1

Zaludnienie świata-

Problemy

demograficzne

Przemiany

ludnościowe w

Polsce

2

Przemiany ludnościowe w Polsce

Liczba ludności
• Liczba ludności Polski w 2006 r. wynosiła

ponad 38 milionów. Stawia to nasz kraj na
8 miejscu w Europie (po Rosji, Niemczech,
Włoszech, Wielkiej Brytanii, Francji,
Ukrainie i Hiszpanii) i na 27 miejscu w
świecie. Ponadto ok. 12 milionów Polaków
żyje poza granicami kraju.

• Największe skupiska polonijne znajdują

się w: Stanach Zjednoczonych (5,6 mln),
b. Związku Radzieckim (2,5 mln),
Niemczech (1,5 mln), Francji (l mln).

3

Przemiany ludnościowe w Polsce

Liczba ludności
• Średnia gęstość zaludnienia Polski wynosi 123

osoby/km

2

; jest to wskaźnik prawie trzykrotnie

niższy niż w Holandii (365), ale ponad
sześciokrotnie wyższy niż w Szwecji (19).

• Najgęściej jest zaludniona centralna i

południowa część kraju, a zwłaszcza
województwa: łódzkie (760 osób/km

2

),

warszawskie (650), katowickie (600),
krakowskie (380), bielskie (240).

• Najsłabiej natomiast zaludnione są

województwa wschodnie i północne: suwalskie,
łomżyńskie, słupskie, pilskie, koszalińskie,
bialskopodlaskie (45-60 osób/km

2

).

4

5

Wpływ II Wojny Światowej na ludność

polską. Eksplozja demograficzna

Na sytuację demograficzną Polski bardzo silny

wpływ wywarła II wojna światowa. Przed

wybuchem wojny terytorium zajmowane obecnie

przez Polskę zamieszkiwało ok. 32 mln osób, co

dawało średnią gęstość zaludnienia ok. 103

mieszkańców na km

2

powierzchni.

Straty wojenne wynosiły ok. 6 mln zabitych i

zaginionych, co stanowiło 17% ludności (jest to

najwyższy wskaźnik strat ludności wśród

wszystkich krajów uczestniczących w II wojnie

światowej). Dotkliwość strat była tym większa, że

nieproporcjonalnie więcej ginęło osób

legitymujących się średnim i wyższym

wykształceniem.

Do strat należy dodać jeszcze co najmniej 2 mln

osób, które z różnych przyczyn po II wojnie

światowej znalazły się poza granicami kraju.

6

Wpływ II Wojny Światowej na ludność

polską. Eksplozja demograficzna

Drugim ważnym skutkiem II wojny

światowej jest zachwianie proporcji
między płcią męską i żeńską. W
1945r. na 100 mężczyzn przypadało
118 kobiet, czyli współczynnik
feminizacji wynosi 118 (współczynnik
feminizacji to stosunek liczby kobiet
do mężczyzn, odwrotna proporcja to
współczynnik maskulinizacji). Dzisiaj
wartość ta wynosi 105 i jest efektem
powojennego odmładzania
społeczeństwa

7

Sytuacja demograficzną Polski

Liczba ludności Polski w 1950 roku wynosiła
zaledwie 24,8 mln, tj. 71,3% stanu

przedwojennego. W skali naszego kontynentu był
to spadek populacji nie mający sobie równych.
Złożyły się na to następujące przyczyny:

• straty biologiczne społeczeństwa poniesione w

wyniku walki zbrojnej oraz planowej eksterminacji
ludności;

• przymusowa i dobrowolna emigracja ludności w

okresie działań wojennych i okupacji;

• obniżenie się przyrostu naturalnego wywołane:

stałym zagrożeniem życia człowieka, niepewnością
losów rodziny, brakiem stabilizacji gospodarczej

i

politycznej;

8

Sytuacja demograficzną Polski

•zmiana granic państwa

polskiego, którego terytorium
uległo zmniejszeniu o blisko 1/5
stanu przedwojennego. W skład
społeczeństwa polskiego nie
weszła, prawie cała ludność
ukraińska, białoruska i litewska
mieszkająca w dawnych
granicach II Rzeczypospolitej,
oraz ludność niemiecka.

