Koniec XVIII i wiek XIX to czas przełomu w odniesieniu do
opieki nad moralnie zaniedbanymi - jak ich wtedy nazywano.
W XIX w. powstają liczne zakłady poprawcze (zwane
przytułkami, koloniami, reformatoriami)
Nieletnich oddziela się od dorosłych przestępców. Celem
kary pozbawienia wolności była nie tyle zemsta na winowajcy co
jego poprawa. Z jednej strony modyfikowano (np. Belgia) znane od
XVI w. formy opieki w więzieniach i zakładach wychowawczych
/wspólnota życia, umoralnianie, surowa karność, regulamin, praca
i kształcenie elementarne- brak indywidualizacji/
W przeciwieństwie do tego systemu w Szwajcarii upowszechniano
(wzór Pestalozziego, Fellenberga) model wcielania nieletnich do
rodzin rolniczych / w tym systemie wszystko zależało od głowy
rodziny. Dodatnie strony: atmosfera rodzinna. Negatywne: brak
planowej nauki, pracy/
Francja: system mieszany /sztuczne rodziny złożone z
pewnej liczby wychowanków, mieszkających w oddzielnych domach,
połączonych wspólnotą życia pod okiem wychowawcy/
Kierunki rozwoju opieki moralnie (społecznie) niedostosowanych
system celkowy 1828 r. (Filadelfia): całodzienna i całonocna
separacja więźniów (osobne oddziały dla dzieci i młodzieży)
system auburnski (miasto Auburn): rozwinięcie systemu
celkowego/ zakaz kontaktu werbalnego między skazanymi w
porze nocnej. Resocjalizacja przez pracę, naukę, wychowanie
religijne/.
system progresywny (Szwajcaria): więzień przechodził przez
kolejne etapy na drodze adaptacji do życia społecznego.
Uważano, że grupa wpływa demoralizująco na osadzonego.
resocjalizacja przez wspólnotę rodzinną (Pestalozzi,
Fellenberg zakład w Hofwyl). W XIX w. ten model był najpełniej
realizowany w Mettrey we Francji / tekst źródłowy/
republika młodzieżowa w Freeville (1895) w stanie Nowy
York (idea całkowitej samodzielności i odpowiedzialności
wychowanka). Była to pierwsza placówka w której jednocześnie
przebywali chłopcy i dziewczęta. Ustanowiono trójdzielny
/Monteskiuszowski/ model władzy. Dbano o zdrowie
wychowanków, sporo czasu poświęcano na sport i kulturę.
Włochy: św. Jan Bosco (1815-1888)
- W 1842 r. zakłada w Turynie Oratorium (św. Franciszka Salezego)
dla dzieci w myśl dewizy „ora et labora” /około 1850 r. w zakładzie
było już 700 dzieci, co skłoniło go do uruchomienia kolejnych
oratoriów/
- założyciel Zgromadzenia Salezjanów (1859)
- Wydawał podręczniki / „Historia święta”, „Krótka historia Kościoła”,
„Nauczanie młodzieży”- 80 wydań/
- Wydawał czasopisma dla dzieci: „Przyjaciel dzieci”, „Czytania
Katolickie” oraz książki – „Nauczanie młodzieży”
- Twórca warsztatów w których uczono zawodu (m.in. stolarstwo,
szewstwo, krawiectwo, piekarstwo)
- Salezjanie utworzyli ponad 160 placówek do końca XIX w. w
Europie dla blisko 100 tys. wychowanków. W samym Turynie
przebywało około 1400 wychowanków, uczących się różnych
rzemiosł, pobierających naukę w gimnazjum.
- Atmosfera zakładów salezjańskich: unikano metod represyjnych,
karcenia wychowanków. Ze względu na ustawiczne chronienie
dziecka od zła ten system zwano „prewencyjnym”.
- W Rzymie było 10 placówek dla dzieci moralnie zaniedbanych,
głównie prowadzonych przez zgromadzenia zakonne
- Władze państwowe w pełni współpracowały z zakonami
Francja
- opiekę nad nieletnimi sprawują głównie instytucje
dobroczynne, zwane „koloniami rolniczymi”/cel:
poprawa moralna wychowanka, wdrożenie do pracy,
głównie na roli/
- obok „kolonii rolniczych” istniały znane wcześniej
sierocińce
- 1839 r. pierwszy zakład dla dzieci przestępczych powstał
w Mettrey pod Tours. Prowadził go August de Metz.
- Twórcy placówki uważali, że przestępstwa popełniane
przez nieletnich są skutkiem zaniedbań wychowawczych
w rodzinie i środowisku dlatego należy otoczyć ich
należytą opieką wychowawczą. Praca na roli „sprzyja
rozwojowi fizycznemu i łagodzi namiętności”.
- Wychowanków podzielono na oddziały zwane rodzinami
(po 30-40 osób, które nadzorował zwierzchnik.
Poszczególne rodziny, oznaczone kolejnymi literami
alfabetu, zajmowały piętrowe, niewielkie domy, a cala
kolonia przypominała wioskę. Prócz pracy uczono
podopiecznych, ściany domków wyklejono obrazami i
cytatami umoralniającymi.
- Przez 20 lat wzrosła liczba wychowanków do
blisko
700. Rząd francuski wspierał finansowo tę placówkę i
nowopowstające kolonie poprawcze /blisko 50 kolonii w 1857 r.,
z tego 12 rządowych i 37 prywatnych/
- Do kolonii przyjmowano nieletnich przestępców w wieku od 8
do 20 lat. Uczono ich pisać, czytać, rachunków i elementarnej
wiadomości z historii. Każdy z wychowanków mógł wybrać 1
zawód /kolonia miała liczne warsztaty/podopieczni uczyli się gry
na instrumentach dętych i bębnach wojskowych. Za pracę
otrzymywali wynagrodzenie, a najlepsi nagrody pieniężne i
honorowe.
- Kary: napomnienia, areszt ze związanymi rękami, zakaz zabaw
- /placówka stała się wzorem dla innych tego typu placówek w
Europie i w świecie/
- Francja wprowadziła w końcu XIX w. instytucję zawieszenia
kary (1891 r.).
Stosowano praktykę wolności dozorowanej. Zostało to
potwierdzone wprawie z 1912 r. ustanawiającym sądy dla
nieletnich (13 -18latkowie)
W 1855 r. przy kolonii Metrrey powstaje „Dom
Ojcowski”- placówka dla niepoprawnych dzieci z
zamożnych rodzin. Z każdym podopiecznym de Metz
przeprowadzał osobistą rozmowę (często na tym
etapie następowała wola poprawy). Dom Ojcowski
miał osobne wejście, chłopcy spali w osobnych
celkach, nie mogli się miedzy sobą porozumiewać.
Środki wychowawcze polegały na stosowaniu rad,
pouczeń, przykładów. Każdy wychowanek miał swego
pedagoga, który czuwał nad jego edukacją i
zachowaniem. W miarę poprawy chłopiec mógł
opuścić celkę i przechodził do ładniejszego
pomieszczenia. Chłopiec mógł odbywać przechadzki
po okolicy z opiekunem po to by widział ciężką pracę
chłopów. Taka terapia trwała około 2 miesięcy. De
Metz kontaktował się wówczas z rodziną chłopca i
decydował czy można oddać go rodzinie czy też
kontynuować terapię.
Francja c.d.
- na początku XX w. istniała instytucja rodzin
zastępczych. Sprecyzowano zasady opieki nad
dziećmi nieślubnymi
- W 1912 r. ruszają we Francji sądy dla nieletnich /
wobec nieletnich 13-18 lat, którzy dokonali
przestępstwa stosowano dozór wolnościowy, nie
dłużej niż do ukończenia przez dozorowanego 21 lat.
oprócz tego przewidziano dozór kuratora tytułem
próby (wybierano osoby godne zaufania - mogły być
to zarówno kobiety jak i mężczyźni, pełnienie tych
funkcji było nieodpłatne. Kuratorów zawodowych we
Francji ustanowiono dopiero po II wojnie światowej
(1945)
Holandia
- wzór francuskie kolonie rolnicze. W holenderskich koloniach (od
1818 r.) przebywali w dorośli żebracy, małoletni. W połowie XIX w.
powstaje w Rijssel osada rolnicza dla 150 chłopców w wieku od 9
do 14 lat, zwana niderlandzkim Mettrey.
- Osada znajdowała się w pięknym, otoczonym zielenią miejscu.
Wychowankowie mieszkali w osobnych domkach.
- Podopieczni byli wychowywani w sposób wojskowy: „odgłos trąby
budzi ich rano, wzywa do stołu, do szkoły, warsztatów, ogrodów,
roli i z powrotem do domu. Trzy razy dziennie, po śniadaniu, przed
obiadem i przed wieczerzą odbywa się rewia ogólna. Nadaje się
stopnie dowódcom manewrów (...) najmniejszy błąd w
poruszaniach lub postawie wywołuje naganę”.
- We wszystkich pomieszczeniach umieszczano umoralniające
zwroty /np. „ubogim jest człowiek, który nie ma nic więcej prócz
pieniędzy” ; „praca ma złoty fundament” lub „głupim jest kto żyje
ubogo, ażeby umierał bogato”. Biblia była jednym z ważniejszych
środków wychowania.
- Nie stosowano kar cielesnych, co wieczór 1 godzinę poświęcano
na ćwiczenia fizyczne. Pobyt w zakładzie uzależniony był od woli
rodziców (w każdym momencie mogli zabrać dziecko)
- Uroczyście obchodzono urodziny poszczególnych wychowanków
- Wychowankowie tej kolonii wyrastali na ogół na porządnych
obywateli
Anglia
- w Anglii już od X w. istniało prawo zakazujące wykonywania kary
śmierci na przestępcy poniżej 15 r. życia (z wyłączeniem
recydywy)
- 1876 r. system probacji, czyli zawieszenie wykonywania kary po
złożeniu przyrzeczenia dobrego sprawowania się i wyrażenia
zgody na poddanie się kontroli kuratora społecznego lub
zawodowego /wprowadzony przez Kościół anglikański/
- Na przełomie XVIII/XIX w. parlament pracował nad
ustanowieniem rozwiązań prawnych, które wykluczałyby
umieszczanie młodocianych przestępców razem z dorosłymi
- W 1846 r. Maria Papè Carpantier (1815-1878)zakłada w
Lewi’s Mead szkołę, w której oddziaływała na wychowanków
przez wychowanie religijne i moralne /akcentuje potrzebę
tworzenia nowoczesnych placówek, prowadzonych przez
państwo, instytucje społeczne i osoby fizyczne)
- Pod wpływem rozwiązań w Mettrey w Anglii uruchomiono
instytut, zwany „Szkołą Redhilską” (1850)który szybko zdobył
opinię najlepszej placówki brytyjskiej. Wizytował ją de Metz.
Powodzenie tego zakładu zaowocowało powstaniem National
Reformary Union, które roztoczyło opiekę nad ok. 50 tys.
nieletnich, podrzutków, opuszczonych i żebraków. W 1868 r.
istniało w Anglii 50 zakładów poprawczych dla chłopców i 36 dla
dziewcząt (+ Szkocja 14 placówek)
Anglia c.d -
Borstal
- zakłady Borstalu przeznaczone były dla młodzieży przestępczej
w wieku od 16 do 23 lat. Pierwsza placówka ruszyła w 1905 r. z
inicjatywy sir Evelin Ruggles - Brise
- Podstawa systemu: indywidualizacja w traktowaniu
podopiecznych, każdy zakład przeznaczono dla innego typu
młodzieży (ze względu na wiek, rozwój umysłowy, fizyczny,
stopień demoralizacji) Prowadzono rzetelne rozpoznanie,
selekcję.
