbawiony jest bogactw

naturalnych jak rudy metali czy kamienie

szlachetne, ludność międzyrzecza

zmuszona była na handel

z ludami ościennymi.

SUMEROWIE-

(sumeryjskie sag-gi-ga- „ciemnogłowi”)

Lud nieznanego pochodzenia

W IV tysiącleciu zasiedlił

południową część Mezopotamii

Prowadzili oni osiadły tryb życia,

zajmując się uprawą ziemi,

hodowlą bydła, rybołówstwem,

handlem i rzemiosłem.

Zorganizowani byli w

strukturach rodowych

i plemiennych.

USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – MIASTA PAŃSTWA

Sumerowie nie stworzyli

scentralizowanego państwa, a jedynie

sieć miast - państw

Państwo-miasto było miastem

posiadającym własną, niezależną

Tworzono je wokół miejsc kultu.

Otoczone były

murami obronnymi

a ich umowną granicę wyznaczały

sieci irygacyjne (każde miasto miało

własną), bagna, linie rzek

bądź pasma ziemi nieuprawianej

Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy,

uprawiający okoliczne tereny,

ale także rzemieślnicy, parający

się garncarstwem, budownictwem,

tkactwem, odlewnictwem brązu,

oraz kupcy

Najbardziej znane państwa-miasta

sumeryjskie

Uruk

Lagasz

USTRÓJ POLITYCZNY SUMERU – SYSTEM TEOKRATYCZNY

Diorytowa statua Gudei
(król Lagasz 2141-2122)

British Museum

Najważniejsze miejsce w porządku

społecznym w Sumerze zajmował

kapłan-władca zwany ensi

(pan, który zakłada fundament

świątyni).Ensi uważany był

za zastępcę boga miasta-państwa

i podlegały mu wszystkie dziedziny

życia. Około połowy III tysiąclecia p.n.e.

ensi zdobył władzę nad większą

liczbą miast i świątyń, nazwano
go wtedy lugal - wielki człowiek,

czyli król. Podlegało mu całe państwo

i społeczeństwo. Nie podlegał on prawu,

które sam stanowił. Był najwyższym

ustawodawcą, wodzem, kapłanem,

sędzią.

(ok. 2500 r. oddzielono władzę świecką

od duchowej)

Centralne

miejsce każdego

miasta –

świątynia

( ziggurat)

Społeczeństwo Sumeru

Społeczeństwo sumeryjskie dzieliło się na ludzi wolnych i niewolnych. W

społeczności ludzi wolnych można wyróżnić trzy grupy: 1)arystokracja, kapłani,

wyżsi urzędnicy królewscy i wojownicy, 2) członkowie gmin, będący właścicielami

działek, rzemieślnicy, kupcy i drobni urzędnicy 3)Grupę trzecią stanowili ludzie

wolni, ale zależni ekonomicznie od świątyń lub osób prywatnych.

Obok ludzi wolnych istniała grupa pozbawiona wolności osobistej i wszelkich

praw: niewolnicy.

Tzw. „Sztandar z Ur” pochodzący z ok 2500 r. p.n.e.

wierzenia Sumerów, politeistyczne i

antropomorficzne, oparte m.in. na kulcie sił

przyrody i ciał astralnych. Religia Sumerów,

ukształtowana w ciągu III tysiącl. p.n.e., powstała

z połączenia kultów istniejących w

poszczególnych miastach-państwach. Według

wierzeń Sumerów z przedwiecznego morza kosm.

wyłoniły się bóstwa stworzyciele świata: An

(niebo) i Ki (ziemia) z ich związku powstał bóg

atmosfery Enlil (pan powietrza), który oddzielił

An od Ki i uczynił nad ziemią sklepienie

niebieskie. Trzecie z bóstw-stworzycieli Enki, bóg

mądrości, ukształtował ziemię wg planów-praw

Enlila; utrzymanie ładu ziemskiego powierzono

licznym bóstwom niższego rzędu. Z atmosfery i

ziemi powstały bóstwa astralne, m.in. Utu

(słońce), Nanna (księżyc) i Inan/n/a (planeta

Wenus).