9

Sytuacja demograficzną Polski

• Polska, z kraju, w którym mniejszości

narodowe stanowiły 1/3 społeczeństwa stała

się państwem jednonarodowym (mniejszości

stanowią około 1% całej ludności).

Przesunięcie granic Polski spowodowało

masowe ruchy migracyjne, które były

kontynuacją wędrówek okresu wojny i

okupacji. Ogółem szacuje się, że we

wszystkich ruchach dotyczących obecnego

obszaru Polski w latach 1939-1950 wzięło

udział około 22 mln ludzi;

• nie repatriowanie się części ludności polskiej

z Europy zachodniej, a także emigracja

wielu osób po ustaniu działań wojennych,

głównie z przyczyn politycznych.

10

Ruchy migracyjne

• Wojna i jej skutki spowodowały również

masowe ruchy migracyjne na obszarze
zajmowanym obecnie przez Polskę. Ziemie
należące do 1939 r. do Niemiec opuściło kilka
milionów Niemców. Ziemie te zostały
zasiedlone przez ludność polską, głównie
przez mieszkańców ziem polskich
przyłączonych - w wyniku Układu
Poczdamskiego - do Związku Radzieckiego.

• Od zakończenia II wojny światowej liczba

ludności Polski systematycznie rosła, obrazuje
to poniższa tabela

11

Liczba ludności Polski (w mln)

Liczba ludności Polski (w mln)
Rok

193

8

194

5

195

0

196

0

197

0

198

0

199
0

199

2

200

0

200

2

Liczb

a

ludno
ści

34,8 23,9 24,8 29,8 32,7 35,7 38,2 38,4 38,6 38,2

12

Bezpośrednio po zakończeniu wojny oraz ze zmiennym
natężeniem w okresie późniejszym, na liczbę ludności
wpływały ruchy migracyjne.
Z wyjątkiem pierwszych kilku lat po zakończeniu
wojny, w całym późniejszym okresie saldo migracji
zewnętrznych było ujemne, można to zauważyć na
przykładzie poniższej tabeli

.

Migracje zagraniczne

Lata

195

2-60

1961

-70

197

1-80

1981-

81

199

0

1992

Saldo

migra

cji

zagran

icznyc

h

-95

-200

-209 -234

-

15,8

-12

13

Eksplozja demograficzna

• Nasz kraj charakteryzuje się dużą dynamiką

wzrostu liczby ludności; większe tempo wzrostu
liczby ludności wśród krajów europejskich
wykazuje tylko Wspólnota Niepodległych Państw.
W latach 1946-1990 liczba ludności Polski
powiększyła się o ponad 15 mln.

• Główną rolę w dynamice rozwoju ludności Polski

odgrywa przyrost naturalny. Pierwsze powojenne
pięciolecie charakteryzuje umiarkowany wzrost
liczby ludności. Natomiast na początku lat
pięćdziesiątych następuje eksplozyjny rozwój
wywołany przyrostem naturalnym, który osiąga
przeciętną wartość około 20%

0

rocznie.

14

Eksplozja demograficzna

• Całą ludność urodzoną w latach 1950-1960

określa się pokoleniem "wyżu

demograficznego”. Po roku 1960 przyrost

naturalny spada, by osiągnąć pod koniec

tego dziesięciolecia najniższą w okresie

powojennym wartość 8,7%

0

. W pierwszym

pięcioleciu lat siedemdziesiątych w wiek

reprodukcyjny wchodzi pierwsza fala "wyżu

demograficznego” co objawia się

nieznacznym zwiększeniem omawianego

wskaźnika. Na początku lat 80-tych

przekracza on 10%

0

, by pod koniec tego

dziesięciolecia zmniejszyć się o ponad

połowę.

15

Zaludnienie świata- Problemy
demograficzne

•Zwiększenie populacji człowieka

ma te same parametry co wzrost
populacji innych organizmów.
Liczebność populacji człowieka
rośnie w postępie
geometrycznym. Osiągnięcie
pierwszego miliarda zajęło
ludzkości kilka tysięcy lat, a
kolejne miliardy przybywają w
coraz krótszym czasie.