- Każdy zakład składał się z kilku domów (dla 60-70 wychowanków
podzielonych na grupy)
- Podopieczni pracowali przy budowie dróg, mostów itp., następnie
przechodzili przez szkolenie rzemieślnicze, uczyli się w szkole
- Wychowankowie dzielili, w zależności od noszonych ubrań, na
„brązowych”/bez przywilejów/ i „błękitnych”/pracowali bez
nadzoru, swobodnie poruszający się, bez nadzoru/ Błękitnym
stawał się wychowanek po przejściu 4 stopni brązowych
- Przywiązywano wagę do wychowania fizycznego
- Odwoływanie się do honoru wychowanka dawało pozytywne
rezultaty
- 1908 r. „Children Act”- zwany „kartą dziecka” /dokument
obejmował całokształt spraw związanych z opieką na dzieckiem
nieślubnym- ustanowiono opiekuna z urzędu/
Belgia
- Dwa pierwsze zakłady poprawcze /kolonie/ powstały w 1843 r. z
inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości /tzw. ècoles de réforme), jedna
dla chłopców (500) i druga dla dziewcząt(300). Nadzorował je główny
inspektor więzień w Belgii. Kilka lat później powstała kolejna placówka.
Wszystkimi kierował Wilhelm Poll, a potem jego syn.
- Wychowankowie podzieleni byli na oddziały, którymi zawiadywali
nadzorcy
- Prócz pracy na roli uczono ich rzemiosła, wpajano elementarne
wiadomości, umoralniano ich
- W Belgii (poł. XIX w.) powstawały tzw. maison penitentiare k.
Luksemburga – były to placówki w których resocjalizowano przez pracę,
ale stosowano też środki karno-represyjne
- Dzieci w Belgii poddawano badaniom testowym. W laboratorium
psychologicznym w Moll przechodziły badania słuchu, wzroku,
wydolności fizycznej. Po 3 miesiącach pobytu w Instytucie kierowano je
do zakładów wychowawczych. Dzieci upośledzone umysłowo kierowane
były do szkół zamkniętych.
- W 1881 r. w Belgii przyjęto ustawę o opiece społecznej /dotyczyła
zasad opieki nad upośledzonymi umysłowo, chorymi, niewidomymi,
kalekami/
- w 1912 r. uchwalono ustawę o opiece nad dzieckiem (wg Balcerka był
to „mały kodeks praw dzieci”)
USA
- 1876 r. rusza reformatorium w Elmirze dla
skazanych w wieku 16-20 lat
- Republika młodzieżowa w Freeville (1895)-
ośrodek wiejski, przeznaczony dla opuszczonej i
trudnej młodzieży obu płci. W 1912 r. było tam
100 chłopców i 70 dziewcząt- z tego 35%
skierowanych przez sądy, reszta przez rodziców
lub opiekunów, w wieku 14-21 lat. Był to
prywatny zakład: idea „wolność” i „Nic bez
pracy” /tekst źródłowy/
- Miasto chłopów „Boys Town” w Omaha, stan
Nebraska (1917)była to placówka dla
opuszczonych chłopów, którym starał się dać
wszechstronne wychowanie, przygotowanie
zawodowe
Szwajcaria
- za prekursora opieki nad dziećmi opuszczonymi, osieroconymi i
zaniedbanymi moralnie uznaje się Jana Henryka Pestalozziego
/miłość do dziecka, empatia, wyrobienie w wychowanku sił
pozwalających mu na pełny udział w życiu społecznym/ W pierwszym
zakładzie (Neuhof) Pestalozzi stworzył podstawy swego systemu
opiekuńczego / praca fizyczna podstawą rozwoju psychofizycznego,
ogólne wykształcenie drogą ku harmonijnemu rozwojowi sił i
zdolności, które dała dziecku natura: „coraz bardziej zdaje sobie
sprawę, że możliwości realizowania swoich ideałów opierają się na
ojcowskim stosunku do dzieci (...) dopiero gdy stosunki w zakładzie
ułożą się jak w rodzinie, można będzie mieć nadzieją na dobre wyniki
wychowania. Bez takiej organizacji zakładu wszelkie nadzieje
pozostaną w sferze marzeń”
- Poza Neuhof opiekował się dziećmi w Stanz, Burgdorf, Yverdon.
W placówkach tych prowadził szkoły elementarne, także seminaria
dla nauczycieli i szkołę średnią (Yverdon)
- W XIX w. szwajcarskie zakłady wychowawczo-poprawcze podlegały
ustawodawstwu poszczególnych kantonów
- Interesującą placówką był zakład w Baechtelen k. Berna
/stosowano selekcję, podział na rodziny, atmosfera przyjaźni, praca
na roli,nauka rzemiosła, schludne domki, obchodzono święta i
różnorodne uroczystości/
- Istniało zróżnicowane ustawodawstwo w poszczególnych kantonach
Austria i Austro-Węgry (od 1867r.)
- W austriackim kodeksie karnym z 1852 r.
wyodrębniono 3 okresy wiekowe odpowiedzialności
karnej nieletnich: do 10 lat, 10-14 i 14-20 lat. Nieletni do
10 r. nie ponosili żadnej odpowiedzialności za swoje
czyny. Za zbrodnie popełnione w przedziale wiekowym
10-14 lat nieletnich kierowano do placówek
wychowawczo-poprawczych. Po 20 r. życia –pełna
odpowiedzialność (zamiast kary śmierci wieloletnie
więzienia)
- 1885 ustawa o zakładach poprawczych sądy orzekały w
stosunku do nieletnich 14-18 lat umieszczenie ich w
zakładzie wychowawczo-poprawczym (mogli w nich
przebywać do 21 r. życia) Na wzór niemiecki
ustanawiano dozór kuratorski, kierowano do rodzin
zastępczych, do zakładów wychowawczych i ostatecznie
poprawczych. Do wybuchu I wojny światowej liczba
zakładów wychowawczo-poprawczych była
niezadowalająca
W 1905 r. Minister Sprawiedliwości nakazał tworzenie w
więzieniach specjalnych oddziałów dla nieletnich w wieku 14-18
lat.
Austro-Węgry były jedynym krajem europejskim, który
organizował (w pełni) państwową opiekę nad dziećmi
zaniedbanymi, opuszczonymi i występnymi (ustawy z 1908 i 1913
roku)
………..
Na obszarze zaboru austriackiego pierwsze zakłady
wychowawczo-poprawcze powstały tuż przed I wojną światową w:
Przędzielnicy k. Przemyśla na przełomie 1913 /1914 roku i w
Cieszynie (1912 r.), znany jako Śląski Krajowy Zakład
wychowawczo-poprawczy /dla 150 chłopców kierowanych na
mocy wyroków sądowych. Wykonywali pracę, uczyli się, mieli
prawo do rekreacji. Za najcięższe przewinienia stosowano kary
cielesne (chłosta). Za dobre sprawowanie wychowankowie
otrzymywali bilety do kina, przepustki do miasta, pozwolenie
na
wyjazd do rodziny i inne.
Niemcy-ziemie niemieckie
- w 1833 r. w małym domku we wsi Horn k. Hamburga
powstał prywatny zakład dla dzieci przestępczych i
pozbawionych opieki. Placówka ta szybko stała się punktem
odniesienia dla innych zakładów w Niemczech
- Kierownikiem szkoły był Jan Henryk Wichern (1808-1881)
w zakładzie było dużo sierot, dzieci porzuconych,
przestępczych. Do zakładu przyjmowano dzieci od 8 lat, w
zakładzie przebywały 4-5 lat
- Tworzono rodzinne warunki, dzieci podzielono na grupy
(rodziny obejmujące 12 osób) zamieszkujące osobne domki.
- Resocjalizowano przez pracę, prowadzono naukę (m.in.
religia, arytmetyka, geografia, historia, botanika, zoologia,
fizyka, nauczano rzemiosła
- W połowie XIX w, prócz domu poprawczego, powstałą pensja
wychowawcza dla 30 dzieci zamożnych rodziców /pensja
szybko stała się bardzo znana dlatego przebywały w nich
dzieci nawet z Anglii). Wychowankowie pracowali na roli,
pobierali naukę m.in. greki, łaciny i języka francuskiego.
ziemie niemieckie c.d
- niemiecki kodeks karny z 1871 r. chronił 12 letnie dzieci przed
odpowiedzialnością karną ale mogą być umieszczane w
zakładach wychowawczych lub poprawczych. Nieletni (12-18 lat)
działający z rozeznaniem mogli być skazani na pobyt w więzieniu
dla nieletnich
- 1878 r. ustawa o wychowaniu przymusowym dla nieletnich
przestępców (dot. dzieci w wieku 6-12 lat). Dziecko trafić mogło
do obcej rodziny lub do zakładu wychowawczego.
- 1896 r. kodeks cywilny i 1900 r. nowa ustawa o wychowaniu
publicznym nieletnich - w miejsce wychowania przymusowego
- wprowadzono wychowanie opiekuńcze (1900). Ustawa kładła
szczególny nacisk na sprawowanie opieki nad zaniedbanymi
dziećmi (do 18 r. życia) przez gminę. Wychowanie publiczne
miało odbywać się pod nadzorem państwa i na koszt publiczny w
obcej rodzinie lub w zakładzie wychowawczym i poprawczym.
- z chwilą powstania sądów dla nieletnich (1908 r.) rośnie rola
opieki specjalistycznej: Lekarze, psychiatrzy, pedagodzy. W 1911
r. było w Niemczech 200 sądów dla nieletnich. Jednocześnie
rozwija się instytucja kuratora, rodziny opiekuńcze.
- w końcu XIX w. ustawodawstwo niemieckie osobno regulowało
opiekę nad dziećmi przestępczymi i opuszczonymi
ziemie polskie zaboru pruskiego
- w latach 1883-1885 powstał Pomorski Zakład Krajowy w Chojnicach (z
założenia przeznaczony dla obojga płci powyżej 18 lat: skazanych
wyrokami za włóczęgostwo, żebractwo, nierząd) Był to kompleks 2-
piętrowych budynków, zbudowany z dobrej cegły, wyposażony w obiekty
gospodarcze, siec kanalizacyjną i wodociągową.
- Od 1889 r. do zakładu byli przyjmowani również ubodzy, chorzy i
niewidomi. Na mocy niemieckiej ustawy z 1900 r w 1901 r. utworzono
oddział wychowawczy /dla około 100 chłopców do lat 18 skierowanych z
wyroków sądów opiekuńczych i powiatowych/
- w zakładzie panowała bardzo surowa dyscyplina, surowsza niż w
Studzieńcu. Wychowankowie przebywali pod stałym nadzorem
wychowawców. W 1901 r. w zakładzie było blisko 600 nieletnich.
- Zakład czerpał dochody z drukarni, gospodarstwa rolnego, ogrodnictwa,
cegielni i licznych warsztatów.
- Zakład posiadał własny szpital i aptekę
- Nieletni uczęszczali do szkoły zakładowej. Uczyli ich nauczyciele
dochodzący z miasta /uczyli w małym wymiarze godzin/
Zakład wychowawczo-poprawczy w Szubinie
- placówka powstała z inicjatywy poznańskiego samorządu. Władze
miejskie Szubina odstąpiły na ten cel 12 morgów ziemi leżącej za
miasteczkiem wraz z 10-letnim budynkiem (po lazarecie powiatowym)
- W latach 1888-1902 budynek zmodernizowano i rozbudowano
/powstały 2 sypialnie, 4 izby lekcyjne/
- Do zakładu kierowano nieletnich przestępców w wieku od 10 do 21 lat.
