

Wytwarzane:

◦

samodzielnie w jajniku, cyklicznie

◦

samodzielnie w korze nadnerczy (warstwa
siateczko-wata), w niewielkich ilościach

◦

poprzez konwersję z testosteronu i innych
androgenów w niektórych tkankach obwodowych
(tk. tłuszczowa)

◦

poprzez konwersję przez łożysko w okresie ciąży
- dehydroepiandrosteron  estriol (w moczu

ciężarnej służy do oceny dobrostanu płodu)



naturalne estrogeny:

◦

estradiol (17-estradiol, E

2

)



najsilniejsze działanie biologiczne : estron (Ej)



w dynamicznej równowadze z estradiolem (może
powstawać z estradiolu i być w niego
przekształcany)

◦

estriol (E

3

)



poza ciążą jest jedynie metabolitem



Farmakokinetyka estrogenów

◦

estradiol łączy się z dużym powinowactwem do a

2

-

globuliny SHBG (sex hormone binding globulin), z
niższym powinowactwem do albumin

◦

tylko wolny estradiol jest fizjologicznie aktywny

◦

estradiol jest przekształcany (wątroba/inne tkanki) w:



estron



estriol, 2-hydroksylowane, 2-metoksylowane pochodne
(w wątrobie)



koniugaty estradiolu, estronu, estriolu z kwasem
glukuronowym wydalane głównie z moczem



wydzielane w niewielkich ilościach z mlekiem



Mechanizm działania:

◦

estrogeny działają za pośrednictwem receptora
cytoplazmatycznego

◦

po przyłączeniu od receptora uwalniają się białka
szoku termicznego,

◦

to odsłania obszar receptora mający zdolność
wiązania się z DNA

◦

w jądrze komórkowym w wyniku interakcji z
białkami chromatyny dochodzi do aktywacji
odpowiednich genów —► biosynteza białek
enzymatycznych

◦

istnieje także receptor błonowy dla estrogenów
(brak aktywacji genów) którego aktywacja
powoduje m.in. wzrost przepływu krwi w macicy



dojrzewanie płciowe kobiet:

◦

stymulacja rozwoju pochwy, macicy, jajowodów

◦

rozwój drugorzędowych cech płciowych:



sromu



gruczołów sutkowych



owłosienia łonowego i pachowego



redystrybucja tłuszczu typowa dla kobiet



pigmentacja skóry



narządy płciowe i sutek:

◦

macica - wzrost przepływu krwi, wzrost masy
mięśniowej, wzrost uwodnienia, wzrost
wrażliwości na oksytocynę :

◦

endometrium - wzrost błony śluzowej oraz
gruczołów : gruczoły kanału szyjki macicy -
tworzenie i wydzielanie śluzu



jajowody - rozwój nabłonka rzęskowego,
kurczliwość (transport zapłodnionego jaja)



nabłonek pochwowy - wzrost odsetka
komórek powierzchniowych



sutek - rozwój przewodów
wyprowadzających, u noworodka
obrzmienie i laktacja 2-3 dni po porodzie



efekty metaboliczne:

◦

Zmniejszają resorpcję kości (antagonizm
względem parathormonu)

◦

u dziewczynek zarastanie nasad kości długich

◦

wątroba - wzrost stężenia we krwi transkortyny,
TBG, SHBG, transferyny, fibrynogenu -» w
krążeniu tyroksyny, estrogenów, testosteronu,
żelaza i in.



profil lipidowy - spadek cholesterolu
całkowitego, wzrost HDL, spadek LDL,
wzrost TG



nasielenie krzepnięcia poprzez:



wzrost krążących czynników II, VII, IX, X



wzrost aktywności adhezyjnej płytek



spadek antytrombiny III



wzrost plazminogenu



niewielkiego stopnia retencja sodu i wody



zwiększone wchłanianie jelitowe (obniżenie
motoryki jelit)



utrzymywanie prawidłowej struktury
naczyń skórnych

1. Leczenie substytucyjne



dysgenezja gonad (np. zespół Turnera),
menopauza pokastracyjna



w celu prawidłowego dojrzewania
podawane są estrogeny, później estrogeny
+ gestageny

2. Zaburzenia miesiączkowania związane z

niedomogą estrogenową

3. Leczenie niepłodności pochodzenia

jajnikowego z współistniejącym
niedorozwojem macicy

4. Hormonalna terapia zastępcza w menopauzie



związany z niedoczynnością jajników w okresie
menopauzy niedobór estrogenów powoduje:

◦

osteoporozę -> złamania patologiczne nadgarstka,
kręgów, szyjki kości udowej

◦

zmiany poziomu lipidów – wzrost pozimu cholesterol,
wzrost poziomu LDL,



+/- HDL —> wzrost ryzyka chorób sercowo-
naczyniowych



uderzenia gorąca, poty



bezsenność



zanik nabłonka pochwy



Głównymi, naturalnymi estrogenami są:
estradiol, estron i estriol.



Najbardziej biologicznie aktywny jest
estradiol. Wiązanie estrowe z
nienasyconymi kwasami tłuszczowymi
wzmaga jego działanie.



Syntetycznymi pochodnymi estradiolu są:
etynyloestradiol i mestranol.



