BOGURODZICA

• Nieznany twórca
• Nieznany czas powstania –

prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w.

- 2 pierwsze zwrotki – 2 połowa XIII w.
- kolejne z późniejszych lat
• Pierwsze utrwalenie na piśmie – pocz. XV

w.

• W roku 1506 Bogurodzica ukazała się

drukiem w Krakowie w Statutach Jana

Łaskiego

• Podzielona na strofy (w Statutach Łaskiego 15 wersów)
• Rozpoczyna się inwokacją
• Liryka zwrotu do adresata (Podmiot liryczny – zbiorowy –

wszyscy wierni)

• Antytezy i paradoksy
• Refren: Kyrie eleison
- wskazuje na to, że Bogurodzica jest tekstowym

rozwinięciem modlitewnej, ogromnie w średniowiecznej
liturgii popularnej aklamacji Kyrie eleison

- wskazuje również na funkcję pieśni modlitewnej
• Ścisłe związanie z muzyką i z chóralnym śpiewem

kościelnym

- melodyjność
- rytmiczność

Bogurodzica 5
dziewica 3
Bogiem sławiena 5
Maryja 3

Funkcje Bogurodzicy

• Pieśń modlitewna
• Hymn patriotyczny,

pieśń rycerska

- w wieku XV i XVI
- w wieku XIX

Transkrypcja zapisu sprzed 1408

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena

Maryja!

U Twego syna, Gospodzina, matko zwolena

Maryja,

Zyszczy nam, spu[ś]ci nam.
Kirielejson.
Twego dziela krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
 
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie ra[j]ski przebyt.
Kirieleison.

Współczesny
zapis

• Bogarodzico Dziewico, przez Boga uwielbiona

Maryjo,
U twego Syna Pana matko wybrana, Maryjo!
Pozyskaj nam, ześlij (daj) nam!
     Panie, zmiłuj się!

Przez wzgląd na twego Chrzciciela, Synu Boga,
Usłysz głosy, spełnij (użyźnij) myśli (pragnienia)
ludzkie.
Wysłuchaj modlitwy, którą zanosimy,
I racz nam dać to, o co prosimy:
Na świecie pobożne (szczęśliwe) życie,
Po żywocie przebywanie w raju.
     Panie, zmiłuj się!

• Dwie pierwsze zwrotki:
Matka Boska jako pośredniczka

między nami a Bogiem,
pośredniczką Boskiego Wcielenia

- prośba przez Matkę Boską o

przychylność Chrystusa dla ludzi

- bezpośrednia prośba do Chrystusa
- powołanie się na Jana Chrzciciela –

pośrednika Boskiego Objawienia

- błaganie o obdarowanie

wartościami najważniejszymi dla
ówczesnych ludzi

• Dalsze zwrotki rozwijają różne

motywy: wielkanocne, pasyjne,
litanijne z wezwaniami do świętych

Bogurodzica, dziewica,
Bogiem sławiena
Maryja!
U twego syna,
Gospodzina, matko
zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści
nam.
Kirielejson.
Twego dziela Krzciciela,
bożyce,
Usłysz głosy, napełni
myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż
nosimy,
A dać raczy, jegoż
prosimy,
A na świecie zbożny
pobyt,
Po żywocie rajski
przebyt.
Kirielejson.

Deesis

(gr.modlitwa, błaganie)

• Temat w historii sztuki: ukazanie Chrystusa -

Władcy i Sędziego w asyście Matki i Jana
Chrzciciela w pozach wstawienniczych

Nawiązania:

K.K. Baczyński

Modlitwa do Bogarodzicy

Któraś wiodła jak bór pomruków
ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg,
prowadź nocne drogi jego wnuków,byśmy milcząc umieli

umierać.

Któraś była muzyki deszczem,
a przejrzysta jak świt i płomień,
daj nam usta jak obłoki niebieskie,
które czyste - pod toczącym się gromem.
Która ziemi się uczyłaś przy Bogu,
w której ziemia jak niebo się stała,
daj nam z ognia twego pas i ostrogi,
ale włóż je na człowiecze ciała.
Któraś serce jak morze rozdarła
w synu ziemi i synu nieba,
o, naucz matki nasze,
jak cierpieć trzeba.
Która jesteś jak nad czarnym
blask - pogody słonecznej kościół,
nagnij pochmurną broń naszą,
zaczniemy walczyć miłością.

21 III 44 r.

[...] Śpiewamy ją zawsze z głębokim
przejęciem, z uniesieniem, pamiętając, że
śpiewano ją w momentach uroczystych i
decydujących. A czytamy ją z wielkim
wzruszeniem. Trudno czytać inaczej te prastare
wersety, jeśli się pomyśli, że wychowywały się
na nich pokolenia naszych praojców.
"Bogurodzica" jest nie tylko zabytkiem kultury.
Ona dała kulturze polskiej podstawowy,
pierwotny zrąb. [...]

JAN PAWEŁ II O PIEŚNI

"BOGURODZICA"

(wybór)

Przemówienie do młodzieży

zgromadzonej na Wzgórzu

Lecha

(Gniezno, 3 czerwca 1979)

Literatura maryjna

średniowiecza

•

Rozwinięty w średniowieczu kult Maryi jako pośredniczki

między Bogiem a ludźmi (powołanie się na jej człowieczeństwo)

- Matka Boga
- Czysta i nieskażona grzechem
- może ze względu na to, że jest Jego matką, uprosić o łaski

Chrystusa

- łączy w sobie pierwiastki boskie i ludzkie
-Chrystus, Bóg, Jan Chrzciciel i Maryja tworzą zespół

czterech osób (4 cnoty: męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie

i roztropność)

1.

Modlitwy o wstawiennictwo Matki Boskiej

2

Modlitwy dziękczynne wychwalające Matkę Boską

Wszystkie modlitwy mają na celu uzyskanie szczęścia,

dostatku, a ostatecznym rozrachunku zbawienia dla osób

je składających

3. MOTYW MATER DOLOROSA

Wniebowzięcie najświętszej Maryi

Panny

„Kwiecie świętości,
Bramo zbawienna,
pozdrowiona,

W dniu twego święta
Co rok będziesz
Przez nas sławiona.
(...)
Czemuż zgnić miało
Ciało , w którym
Bóg jak człowiek przebywał.

Ciało pełne chwały,
Kształt doskonały,
Nigdy nie zgniło,

Bo Chrystusowi,
Aniołów królowi,
Schronieniem było.

Do niej wznosimy modły,
Abyśmy tam mogli
Z jej synem przebywać
(...)
Gdzie Ona króluje
I gdzie panuje
Szczęście wieczne.

Maryja, czysta dziewica

Maryja, czysta Dziewice,
Daj nam widzieć Boże lice,
Niebieskie dziedzice!
(...)
Przez ten Twój najświętszy owoc,
Miła Panno! racz nam pomoc,
Na duszy, na cieli wzmoc.

Wiedz, iżeśmy opętani
Wielkimi niemocami,
Przeto proś za nami!

Wierzymy, iż Cię wysłusza
Ten, jen wszytkim światem rusza,
Jego wsza twarz słusza.
(...)

Motyw Mater Dolorosa

w średniowieczu

Motyw bolejącej matki stojącej

pod krzyżem jest bardzo

powszechny w sztuce i literaturze

średniowiecza przede wszystkim

dzięki trzynastowiecznej pieśni

łacińskiej Stabat Mater Dolorosa

Jacopone da Todi.

Gatunek (przedstawiajacy liryczną

lamentację Maryi): PLANKT

(należał do liturgii Wielkiego

Tygodnia)

( planctus -płacz, lament,

narzekanie; inne pokrewne nazwy

to lamentatio, lamentum )

Jacopone da Todi (?)
STABAT MATER DOLOROSA

1

 
Stoi Matka obolała,

Łzy pod krzyżem przepłakała,

Gdy na krzyżu Syn jej mrze.

Jakże w duszy jest zmartwiona,

Zasmucona, zachmurzona,

Aż ją poprzeszywał miecz

2

.

Jakże smutnej i strapionej

Matce tej Błogosławionej

Jednorodzonego mieć

I nie łamać się ginącej

Tej pobożnej, tej widzącej

Jednorodzonego śmierć.

Co za człowiek, co nie płacze,

Kiedy Matkę tę zobaczy

W udręczeniu - w takim, o

Kto niezdolny współczuć czule

Bólom Matki Syna bóle?

Czy ma takie serce kto?

Widzi Matka: Syn Jej, Jezus

Bicze przyjął i krzyż przeniósł

Za calutki ludzki grzech.

Widzi słodkie swe Rodzone

Tak śmiertelnie opuszczone,

Jak ostatni traci dech.

Matko, źródło ukochania,

Daj mi siłę współczuwania

Tylu bólom, żalom Twym.

Serce sobie upodoba,

U Chrystusa kochać Boga;

Sercu memu spraw to Ty

Matko Święta, niechby ono

Przybijano i dręczono,

Niech zasiłki Twoje ma.

Zrób mnie godnym uproszenia,

Udzielenia, udręczenia

Z Twego Rodzonego ran

Daj pobożnie z Twymi łzami

Mieć Twój ból z Ukrzyżowanym,

Póki tym nie przejmiesz mnie.

Niech pod krzyżem z Tobą stoję,

Niech łzy Twoje będą moje,

Tego twego płaczu chcę

Panno z Panien Najjaśniejsza,

Już mi nie bądź boleśniejsza,

Tylko daj i mnie łzy lać

Niech Chrystusa śmierć przeniosę,

Mękę zniosę do pomocy,

Niech to przejdę jeszcze raz

Zrób mnie zbitym, poranionym,

Uwięzionym, przepojonym

Krzyżem Syna, Syna krwią.

Płomień ognia mnie nie spali:

Najjaśniejsza mnie ocali

Na ten ostateczny Sąd.

Chryste, a gdy i Ty wyjrzysz,

Daj przez Matkę i mnie przybyć

Do zwycięskich Twoich palm.

A gdy ciało będzie zmarłe,

Spraw, niech duszy będą dane

Twoje nieba pełne chwał. Amen.

Mater Dolorosa w literaturze

polskiej

1.

Posłuchajcie bracia miła...(incipit)

2.

Żale Matki Boskiej pod krzyżem (wskazanie okoliczności skargi z
podaniem formy)

3.

Lament Świętokrzyski (ze względu na formę wiersza i miejsce jego
odnalezienia)

• Napisany jest w formie monologu rozpaczającej matki, zmuszonej patrzeć
na śmierć syna. Jej cierpienie ukazane jest w wymiarze czysto ludzkim, prosi
ona innych o współczucie

• Swój liryczny monolog Maryja kieruje do umierającego na krzyżu syna.

• Kolejną apostrofę Matka Boska kieruje do Anioła Gabriela

•. W ostatnim wersie cierpiąca Maryja szuka współczucia u wszystkich ludzi,
zwłaszcza wszystkie matki mogą pojąć ogrom jej bólu, cierpienia.

(przeczytam z kartki..)

NAWIAZANIA LITERACKIE:

Stanisław Grochowisk
BELLINI „PIETA”
 
„Co ci, mój synu?”- mówi stara kobieta, strapiona kobieta,
Podtrzymuje wyrozumiałe zwłoki, które ledwo zdjęto z krzyża
„Wyglądasz tak dziwnie blado.
Jakbyś dziś nie wziął do szkoły śniadania.
Albo znowu się pobił tornistrami z tym łobuzem Judaszem,
Już ja jego matce zrobię gwałt!”
 
Dla zmęczonej, strapionej kobiety
Wizja kłótni n matką Judasza
Nie jest łatwa
Zwłaszcza po całodziennym praniu
 
Krwawego całunu
I chusty Weroniki
 
Jan, nieśmiały przyjaciel ukrzyżowanego,
Odwraca zwilgotniałe oczy w puste stronice świata
„On już nie jest chłopcem, Matko, on jest Bogiem”
„Mój Boże - co ty wygadujesz chłopcze?”
Roześmiała się przez łzy (to zmęczeni oparami mydła i ługu)
Matka Boska

Józef Witttlin
STABAT MATER

Stała matka boleściwa- na rynku,
Przy swym powieszonym martwym
synku.
Stała w świata przeraźliwej pustce
Polska matka w służącowskiej
chustce.
Nie płakała i nic nie mówiła,
Zimne oczy w zimne zwłoki wbiła
i trochę później:.
Stabat Mater, Mater Dolorosa,
gdy jej synów odcinali z powroza.
Kładła w groby, głuche jak jej noce,
martwe swego żywota owoce.
Stabat Mater, Mater nostra,
Polonia-
Z cierni miała koronę na skroniach.
[18]

EMIL BRYJA

TREN NA ŚMIERĆ AMAZONII
Amazonio
Amazonio zrozpaczonych aktualności
Stabat Mater Dolorosa
Porzucone lasy milczą
Stabat Mater Dolorosa
Tu i ówdzie po wypalonych kępach znać
Dawne ścieżki Indian
Niesprzyjające warunki na plantacjach
nie przynoszą korzyści
We wszystkim czuć smak popiołu
Nie widać nigdzie ziaren dla małych
skrzydlatych gości
Dziękujemy za kataklizmy i wstrząsy
Nie tylko ludzie, ssaki, gady i ptaki też
Umierają
Źle kończą się dawne czasy i obyczaje
Dziękujemy za kataklizmy i wstrząsy
Amazonio rozstań i tańczących szkieletów
Amazonio
Amazonio
Amazonio
Stabat Mater Dolorosa

(1992)

Wiersz powstał pod kierunkiem Roberta Drobysza na
zajęciach z artoterapii, prowadzonych w Domu Pomocy
Społecznej w Zbyszycach nad Jeziorem Rożnowskim.

NAWIAZANIA W SZTUCE:

•

SIEDEM BOLEŚCI

MATKI BOSKIEJ

(MIECZ LUB ŁZY)
proroctwo Symeona („A

Twoją duszę miecz

przeniknie" - Łk 2,35) w

chwili ofiarowania

Jezusa w świątyni;

ucieczka do Egiptu;
szukanie 12-letniego Jezusa

w Jerozolimie;

spotkanie Matki i Syna na

Drodze Krzyżowej;

współcierpienie z konającym

Chrystusem;

złożenie ciała Syna na

kolanach Matki;

złożenie do grobu.