Naukę prowadzono w języku niemieckim (germanizacja)
- Stosowano surowe kary: chłosta, dodatkowa praca, ograniczenie racji
żywnościowych, areszt
- W zakładzie tym stale przebywało ok. 200 osób
- Nie organizowano żadnych zajęć rekreacyjnych, po pracy i nauce byli
zamykani w sypialniach
- Na mocy ustawy z 1900 r. zakład opracował nowy regulamin,
zatwierdzony w 1901 r. /ograniczono kary cielesne ale i tak za
najmniejsze przewinienia wymierzano karę „kijów”, istniała izolatka
karna, ograniczano racje żywnościowe/
- Młodzież pracowała głównie na roli. Warsztaty przeznaczone były dla
młodzieży starszej, powyżej 14 r. życia
- W zaborze pruskim powstały inne placówki w: Cerekwicy,
Pleszewie, Kamieniu, Grudziądzu
Rosja
- w 1843 r.- przy petersburskim więzieniu otworzono oddział dla
małoletnich aresztantów
- Z prywatnych funduszy tworzono przytułki (Narwa –1848 r.), Rewlu
(1850), Moskwie (1863), a w Petersburgu zakład moralnej poprawy
dziewcząt w 1864 r.
- W moskiewskim przytułku dla nieletnich przestępców istniały
warsztaty (produkcja obuwia, usługi introligatorskie)
- W Rosji, po zniesieniu poddaństwa (1861),dokonano korekty w
kodeksie karnym- łagodzenie kary
- Zgodnie z ustawą z 1897 r. dzieci do lat 10 były całkowicie zwolnione
z odpowiedzialności karnej, a nieletni 10-17 lat-jeśli popełnili czyn
bez rozeznania podlegali dozorowi rodziców lub opiekunów
- Do połowy XIX w. nieletni przestępcy trafiali na ogół do zwykłych
więzień. Dopiero w ustawie z 1864 r. zadecydowano, że będzie się je
umieszczać w zakładach poprawczych /prowadzonych przez
organizacje wyznaniowe, stowarzyszenia, osoby prywatne/
- W 1909 r. uchwalono ustawę „O zakładach wychowania
przymusowego dla nieletnich” /cel przystosowanie do uczciwego
życia nieletnich w wieku od 10 do 17 lat kierowanych do placówek
wych. na mocy orzeczenia sądu/
- W Rosji brakowało placówek poprawczych a placówki wychowawcze
podlegały kompetencji Centralnego Zarządu Więziennictwa.
- Sądy dla nieletnich organizowano od 1912 r.
ziemie polskie zaboru rosyjskiego
Kodeks Karzący Królestwa Polskiego z 1818 r. /pierwszy w
historii państwa polskiego/ określał, że młodociani do
lat 12 podlegają tylko „karceniu domowemu”.
Młodociany (15-18 lat), który popełnił zbrodnię - i
pochodził przy tym ze środowiska zaniedbanego
moralnie - karany był (nie jak za zbrodnię) lecz jak za
występek popełniony przez dorosłego człowieka. Jeśli
pochodził z normalnego środowiska to w pełni
odpowiadał za swój czyn. Najwyższa kara dla nieletnich
było zamkniecie na okres 1 roku w domu poprawy lub w
areszcie publicznym /ograniczano im racje
żywnościowe, wykonywali prace, pobierali naukę i byli
umoralniani w duchu religijnym/
Z instrukcji z 17 IX 1823 r. pochodzi zapis, że:
„wiek także przy umieszczaniu więźniów na względzie
mieć potrzeba; szczególniej więźniów małoletnich, nie
mających 15 lat, z dorosłymi zbrodniarzami mieszać nie
należy, dla uniknięcia ich zepsucia”
Od lat 20-ych XIX w. starano się nie
umieszczać w jednej celi nieletnich z dorosłymi
więźniami.
W stosunku do młodocianych od 1861 r. odchodzono
od kar cielesnych.
Dorosłych przestępców powszechnie karano chłostą.
W Królestwie Polskim organizowano:
gubernialne, powiatowe i miejskie rady opiekuńcze,
w celu zwalczania włóczęgostwa, żebractwa,
przestępczości.
Zakłady opiekuńcze dla dzieci niedostosowanych
społecznie otoczone były stałym nadzorem, m.in. z
uwagi na potencjalną możliwość działalności
niepodległościowej.
Niewątpliwie na ziemie polskie zaboru
rosyjskiego docierały prądy penitencjarne z Europy
zachodniej.
W Kodeksie Kar Głównych i Poprawczych KP z
1847 r. aż 7 artykułów dotyczyło okoliczności
łagodzących względem nieletnich. Znalazło się w nim
zalecenie by nieletnich, skazanych na umieszczenie w
domu poprawy, twierdzy lub wieży nie mieszać z
dorosłymi przestępcami.
W praktyce zapis ten wprowadził w życie
nadzorca więzienia kieleckiego - Franciszek
Maternicki w 1850 r. /wszystkich nieletnich 10-14 lat
umieścił w osobnym oddziale/ Wobec nieletnich (w
wieku 10-14 lat) sędzia rozpoznawał czy czyn
popełniony był świadomie. Do 17 r. życia młodociany
przestępca umieszczany był w zakładzie poprawczym.
Idąc za przykładem więzienia kieleckiego Komisja
Rządowa Spraw Wewnętrznych KP czyniła starania aby
podobne oddziały powstawały w innych placówkach
więziennych, ale na ogół bezskutecznie (brak środków)
W 1859 r. w wydanej instrukcji dla więzień KP napisano,
że nieletni do lat 15 mają być odseparowani od pełnoletnich, a
w nocy - w miarę oczywiście możliwości – sypiać w odrębnych
celach.
W 1871 r. staraniem Józefa Wieczorkowskiego
(1804-1883) {prezesa Sądu Apelacyjnego Królestwa Polskiego}
rząd carski zatwierdził Statut Towarzystwa Osad Rolnych i
Przytułków Rzemieślniczych (TOR) Cele Towarzystwa to m.in.:
„§1. Towarzystwo zakłada sobie pracować nad moralną poprawą
dzieci płci obojga, które przez występek przez sąd na karę
skazane zostały, tudzież nad polepszeniem losu nieletnich
żebraków i włóczęgów bez przytułku”
/
cyt. Za S. Mauersberg (red), Dzieje szkolnictwa i pedagogiki
specjalnej..., s. 138./
Studzieniec k/Skierniewic
W 1876 r. w Studzieńcu powstał pierwszy na ziemiach
polskich dom poprawczy dla nieletnich przestępców,
założony z inicjatywy TOR. Placówkę tę wzorowano na
francuskim Mettrey. Placówka ta powstała z inicjatywy
wspomnianego Józefa Wieczorkowskiego, który zdołał
skupić wokół idei poprawy losu nieletnich wielu wybitnych
działaczy społecznych i pisarzy, w tym: Bolesława Prusa i
księcia Tadeusza Lubomirskiego, a potem H. Sienkiewicza, M.
Konopnicką, prezydenta Warszawy – Sokratesa
Starynkiewicza.
Statut placówki powstał w oparciu o przeprowadzone we
Francji, Szwajcarii i Belgii rozeznanie co do kierunku
resocjalizacji nieletnich. Kierownictwo powierzono
nauczycielowi z Ins.Dz.Mor.Zan. Na Mokotowie Zygmuntowi
Zajewskiemu, który osobiście udał się do Mettrey. W latach
80-ych XIX w. zakład studzieniecki był już znany w Europie i
na międzynarodowym kongresie w Paryżu zaliczono go do
grupy najlepszych placówek na kontynencie.
W pierwszym roku działalności przyjęto
zaledwie 9 wychowanków. W 1877 r. było 50
chłopców, a w 1887 już 150.
Przez 30 lat placówka rozwijała się bardzo pomyślnie,
aż do 1906 r. bunt wychowanków. /kradzieże,
samowola, ucieczki/
Z ogólnej liczby 6625 wychowanków (lata
1876-1924) przypadło 1896 ucieczek.
Proceder ten był tym częstszy czy więcej
stosowano kar cielesnych.
-
Karę chłosty zniesiono dopiero w 1908 r.
- Według regulaminu z 1898 r. za palenie
papierosów karano 17 uderzeniami batem, za
próbę ucieczki-9, za łakomstwo i kradzież- 2.
- W 1903 r. zaostrzono kary: i tak za ucieczkę
25 uderzeń, kłótnia i bójka –7, kłamstwo-5,
samowola, lenistwo i opór po 4 uderzenia. Bito
do krwi!
-
W zakładzie studzienieckim prowadzono nauczanie.
Z grona wszystkich nieletnich przestępców 2/3 nie umiało
czytać i pisać (za lata 1882-1904)Praca wychowawcza
zakładu była ściśle powiązana z nauczaniem ogólnym i
zawodowym.
- Chłopcy podzieleni byli na grupy: „grupa obserwacyjna”,
„pierwsza rodzina wychowawcza”, „rodzina społeczna”
(przystosowani do życia społecznego). Wychowankowie
mogli brać udział w pracy samorządu i sądów koleżeńskich,
kółek samokształceniowych i innych.
- co kwartał udzielano nagrody za koleżeństwo, nagrody
zbiorowe dla poszczególnych „oddziałów”/”rodzin”.
Osiągnięcia zakładu w Studzieńcu:
W początkowym okresie swej działalności
Studzieniec /Zajewski, Walenty Miklaszewski/ - w
aspekcie organizacji i sukcesów wychowawczych był
porównywalny nawet z francuską kolonią Mettrey.
W 1882 r. W. Miklaszewski- twórca systemu
wychowawczego, powiedział: „zakład studzieniecki,
którego system i działalność jest znana daleko poza
granicami kraju naszego, wydał już setkę użytecznych
pracowników na niwie społecznej”
/cyt. za S.Mauersberg..., s.145/
Istota pracy w zakładzie polegała na rozszerzaniu
uprawnień wychowanka w miarę czynionych przez niego
postępów, stopniowanie nagród, awans do kolejnej
„rodziny”, indywidualne podejście do każdego
wychowanka.
W II Rzeczypospolitej opinia publiczna była wstrząśnięta
głośnym procesem w sprawie okrutnego traktowania wychowanków
Studzieńca z lat 1927-1931 /udowodniono, że strażnicy,
wychowawcy znęcali się nad podopiecznymi - np. kaleczyli ich,
zachęcali do bójek, sami bili wychowanków/. W związku z tą sprawą
Zakład przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości, a na stanowisko
dyrektora powołano Piotra Suchana. W swoich wspomnieniach
pisał:
„Miałem w zakładzie prawdziwy konglomerat
najrozmaitszych typów: jednostki o normalnej inteligencji i
umysłowo upośledzone, histeryków i najrozmaitszych psychopatów,
jednostki ulegające okresowym zamroczeniom epileptycznym,
zdradzających zboczenia seksualne”
Zakład dla Dziewcząt w Puszczy Mariańskiej
- w 1891 r. z inicjatywy Towarzystwa, które ustanowiło zakład w Studzieńcu
powstaje kolonia dla skazanych dziewcząt w Puszczy Mariańskiej /odległy 3
km od Studzieńca/
- Zakład umożliwiał przyjęcie 50 dziewcząt, ale średnio przebywało w nim
od 10 do 17 podopiecznych. Dopiero w latach 1910-1913 zwiększyła się
liczba przyjęć
- zakład zamknięto w 1924 r. z powodu remontu. Po jego zakończeniu w
1927 r. umieszczano w nim tylko młodszych chłopców z zakładu
studzienieckiego
- zakład dla Dziewcząt nie przypominał więziennej placówki ze Studzieńca.
