• Histologia(gr. histos= utkanie; łac.

textus= utkanie, tkanina, plecionka)
jest nauką o budowie i czynnościach
tkanek.

TKANKA NABŁONKOWA

Cechą specyficzną wszystkich
nabłonków jest zwarty układ komórek.
Umożliwiają to następujące czynniki:

- BŁONA PODSTAWNA zbudowana

z mukopolisacharydów i białek. Jest to
jednorodna, cienka błona, stosunkowo
odporna na zerwanie, wytwarzana
przez komórki nabłonkowe.

- różnego rodzaju POŁĄCZENIA

MIĘDZYKOMÓRKOWE, które w
znacznym stopniu utrudniają
rozerwanie komórek.

Blaszka podstawna (błona podstawna)
Jest to cienka warstewka substancji

międzykomórkowej oddzielająca nabłonki

od położonych głębiej tkanek. Jest zbudowana

z sieciowego układu białek (laminina, kolagen

IV)

i związków cukrowcowo-białkowych

(proteoglikanów). Blaszka podstawna

przytwierdza nabłonek do podłoża, niekiedy

ogranicza przechodzenie substancji z obszaru

nabłonka do sąsiednich tkanek. Każdy

nabłonek (z bardzo nielicznymi wyjątkami)

spoczywa na blaszce podstawnej, która jest

jedyną formą substancji międzykomórkowe w

tej tkance. Blaszki podstawne wytwarzają

również niektóre komórki należące do innych

tkanek.

Połączenia międzykomórkowe
Komórki nabłonkowe bardzo często
łączą się ze sobą za pomocą
specjalnych struktur obejmujących
wyspecjalizowane obszary błony
komórkowej – połączeń
międzykomórkowych. Połączenie
błon sąsiadujących komórek
zapewniają specjalne transbłonowe
białka łączące się ze sobą w
przestrzeni międzykomórkowej.

Z uwagi na funkcje pełnione przez połączenia dzielimy je

na:

(1) połączenia mechaniczne

– białka łączące powiązane są

z cytoszkieletem, dzięki czemu połączenie ma dużą wytrzymałość

mechaniczną. Istnieją 2 typy połączeń mechanicznych:

• strefa przylegania: białka łączące są powiązane z filamentami

aktynowymi

• desmosom: białka łączące są powiązane z filamentami

pośrednimi

(2) połączenia ścisłe

– tylko jeden typ, strefa zamykająca –

białka łączące uszczelniają przestrzeń międzykomórkową i

uniemożliwiają niekontrolowane przechodzenie substancji

pomiędzy komórkami. Nabłonek, którego komórki są połączone

strefami zamykającymi, jest “szczelny” – transport substancji jest

kontrolowany przez komórki

(3) połączenia komunikacyjne

– tylko jeden typ, połączenie

szczelinowe, inaczej neksus – białka łączące tworzą kanały,

które umożliwiają przechodzenie małych cząsteczek (np. jonów)

bezpośrednio z jednej komórki do drugiej.

Połączenia międzykomórkowe występują we wszystkich tkankach,

ale w tk. nabłonkowej są najliczniejsze.

Klasyfikacja nabłonków:

(1) ze względu na liczbę warstw komórek:

• jednowarstwowe

• wielowarstwowe

(2) ze względu na kształt komórek:

• płaskie

• sześcienne

• walcowate

W nabłonkach wielowarstwowych nazwa uwzględnia

kształt komórek leżących na powierzchni warstwy.

Szczególne typy nabłonków:

- wieloszeregowy (wielorzędowy) – odmiana nabłonka

jednowarstwowego walcowatego, podstawy komórek na

tym samym poziomie, jądra na różnej wysokości
- przejściowy dróg moczowych: wielowarstwowy z dużymi

komórkami baldaszkowatymi na powierzchni – o zmiennym

kształcie (znaczna rozciągliwość, np. w pęcherzu

moczowym).