An – bóg nieba

OSIĄGNIĘCIA CYWILZACYJNE SUMERÓW – PISMO KLINOWE

Kamienna tabliczka z

miasta Kisz w Sumerze,

IV tysiąclecie p.n.e.

( najwcześniejsze znaki

pisma klinowego)

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - LITERATURA – np. Mit o Gilgameszu

Gilgamesz trzyma poskromionego lwa

Rzecze doń [Siduri] [...], do Gilgamesza:

Gilgameszu! Na co ty się porywasz?

Życia, co go szukasz, nigdy nie znajdziesz!

Kiedy bogowie stwarzali człowieka,

śmierć przeznaczyli człowiekowi,

życie zachowali we własnym ręku.

Ty, Gilgameszu, napełniaj żołądek,

dniem i nocą obyś wciąż był wesół,

codziennie sprawiaj sobie święto,

dnie i noce spędzaj na grach i pląsach!

Niech jasne będą twoje szaty,

włosy czyste, obmywaj się wodą,

patrz, jak dziecię twej ręki się trzyma,

kobiecą sprawę czyń z chętną niewiastą:

tylko takie są sprawy człowieka!

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW - KOŁO GARNCARSKIE I TRANSPORTOWE

OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE SUMERÓW

• - wóz bojowy

- żuraw

- zegar słoneczny

- system dziesiętny

- ujednolicony system miar i wag (system

sześćdziesiątkowy)

- pozycyjny system zapisywania liczb

- potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi

- budowa wodociągów

- brąz uzyskany ze stopy miedzi i cyny

AKAD – 2340-2200 r. p.n.e.

SARGON WIELKI ok. 2334-2279 pne i był jednym z pierwszych na świecie budowniczym wielkiego

imperium podbił całą południowej Mezopotamii, część Syrii,

Anatolię i Elam (zachodni Iran). Założył pierwszą w regionie dynastię semicką

AKAD – 2340-2200

Postać króla Naramsina na Steli zwycięstwa,

NARAMSIN

umocnił państwo po licznych buntach miast Sumeru i Elamu.

Godność władcy nabrała w Akadzie wielkiego znaczenia, posiadał on

scentralizowaną administrację i stałą armię, która odnosiła sukcesy dzięki nowej broni: łukowi i oszczepowi.

AKADO - SUMER

Tabliczka z "Eposem o Gilgameszu" opisująca

potop

Akadowie przejęli osiągnięcia

cywilizacji sumeryjskiej

(część z nich udoskonalili

np. pismo o znaki fonetyczne)

Kres świetności Akadu położył

Najazd Gutejczyków ok. 2200 r. p.n.e.

Okres starobabiloński (2004-1531 p.n.e.)

Hammurabi (ok. 1792-ok. 1750 p.n.e.),

władca

Babilonii

od 1792 p.n.e.

Twórca potęgi politycznej,

gospodarczej i kulturalnej państwa.

PAŃSTWO HAMMURABIEGO

Hammurabi prowadził liczne

zwycięskie wojny, rozszerzając

granice Babilonii (opanował

miasta sumeryjskie Isin,

Uruk

, podporządkował

sobie

Larsę

, rządzoną

przez

Elam

, walcząc z

Mari

Asyrią

i Esznuną

zagarnął całą Mezopotamię).

BABILONIA HAMMURABIEGO

Otaczał opieką rolnictwo

(regulacja

Eufratu

i sieci

kanałów), hodowlę

i handel. Rozbudowywał

miasta i przyczyniał się

do zwiększenia ich

obronności (mury).

Dbał o dawne świątynie

i budował nowe

(szczególnie dla

boga

Marduka

HAMMURABI - PRAWODAWCA

Tablica (tzw. stella) z wyrytym Kodeksem Hammurabiego (Luwr)

Intencją Hammurabiego jako prawodawcy

było spisanie wszystkich panujących zwyczajów

i praw oraz ustanowienie jednolitych norm

ułatwiających rozwój społeczno-gospodarczy

Mezopotamii oraz zacierających różnice

pomiędzy południem a północą rozległego kraju

(pomiędzy Sumerami i Akadami).