Prowadzono w nim nauczanie, ale na bardzo niskim poziomie /wiele
dziewcząt wykazywało cechy upośledzenia umysłowego/ „dziewczęta nie
nosiły szarych mundurków, nie stawały na głos trąbki na apelach.
- W opinii A. Komorowskiego z 1929 r.:
„ Wychowanki Puszczy nie robią wrażenia na tyle zepsutych, jak chłopcy w
Studzieńcu, raczej może wyglądają na nieszczęśliwe i przygnębione niż złe
i zepsute. Strona moralna dziewcząt przedstawiała się również nie tak
rozpaczliwie jak w Studzieńcu, większość dziewcząt dostawała się do
Zakładu drogą wyroków sądowych, przeważnie za kradzież”
/cyt za. A.Komorowski, Nieletni przestępcy, Warszawa 1929./
Szkoła Pracy w Strudze
- w 1911 r. w Strudze k/ Radzymina powstała
Szkoła Pracy - założona przez Towarzystwo
Opieki nad Uwolnionymi z Więzień
- Była to szkołą dla mężczyzn zwolnionych z
więzień (także na prośbę rodziców), ze
szczególnym przeznaczeniem dla nieletnich w
wieku od 14 do 18 lat
- Kierownictwo zakładu spoczywało w rękach pani
Nowackiej
- Nie stosowano kar cielesnych
- Przebywało w nim kilkudziesięciu wychowanków
- Zakład zamknęły niemieckie władze okupacyjne
podczas I wojny światowej
Zakład w Wielucianach k/Wilna
- uruchomiono w 1901 r. przez władze rosyjskie
- Utworzono w nim szkołę zakładową o programie 7-oddziałowej
szkoły powszechnej, kształcącej w zawodach: ogrodnik, rolnik,
kowal, stolarz, ślusarz, krawiec, szewc, murarz. Warsztaty
zaspokajały w zasadzie wewnętrzne potrzeby placówki i tylko
oddział krawiecki i szewski przyjmowały zamówienia prywatne.
- Przygotowanie rolnicze odbywało się na terenie folwarku
Wieluciany (łącznie z zakładem 190 ha ziemi ornej, 48 ha łąk,
8 ha nieużytków i 32 ha lasu)
- Wychowanków dzielono na 4 grupy zwane „drużynami”.
- Do I grupy należeli najgorsi wychowankowie, do II wykazujący
chęć poprawy, do III ci którzy wykazywali wyraźną poprawę, do
IV wychowankowie cieszący się pełnym zaufaniem. Drużyny
dzieliły się na sekcje a na ich czele stali najlepsi
wychowankowie
- Personel placówki stanowili: kierownik zakładu, ksiądz,
nauczyciel, lekarz, felczer, 9 dozorców-wychowawców, praczka
i stróż
- W zakładzie tym pracowała czasowo Natalia Han-Ilgiewicz
(1895-1978)
Fryderyk Skarbek (1792-1866)
- Urodził się w Toruniu, w zamożnej rodzinie kasztelana
inowrocławskiego. Z powodu bankructwa rodzina przeniosła się do
Żelazowej Woli, gdzie Fryderyk pobierał naukę u Mikołaja Chopina ojca
Fryderyka Chopina.
- Od 1805 r. rozpoczął naukę w Liceum Warszawskim u Bogumiła
Samuela Lindego. W latach 1809-1811 studiuje w Paryżu (ekonomia).
Był prof. w Szkole Prawa, a następnie od 1818 r. objął katedrę prof.
ekonomii w nowoutworzonym UW.
- Był członkiem warszawskiego TPN /autor wielu cenionych publikacji
ekonomicznych/
- W 1822 r. wydaje pracę: „O poprawie moralnej winowajców w
więzieniach” /ogłoszona na forum TPN/ Na zlecenie ministra
spraw wewnętrznych, Tadeusza Antoniego Mostowskiego,
przeprowadził inspekcję więzień krajowych (złożył raport z
którego wynikało, że nieletni przebywają z dorosłymi więźniami.
Ułożył statut nowoczesnej placówki wychowawczej.
- W 1828 r. wyjechał do Niemiec, Francji, Holandii - celem poznania
organizacji zakładów poprawczych /przygotował drukowane
sprawozdanie z tej podróży/
Skarbek w 1830 r. bawił w Petersburgu, gdzie dowiedział się o
wybuchu powstania listopadowego, w którym nie brał udziału. Jego
negatywny stosunek do insurekcji czynił z niego dobrego kandydata
na stanowiska państwowe po stłumieniu powstania. Iwan Paskiewicz
mianował F. Skarbka członkiem Rady Głównej Opiekuńczej Zakładów
Dobroczynnych i powierzył mu reformę więziennictwa.
W 1854 r. został dyrektorem Komisji Rządowej Sprawiedliwości, w
1861 r. nie przyjął stanowiska w rządzie Aleksandra hr.
Wielopolskiego.
Fryderyk Skarbek uważał, że warunkiem uzyskania poprawy
jest dobra znajomość charakteru i skłonności nieletnich, które skłoniły
go do popełnienia czynu przestępczego. Zalecał przygotowanie
kwalifikowanych kadr pedagogicznych. Wykluczał wszelkie kary
fizyczne i cielesne. W 1829 r. – z jego inspiracji- powstało
Towarzystwo Wspierające Instytut Dzieci Moralnie Zaniedbanych,
a na kierownika tej placówki wybrał Stanisława Jachowicza.
/Instytut Moralnej Poprawy dzieci na Mokotowie/
Stanisław Jachowicz (1796-1857)
- Uczeń szkoły obwodowej w Rzeszowie (1805-1808), następnie
gimnazjum w Stanisławowie i liceum lwowskim (od 1814 r.).
Angażował się w życie kulturalne miasta /tłumacz, członek
tajnego związku literackiego/
- Od 1818 r. w Warszawie: naucza w prywatnych żeńskich
pensjach (Plewińskiej i Wilczyńskiej), pracuje jako kancelista w
Biurze prokuratorii Królestwa Polskiego. W 1820 r. wstąpił do
Związku Wolnych Polaków
- 1824 r. wydaje „Bajki i powiastki”- zapoczątkowując nowy typ
literatury dziecięcej /poezja dla dzieci/
- 1827 r. wydaje „Pamiętniki dla dobrych dzieci”, a w 1829 r.
„Naukę o zabawie dla najmłodszych”. Pracował ponadto nad
elementarzem dla dzieci. Istota wychowania - wychowanie
moralne/uczciwość, pobożność, miłosierdzie, pracowitość/
Współpracuje z Klementyną Tańską-Hoffmanową, pisząc na
łamach „Tygodnika dla dzieci” (229 numerów pisma)
- W latach 20-ych XIX w. poznaje F. Skarbka włączając się w
prace nad Instytutem Moralnej Poprawy Dzieci. Osobiście
angażuje się w zbieranie środków na utworzenie tej placówki. Na
łamach „Dziennika dla Dzieci” nakreśla cele wychowawcze
zakładu.
-
w ramach Warszawskiego Towarzystwa
Dobroczynności (WTD od 1814 r.) założył w 1833 r.
Szkółkę dla Sierot (głównie dla dzieci, które straciły
rodziców podczas powstania) Z czasem przebywało w
niej ok. 170 chłopców i dziewcząt (uczono ich zawodu,
uczono historii, rysunku, geometrii, technologii, j.
rosyjskiego i niemieckiego. Napisał dwa poradniki:
„Książkę dla rzemieślnika” i „rozrywki dla młodzieży
rzemieślniczej”. Wychowankowie posiadali książeczki
oszczędnościowe, odbywali praktyki u majstrów,
niejednokrotnie zakładali własne warsztaty.
- Jachowicz zwracał wyjątkową uwagę na właściwy dobór
nauczycieli
- w czasie powstania listopadowego (1830-1831)Jachowicz na
łamach „Dziennika dla dzieci” informuje o celach walki
powstańczej. Angażuje się w prace Związku Dobroczynności
Patriotycznej- założonym z inicjatywy Klementyny Hoffmanowej.
Instytut Moralnej Poprawy Dzieci na Mokotowie
- Placówka ta nawiązywała organizacyjnie do sierocińca z 1629 r.
(Bractwo św. Benona)
- „Ojcem chrzestnym” placówki był Fryderyk Skarbek, który po
powrocie z zagranicy w końcu 1828 r. /Francja, Niemcy,
Holandia/wygłosił w TPN odczyt: „O Instytucie Berlińskim dla
poprawy moralnie zaniedbanych dzieci”, kreśląc wizję podobnej
placówki w Królestwie Polskim. Placówka ruszyła już w 1828 r.
pod nadzorem rady A Administracyjnej i wydatnym wsparciu
finansowym społeczeństwa.
- W statucie Instytutu z 1830 r. zapisano: „ma się zajmować opieką
nad tymi dziećmi, których rodzice dla ubóstwa, niedbalstwa lub
zepsucia swego, w moralnym zaniedbaniu zostawiają, i takich,
które z tego powodu dopuściły się już przestępstwa” /cyt. za M.
Kalinowski, J. Pełka, s.62/
- Do zakładu przyjmowano chłopców w wieku 6-14 lat. Pierwotna
siedziba mieściła się przy ul. Okopowej. W dniu 15 marca 1831
Instytut zamknięto - walki powstańcze (czerwiec 1831 r. budynek
spłonął)
- od 1834 r. Instytut mieścił się przy ul.
Konwiktorskiej, w pałacu Chodkiewiczów. W latach 50-
ych XIX w. przebywało w nim w przybliżeniu 50
moralnie zaniedbanych /umieszczeni tam na skutek
kary sądowej i administracyjnej, za złe postępowanie,
bezskuteczne staranie rodziców, z powodu
pozbawienia „opieki rodzicielskiej”.
- od 1854 r. Instytut mieścił się w Królikarni /fundacja
Julii i Ksawerego Pusłowskich/ zgromadzony dzięki
zapisom donatorów majątek pozwolił na budowę
nowego domu w
1862 r. na Mokotowie. Projekt budynku przygotował
Henryk Marconi (oficjalne otwarcie 25 XI 1862). W
Królikarni urządzono odtąd doświadczalny, zwany
kolonią Ksawerów (od imienia głównego fundatora
Ksawerego Pusłowskiego) W 1870 r. ciężar
prowadzenia placówki przejęła Rada Miejskiej
Dobroczynności Publicznej a na pocz. XX w. władze
miasta.
-
Zadania Instytutu: „zabieganie o moralną poprawę
wychowanków, a środkami do tego maja być nauki
moralne i moralne”. Rodzice nie mieli prawa zabierać,
ani odwiedzać dzieci. Panował surowy regulamin.
Każdy wychowanek miał obowiązek sumiennie
pracować i uczyć się. Jeśli łamał przepisy mógł być
pozbawiony posiłków, nie wolno mu było swobodnie
poruszać się po zakładzie, zamykano go w sali,
stosowano chłostę.
- Nauka: religia, rachunki, kaligrafia, śpiew,
gimnastyka
- Praca: warsztat stolarski, ślusarski, szewski,
wikliniarski, ogród.
- Stosowano system celkowy: nocą wychowankowie
spali w zamkniętych celach, w ciągu dnia pod stałym
nadzorem wychowawców.
Wszyscy podopieczni byli jednakowo
umundurowani, założono im osobiste kartoteki,
wydawano skromne posiłki
-
w końcu XIX w. rozluźniono regulamin (odwiedziny
rodziców, łagodniejsze kary) Otwarto drugi oddział dla
dziewcząt. Zakład borykał się z problemami finansowymi, a
zmniejszające się dochody poważnie utrudniały pracę
Instytutu. W związku z tym w początkach XX w. w dzierżawę
przekazano Farmę Ksawerów, co doprowadziło do likwidacji
warsztatu pracy wychowawczej.
W 1907 r. Instytut przeszedł pod zarząd Magistratu
Warszawy.
W tym czasie w zakładzie przebywało około 50
wychowanków
- łącznie w latach 1830-1880 przez Instytut przeszło 1458
wychowanków
- przed I wojną światową do zakładu przyjmowano nie tylko
dzieci stwarzające problemy wychowawcze, ale też po
prostu sieroty. Placówkę poddano szczegółowej kontroli
władz carskich.
- z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r.
przywrócono Instytut. Przebywały w nim przeważnie sieroty,
w wieku od 8 do 15 lat /początkowo nie było szkoły i nie
prowadzono nauki zawodu/
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności (WTD)
- Prowadzi działalność w latach 1814-1950
- Prowadzi przytułek dla starców i kalek z kilkoma
oddziałami dla ok. 400 osób, przytułek dla
rekonwalescentów, 5 przytułków dla 500 sierot
chłopców, 6 przytułków dla sierot dziewcząt (blisko
800), 43 ochrony dla 464 dzieci, 4 żłobki (258 miejsc),
25 szwalni dla blisko 1300 dziewcząt, 17 sal zajęć dla
ponad 2700 chłopców, 3 tanie kuchnie, 2 tanie
kąpiele, 23 bezpłatne czytelnie, 2 kasy pożyczkowe,
bezpłatne ambulatorium, biuro pośrednictwa pracy
- WTD zorganizowało nauczanie na poziomie
przedszkolnym, elementarnym, zawodowym, dla
dorosłych
upośledzeni umysłowo
-
Na przełomie XVIII/XIX w. zainteresowania lekarzy i
pedagogów koncentrowały się wokół dzieci głęboko
upośledzonych umysłowo (umiarkowanie, znacznie i głęboko
według terminologii z XX w.)
- jednocześnie w II poł. XIX w. , w miarę rozwoju metod
diagnostycznych (selekcyjnych), w szybkim tempie rosła
liczba dzieci lekko upośledzeni umysłowo. Ich populacja
była dużo większa (i stale rosła)niż dzieci głuchych i
niewidomych.
- Rewolucja naukowo-techniczna II poł. XIX w., racje
humanitarne i społeczne oraz rozwój nauk przyrodniczych,
psychologii i pedologii - przemawiały za podjęciem opieki
nad dziećmi lekko upośledzonymi umysłowo.
- Dwie koncepcje opieki: anatomiczno-fizjologiczna i
psychologiczno-pedagogiczna.
- Zwolennicy koncepcji anatomiczno -fizjologicznej
diagnozowali etiologię upośledzenia, badali somatyczne
przyczyny zaburzeń. Wybitnym przedstawicielem tego
kierunku badań był Emil Kraepelin (1856-1926), twórca
pojęcia „oligofrenii”. Z kolei Jean De Moore (1867-1941)
wyznawał koncepcję oddzielającą czynniki organiczne od
czynników zewnętrznych (zależnych od warunków wychowania
dziecka)
koncepcja psychologiczno-pedagogiczna:
Alfred Binet i Teodor Simon zajmowali się problematyką
dynamizowania rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym.
Interesowali się zagadnieniami porównawczymi miedzy
dzieckiem pełnosprawnym a upośledzonym w stopniu
lekkim.
W miarę rozwoju nauk i różnorodnych instytucji dla
lekko upośledzonych umysłowo ta koncepcja stała się
wiodąca. Opracowywano klasyfikacje, które uwzględniały
potencjał dziecka w zakresie realizacji wymagań
programowych w szkole masowej (w tym kontekście J.
Philippe i P. Boncourt podzielili dzieci upośledzone na
2 grupy: mogące sprostać wymaganiom szkolnym {lekkie
upośledzenie} i nie nadające się do szkoły dla ogółu
dzieci {głęboki upośledzenie})
- przełom XIX/XX w. to czas udoskonalania metod
diagnostycznych w zakresie upośledzenia umysłowego
/psychologia eksperymentalna i psychometria/
Alfred Binet (1857-1911)wspólnie z T. Simonem,
opracował i opublikował skalę metryczną umysłowych
zdolności dziecka.
- w 1912 r. William Stern wprowadził pojęcie
ilorazu inteligencji dziecka /określa go jako
stosunek wieku inteligencji do wieku życia/
- na przełomie XIX/XX w. w dyskusji na temat
upośledzonych ścierały się 2 koncepcje:
a) segregacyjna (prowadząca do alienacji dziecka
upośledzonego spośród ogółu dzieci i umieszczenia
go w specjalnej szkole/zakładzie)
b) uspołecznienia i usamodzielnienia do możliwie
pełnego życia w świecie ludzi pełnosprawnych
Niemcy/ ziemie niemieckie:
Najszybszy rozwój szkolnictwa specjalnego dla
upośledzonych umysłowo. Od połowy XIX w. powstają dla
najsłabszych tzw. klasy uzupełniające /liczono, że z
czasem powrócą oni do szkoły masowej/.
Na bazie klas uzupełniających powstały (od 1867 r.)
klasy specjalne. Ich powstanie związane było z przyjętym
przez nauczycieli niemieckich stanowiskiem, że dzieci
upośledzone po 2 latach bezowocnej nauki w szkole
masowej, winny być kierowane do osobnych szkół tzw.
pomocniczych /Hilfsschulen/
Na terenie ziem niemieckich (w połowie XIX w.)
zorganizowano „Związek Dla Kształcenia Słabo
Rozwiniętych Umysłowo Dzieci”.
W 1865 r. w Hamburgu utworzono „Towarzystwo Popierania
Akcji Wychowawczej nad Idiotami i Niedorozwiniętymi”
/działalność księdza Haldenwanga i lekarza K.H. Röscha/.
W 1898 r. powstał Powszechny Niemiecki Związek Szkół dla
Dzieci Upośledzonych.
W 1911 r. w Prusach wydano ustawę:
„W sprawie kształcenia dzieci
niedorozwiniętych i głuchych”
ustawa dotyczyła również ziem polskich
zaboru pruskiego.
Do 1894 r. utworzono 110 klas specjalnych w
32 miastach (dla 2290 dzieci).
W 1903 r., w 138 miastach, istniały 572
klasy (dla 12 tys. dzieci).
W 1914 r. funkcjonowały 1544 klasy (dla
32771 dzieci)
/dane za Łukasz Kurdybacha/
- na ziemiach niemieckich do I wojny
światowej zorganizowano wiele instytucji i
form opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym
intelektualnie w stopniu lekkim: klasy,
szkoły specjalne, szkoły przygotowujące do
pracy, przedszkola, kolonie dla upośledzonych
przerośniętych wiekiem.
- dla głębiej upośledzonych umysłowo
organizowano odrębne zakłady.
Około 1900 r. było ich ponad 70 dla 10 tys.
osób
- przymus kształcenia upośledzonych umysłowo
wprowadzono najwcześniej w
Saksonii w 1873
r.
- wybitni niemieccy pedagodzy z tego okresu
to m.in.: Wilhelm Wundt, Johann Weize, Bruno
Mennel, Arno Fuks, Emil Kraepelin, Karl Kern.
Francja:
W Państwie w którym powstała pierwsza szkoła specjalna
dla dzieci głębiej upośledzonych umysłowo (Eduard Seguin 1837
r.Paryż) - dopiero w 1904 r. powołano specjalną komisję (z
udziałem m.in. Alfreda Bineta, Teodora Simona), celem
zdiagnozowania możliwości kształcenia dzieci upośledzonych
umysłowo w samodzielnych w szkołach specjalnych. Wyniki prac
tej komisji opublikowano w 1907 r. w książce Bineta i Simona
pt. „Dzieci anormalne”. W oparciu o prace komisji, w 1909 r.
władze francuskie wydają ustawę o nauczaniu upośledzonych
umysłowo /poprawki w 1944 i 1958 r./prawo nie przewidywało
wprowadzenia bezwzględnego obowiązku szkolnego.
Przez cały wiek XIX opiekę nad dziećmi upośledzonymi
umysłowo sprawowały szpitale psychiatryczne/
W 1903 r. przebywało w nich około 3,5 tys. upośledzonych
umysłowo (ich liczbę obliczano na 40 tys.)
Do 1922 r. we Francji powstawały klasy specjalne, ale
było ich tylko 30 dla około 700 dzieci.
Belgia:
Szczególne osiągnięcia w zakresie metod nauczania i wychowania
upośledzonych
W 1901 r. w Brukseli powstaje Instytut Kształcenia
Specjalnego Dzieci Anormalnych, założony z inspiracji
Owidiusza Decroy’ego (1871-1932), twórcy metody ośrodków
zainteresowań/metoda ta zbudowana na bazie idei centralnych
Niemca Fryderyka Fröbla polegała na wychowaniu „przez życie
dla życia”. Z inicjatywy Decroly’ego powstały klasy
obserwacji, w których przebywały dzieci na okres 2-12
miesięcy.
Owidiusz Decroly, na forum III belgijskiego Kongresu
Neurologii i Psychiatrii w 1913 r., mówił: „problem dziecka
anormalnego trzeba rozpatrywać jako problemat biologiczny, a nie
zwykłą kwestię fizjologii lub pedagogiki”
/cyt. za M. Wawrzynowski, „Szkoła Specjalna”, 1926/27, t.III
/
Jean De Moore (1867-1941)
założył pierwszą szkołę dla dzieci upośledzonych umysłowo w
1897 r. w Brukseli. W 1898 r. w Antwerpii. Do 1907 r.
utworzono 7 szkół specjalnych dla 791 dzieci.
Obowiązek szkolny wprowadzono w 1914 r.
Stany Zjednoczone (USA)
Na przełomie XVIII i XIX w. upośledzeni umysłowo
niejednokrotnie wychowywani byli wspólnie z niewidomymi i głuchymi.
Rozwój szkolnictwa specjalnego dla dzieci
upośledzonych umysłowo rozpoczyna się właściwie z chwilą
przybycia do Ameryki E. Seguina w 1850 r.
/zakłady w Ohio, Kentucky, Illinois. Do 1866 r. w 6 stanach
objęto opieką około tysiąc upośledzonych/
Do 1906 r. utworzono 72 zakłady dla dzieci
upośledzonych umysłowo (w stopniu znacznym i głębokim).
Niektóre stany wprowadziły obowiązek kształcenia
dzieci upośledzonych umysłowo, kierowanych przez sąd dla
nieletnich. W USA z upodobaniem korzystano z testów
diagnostycznych Binet-Termana - do tego stopnia, że opinia
publiczna była zaniepokojona niskim ilorazem inteligencji
badanych dzieci (błędy i nadużywanie metod psychometrycznych)
Anglia:
W Anglii znaczny wpływ na rozwój szkolnictwa
specjalnego dla upośledzonych umysłowo miał
Szwajcar Jan Guggenbühl, który w 1847 r.
przyjechał do Anglii.
W latach 70-ych XIX w. upowszechniano
pogląd, że w interesie dzieci upośledzonych leży
rozwój form opieki i wychowania wzbogacony o
kształcenie zawodowe.
Pierwsze szkoły specjalne dla up.um. W
stopniu lekkim powstają w końcu XIX w. (Londyn,
Manchester)
W 1889 r. przyjęto w Anglii ustawę o
obowiązku szkolnym dla dzieci upośledzonych
umysłowo (5-16 lat)
W 1913 r. parlament angielski przyjął ustawę „O
dalszym ulepszaniu opieki nad upośledzonymi i w inny sposób
odchylonymi w rozwoju umysłowym i poprawkach do ustawy o
psychicznie chorych”. Wyróżniano 4 kategorie upośledzonych:
idioci, imbecyle, niedorozwinięci umysłowo, moralnie
upośledzeni (agresywni pod nadzorem) Przewidziano dla nich:
przedszkola , klasy specjalne przy szkołach masowych,
jedenastoletnie szkoły specjalne i przytułki dla dzieci
głęboko upośledzonych. Wprowadzono obowiązek kształcenia
upośledzonych w wieku 5-16 lat. Osoby nadające się do pracy,
ale wymagające przy tym opieki, kierowano do kolonii
rolniczych (1874 r. koło Londynu) W 1913 r. przebywa w niej
wiele setek dzieci i dorosłych upośledzonych umysłowo
(warsztaty, szkoły zawodowe)
Do I wojny światowej utworzono blisko 200 szkół
specjalnych dla ok. 12 tys. dzieci.( głównie z inicjatywy
Towarzystwa Pomocy Dzieciom Upośledzonym)Szkoły funkcjonowały
na ogół w dobrych i bardzo dobrych warunkach lokalowych,
dzieci korzystały z opieki specjalistycznej. Oblicza się, że
nawet 40% absolwentów szkół dla upośledzonych było w stanie
prowadzić samodzielne życie.
/ dane za S. Mauersberg (red.), Dzieje ...., s. 92/
Rosja
W carskiej Rosji system opieki i kształcenia
niepełnosprawnych należał do najsłabszych w
Europie (na 75 mln ludności w 1883 r. kształcono
615 głuchych, zorganizowano 5 zakładów dla
niewidomych.
Jedyny zakład dla dzieci nerwowych, chorych
psychicznie i upośledzonych umysłowo prowadził
działalność w Petersburgu (zorganizowany na wzór
placówki prowadzonej przez Seguina). Zakład
posiadał ogród, ziemię. W programie nauczania
uwzględniono: prace ręczne, rysunki, naukę gry
na instrumentach i zajęcia gimnastyczne.
Moskwa; w 1908 r. powstaje pierwsza szkoła dla
dzieci lekko upośledzonych umysłowo, założona
przy gimnazjum żeńskim.
W roku szk. 1912/22 na terenie Moskwy
funkcjonowały jeszcze 22 klasy specjalne
Inne szkoły: Niżny Nowogród (1911) oraz Wołgograd i
Charków.
Do 1917 r. nauczeniem objęto około 2 tys. Dzieci
upośledzonych umysłowo.
Królestwo Polskie:
1904 r. – powstaje pierwsza szkoła specjalna dla dzieci
lekko upośledzonych umysłowo (ewangelicko-
augsburska) w Warszawie
(od 1911 r. przy ul. Karolkowej)
W 1907 r. magistrat warszawski zakłada w miejscowości
Karolin k/ Brwinowa szkołę specjalną dla dzieci
głębiej upośledzonych umysłowo.
Od 1908 r. opiekę nad upośledzonymi umysłowo sprawuje
Towarzystwo Opieki nad Nerwowo i Psychicznie Chorymi
Żydami w Otwocku (szpital „Zofiówka”)
Od 1907 r. w Warszawie rozpoczyna działalność Polskie
Towarzystwo Badań nad Dziećmi /placówka
eksperymentalna w której prowadzono badania nad
dziećmi upośledzonymi umysłowo. Kierowała nim Aniela
Szycówna i Jan Włądysław Dawid. W 1910 r, staraniem
tego Towarzystwa wydano kwestionariusz do badania
inteligencji dziecka
W 1917 i w 1918 r. w Warszawie i Łodzi
organizowano kilkutygodniowe kursy
przygotowawcze dla nauczycieli z zakresu
pedagogiki leczniczej/specjalnej
/wykładowcy: Jan Hellmann, Tytus Benni,
Władysłąw Sterling, Michalina Stefanowska/
Michalina Stefanowska (1885-1943)
Przewodnicząca Belgijskiego Towarzystwa
Neurologicznego, współtwórczyni Towarzystwa Badań nad
Dzieckiem w Polsce (1908), pracownik Instytutu
Fizjologicznego Solvaya w Brukseli.
Uzyskała habilitację na wydziale przyrodniczym Uniwersytetu w
Genewie. Przewodnicząca Belgijskiego Towarzystwa
Neurologicznego. Organizowała pierwsze klasy specjalne i
szkolenia dla nauczycieli/zakłada pierwszy publiczny oddział
specjalny dla dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym przy
ul. Złotej 24.
W 1918 r. było już 7 oddziałów, organizowanych przy szkołach
powszechnych/
w roku szkolnym 1924/25 dzieci upośledzone umysłowo
zgrupowane zostały w 22 klasach znajdujących się w 10
lokalach szkolnych (tak duża liczba klas była przyczyną
rozdzielenia uczniów na 2 szkoły: nr 147, 177)
W 1925 r. Michalina Stefanowska na temat
warunków pracy tych szkół pisała:
„Te szczupłe lokale szkolne bynajmniej nie odpowiadają
wymaganiom higieny, ani pedagogiki: niektóre z nich
są źle oświetlone, inne, umieszczone zbyt wysoko- na
trzecim i czwartym piętrze, większość klas mieści się
„kątem” przy wielkich szkołach normalnych, co w
wysokim stopniu krępuje nauczycielstwo i dzieci szkoły
specjalnej.Powyższe braki i wiele innych wypływają
stąd, że dla dzieci upośledzonych umysłowo w
Warszawie nie oddano dotąd ani jednego lokalu, który
by nazwać można było właściwym lokalem szkolnym”
/
cytat za J. Wyczesany, Oligofrenopedagika, Kraków 1998, s.74
/
ziemie polskie zaboru pruskiego
1897 r. – powstaje pierwsza w zaborze pruskim szkoła
specjalna dla upośledzonych umysłowo w Poznaniu przy
ul. Wielkie Garbary 25, tzw. „Hilfsschule”- szkoła
pomocnicza (pierwsza na ziemiach polskich szkoła dla
upośledzonych umysłowo)
Założona przez Niemców, przeznaczona dla
biednych dzieci, negatywnie oceniana przez
społeczeństwo polskie. Z danych pochodzących
z 1909 r. wynika, że szkoła liczyła 5 klas
mieszanych ze 100 uczniami (57 chłopców i 43
dziewczynek)Działała do 1920 r. Odnowiona w
1922 r. W 1938 r. uruchomiono w Poznaniu
drugą szkołę przy ul. Grunwaldzkiej (w
chwili wybuchu wojny obie szkoły liczyły 10
oddziałów, 220 uczniów i 11 nauczycieli
)
Kolejne placówki/klasy specjalne:
Zakład specjalny dla upośledzonych umysłowo w
Owińskach koło Poznania (dla dzieci głębiej
upośledzonych umysłowo przy zakładzie
psychiatrycznym),
klasy specjalne przy zakładzie psychiatrycznym
w:, Bytomiu, Piekarach Śląskich,, Lublińcu,
Leśnicy Opolskiej, Świetochłowicach,
Szopienicach.
Szkoła specjalna w Chorzowie(1900) dla 170
dzieci o 9 oddziałach i 10 nauczycielach, w
Katowicach (1906) w Toruniu (1913)
ziemie zaboru austriackiego
Pierwsze szkoły specjalne dla
upośledzonych umysłowo(w stopniu znacznym i
głębokim) powstają na pocz. XX wieku:
Równe (1904), Lwów (1911), Kraków w 1912
r. /do I wojny światowej 3 placówki/
W 1912 r. powstaje w Krakowie pierwszy w
Polsce zakład dla dzieci z odchyleniami od
normy, powstały z inicjatywy prof. Jana
Piltza, który prowadził badania nad etiologią
upośledzenia umysłowego.
W Krakowie powstało Towarzystwo
Neurologiczno-Psychiatryczne.
Pierwsza szkoła dla dzieci upośledzonych
umysłowo w stopniu lekkim powstała we Lwowie
w 1918 r. i w 1924 r. w Krakowie.
głuchoniemi w XIX wieku
-
do 1880 nauczyciele głuchoniemych dzielili
się w Europie na zwolenników metody
Samuela Heinicke’go /tzw. oralna, usta,
dźwiękowa/ i kontynuatorów spuścizny
Michała de L’Epee /tzw. metoda manualna,
migowa, mimiczna/
-
W 1880 r. Międzynarodowy Kongres
Surdopedagogów w Mediolanie podjął dwie
uchwały:
a) stwierdził wyższość słowa nad migami
b) za najlepszą metodę uznano metodę „oralną
czystą” (tzn. bez znaków manualnych)Stan
taki utrzymał się prze blisko 50 lat.
Kongres w Mediolanie:
Zgromadził zdecydowanych zwolenników metody
„oralnej”: 15O Włochów, 50 Francuzów, 20 Niemców,
3-5 Anglików. Wśród zwolenników „migów” było 4
Amerykanów i 2 Szwedów
Z warszawskiego Instytutu Głuchoniemych nie było
żadnego przedstawiciela na Kongresie, gdyż
dyrektor Instytutu był zwolennikiem metody
mieszanej/kombinowanej, czyli oralno-manualnej,
wspartej daktylografią.
Jan Papłoński, kierujący wówczas Instytutem
Głuchoniemych w Warszawie pisał:
„Mowa migowa- jakokolwiek w praktycznym użyciu z
osobami słyszącymi daleko niżej mowy stoi, jednak jako
środek do rozwinięcia umysłu i wykształcenia serca u
głuchych ma przed mową niezaprzeczone pierwszeństwo”
Szkolnictwo dla głuchych w XIX wieku. Główne kierunki
rozwoju
W Rosji liczba szkół wzrosła przez wiek XIX z
6 do 32. Przebywało w nich 1300 dzieci /rejestr
głuchych z 1897 r. wykazał 40 tys. dzieci
głuchych/ tylko 3% dzieci umieszczono w
szkołach. Sytuacja uległa poprawie po 1917 r.
W 1941 r. w ZSRR, w 211 szkołach dla głuchych
przebywało ok. 31 tys. dzieci /szkoły
państwowe/
Po raz pierwszy obowiązek szkolny dla głuchych
wprowadzono w Szlezwiku w 1805 r., w 1817 r.
rozciągnięty na całą Danię.
pierwsze szkoły specjalne dla głuchych
powstawały z inicjatywy prywatnej bądź
społecznej a nauczanie dzieci opłacali ich
rodzice
- Znacznie później obowiązek szkolny dla dzieci
głuchych wprowadzono w: Norwegii, Anglii,
Szwecji
Angielska ustawa o obowiązku szkolnym dla
głuchych z 1894 r. została znowelizowana w
1921 r. W art. 61 napisano: „czas i obowiązek
nauczania dzieci głuchych chłopców i dziewcząt,
rozciąga się do
16 roku życia”
- Obowiązek kształcenia głuchych dotyczył na
ziemiach polskich- w okresie zaborów- tylko ziem
pruskich/ ustawa z 1911 r.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918
r. tylko na byłych ziemiach zaboru pruskiego
obowiązywał obowiązek szkolny dla głuchych
!!!