Stwierdzono, że właściwości estrogenów
mają również np. pochodne stylbenu i in.,
jak stylbestrol, dienestrol i fostrolin.



wykazano, że stosowanie estrogenów u
kobiet po menopauzie zmniejsza ryzyko
osteoporozy, poprawia profil lipidowy,
zapobiega atrofii nabłonka pochwy i
objawom podmiotowym



ze względu na możliwe działania
niepożądane estrogenów (indukcja
niektórych nowotworów, zmiany sercowo-
naczyniowe) wciąż istnieją liczne spory
między zwolennikami a przeciwnikami
profilaktycznego stosowania HTZ



niezależnie od przyczyny należy zawsze
używać najmniejszych możliwych dawek
estrogenów oraz estrogenów w połączeniu
z gestagenami



obecnie coraz częściej stosowane systemy
przezskórne - możliwe mniejsze dawki,
ominięcie krążenia wątrobowego, mniejsze
skutki uboczne



mdłości



tkliwość piersi



hiperpigmentacja



krwawienia pomenopauzalne



wzrost częstości występowania: chorób
pęcherzyka żółciowego, nadciśnienia,
cholestazy, migrenowe bóle głowy



nasilenie krzepliwości, zatorowość płucna,
zakrzepowe zapalenie żył, zakrzepica
naczyń mózgowych



nowotwory (przewlekłe podawanie estrogenów,
głównie w monoterapii):



wzrost ryzyka raka piersi u kobiet w wieku
pomenopauzalnym zarówno wskutek
podwyższonego poziomu endogennych jak i
egzogennych estrogenów



Wzrost ryzyka raka endometrium przy
monoterapii estrogenami



Spadek ryzyka raka endometrium przy terapii
łączonej z gestagenami



Wzrost ryzyka raka wątroby



mężczyzn powodują zanik cech płciowych
męskich i feminizację - zanik jąder i prącia,
przerost gruczołów sutkowych, zanik
owłosienia na twarzy, zanik popędu
płciowego, przebarwienia skóry.



nowotwory endometrium i sutka



świeży udar mózgu, zawał serca



zaburzenia krzepnięcia, choroby
zakrzepowo-zatorowe w wywiadzie



ostre i przewlekłe choroby wątroby



ostrożnie przy nadciśnieniu, cukrzycy,
żółtaczce cholestatycznej, napadach
migreny, upośledzeniu czynności wątroby i
nerek

1.

Oestradiolum benzoicum i.m. 1 ampułkę co 2 dni. ester

benzylowy estradiolu, ampułki 0,005 g/2 ml;

2.

Estradiol depot (Progynova 21, - mitte) - walerianian

estradiolu, drażetki 0,001 i 0,002 g; stosuje się doustnie,

najczęściej 0,001-0,002 g przez 21 dni z 7-dniową przerwą.

3.

Estraderm TTS 25, -50 i -100 (Systen 50) - estradiol,

plastry; stosuje się miejscowo 2 razy tygodniowo w

hormonalnej terapii zastępczej.

4.

Estrafen, -forte - mikronizowany estradiol, tabletki 0,002

i 0,004 g; stosuje się doustnie 1 tabletkę dziennie.

5.

Progynon - etynyloestradiol, syntetyczna pochodna

esteroidu o bardzo silnym działaniu, tabletki 0,02 mg;

stosuje się doustnie 0,01-0,05 mg na dobę.

6.

Ortho-Gynest, -Depot (Synapause, Oekolp, Ovestin) -

estriol, tabletki 0,001 i 0,002 g, krem 0,015 g/15 g oraz

globulki 0,5 mg; stosuje się doustnie w zaburzeniach

związanych z menopauzą 1 tabl. dziennie lub co 2 dni oraz

dopochwowo.

7. Dienestrolum - dienestrol, syntetyczny związek

niesteroidowy o działaniu estrogennym; tabletki 0,001 i 0,005

g; stosuje sie doustnie najczęściej 1-2 tabl. dziennie.

8. Stilboestrolum dipropionicum (Stilboestrolum) -

stylbestrol, tabletki 0,25 mg, 0,001 i 0,005 g, ampułki 0,0025

g/1 ml i 0,01 g/1 ml oraz maść 0,1%; stosuje się doustnie

0,001-0,003 g/dobę, i.m. 0,0005-0,002 g 2-3 razy tygodniowo

oraz dopochwowo. Obecnie ze względu na potencjalne

działanie rakotwórcze stylbestrol jest wycofywany z

lecznictwa.

9. Fostrolin - fosfestrol, tabletki 0,1 g; stosuje się doustnie w

leczeniu gruczolaka i raka prostaty 0,1-0,4 g/dobę przez

miesiąc.

10. Stimovul - epimestrol, tabletki 0,005 g; stosuje się

doustnie, najczęściej 2 tabletki dziennie przez 10 dni od 5

dnia cyklu.

11. Merbentul - chlorotrianizen, tabletki 24 mg; stosuje się w

zaburzeniach menopauzalnych 12-24 mg/dobę, w raku

prostaty - 24 mg/dobę



Antyestrogeny są to związki hamujące
działanie estrogenów przez blokowanie
receptorów estrogenowych w tkankach.
Właściwości anty-estrogenów ma m.in.
tamoksyfen i klomifen.



Antyestrogeny stosuje się w leczeniu
niepłodności na tle braku owulacji lub
oligospermii oraz w leczeniu raka sutka.



Mogą one powodować nieregularne
miesiączkowanie, krwawienia z narządu
rodnego, nudności, wymioty i uderzenia
gorąca.



Nie należy ich stosować w chorobach
wątroby, krwawieniach z dróg rodnych,
torbielach i nowotworach jajnika oraz w
ciąży.

1. Nolvadex, -D (Tamofen, Tamoxifen,

Hexal 10, -20, -30, -40, Zemide,
Zitazonium) - tamoksyfen, tabletki 0,01,
0,02, 0,03 i 0,04 g; stosuje się doustnie
0,02-0,04 g w dawce jednorazowej lub
podzielonej.

2. Clostilbegyt - klomifen, tabletki 0,05 g;

stosuje się doustnie 0,05-0,1 g/dobę.