Zasoby próchnicy

w glebach Polski,

przyczyny ubytku

próchnicy

i pogorszenie jej jakości.

Kalina Orłowska
Ochrona
Środowiska
Rok III semestr VI

Próchnica

„Część organicznego materiału glebowego, która
nie wykazuje rozpoznawalnej makroskopowo i
mikroskopowo struktury tkanek organizmów z
jakich powstała.(…)W jej skład wchodzą
wszystkie związki organiczne występujące w
glebach z wyjątkiem: nie rozłożonych tkanek
roślinnych i zwierzęcych, produktów ich
częściowego rozkładu oraz biomasy żywych
organizmów. W glebie próchnica tworzy jedną
genetyczną całość, charakteryzuje się ciemnym
zabarwieniem i bezpostaciową strukturą.”

Praca zbiorowa pod redakcją naukową prof. Dr hab. Saturnina Zawadzkiego, „Gleboznawstwo-
Podręcznik dla studenta”, Państwowe wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, str. 237.

Czynniki warunkujące zawartość

materii organicznej w glebach (wg.

Jenny)

• Czas
• Klimat
• Pokrywa roślinna
• Skała macierzysta gleby
• Ukształtowanie terenu

Źródła substancji organicznej w

glebie

• Obumarłe części nadziemne roślin,

które opadły w czasie wegetacji

• Resztki po zbiorze i korzenie roślin

wyższych

• Ekskrementy i wydzieliny organizmów

glebowych

• Obumarłe cała organizmów glebowych
• Nawozy organiczne

Wzbogacenie gleb różnych

użytków przez szczątki roślinne

Części

roślinne

Roczne w t/ha suchej masy

las

łąka

rola

Korzenie

30-100

30-80

3-30

Części

nadziemne

20-45

10-30

3-20

Źródło: wg. Kowalińskiego –za Gleboznawstwem (1995)

Podział próchnicy

Podział według Kubiena

( ze względu na stosunki wodne w jakiej się

tworzyła)

• Lądowa lub ziemna

– Próchnica surowa (mor)
– Próchnica moderowa (moder)
– Próchnica mullowa (mull)

• Półwodne i wodne

– Próchnica murszowa
– Próchnica torfowa
– Próchnica gytiowa

Podział z punktu widzenia

warunków siedliskowych

• Próchnica gleb uprawnych
• Próchnica gleb łąkowych (próchnica

darniowa)

• Próchnica gleb torfowych (próchnica

torfowa)

• Próchnica gleb leśnych (próchnica leśna)
• Próchnica gleb podwodnych (próchnica

gytiowa)

Podział za względu na stopień i

charakter wysycenia próchnicy

zasadami

• Próchnica słodka

– Substancje dobrze shumifikowane
– Duży udział kwasów huminowych
– Adosorpcyjnie nasycona kationami 2-wartościowymi (Ca

2+

-

próchnica)

– Odczyn obojętny, alkaliczny

• Próchnica kwaśna

– Adsorpcyjnie nienasycona (H

+

-próchnica)

– Stosunek kwasów huminowych do fulwowych (C

h

:C

f

)<1

– Gleby kwaśne

• Próchnica słona

– Wysycona jonami Na

+

– Pogarsza właściwości fizyczne gleby

Wpływ substancji

humusowych na:

• Właściwości fizyczne gleby:

– Zależy od niej żyzność i produkcyjność gleby
– Dostarcza składników pokarmowych
– Działa jako lepiszcze strukturotwórcze
– Polepszenie warunków wodnych
– Pochłania silne promieniowanie słoneczne

• Właściwości fizykochemiczne i

chemiczne gleb:

– Wpływają na zdolności sorpcyjne
– Zwiększenie zdolności buforowych

• Na mikroorganizmy i rozwój roślin

– Źródło węgla i azotu
– Zwiększenie uruchamianie mineralnych składników pokarmowych
– Stymulujący wpływ w procesach oddychania, aktywności enzymatycznej

• Na ochronę środowiska glebowego

– Fitosanitarny
– Większa odporność na zanieczyszczenia

Zawartość próchnicy i węgla w

warstwie 0-20cm ważniejszych gleb

Polski (wg Musierowicza)