-
pierwsze szkoły dla głuchych powstawały w
ośrodkach miejskich
- z czasem, w miarę wzrostu zainteresowania
kształceniem dzieci głuchoniemych ze strony
rodziców, szkoły takie powstawały poza miastem
/tworzono przy nich internaty/
- kolejnym etapem w rozwoju szkół dla głuchych
były warsztaty rzemieślnicze, przygotowujące
wychowanków do pracy zawodowej/ do połowy XIX w.
szkolenia rzemieślniczego nie prowadziły szkoły
w Niemczech i Szwajcarii/
- okres nauczania dzieci głuchych: najczęściej
od 7 do 10 lat
/w warszawskim Instytucie Głuchoniemych
początkowo nauka trwała 6 lat/
-liczba uczniów w klasie: bardzo różna, od kilku do
kilkunastu uczniów
- selekcja: badania diagnostyczne prowadzono w końcu
XIX w., w miarę rozwoju nauk medycznych, wprowadzania
testów, kwestionariuszy badań diagnostycznych etc.
- programy: większość szkół pracowało w oparciu o
własne, autorskie programy nauczania zatwierdzane na
Radzie Pedagogicznej
-treści nauczania; j. ojczysty z wymową i
odczytywaniem mowy z ust, religia, arytmetyka, łacina
i greka /do połowy XIX w./, od poł. XIX w. j.
nowożytny, geografia, przyrodoznawstwo, historia
powszechna i ojczysta
{W Instytucie Głuchoniemych w latach 80-ych XIX
w. uczono; religii, wymowy, j. polskiego, arytmetykę,
geometrię, historię powszechną, wiadomości z nauk
przyrodniczych, kaligrafię, rysunek i szereg rzemiosł
(m.in..; stolarstwo, tokarstwo, krawiectwo, szewstwo,
drukarstwo, szycie, haft i gospodarstwo domowe dla
dziewcząt }
Reforma niemieckiej metody nauczania głuchych
przeprowadzona przez Maurycego Hilla (1805-1874)
metoda Heinickego została poddana krytyce ze
względu na niski poziom wiadomości uczniów z
poszczególnych przedmiotów
Maurycy Hill był nauczycielem w zakładzie dla
dzieci głuchych w Berlinie,a od 1830 r.
nauczycielem i potem inspektorem w Instytucie
Głuchoniemych w Deissenfelds
Hill - na bazie doświadczeń naukowych i
pedagogicznych Pestalozziego - uznał, że metody
nauczania głuchoniemych winny być zgodne z
psychologią i opierać się na gruntownej
znajomości dziecka
Hill – inaczej niż Heinicke – uznał, że
gesty, migi są zasadne w nauczaniu głuchych.
W nauczaniu mowy dążył do tego by dzieci
chętnie przystępowały do nauki, by miały okazję
żyć w środowisku dzieci słyszących, przypatrywać
się im. Słowem dziecko głuche miało możliwość
zachowań naturalnych, zabaw i zajęć typowych dla
wszystkich dzieci w młodym wieku
Mowa migowa mogła być szkodliwa gdy znaki
migowe wyrażały przedmioty, zjawiska i czynności
co było trudne w momencie ich przełożenia na
mowę ustną/ tak było u L’Epee i Sicarda/ Zalecał
przeto by w toku nauczania szkolnego korzystać
zasadniczo ze znaków naturalnych
.
Metoda Hilla została dobrze przyjęta w
środowisku osób zajmujących się kształceniem
głuchych i panowała do ok. 1925 r.
ziemie polskie pod zaborami/ szkoły dla dzieci głuchych
- pierwsze próby nauczania głuchoniemych
podejmowano na ziemiach polskich w połowie
XVIII w. (Stanisław Leszczyński, ks. Michał
Bohusz - obserwował pracę z głuchymi w
szkole Michała de L’Epée)
- W czasach króla S.A. Poniatowskiego
nakłaniał Jana Nepomucena Kossakowskiego do
zajęcia się i w 1778 r. przesłał do niego
list w tej sprawie /traktowany jako pierwszy
list w piśmiennictwie polskim dotyczący
głuchoniemych/
- J.N. Kossakowski zainicjował w latach 1802-
1805 budowę szkoły dla głuchych w Wilnie
(nie wyszło)
- W Księstwie Warszawskim w 1809 r. pomysł
utworzenia szkoły dla głuchych zgłosił
Konstanty Wolski, członek warszawskiego TPN.
(nie zrealizowany)
Pierwszą, i najstarszą na ziemiach rdzennie
polskich placówkę dla głuchych założył pijar ks.
Jakub Falkowski, w Szczuczynie, w 1816 r., ale już
w październiku 1817 r. przeniósł ją do Warszawy.
J. Falkowski przed 1816 r. przez kilkanaście
lat zajmował się głuchoniemym chłopcem- Piotrem
Gąsowskim. W trakcie wyjazdów zagranicznych
zwiedził zakłady niemieckie Heinicke’go w Berlinie
i Lipsku. Był też prefektem szkół pijarskich w
Szczuczynie. W 1809 r. Falkowski przedstawił swego
wychowanka na forum Izby Edukacyjnej i TPN. Do 1816
r. J.Falkowski zwiedził zakłady dla głuchych w
Linzu, Monachium, Ratyzbonie i Wiedniu.
W instytucie wiedeńskim uzyskał 28 VI 1816 r.
dyplom uprawniający go do założenia i prowadzenia
własnej szkoły dla głuchych.
Zakład księdza Falkowskiego prowadził działalność
na mocy Ustawy „O urządzeniu Instytutu Głuchoniemych
w Warszawie” , wydanej przez Komisję Oświecenia
Publicznego Królestwa Polskiego. Przez 10 lat Instytut
mieścił się w wynajętych salach i w 1827 r. przeniósł
się do własnego gmachu przy placu Trzech Krzyży, gdzie
działa po dziś dzień. W pierwszych latach nauka w
Instytucie trwała 4 lata, istniały początkowo 2 a
następnie 3 klasy.
Do 1826 r. uczniowie uczyli się 9 rzemiosł:
tokarstwa, stolarstwa, ślusarstwa, kołodziejstwa,
bednarstwa, ciesielstwa, sztukatorstwa,
introligatorstwa i szklarstwa. W latach 1829-30
wprowadzono kolejne specjalizacje a w 1831 r. nastąpiła
całkowita likwidacja warsztatów.
Metody nauczania: ustna i migowa /Falkowski
preferuje migową, która jego zdaniem była bardziej
adekwatna w nauczaniu grupowym/
Ksiądz J. Falkowski kierował Instytutem do czasu
przejścia na emeryturę w 1831 r. (zmarł w tym roku)
Następcą Falkowskiego był W. Wysocki (do 1837),
następnie Instytutem kierował ksiądz Józefat Szczygielski (w
latach 1837-1863) i Jan Papłoński w latach 1864-1885.
W Instytucie Głuchoniemych (wspaniałą kartę zapisał Jan
Siestrzyński (ur. w Szczebrzeszynie, studiował w Wiedniu,
gdzie poznał J.Falkowskiego), Był propagatorem nowoczesnych
metod nauczania głuchych i pierwszym nauczyciel zawodu W
Instytucie. Przedłużył kurs nauki z 4 do 6 lat /w programie
nauczania znalazły się: nauka pisania i czytania, mowy ustnej,
podstawy rachunków, fizyka, historia, geografia, nauka religii
oraz nauka zawodu w ponad 20 specjalnościach/
Siestrzyński ukończył w 1821 r. swe dzieło: „Teoria i mechanizm
mowy z zastosowaniem nauki czytania dla wszystkich (...)”
W Instytucie Jan Siestrzyński założył pierwszą
pracownię litograficzną (w latach 1821-1824 wydał dzieło „O
litografii”)
Konsekwentnie opowiadał się za metodą „niemiecką”-
Heinick’ego.
Jan Siestrzyński (1788-1824)
- napisał nie opublikowaną pracę „Teoria i mechanizm mowy”
(1820) Dokonał klasyfikacji głosek według kryterium
akustycznego podzielił je na głoski:
- nieme („półdźwięki”): l,ł, m,n, ń, r, w, z, ż, ź, dz, dż, dź,
rz.
- Głoski ciche długie: („dechowe”) n, ch, f, s, sz, ś,c, cz, x.
- Głoski ciche krótkie: p, b, t, d, k, g, q.
Podział wg artykulacji:
wargowe (o,u, f, w, p, b)
zębowe (s, z, c, dz, t, d)
gardłowe (a, k, h, g)
językowe (e, i, l, r)
nosowe (m, n)
Zalecał: możliwie najwcześniejszą pracę z głuchoniemym w
zakresie kształtowania mowy, stosowanie znaków ręczno-ustnych
W X 1842 r. w Instytucie powstał na stałe drugi
dział Ociemniałych, stąd nazwa Instytut Głuchoniemych
i Ociemniałych (IGO)- nazwa formalnie od połowy XIX
w. Jednocześnie Instytut poddano kontroli Rady
Głównej Opiekuńczej Szpitali i Instytutów
Dobroczynnych- co oznaczało, że Instytut z palcówki
naukowo-badawczej spadł do rangi przytułku czy
szpitala (do 1864 r.)
Za kierownictwa Józefata Szczygielskiego
wzrósł majątek Instytutu. W Instytucie nauczał
religii. Za jego czasów rozpoczęto w Instytucie
stosowanie metody mieszanej.
Był autorem dzieł: „Elementarz dla
głuchoniemych” ; „O sposobie nauczania głuchoniemych
mowy i pisania”
W okresie rządów Instytutem przez Jana
Papłońskiego (członka Rady oświecenia
Publicznego) utworzono w IGO 1-roczne
seminarium nauczycielskie (1872) i
zainicjowano druk Pamiętnika Warszawskiego
Instytutu głuchoniemych i Ociemniałych. Było to
możliwe dzięki uruchomieniu w 1871 r.
drukarni, w której prowadzono szkolenie
zawodowe zecerów i maszynistów drukarskich.
Oprócz tego w IGO powstał warsztat
rzeźbiarsko-kamieniarski, ogródek botaniczny,
kasa pożyczkowa dla pracowników Instytutu.
Chory na serce zmarł w 1885 r. W ogrodzie
IGO wystawiono mu pomnik, wykuty przez
uczniów głuchoniemych.
W latach 1887-1915 IGO poddano pełnemu
nadzorowi dyrektorów Rosjan (było ich sześciu).
Połowa z nich nie miała żadnych kompetencji
pedagogicznych do prowadzenia Instytutu.
Zakład poddano rusyfikacji. W 1905 r.- w
trakcie strajku szkolnego w Królestwie Polskim –
niewidomi uczniowie Instytutu odmówili nauki.
Uczniów głuchych poddano brutalnemu nadzorowi
personelu rosyjskiego.
W 1915 r. nawet przeniesiono zakład
częściowo do Moskwy (w tym 290 tys. rubli w
papierach wartościowych stanowiących kapitał
żelazny IGO, 30 tys. rubli w gotówce i książeczki
oszczędnościowe pracowników)
Nauczyciele IGO byli autorami wielu
podręczników, programów nauczania i rozlicznych
opracowań naukowych.