16

Zaludnienie świata- Problemy
demograficzne

• Angielski ekonomista z XVIII w. Thomas

Malthus pierwszy zwrócił uwagę, iż wzrost

ludzkości nie może trwać w

nieskończoność. Populacja ta zwiększa się

szybciej niż jej zasoby pokarmowe.

Stwierdził, że nieuniknionymi

konsekwencjami dalszego wzrostu liczby

ludności na świecie będą wojny, zarazy i

głód. Według Solomona i in. (1996), w

1992 r. populacja ludzka przekroczyła 5,4

mld i nadal rośnie w tempie 93 min na rok,

a ok. 175 osób na minutę.

• Dzisiaj na świecie średnio co 3 sekundy

rodzi się kolejny człowiek.

17

Liczebność populacji ludzkiej (mln) w latach 1985-
2025

Wariant

Lata

1985 1990 200

0

2010

2020

2025

Wysoki

-

5

337

6

367

7 453 8 594

9 185

Średni

4

842

5

248

6

127

6 995 7 806

8 177

Niski

-

5

162

5

889

6 554 7 066

7 278

18

Długoterminowa prognoza wzrostu zaludnienia
Ziemi

Rok

Regiony

Bardziej

rozwinięte
(bogata Północ)

Mniej rozwinięte
(biedne Południe )

W milionach

2000

1 454

5 061

2050

1 836

9 392

2100

1 877

10 455

2150

1 875

10 467

W procentach

2000

22,3

77,7

2050

16,3

83,7

2100

15,2

84,8

2150

15,2

84,8

19

Zaludnienie świata- Problemy
demograficzne

• W dającej się przewidzieć przyszłości może dojść

do eksplozji lawinowej, o charakterze żywiołowym.
Jeśli tak, to tylko kwestią czasu jest osiągnięcie
punktu krytycznego, w którym ludzkość musi
napotkać bariery w postaci: załamania się
procesów gospodarczych, totalnego braku
wyżywienia, katastrofalnej degradacji środowiska,
wyczerpania się przestrzeni życiowej na Ziemi.

• W ciągu ostatnich 200 lat tempo urodzeń powoli,

ale stale spada. Wzrost liczby ludności jest
spowodowany wyraźnym spadkiem śmiertelności,
co się wiąże ze zwiększeniem produkcji żywności,
zdobyczami medycyny oraz poprawą warunków
sanitarnych.

20

Zaludnienie świata- Problemy

demograficzne

• Populacja człowieka osiągnęła punkt

zwrotny, ale liczebność jej stale rośnie,
choć tempo wzrostu w ostatnich latach
wykazuje tendencję zniżkową. Zapewne
wiele lat minie, zanim liczebność
populacji człowieka ustabilizuje się, a
więc osiągnie tempo wzrostu. Eksperci
Organizacji Narodów Zjednoczonych i
Banku Światowego są zgodni, że na
całym świecie wzrost populacji ludzkiej
osiągnie wartości zerowe.

21

Zaludnienie świata- Problemy

demograficzne

• Z prognoz wynika, że zerowy wzrost ludności

(kiedy rozrodczość równa się śmiertelności)

zostanie osiągnięty w 2089 r., a ludność świata

będzie liczyła ok. 10,4 mld. Przewidywania te są

oparte na założeniach dotyczących przyszłych

tendencji rozrodczości, śmiertelności i migracji w

różnych regionach świata. W 1992 roku liczba

urodzin na każdą kobietę wynosiła 3,3.

• Natomiast jeżeli do 2040 r. nie osiągnie się liczby

urodzin dla jednej kobiety 2, to populacja ludzka

nie ustabilizuje się w końcu XXI w. na poziomie

10,4 mld. Jeżeli populacja nasza będzie nadal

zwiększała się w tempie z 1992 r., to w końcu XXI

w. będzie żyło na świecie 30 mld ludzi,o ile

pojemność środowiska będzie mogła to

wytrzymać.

22

Zaludnienie świata- Problemy

demograficzne

• Optymiści twierdzą, że liczba ludności się

ustabilizuje dzięki spadkowi rozrodczości
oraz wzrostowi śmiertelności (więcej ludzi
będzie umierało, dlatego że Ziemia nie
będzie ich mogła pomieścić).

• Natomiast pesymiści twierdzą, że

rozrastająca się populacja doprowadzi do
całkowitej dewastacji, co zmieni Ziemię w
miejsce nie nadające się do życia człowieka;
spowoduje to wymieranie ludzi na wielką
skalę. Są też i tacy, których zdaniem ludność
już obecnie przekroczyła pojemność Ziemi.

23

Kraje rozwinięte i rozwijające się

• Przyjmując następujące kryteria; tempo

wzrostu populacji ludzkiej, stopień
uprzemysłowienia oraz ogólną
zamożność, dzieli się kraje świata na
kraje rozwinięte i rozwijające się.

• Kraje rozwinięte, takie jak: Stany

Zjednoczone, Kanada, Francja, Niemcy,
Austria, Australia czy Japonia, mają małe
tempo przyrostu ludności, są wysoko
uprzemysłowione oraz mają wysokie
dochody na jednego mieszkańca w
stosunku do reszty świata.

24

Kraje rozwinięte i rozwijające się

• W Niemczech rozrodczość spadła do

poziomu, który nie rekompensuje
śmiertelności, a liczebność populacji
zaczyna powoli maleć.

• W Stanach Zjednoczonych w 1992 r. na ok.

1000 noworodków umierało zaledwie 9, a w
skali całego świata w tym samym roku - 68.

• W krajach rozwiniętych przewidywalna

długość życia osiąga 74,5 lat (na świecie
średnio 62,5 lat).

• Dochód w krajach rozwiniętych w 1992 r.

wynosił 17900 dolarów (średnia światowa 3
790 dolarów).

25

Kraje rozwijające

• Kraje rozwijające się dzieli się na dwie kategorie:

średnio i słabo rozwinięte. Średnio rozwiniętymi
krajami są m.in.: Meksyk, Turcja, Tajlandia,
Brazylia. Rozrodczość oraz umieralność
niemowląt są w tych krajach wyższe niż w
krajach wysoko rozwiniętych.

• Mają one średni poziom uprzemysłowienia i

niższy dochód na l mieszkańca. Należy
stwierdzić, że jeżeli jest krótszy czas podwojenia
populacji, to kraj jest mniej rozwinięty. Jeżeli
zostanie zachowane tempo wzrostu z 1992 r., to
czas podwojenia populacji wyniesie dla: Togo 19
lat, Etiopii 25 lat, Meksyku 30 lat, Stanów
Zjednoczonych 89 lat i dla Belgii 374 lata
(Salomon i in. 1996).

26

Płodność a rozwój demograficzny

•Ważnym wskaźnikiem

demograficznym jest specyficzny
wskaźnik płodności, który
informuje, ile dzieci może mieć
para ludzka, aby w następnym
pokoleniu zostać przez nie
zastąpiona.

•W krajach rozwiniętych wskaźnik

ten wynosi 2,1, a w krajach
rozwijających się 2,7.

27

Uprzemysłowienie a przyrost ludności

• Demografowie na podstawie rozwoju,

urbanizacji i industrializacji wyróżnili
cztery etapy przechodzenia z poziomu
wysokiej rozrodczości i śmiertelności.

• Na pierwszym etapie - stadium

przedindustrialnym - tak rozrodczość,
jak i śmiertelność są wysokie, a tempo
wzrostu populacji nie jest duże.
Okresowo pojawia się głód, epidemie i
wojny, które zwiększają śmiertelność -
ograniczającą wzrost ilościowy
populacji

.

