Wejście w kulturę piśmienności
Wybrane kręgi kulturowe
4/3 tys. p.n.e.
– Egipt
– Sumer
(Mezopotamia – dolna)
3 tys. p.n.e.
– Akad
(Mezopotamia – dolna)
3/2 tys. p.n.e.
– Cywilizacja Kreteńska
– P. Starobabilońskie
(Mezopotamia – dolna)
2 tys. p.n.e.
– P. Średniobabilońskie
(Mezopotamia – dolna)
– P. Średnioasyryjskie
(Mezopotamia – górna)
– Fenicjanie
– Mykeny
(cywilizacja wczesnogrecka)
– P. Nowohetyckie
(Azja Mniejsza)
1 tys. p.n.e.
– P. Hebrajczyków
(Palestyna)
– Grecy
– Etruskowie
– P. Nowoasyryjskie
(Mezopotamia – górna)
– P. Nowobabilońskie
(Mezopotamia – dolna)
– Persowie
– Rzymianie
4 tysiąclecie p.n.e.
Egipt
Mezopotamia
Azja
Mniejsz
a
Palesty
na
Grecja
Rzym
Babilonia
Asyria
Okres
Wczesno-
Dynastycz
ny
I Dynastia
34/31-
29/27
w.
Pismo
hieroglificzn
e
Pismo
hieratyczne
Cywilizacj
a
Sumerów
Pismo
klinowe
3 tysiąclecie p.n.e.
Egipt
Mezopotamia
Azja
Mniejsza
Syria
Fenicja
Palestyn
a
Grecja
Rzym
Babiloni
a
Asyria
Stare
Państwo
27-23 w.
======
==
Średnie
Państwo
22-18 w.
Cywilizacj
a
Sumerów
======
===
Akad
24-22 w.
======
===
P. Nowo
Sumeryjs
kie
22-21 w.
Cywilizac
ja
Kreteńsk
a
(Minojska)
NIE
GRECKA
Pismo
hieroglificz
ne
2 tysiąclecie p.n.e.
Egipt
Mezopotamia
Azja
Mniejsza
Syria
Fenicja
Palestyna
Grecja
Rzym
Babilonia
Asyria
Średnie
Państwo
22-18 w.
======
===
Nowe
Państwo
16-11 w.
Ramzes II
13 w.
P. Staro
Babilo
ńskie
Amorytów
21-16 w.
Hammurabi
18 w.
======
===
P. Średnio
Babilo
ńskie
Kasytów
Amorytów
16-7 w.
P. Staro
Asyryjskie
Amorytów
21-15 w.
======
===
P. Średnio
Asyryjskie
14-11 w.
P. Staro
Hetyckie
17-14 w.
======
===
P. Nowo
Hetyckie
14-13 w.
Wojna
z Egiptem
(Ramzesa
II)
od 20-19 w.
obecność
Egiptu
====
====
P. Marii
rozkwit
miast
Fenickich
18 w.
P. Mitanni
======
===
~18/16 w.
Abraham
wychodzi
z Babilonii
do Kanaan
======
===
Niewola
Egipska
17/16 – 13/12
w.
======
===
Pismo
alfabetyczne
spółgłoskow
e
Cywilizacja
Kreteńska
(Minojska)
Pismo
linearne A
17 w. –
wybuch
na Terze
=======
==
Cywilizacja
Mykeńska
wcz.Grecka
~16-12 w.
Pismo
linearne B
Wojna z
Troją
=====
====
Wieki
Ciemne
12/11 w.
Przybycie
Dorów
1 tys. p.n.e. – do Aleksandra
Egipt
Mezopotamia
Azja
Mniejsza
Syria
Fenicja
Palestyna
Grecja
Rzym
Babilonia
Asyria
Epoka
Późna
Egiptu
11-7 w.
======
===
Panowanie
Asyrii i in.
8-6 w.
poł. 7 w.:
Pismo
demoty
czne
======
===
Persowie
Achemenid
zi
525-404
345-332
P. Średnio
Babiloński
e
16-7 w.
======
===
Panowanie
Asyrii – 8
w.
======
===
P. Nowo
Babiloński
e
Chaldej
skie
626-539
Nabuchodono
zor
======
===
Persowie
Achemenidz
i
539-330
P. Nowo
Asyryjskie
9-7 w.
Assurbanipal
Biblioteka
w Niniwie
======
===
Panowanie
Babilonii
612-539
======
===
Persowie
Achemenidz
i
539-331
Różne P-
wa
Późno
Hety
ckie
10-8 w.
=====
===
Urartu
Frygia
Lydia
i in.
Izrael
Saula
Dawida
Salomona
11/10 w.
~930
======
===
Król. Izraela
Panowanie
Asyrii – 9-8
w.
======
===
Król. Judy
======
===
Niewola
Babilońska
586-539
======
===
Persowie
539-332
Wieki
Ciemne
9/8 w.
–
Pełne
pismo
alfabetyc
z
776 -
Igrzyska
Olimpijskie
=======
===
Ep
.
Archaicz
na
~750-480
Homer,
Hezjod
W.