W Królestwie Polskim dla głuchych poza IGO
dla dzieci głuchoniemych zorganizowano placówki
w:
Międzyrzecu Podlaskim – dla dzieci
żydowskich (1901 r., zlikwidowana w 1933 r.)
Dwie szkoły w Łodzi,również szkoły
żydowskie, utworzone w 1910 r. przy ul. Zielonej
23 i w 1915 r. przy ul. Sienkiewicza 39)
Były to niewielkie zakłady, w których
przebywało od kilkunastu do kilkudziesięciu
uczniów. Nauka odbywała się w j. rosyjskim
Pierwszą szkołę dla dzieci chrześcijan
zorganizowano w Łodzi w 1915 r., w prywatnym domu
przy ul. Placowej 3. Była to szkoła dla 24
dzieci, w wieku od 7 do 16 lat (od 1917 r.
przeniesiona na ul. Boczną 5)
Jan Baudouin de Courtenay (1845-1929
)
- działacz społeczny, wykładowca,
inicjator badań nad językiem dzieci w
Polsce
- autor wielu opracowań naukowych:
„Szkice językowe” (1904) ;
„Z patologii i embriologii języka”
(1885) ; „O ogólnych przyczynach
zmian językowych” (1885)
Władysław Ołtuszewski (1855-1922)
- lekarz, terapeuta, foniatra
- twórca medycznych podstaw logopedii korekcyjnej
(tzw. logoterapii)
- W latach 1892-1922 prowadził w Warszawie Zakład
Leczenia Zboczeń Mowy
- Działał w Warszawskim Towarzystwie Lekarskim
- Wygłaszał odczyty w Warszawskim Towarzystwie
Higienicznym
- Autor prac:
„Szkic nauki o mowie i jej zboczeniach” (1905) ;
„Bełkotanie mowy i pisma” (1893)
ziemie litewsko-ruskie
Zakład dla głuchych w Wilnie:
Pomysł i próby
utworzenia tej placówki pojawiły się w 1805
r. (biskup Kossakowski) Drugą próbę podjęto
w 1810 r. (kilkoro osób z Zygmuntem
Anzelmem, który w Wiedniu poznał metodę
francuską L’Epée. Od 1806 r. pracował w
Pawłowsku pod Petersburgiem, gdzie zajmował
się nauczaniem głuchych)
Trzecią próbę podjęto w 1819 r. (student Karol
Małochowiec został oddelegowany do Warszawy
do Instytutu Głuchoniemych, potem do
Berlina. Do Wilna powrócił w 1823 r., ale
idea założenia zakładu upadła)
Czwartą próbę podjęto w 1833 r. i zakończyła
się powodzeniem ! Małochowiec został
kierownikiem i nauczycielem szkoły.
/istniała 10 lat/ Szkołę wznowiono w 1925 r.
/istniała do 1939 r./
Zakład dla głuchych w Romanowie
W 1805 r. August Iliński uzyskał zgodę cara Aleksandra I na
utworzenie instytutu dla głuchych / w „dzienniku Wileńskim”
wyszedł artykuł zawierający szczegółowe informacje na temat
organizacji tej placówki, np.: przyjmowano dzieci od 8 do 14 lat,
pierwszeństwo otrzymały dzieci z ubogich rodzin/ W 1808 r. Iliński
przekazał rosyjskiemu ministrowi oświecenia pierwszy raport o
urządzeniu Instytutu. Szkoła składała się z 3 wydziałów:
naukowego, artystycznego, rzemieślniczego. W Instytucie były 3
klasy. W pierwszej klasie uczono: gramatyki, arytmetyki, geometrii
religii, języków: niemieckiego, francuskiego, łacińskiego,
rosyjskiego, polskiego, włoskiego, fizyki, logiki, historii, mitologii,
geografii, literatury, botaniki, technologii, farmacji, chemii, handlu,
wszystkich gałęzi prawa, buchalterii. W drugiej klasie: architektura,
mechanika, rysunek, malarstwo, jazdy konnej, sztuki ogrodniczej,
złotnictwa, jubilerstwa, zegarmistrzostwa i innych. W kl. trzeciej:
sukiennictwo, tapicerstwo, stolarstwo, siodlarstwo, kowalstwo,
robienie pojazdów.
Raport z 1808 r. ukazał słabości placówki. Brakowało kadr, stosowano
nieodpowiednie metody pracy, program był zbyt obszerny i
nieadekwatny dla głuchych. W następnych latach sytuacja nie
uległa wyraźnej poprawie. Zakład zamknięto ostatecznie w 1832 r.
ziemie zaboru pruskiego
• Pierwsza placówka dla dzieci głuchych powstała
w Poznaniu w 1832 r. jako Zakład dla
Głuchoniemych przy seminarium nauczycielskim w
Poznaniu. Była to państwowa placówka,
wzorowana na analogicznym zakładzie
berlińskim, którego pracy przyglądał się Józef
Sikorski (przez 2 lata)
.
W seminarium
nauczycielskim podjęto kształcenie nauczycieli
dla potrzeb wspomnianego zakładu.
• W Zakładzie poznańskim wykładano w języku
niemieckim. W 1857 r. utworzono oddział polski
• Od 1874 r. seminarium nauczycielskie zostało
przeniesione do Rawicza i tym samym pozostał
tylko zakład dla głuchych. W 1875 r. uzyskał
prawa samodzielnego kształcenia nauczycieli w
specjalności głuchych (germanizacja placówki)
• Ustawa z 1911 r. o przymusie szkolnym dla
głuchych objęła dzieci w wieku od 7 do 15 lat
ziemie zaboru austriackiego
• Pierwszy zakład/instytut dla dzieci głuchych
powstał we Lwowie w 1830 r. z fundacji
anonimowego „Holdheima” (prawdopodobnie był to
cesarz Franciszek I, który w 1827 r. złożył 16
tys. florenów na utworzenie domu sierot lub
szkoły dla głuchych) i składek społecznych.
• Dyrektorem zakładu (przez 18 lat) został Czech
Dominik Wichtil /przybył z Pragi, gdzie uczył
głuchoniemych/
• Pierwszeństwo przyjęcia do zakładu miały sieroty
i ubogie dzieci. Założono szkołę, w której
początkowo nauczano wyłącznie w j. niemieckim. W
ciągu 6 lat uczono: religii, czytania, pisania,
rachunków, historii.
• Od 1841 r. Instytut mieścił się w nowym gmachu
przy ul. Łyczakowskiej 35.
• W 1911/12 r. w szkole przebywało 136 głuchych
dziewcząt i chłopców.
szkoła dla głuchych we Lwowie
• Druga szkoła (prywatna) powstała również we
Lwowie w 1870 r. przy ul. Za zbrojownią 3.
• Szkoła przeznaczona była dla głuchych dzieci
żydowskich
• Jej założycielem był Izaak Bardach
/nauczyciel dzieci głuchych w Wiedniu i w
Niemczech/
• W 1877 r. przebywało w niej 9 chłopców i 4
dziewczynki.
• Zajęcia lekcyjne prowadzono w języku
niemieckim, hebrajskim, potem w j. polskim.
ziemie polskie pod zaborami/szkoły dla niewidomych
Królestwo Polskie
- Ksiądz J. Falkowski w 1821 r. przyjął do
Instytutu pierwsze dzieci niewidome/ociemniałe
Uczył je nauki czytania i pisania (nie zdołał
utworzyć dla nich osobnych klas)
- 1842 r. w warszawskim Instytucie Głuchoniemych
powstaje: oddział/szkoła dla Ociemniałych (ks.
Józefat Szczygielski)
- W roku szkolnym 1853/54 do szkoły dla
niewidomych przyjęto pierwsze dziewczęta
- W szkole dla niewidomych uczono m.in.:
czytania, pisania, odbywały się zajęcia
muzyczne
- Najwięcej dzieci niewidomych przyjęto w roku
szkolnym 1886/87 – 43 i 1907/8- 44 dzieci
W 1864 r., z inicjatywy Jana
Papłońskiego, utworzono
Towarzystwo Niewidomych Muzyków.
Liczyło blisko 50 osób,
najczęściej wychowanków IGO,
którzy wspierali się wzajemnie,
szukali dla siebie pracy,
mieszkania itp. Założyli kasę
zapomogową. Towarzystwo istniało
do chwili odzyskania przez Polskę
niepodległości.
Róża Czacka (1876-1961) – Matka Elżbieta
- Prawnuczka Tadeusza Czackiego. W 22 r. życia utraciła
wzrok, wcześniej otrzymała gruntowne wykształcenie
(znała m.in. języki obce, grała na fortepianie)
- Jako ociemniała zwiedziła ośrodki w Austrii, Szwajcarii
i Francji /spotkała się m.in. z L. Braille’m i M. de
Sizeranne’m /
- W 1910 r. utworzyła Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi
- Do 1914 r. powstało Biuro Przepisywania Książek, zakład
dla niewidomych dziewcząt, szkołę dla chłopców,
przedszkole oraz dział tyflologiczny - kontakt z
czołowymi pedagogami europejskimi. Do I wojny światowej
patronatem Towarzystwa objęto 55 rodzin.
- 1918 r. powstaje Zgromadzenie Sióstr Służebnic Krzyża
- 1922 r. budowa zakładu w Laskach
- autorka prac: „Sprawa niewidomych w Polsce” (1928) ;
„System Braille’a” ; „Dziecko niewidome” (1938)
Alfabet Braille’a - 1825 r. zatwierdzony oficjalnie we
Francji w 1854 r.
Polskie pismo brailowskie ukształtowało się ostatecznie w
1934 r. /zatwierdzone przez MWRiOP/
ziemie zaboru austriackiego
- na całym obszarze ziem polskich, które weszły w skład
zaboru austriackiego powstał tylko 1 szkoła specjalna
dla niewidomych w 1851 r. we Lwowie, jako Zakład dla
Ciemnych.
- Placówka powstała z fundacji hrabiego Wincentego
Zaremby-Skrzyńskiego (ku pamięci niewidomego syna)
- Przyjmowano do niej wyłącznie pełnosprawne (fizycznie)
dzieci niewidome. W 1902 r. przy zakładzie utworzono
przedszkole
- W 6-klasowej szkole nauczano: czytania, pisania,
liczenia, historii Polski, historii Austrii, botaniki,
zoologii, odbywały się zajęcia muzyczne (skrzypce,
fortepian, organy)
- Ważne miejsce w organizacji zakładu miało przygotowanie
zawodowe: koszykarstwo, szydełkowanie, wyplatanie mat,
robienie na drutach (dla dziewcząt)
- W 1870 r. w Zakładzie przebywało 35 wychowanków (z tego
21 chłopców)
- Dążono do tego by osoba opuszczająca placówkę była w
miarę samodzielna i mogła podjąć pracę zarobkową
ziemie polskie zaboru pruskiego
- w 1853 r. w Wolsztynie powstał jedyny w tym
zaborze zakład specjalny dla niewidomych
(prywatny), przeniesiony następnie do
Bydgoszczy (nowy gmach).
- W bydgoskim zakładzie odbywało się
przysposobienie zawodowe w zakresie:
szczotkarstwa, koszykarstwa, tapicerstwa,
masażu. Przygotowywano też organistów i
stroicieli fortepianów
- Placówkę poddano silnej germanizacji
- Utrzymywano kontakt z zakładami
niemieckimi, korzystano z systemu Braille’a