28

Uprzemysłowienie a przyrost ludności

• W drugim etapie, zwanym stadium

przejściowym, obserwuje się spadek
śmiertelności spowodowany poprawą
opieki medycznej i lepszym
zaopatrzeniem ludności w żywność
oraz wodę, co łączy się z początkiem
uprzemysłowienia kraju. Utrzymanie
wysokiej rozrodczości przy obniżonej
śmiertelności powoduje gwałtowne
zwiększenie tempa wzrostu populacji.
Na tym etapie jest większość krajów
Ameryki Łacińskiej, Azji i Afryki.

29

Uprzemysłowienie a przyrost ludności

• Następne stadium to stadium industrialne.

Uprzemysłowienie kraju prowadzi do spadku
rozrodczości, której towarzyszy niska
śmiertelność, co powoduje zwolnienie tempa
wzrostu populacji.

• Czwarty etap, nazywany czasem stadium

postindustrialnym, cechuje się niską rozrodczością
i małą śmiertelnością. Obecnie populacje krajów
wysoko rozwiniętych są na tym etapie. Mieszkańcy
tych krajów są lepiej wykształceni, zamożni,
świadomie chcą mniejszych rodzin. Populacje
takie wzrastają powoli lub wcale (np. Stany
Zjednoczone, Japonia, Kanada, Australia). W 1992
roku aż 77,4% światowej populacji to mieszkańcy
krajów rozwijających się.

30

Populacje

• Ustabilizowana populacja to taka, w której

udział osobników w wieku przedprodukcyjnym
i reprodukcyjnym jest niemal taki sam.

• W populacjach zmniejszających swą

liczebność liczba osobników
przedprodukcyjnych jest mniejsza od grup w
wieku reprodukcyjnym i
poreprodukcyjnym(Niemcy,Bułgaria,Węgry i
inne).

• Populacje pozostają w równowadze na

zasadzie "niska śmiertelność - niska
rozrodczość" lub "wysoka śmiertelność -
wysoka rozrodczość".

31

Populacje

• Jeżeli jakiś kraj podwoi ludność w ciągu 25

lat, to w tym kraju trzeba podwoić produkcję

żywności, wybudować co najmniej tyle

mieszkań, szkół szpitali itp., ile zbudowano od

zarania dziejów do dnia dzisiejszego - jeżeli

chcemy poziom życia pozostawić na tym

samym poziomie. Liczba ludności nie może

rosnąć nieograniczenie, bo Ziemia nie rośnie.

• Eksplozja demograficzna to zagadnienie, z

którym ze względów etyczno-obyczajowych

nie mogą sobie poradzić społeczeństwa tak

krajów biednego Południa, jak i bogatej

Północy. Sprawa jest bardzo, pilna i jak

najszybciej należy znaleźć strategie

postępowania.

32

Skutki eksplozji

demograficznej

• Na obszarach aglomeracji miejsko-przemysłowych, gdzie

realizacja wszystkich funkcji potrzebnych człowiekowi do

życia odbywa się w warunkach środowiska sztucznego,

najbardziej upośledzone są potrzeby biologiczne człowieka.

Nadmierne skupienie ujemnych skutków eksplozji

demograficznej jest przyczyną:

• nieracjonalnego i niehigienicznego odżywiania człowieka
• antysanitarnych warunków mieszkaniowych (przeludnienia,

złego stanu technicznego mieszkań, braku zieleni itp.)

Skutki nagromadzenia dużej liczby ludności na określonym

terenie to przede wszystkim:

• obniżenie poziomu zdrowotności ludności
• zwiększenie rozpowszechniania się chorób
• pogłębienie przystosowania się do życia w zmienionych

warunkach

• wzrost chorób psychicznych

33

Prognozy na przyszłość

• Nic nie wskazuje na to, że do 2010r. przyrost

lawinowy ludności zostanie opanowany.

• W związku z tym powstaje pytanie o

granice wzrostu ludności świata. Z
biologicznego punktu widzenia Ziemia
najprawdopodobniej jest bliska
przeludnienia.

• Wielu ekonomistów uważa natomiast, z

pominięciem kwestii zaburzenia równowagi
ekologicznej, że może ona utrzymać
populację znacznie większą od obecnej, np.
30 mld.