§ 1 Jeśli ktoś kogoś oskarżył i rzucił nań podejrzenie o zabójstwo, zaś

tego mu nie udowodnił, ten, kto go oskarżył, poniesie karę śmierci.

§ 102 Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę

bezprocentową, a on tam, gdzie poszedł, poniósł stratę,

zwróci kupcowi kapitał.

§ 103 Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko,

co niósł, przed bogiem przysięgnie i będzie uwolniony.

§ 195 Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.

§ 196 Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.

§ 282 Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem,

zaś pan dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho.

ASYRIA -1850-612 p.n.e.

Asyria, w starożytności państwo semickie

(pocz. II tysiącl.–612 p.n.e.) w

północnej Mezopotamii (ob. północny

Irak); gł. m.: Aszur (kolebka państwa),

Niniwa, Kalchu, Durszarrukin; państwo

o ustroju teokratycznym; ludność —

Asyryjczycy; po rozkwicie (przeł. XIX i

XVIII w.) uzależniona od Hurytów, po

upadku ich państwa — Mitanni stała

się potęgą militarną;

Niniwa

Aszur

POTĘGA ASYRII 909-612 p.n.e.

SAGRON II 722-705

ASSURBANIPAL 668-627

Państwo asyryjskie łączyło religię z wojskowością. Władzę sprawował król, jednak z uwagi na przyjęty ustrój

- teokrację - był on nie tylko władcą świeckim, ale również kapłanem. Najważniejsze funkcje

w państwie pełnili również kapłani-urzędnicy. Władza króla nie była absolutna, ponieważ

w podejmowaniu decyzji pomagali mu członkowie rady królewskiej oraz duchowni.

Rada królewska gromadziła osoby świeckie, przeważnie wojowników,

ale wywodzących się z bogatych rodów asyryjskich.

PODBOJE ASYRII

Armia asyryjska

centrum pozycji bojowej zajmowały rydwany bojowe,

na skrzydłach natomiast ustawiała się piechota

w hełmach, zbrojach i z tarczami oraz oddziały

pomocnicze. Sprowadzani od 1200 r. p.n.e.

kowale hetyccy do produkcji broni zastosowali żelazo,

podczas gdy inne cywilizacje nadal używały

wyrobów z brązu. Wielkim plusem wojska asyryjskiego

była jazda konna, jako pierwsza wprowadzona

ok. 875 r. p.n.e. Wielka moc Asyrii tkwiła także

w tym, że państwo to posiadało stałą, regularną armię.

Ludzie przeznaczeni do walk, przechodzili długoletnie

szkolenia wojenne.

Nie byli to więc przypadkowi wojownicy

Wobec podbitych ludów Asyryjczycy stosowali

bezwzględny terror. Masowo mordowali lub przesiedlali

ludzi, aby zmniejszyć możliwość wszczynania buntów.

Wbijali jeńców na pal lub obdzierali ze skóry.

W czasie tylu podbojów naturalnie wojownicy

zgrabili wiele bogactw, a część z nich

oddana była na utrzymywanie armii, dworu,

rozbudowę i upiększanie miast.

SZTUKA ASYRYJSKA

Lamassu ( skrzydlate byki o ludzkich twarzach) z portalu pałacu Sargona II
(Luwr)

SZTUKA ASYRYJSKA

Assurbanipal podczas polowania relief z Niniwy

PAŃSYWO NOWOBABILOŃSKIE – 626-539

Nabuchodonozor II

(604-562 p.n.e.),

zręczny dyplomata,

doprowadził państwo do rozkwitu

PAŃSTWO NOWOBABILOŃSKIE

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA

Babilon w czasach Nabuchodonozora II( potrójny mur -18 km)

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA

Brama do świątyni Isztar

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA

Wiszące ogrody Semiramidy ( zbudował je Nabuchodonozor dla żony Amytis)

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA

O Etemenanki (

sum.