Kolonizac
ja
do pocz. 6 w.
Biblioteka
Pizystrata
Wojny z
Persją
490480-
479
=======
===
E
p.
Klasyczn
a
480-323
Cywilizac
ja
Etrus
ków
9/8 w.
753
założe
nie
Rzymu
Apoge
um
Cywiliz
acji
Etrusk
ów
5-4 w.
Hieroglify egipskie – święte
znaki
Od przełomu 4 i 3 tys. p.n.e.
Pismo mieszane
– ewoluujące
Znaki
• ideograficzne
• determinantywy
• fonograficzne
= sylabiczne
= alfabetyczne (akrofonia)
• kartusze
(zapis imion faraonów)
Hieroglify - inskrypcja
Zapis w kolumnach
czytanych
od góry do dołu
Hieroglify - inskrypcja
Zapis w kolumnach
czytanych
od góry do dołu
Fragment tzw.
tekstu piramid
Hieroglify - inskrypcja
Zapis w wierszach
czytanych
od prawej do lewej
Kreski pionowe oznaczają liczby
Hieroglify -
inskrypcja
Stela z okresu
XII dynastii
schyłek
Średniego Państwa
(XIX-XVIII w. p.n.e.)
Zapis w wierszach
od prawej do lewej
i od lewej do
prawej
BUSTROPHEDON
Rozwój pisma egipskiego
Hieroglif
Hieratyka
Demotyka
Egipskie pismo demotyczne
Pismo szybkie (kursywne)
- do użytku codziennego
- zapisów prawniczych itp.
Wywodzi się
z pisma hieratycznego
Używane od VII w. p.n.e.
- Epoka Późna
- Okres Grecki
- Okres Rzymski
Ostatnie zapisy
– poł. V w. n.e.
Nazwę nadał Herodot
w poł. V w. p.n.e.
Pismo egipskie – odczytane
Jean F. Champollion (1822)
Podstawa – kamień z Rosetty (196 p.n.e.)
Tekst w 2 językach (grecki, egipski)
Zapisany znakami 3 pism: greckiego,
demotycznego,
hieratycznego
Papirus Matematyczny Hind
(pismo
hieratyczne)
(2 tys. p.n.e.)
Papirus Ebersa (XVI w. p.n.e.)
Tekst medyczny
Sumeryjskie pismo klinowe
Tabliczka gliniana
Rachunek inwentarza
z ok. 2350 r. p.n.e.
Państwo
Starobabilońskie
Pismo klinowe
INSKRYPCJA
Stela
z Kodeksem Hammurabiego
poł. 2 tys. p.n.e.
Tabliczki gliniane
Mezopotamia i Azja Mniejsza
Listy z Amarna w Egipcie
Archiwum korespondencji
dyplomatycznej z czasów
Echnatona i Tutanchamona
(Nowe Państwo XIV w. p.n.e.)
gł. w j. akadyjskim
i hetyckim
– z Nowego Państwa Hetyckiego
British Museum
Rozwój pisma klinowego
Ewolucja znaku GŁOWA
3000 p.n.e.
2800 p.n.e.
2600 p.n.e.
2600 p.n.e.
kon. 3 tys. p.n.e.
pocz. 2 tys. p.n.e.
Staroasyryjski i Hetycki
pocz. 1 tys. p.n.e.
Asyryjski
Odczytanie pisma klinowego
– użytego do zapisów w różnych
językach
Georg Grotefend – staroperski (1802)
Edwin Noris – nowoelamicki
Henry Rowlinson – akadyjski (1833-1851)
Podstawa – inskrypcja na skale w Bistunie w Persji
Tekst w 3 w/w językach
Edward Hincks
Henry Layard – odkrywca Niniwy
Georg Smith – sumeryjskie (1867 – odczytał Gilgamesza)
Fracois Thureau-Dangin – słownik sumeryjski (XIX/XX w.)
Pismo hieroglificzne
Kultura Kreteńska (Minojska)
Pocz. – 3 / 2 tys. p.n.e.
Używane do XIII / XII w. p.n.e.
Pismo piktograficzne
Zachowane m.in. na
Dysku z Fajstos
Nieodczytane
Dysk z Fajstos (1650-1600 p.n.e.)
Kreteńskie
pismo hieroglificzne
Pismo linearne A
Kultura Kreteńska (Minojska) - niegrecka
Pismo sylabiczne – 2 połowa 2 tys. p.n.e.
Zachowane na tabliczkach glinianych (Kreta, Tera /
Santoryn)
Odczytane
– znaki (ich brzmienie)
i system
Nieodczytana treść
– nieznany język
= nieindoeuropejski
= niesemicki
Pismo linearne B
Kultura Mykeńska (achajska / grecka)
• Przejęte z kultury minojskiej
(kreteńskiej) – niegreckiej
ok. poł. 2 tys. p.n.e.
• Pismo sylabiczne
(ok. 90 znaków)
• Zachowane na tabliczkach
glinianych (Kreta, Peloponez)
• Odczytane
Michael Ventris, John Chadwick
(l. 50 XX w.)