34

Prognozy na przyszłość

Optymiści bezkrytycznie uważają, że:
• obszar upraw na lądzie można zwiększyć

dwukrotnie,

• plony dzięki wyższej kulturze rolnej można zwiększyć

trzykrotnie.

• Szansę stanowi radykalne zwiększenie hodowli

zwierząt domowych, głównie w obszarze biocenoz

stepowych,

• istnieją olbrzymie możliwości zwiększenia produkcji

w leśnym systemie biologicznym,

• należy zintensyfikować eksploatację żywności

morskiej,

• Ziemię można pokryć wyłącznie wysokimi

budynkami, a na ich dachach umieścić pola

uprawne,

35

Rozwój liczby ludności świata

• Najstarsze ślady człowieka

– wiek najstarszych szczątków

• około 2 min lat

• wykopalisko w Oldway koło jeziora Tanganika

– rozbieżność poglądów na temat miejsca pojawienia się człowieka

na Ziemi

• teorie monocentryczne (człowiek pojawił się w Afryce i stamtąd

rozprzestrzenił się w inne rejony kuli ziemskiej)

• teorie policentryczne (człowiek pojawił się równocześnie w kilku

miejscach na Ziemi)

• Szacunkowa liczba ludności Ziemi i czas potrzebny na jej

podwojenie

– 7000 lat p. n. e. - 10 miln

• na podwojenie trzeba było czekać około 2500 lat

• początek naszej ery - 160 miln

– na podwojenie trzeba było czekać około 900 lat

• 1800 r. - 1mld

• 1930 r. - 2mld

• 1975 r. - 4mld

• okres potrzebny na podwojenie około 40 lat

• · 1995 r. - 5,72 mld

36

Wskaźniki przyrostu naturalnego

Wskaźnik przyrostu naturalnego a czas podwajania się

liczby ludności

• 1%

c

700 lat

• 5%

o

140 lat

• 10%

c

70 lat

• 20%

o

35 lat

Wskaźnik przyrostu naturalnego w świecie w 1995 roku

• wartość średnia- 16%

o

• wykazuje lekką tendencję spadkową

• wartość najwyższa (37%

o

i więcej)

– Syria, Zambia, Kenia

• wartości ujemne

– Węgry, Rosja, Niemcy, Ukraina, Rumunia, Czechy, Estonia,

Łotwa (-7,4)

• Państwa o najwyższym (powyżej 30%

o

) wskaźniku

przyrostu naturalnego Irak, Iran, Kenia, Malawi,

Nigeria, Pakistan, Syria, Tanzania, Uganda, Wybrzeże

Kości Słoniowej, Zambia

37

Konsekwencje bomby demograficznej

Przyczyny spadku wskaźnika śmiertelności

• rozwój gospodarczy świata (wzrost produkcji rolnej - sztuczne

nawożenie, środki ochrony roślin itp.)

• rozwój medycyny i higieny
Konsekwencje bomby demograficznej

– przedłużanie się średniego wieku życia w świecie

– obecnie wynosi około 60 - 65 lat

– w Europie i Ameryce Północnej powyżej 70 łat

• odmłodzenie struktury wiekowej

– ludność w wieku O - 19 lat w niektórych państwach stanowi ponad

50% społeczeństwa

– Iran, Nigeria, Bangladesz, Uzbekistan

– w Polsce 31,1%, w Niemczech 21,5%

• szybki roczny wzrost ludności

– Indie około 25 000 000 (liczba mieszkańców 935 740 000)

– Meksyk około l 700 000 (liczba mieszkańców 94 780 000)

– Irak około 500 000 (liczba mieszkańców 19 925 000)

• szybszy wzrost liczby ludności niż produkcji rolnej i przemysłowej

– dysproporcje rozwoju gospodarczego poszczególnych obszarów Ziemi

– problemy z zapewnieniem obywatelom wyżywienia, wykształcenia,

pracy

– wzrost przestępczości, nasilanie się zjawisk patologii społecznych

38

Struktura demograficzna ludności

• Struktura płci

szacuje się, że na kuli ziemskiej występuje kilkanaście

milionów więcej mężczyzn

– nadwyżka kobiet w Europie

• szacowana na kilkanaście milionów
• spowodowana dłuższym przeciętnym trwaniem życia kobiet niż mężczyzn
• współczynnik feminizacji w wybranych państwach Europy