Nazwa Gleby

Zawartość

próchnicy

Zawartość

węgla(C)

% wag.

t/ha

%wag.

t/ha

Gleby bielicowe wytworzone z

piasków

0,6-1,8

18-54

0,35-

1,04

10,5-31,2

Gleby płowe wytworzone z gliny

zwałowej

1,2-2,3

36-69

0,69-

1,33

20,7-39,9

Gleby płowe wytworzone z

utworów płowych pochodzenia

wodnego

1,0-2,2

30-66

0,58-

1,28

17,4-38,4

Gleby płowe z utworów eolicznych 2,0-2,5

60-75

1,16-

1,45

34,8-43,5

Gleby brunatne

1,5-2,5

45-75

0,87-

1,45

26,1-43,5

Czarnoziemy

2,6-4,0

78-120 1,51-

2,32

39,5-69,6

Czarne ziemie

1,8-5,6

54-168 1,05-

3,25

31,5-97,5

Rędziny

2,0-6,0

60-180 1,16-

3,50

34,8-

105,0

Mady

1,1-4,2

33-126 0,64-

2,44

19,2-73,2

Zawartość materii organicznej w poziomach

akumulacyjnych A i O ważniejszych gleb Polski

(Turowski 1996-zmienione JNL)

Rząd

Typ, rodzaj, gatunek

Zawartość MO [%]

Gleby wapniowcowe

Rędziny

1,5-7,0

Gleby czarnoziemne

Czarnoziemy

1,8-4,0

Gleby brunatnoziemne

Brunatne z piasku

0,9-2,2

Brunatne z gliny

1,1-3,7

Płowe z lessu

1,0-2,2

Płowe z gliny

1,0-2,6

Gleby bielicoziemne

Bielice z piasku

0,6-1,1

Czarne ziemie

Czarne ziemie z piasków

1,2-4,1

Czarne ziemie z glin

1,2-5,6

Gleby aluwialne

Mady z pyłów i iłów

1,7-6,8

Gleby hydrogeniczne-
Bagienne
pobagienne

Torfowe-organiczne

>20

Murszowe, murszowate
organiczne

>20

Mineralno-organiczne

10-20

Mineralno-próchnicze

3-10

Mapa pochodzi za strony
http://wiking.edu.pl/article.php?
id=46

Przyczyny ubytku próchnicy

i pogorszenie jej jakości

• Intensyfikacja produkcji rolnej
• Niewłaściwego użytkowania gleby,
• Niewłaściwe stosowanie nawozów

sztucznych

• Zanieczyszczenia chemicznego (np.

metale ciężkie, środki ochrony
roślin),

• Odwodnienia,
• Zachwianiem równowagi życia

mikrobiologicznego w glebie

• Zakwaszenie gleby
• erozja (wodna, wiatrowej,

biologicznej),

• katastrofy naturalne (pożary, susze,

powodzie, trzęsienia ziemi).

Kategorie degradacji gleb

według zapasów próchnicy

(Siuta 1985)

Kategorie degradacji

Zawartość próchnicy Mg/ha

Gleby słabo zdegradowane

50-40

Gleby średnio zdegradowane

40-30

Gleby zdegradowane

30-20

Gleby silnie zdegradowane

20-10

Utwory bez glebowe

do10

Sposoby regulowania zapasów

próchnicy w glebach

• Racjonalny system uprawy roli i roślin
• Odpowiednie zmianowanie
• Uprawianie wieloletnich roślin

motylkowych

• Stosowanie nawozów organicznych
• Utrzymanie w glebie odpowiednich

warunków wodno-powietrznych

• Glinowanie i iłowanie
• Utrzymanie odpowiedniego odczyny gleby

Bibliografia

• Stanisław Kowalik „Zagadnienia z gleboznawstwa dla studentów

inżynierii środowiska”, AGH uczelniane wydawnictwa Naukowo-
Dydaktyczne, Skrypty Uczelniane AGH, Kraków 2004r.

• Praca zbiorowa pod redakcją naukową prof. Dr hab. Saturnina

Zawadzkiego, „Gleboznawstwo-Podręcznik dla studenta”,
Państwowe wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa

• Saturnin Zawadzki, „Podstawy Gleboznawstwa”, Państwowe

Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa