Rozwój osobowości na podstawie

wybranych teorii

psychologicznych

„Co różni dorosłych od dzieci?”

„Osoba, która posiada rozwiniętą

osobowość”

– kto to taki?

Kiedy, według psychologii, mówimy

o rozwoju osobowości?

Gdy chcemy w sposób całościowy opisać i wyjaśnić:

–

zmiany z zakresie funkcjonowania intelektualnego

–

zmiany funkcjonowania emocjonalno-uczuciowego

–

zmiany w motywacji

–

zmiany w adaptacji do środowiska

–

zmiany w kontaktach interpersonalnych

–

zmiany w obrazie siebie

Psychologia ego, psychoanaliza

według którego OSOBOWOŚĆ to struktura

psychiczna

cel rozwoju – wypracowanie

siły ego

(ograniczenie dominacji id i

superego)

–

Id – sfera popędów uwarunkowanych biologicznie

–

Superego – sfera nakazów i zakazów pochodnych od kultury

–

Ego - “rozjemca”, sfera posiadająca kontak z obiektywną

rzeczywistością

możliwość świadomego kierowania sobą i sferą popędową (to co

innego niż mechanizmy obronne)
tolerancja na

odraczanie gratyfikacji

wybory zgodne ze zinternalizowanymi wartościami
umiętność radzenia sobie ze stresem
autonomia w miejsce konformizmu

Psychologia ego, psychoanaliza c.d.

Według Eriksona (rozwiązanie kolejnych kryzysów):

tożsamość,
ufność,
autonomia,
inicjatywa,
pracowitość,
kreatywność,
integracja

Badania:

–

udział dojrzałych mechanizmów obronnych (sublimacji, humor,

altruizm) rośnie z wiekiem

Podejście poznawcze

według którego OSOBOWOŚĆ to system wiedzy o

sobie i świecie oraz mechanizmów zdobywania i

używania tej wiedzy

wzrost złożoności systemu

konstruktów osobistych

–

sposobów spostrzegania, rozumienia i interpretowania

rzeczywistości

r

ozwój w kierunku

kontroli wewnętrznej

–

przekonania, że mamy wpływ na to, co się z nami i wokół

nas dzieje (konfrontowanie oczekiwań z rzeczywistością,

zewnętrzna także nieraz konieczna i adaptacyjna)

Podejście poznawcze c.d.

planowanie działań, określenie odległych celów -

myślenie proaktywne

kontrola mechanizmów emocjonalno-popędowych
rozwój w stronę większej roli regulacyjnej systemu

intelektalnego (refleksyjnego, regulacji pośredniej)
przekonanie o własnej skuteczności
zdolność różnicowania siebie i innych
Zdolność do autorefleksji

Podejście humanistyczne:

podstawowe postulaty

“człowiek jako taki jest czymś więcej niż sumą swoich części”

(swoistość gatunku ludzkiego)
“człowiek istnieje w środowisku ludzkim” (aspekt

interpersonalny)
“człowiek jest świadomy” (ciągły charakter świadomości,

świadomość jako podstawowy składnik ludzkiego istnienia, choć

nie wszystkie treści dostępne)
“człowiek dysponuje wyborem”, może się zmieniać

(fenomenologicznie)
“człowiek działa celowo” (kierunkowość działań, na podstawie

intencjonalności buduje się tożsamość; zarówno dążenie do

równowagi – zachowawczość, jak i jej braku, przekraczania -

zmienność )

Podejście humanistyczne c.d.

Osobowość dojrzała według Allporta:

–

poszerzanie zasięgu Ja

–

budowanie serdecznych kontaktów z innymi

–

poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i

samoakceptacja

–

realiza w podejściu do siebie i świata

–

obiektywizacja samego siebie i wgląd (zdolność do

spostrzegania siebie jako przedmiotu poznania)

–

filozofia zycia, która wyznacza cele i znaczenie

aktywności podmiotu

Podejście humanistyczne c.d.

Teoria Maslowa:

–

potrzeby niedoboru:

●

fizjologiczne

●

przynależności i miłości

●

szacunku i akceptacji

–

potrzeby wzrostu

●

samorealizacja:

–

“bardziej skuteczne postrzeganie rzeczywistości i bardziej harmonijne

relacje z nią”

–

brak neurotycznego poczucia winy

–

niedoskonałości samourzeczywistniających się ludzi

–

nie potrzebują innych “za wszelką cenę” czy “do czegoś”

–

doświadcznia szczytowe

–

osoby o rozwiniętej osobowości charakteryzuje:

samorealizacja oraz przewaga potrzeb wzrostu

Jakie zachowania/działania możnaby

określić jako typowo ludzkie?

Podejście humanistyczne c.d.

Teoria Kozieleckiego:

–

Działania transgresyjne

– polegające na wykraczaniu poza

własne, dotychczasowe doświadczenie, poszukiwaniu czegoś
nowego, co pomoże realizować nowe cele

●

transgresje naturalne – modyfikacja środowiska naturalnego

●

transgresje intelektualne – dorobek kulturowy, sztuka, nauka

●

transgresje społeczne – nowe formy życia społecznego

●

Autotransgresje – zmiany w sobie

przykłady działań transgresyjnych?

–

motywacja homeostatyczna:

przymusowa, prawo veta, wspólna

ludziam i zwierzętom, celem jest przywrócenie zaburzonej równowagi,

służy przetrwaniu człowieka

–

motywacja heterostatyczna:

dowolna, brak prawa veta, polega na

realizacji odległych celów, typowo ludzka, służy rozwojowi

–

dla rozwoju osobowości charakterystyczne są działania

transgresyjne oraz motywacja heterostatyczna

Podejście humanistyczne c.d.

Teoria Rogersa:

Podejście fenomenologiczne: rola empatii w poznaniu innej osoby
Pogląd na naturę człowieka – fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko

umożliwić jej naturalną ekspresję: pozytywny obraz siebie, brak niepokoju,

znajomość silnych i słabych stron swojej osoby; aktywność twórcza; pozytywny

stosunek do innych (zaufanie, szacunek).
Samoaktualizacja - tendencja organizmu do samourzeczywistniania jego

potencjalnych możliwości; wyraża się w przechodzeniu:

–

od prostoty do złożoności; od zależności do niezależności; od sztywności do

swobody ekspresji

–

(a) zdolność do działania w sposób niezależny, (b) samoakceptacja i

pozytywna samoocena, (c) akceptacja własnego życia emocjonalnego, oraz

(d) zaufanie w relacjach intepersonalnych

Zgodność/niezgodność między spostrzeganym Ja a rzeczywostym

doświadczeniem
Potrzeba pozytywnej oceny
Bezwarunkowa akceptacja versus warunkowa akceptacja
Warunki własnej wartości (początkowo warunku uzyskania akceptacji otoczenia)

Psychologia pozytywna

CZYM JEST PSYCHOLOGIA POZYTYWNA?

“amerykański paradoks”

podejście skupiające się na:



badaniu uwarunkowań i konsekwencji dobrostanu



pozytywnym podejściu w diagnozie
psychologicznej

Dlaczego pojęcie psychologii

pozytywnej jest potrzebne i przydatne w

psychologii?

Zniekształcenia opisywane w procesach

poznania

społecznego

(social cognition)

(Wright i Lopez, 2002)

:



konsekwencje kategoryzacji społecznej

(Tajfel, 1981;

Jarymowicz, 2000; Kwiatkowska, 1999; Mika, 1982)



etykietowanie, efekt negatywności

(Czapiński, 1988; 1991)

,



wpływ kontekstu

(Kolańczyk, 1999; Schwartz i Clore, 1983; tu:

kontekstu zaburzeń psychicznych)

,



efekt wiary w sprawiedliwość świata

(Aronson i Wilson i

Akert, 1994)

,



efekt spostrzeganej kowariancji zachowań

Postulat pozytywnej diagnozy

psychologicznej

Potrzeba diagnozy polegającej na określeniu:



ograniczeń i niedostatków w charakterystyce
klienta,



mocnych stron i zalet klienta,



ograniczeń i czynników destrukcyjnych po stronie
środowiska,



zasobów i szans po stronie środowiska

Dobrostan (well-being)

Definicje zdrowia psychicznego...

Dobrostan

– pozytywne i adaptacyjne funkcjonowanie



dobrostan emocjonalny (np. poczucie szczęścia, satysfakcji,

równowaga pomiędzy afektem pozytywnym i negatywnym),



dobrostan psychologiczny (np. rozwój osobisty),



dobrostan społeczny (np. integracja społeczna) – pozytywne

funkcjonowanie społeczne (Keyes i Lopez, 2002).

Pozytywne metody zapobiegania i pomocy psychologicznej

oraz promocji zdrowia:



trening optymizmu (Seligman)



trening wiary w efekty



trening wzmacniania dobrostanu



trening inteligencji emocjonalnej

Kierunki psychologii pozytywnej

NURT HEDONISTYCZNY



przyjemności zmysłowe jako droga do uzyskania
satysfakcji emocjonalnej

NURT EUDAJMONISTYCZNY



wykorzystanie potencjału tkwiącego w człowieku i
mocnych stron jako droga do dobrostanu

Korelaty poczucia szczęścia

wiek
poziom wykształcenia
klasa społeczna
dochód
relacje interpersonalne!
stan cywilny
zatrudnienie
sposoby spędzania czasu wolnego
religia
bycie atrakcyjnym (szczególnie u kobiet)
częstość pozytywnych dośwadczeń takich jak:

spotykanie przyjaciół, jedzenie, picie, uprawianie

seksu, bycie zakochanym, doświadczenie sukcesu,

patrzenie na otwarte przestrzenie

Co sprawia, że ludzie czują się szczęśliwi?

Co wprawia ludzi w pozytywny stan

emocjonalny?

Przyczyny poczucia szczęścia

W welu badaniach pokazano, że pozytywny stan

emocjonalny może być wzbudzany poprzez:

aktywność fizyczna
muzyka
otrzymanie prezentu
przebywanie w pięknym wnętrzu
pogoda
alkohol w małych dawkach

“Terapia przyjemnych czynności”

Konsekwencje długotrwałego dobrostanu

Relacje interpersonalne

Zdrowie i długość życia



“Badania w tej dziedzinie pokazują, że dobrostan

może wpływać na system odpornościowy

organizmu oraz ryzyko chorób. Kiedy zaś już

choroba pojawi się, redukuje siłę objawów oraz

pomaga radzić sobie z jej skutkami”.

Dobrostan jako samospełniająca się przepowiednia

Konsekwencje pozytywnego stanu

emocjonalnego w badaniach

eksperymentalnych

Frederickson B. & Lasoda M. F. (2005). Positive affect and the complex

dynamics of human flourishing. American Psychologist, 60(7), 678-686)

Szerokie spectrum dowodów empirycznych pokazuje adaptacyjne

funkcje pozytywnych emocji. Opoza przyjemnym samopoczuciem,

pozytywny stan emocjonalny pociąga za sobą szereg zysków:



zmienia możliwości umysłowe:



poszerza zakres uwagi,



rozszerza dostępne repertuary zachowań,



zwiększa rozpiętość kategorii poznawczych wykorzystywanych
do rozpoznawania obiektów,



polepsza intuicję



zmienia reakcje organizmu:



przyśpiesza dochodzenia do siebie po zmianach krążenia i
ciśnienia w wyniku negatywnych wydarzeń,



polepsza funkcje odpornościowe

Konsekwencje pozytywnego stanu emocjonalnego

w badaniach eksperymentalnych c.d.



Pozwala przewidywać zdrowie fizyczne i psychiczne: częste

odczuwanie emocji pozytywnych pociąga za sobą:



zwiększoną preferencję różnorodności,



rozwój psychologiczny,



niższy poziom kortyzolu (który jest produkowany w sytuacjach
stresowych),



słabsze reakcje na stres,



zmniejszenie bólu po zabiegach operacyjnych,



Spadek ryzyka wylewu/udaru



być może jako odzwierciedlenie kombinacji wymienionych czynników:
wpływa na długość życia



nasila pomaganie i hojność, towarzyskość i odpowiedzialność społeczną



zwiększa plastyczność myślenia:różnorodne, mniej typowe skojarzenia,
twórczość, nestandardowe myślenie



lepsze radzenie sobie w trudncyh sytuacjach życiowych

Różnice w funkcjach emocji

pozytywnych i negatywnych

POSITIVE EMOTIONS:



widen the array of thoughts and actions called forth (e.g. play,
explore), facilitating generativity and behavioral flexibility



broaden these same repertoires



their benefits emerge over time



positivity, by promoting approach and exploration, creates experiential
learning opportunities that confirm or correct initial expectations

NEGATIVE EMOTIONS:



narrow people’s behavioral urges toward specific actions that were life-
preserving for human ancestors (e.g. fight, flight),



narrow people’s momentary thought-action repertoires (which can be
very adaptive while you are in direct danger!)



are direct and immediately adaptive in life-threatening situations



negativity promotes avoidance