Dom fundamentu nieba i ziemi) -

świątynia

w formie

zigguratu

, znajdująca się w

Babilonie

, w bezpośrednim sąsiedztwie Drogi Procesyjnej, według powszechnej opinii poświęcona

bogu

Mardukowi

, jedno z najważniejszych

sanktuariów

państwa babilońskiego

Zdaniem niektórych badaczy budowla stanowiła inspirację dla

biblijnej

opowieści o

Wieży Babel

Ok. 90 m. wysokości

SZTUKA NOWOBABILOŃSKA

Wieża Babel (

1563

)

Pieter Bruegel

(starszy)

Według przekazu biblijnego

wieża Babel była budowlą

wznoszoną przez prawnuków

Noego z ziemi do

nieba, jako znak,

dzięki któremu ludzie

„nie rozproszą się”. ...

Zniszczona w 689 r. pn.e.

Odnowiona przez

Nabuchodonozora II

Zniszczona przez króla

perskiego Kserksesa

od 1915 identyfikuje

się ją częściej z 90-metrowym

zigguratem Etemenanki

MITANNIA 1600-1300

Państwo Mitanni zostało

założone przez plemiona

indoeuropejskie po podboju

Hyksosów w XVI wieku

p.n.e. za panowania

Parsatara. Mitanni podbiło

Asyrię, Syrię, Palestynę

a nawet sięgało swymi

wpływami do Armenii

i Azji Mniejszej.

W 1. poł. XIV w. p.n.e.

Mitanii została podbita

przez

Hetytów

(zniszczenie

stolicy), a po upadku

państwa hetyckiego dostała

się pod władzę

Asyrii

PERSJA 558-332 R. p.n.e.

Cyrus II Starszy, zwany Wielkim

(? - 529 p.n.e.), z dynastii

Achemenidów

Od 550 król perski. Twórca potęgi

państwa perskiego na terytorium

prawie całej Azji Mniejszej. Podbił

Medię, Armenię, Lidię, państwo

nowobabilońskie.

Pokonany przez

Scytów

PERSJA 558-332 R. p.n.e

Kambyzes II, Kanbuzhiya (?-522 p.n.e.),

król perski od 529 p.n.e., pochodzący

z dynastii

Achemenidów

syn Cyrusa Starszego.

Po podboju Babilonii przez ojca

(538 p.n.e.) został oficjalnie

uznanym następcą tronu.

W 525 p.n.e. pokonał pod Peluzjum

armię egipską Psametyka III

i zajął Egipt. Próbował

bez powodzenia zagarnąć

Etiopię.

PERSJA 558-332 R. p.n.e

Scytyjscy posłowie przed Dariuszem I

Dariusz umocnił hegemonię perską w Azji

obalając bunt Babilonii oraz

Powstanie jońskie. Powiększył też tereny

imperium, przyłączając Gandharę,

Dolinę Indusu, Chorezm, Pamir,

kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego

i Trację. Narzucił zwierzchnictwo królowi

Macedonii. Jego imperium sięgało po

Indus, Morze Śródziemne, Zatokę Perską,

Półwysep Arabski, Egipt i Kaukaz.

PERSJA 558-332 R. p.n.e

Kserkses karzący chłostać morze

Kserkses I (Chszajarsza,

ur. ok. 517 p.n.e.,

zm. 465 p.n.e.)

Nieudana wyprawa na

Grecję

PERSJA 558-332 R. p.n.e

Ustrój polityczny

Król Kserkses

Monarchia despotyczna (wielki król, król

królów) charakter teokratyczny –

władca reprezentantem bogów,

rządził w ich imieniu Tron dziedziczny

Stolica administracyjna Suza;

religijną Persepolis

„Wielkiemu Ahuramaździe, który jest przywódcą bogów,
który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo.
Z łaski Ahuramazdy, Dariusz jest królem.
Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj,
który piękny jest, w dobre konie i dzielnych
mężówbogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza
króla, nie lęka się nieprzyjaciela.
Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami
wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten
kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i kłamstwa.
Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich
zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy.
Jam jest Dariusz, wielki król, król królów,
król krajów licznych”