A - nabłonek jednowarstwowy walcowaty B - nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony

C - nabłonek wielowarstwowy płaski

D - nabłonek jednowarstwowy płaski

E - nabłonek przejściowy

F - nabłonek wielorzędowy(migawkowy)

G - nabłonek sześcienny

I - nabłonek wielowarstwowy walcowaty urzęsiony

Typy grzuczołów

• Gruczoł apokrynowy

- cechuje się tym, że wydzielina takiego

gruczołu gromadzi się w szczytowej części komórki, która odrywa się i

dostaje do światła odcinka wydzielniczego. Przy tym sposobie

wydzielania część komórki zostaje zniszczona, przy czym z pozostałej

części komórki następuje odnowa powstałego ubytku, po czym może

rozpocząć się nowy cykl wydzielniczy. Przykładem gruczołu

apokrynowego jest

gruczoł mlekowy

.

• Gruczoł merokrynowy, gruczoł mezokrynowy

- jest to gruczoł

charakteryzujący się tym, że komórki gruczołowe w procesie

wydzielania zachowują pełną integralność, tzn. nie ulegają

zasadniczym zmianom lub uszkodzeniu. Wydzielanie polega na dyfuzji

cząsteczek substancji ze szczytowej części komórki, co nie doprowadza

do jej uszkodzenia.

Do tego typu należy zdecydowana większość

gruczołów takich jak: wątroba, ślinianki, trzustka, gruczoły potowe, i in.

• Gruczoł holokrynowy

- jest to taki gruczoł, w którym całe komórki

przekształcają się w wydzielinę i odłączają się od nabłonka

gruczołowego. Doprowadza to do powstawania ubytków w odcinkach

wydzielniczych, które muszą być uzupełniane poprzez podziały

pozostałych komórek. W związku z tym gruczoły holokrynowe muszą

być wielowarstwowe. Dla porównania gruczoły merokrynowe i

apokrynowe są jednowarstwowe. Przykładem gruczołu holokrynowego

jest

gruczoł łojowy

, którego komórki przekształcają się w łój skórny.

Struktury występujące na powierzchni komórek

nabłonkowych:

• migawki (rzęski) – ruchome wypustki cytoplazmatyczne

(7-10 μm), przesuwające po powierzchni nabłonka śluz,

cząstki pyłów (w drogach oddechowych), kom. jajową (w

jajowodzie), plemniki (w najądrzu). Wystająca

z komórki część migawki – łodyga – ma wewnątrz aparat

ruchowy - aksonemę, zbudowaną z 9 obwodowo

rozmieszczonych par mikrotubul i 2 mikrotubul

centralnych. Obwodowe pary mikrotubul połączone są

między sobą mostkami z dyneiny (mechanoenzym),

które przesuwają je względem siebie, powodując ruch

migawki. Pod łodygą znajduje cię ciałko podstawne

migawki (centriola);

• mikrokosmki – nieruchome wypustki cytoplazmatyczne

(2 μm) zwiększające powierzchnię nabłonka. Jeżeli są

bardzo gęsto ułożone, noszą nazwę brzeżka

szczoteczkowego i przez zwiększenie powierzchni

ułatwiają procesy wchłaniania (nabłonek jelitowy,

nabłonek kanalików nerkowych). Mikrokosmek zawiera

wewnątrz wiązkę filamentów aktynowych.
Odmianą mikrokosmków są stereocylia (większe,

rzadko występujące, wyścielają na przykład ślimak w

uchu wewnętrznym, są nie zdolne do ruchu ).

Przekrój

poprzeczny

przez

aksonemę:

1A i 1B -

zewnętrzne

pary mikrotubul,

2 - para mikrotubul

centralnych,

3 - zewnętrzne

ramię

dyneinowe,

4 - centralne ramię

- białko

poprzeczne,

5 - neksyna,
6 - błona

komórkowa

• Stary „wynalazek ewolucyjny”
• Nabłonki nie są unaczynione, a

substancje odżywcze pobierają z
leżącej pod nimi tkanki łącznej (wyj.
płazy).

• Tkanka nabłonkowa powstaje ze

wszystkich listków zarodkowych.

• Komórki nabłonkowe posiadają

centriole
i są zdolne do podziałów
komórkowych.