– Ukraina (115),Rosja (113), , Węgry (109), Austria (108), Niemcy (106),

Polska (105), Szwecja (102)

– nadwyżka mężczyzn

• państwa islamskie - Egipt (wsp. feminizacji 97), Iran (96), Turcja (97) -

wywołany przyrostem naturalnym powyżej 20%c (na 100 urodzeń

dziewcząt

przypada 106 do 108 urodzeń chłopców) oraz złymi warunkami

higienicznymi

• Indie (współczynnik feminizacji 93), Bangladesz (94)
• wysoki przyrost naturalny, złe warunki higieniczne, znaczny odsetek

zgonów kobiet w czasie porodu i połogu

• Chiny (współczynnik feminizacji 96)

– obok czynników wymienionych wyżej dochodzi czynnik kulturowy

(przy instytucjonalnym ograniczeniu przyrostu naturalnego rodzice

często pozbywają się dziewcząt

39

Struktura płci

• Struktura płci a wiek

– nadwyżka mężczyzn w młodszych grupach wiekowych

• uwarunkowania biologiczne

• nadwyżka kobiet w starszych grupach wiekowych
• kobiety przeciętnie żyją dłużej niż mężczyźni o

kilka lat

• Struktura płci a charakter regionu
• więcej kobiet

– tereny emigracyjne (w krajach rozwijających się)
– obszary o funkcjach administracyjnych i usługowych

• więcej mężczyzn

– obszary eksploatacji surowców mineralnych
– tereny o znacznym odsetku zatrudnionych w przemyśle

środków produkcji

– obszary o niekorzystnych dla człowieka warunkach

środowiska przyrodniczego

40

Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej

• Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej

• Klasyfikacja obszarów lądowych ze względu na

stałość zasiedlenia

ekumena

•obszary stale zamieszkałe przez człowieka -

stałe osiedla ludzkie występują między 54°

szerokości geograficznej południowej a 78°

szerokości geograficznej północnej

anekumena

• obszary, które nie zostały zamieszkałe przez

człowieka - Antarktyda, obszary pustyń, tereny

wiecznej zmarzliny, obszary wysokogórskie

subekumena

• tereny okresowo zamieszkałe przez człowieka -

półpustynie, na których nomadowie wypasają

zwierzęta; gdy zwierzęta zjedzą paszę

przenoszą oni swój dobytek na inne miejsce

41

Liczba ludności kontynentów w 1995 roku

• Azja (3 458 miln)

• Europa (727 miln)

• Afryka (727 miln)

• Ameryka Północna (455 miln)

• Ameryka Południowa (320 miln)

• Australia i Oceania (29 miln)

• · Gęstość zaludnienia

• średnia dla obszarów lądowych bez

Antarktydy " 41 osób/km

2

• według kontynentów

– Azja (109 osób/km

2

)

– Europa (69 osób/km

2

)

– Australia i Oceania (3 osoby/km

2

)

– pozostałe (18 do 24 osób/km

2

)

42

Przyczyny zróżnicowania gęstości

zaludnienia na kontynentach - Azja, Europa,

Afryka

Przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia na kontynentach

Azja, Europa, Afryka

• zamieszkałe od niepamiętnych czasów - szacuje się, że w

Afryce gęstość zaludnienia nie uległa zmianom od XVI wieku,

ponieważ znaczna część ludności wywożona była jako

niewolnicy na inne kontynenty

• pozostałe kontynenty - zasiedlanie ludnością europejską

rozpoczęło się dopiero w XVI wieku (Australia od 1788 roku)

• Europejczycy przyczynili się do wyginięcia tubylców

• W wybranych państwach

• Sahara Zachodnia - l osoba/km

2

- klimat zwrotnikowy

kontynentalny, pustynia

• Mongolia - 2 osoby/km

2

- klimat umiarkowany kontynentalny,

step

• Bangladesz - 836 osób/km

2

- klimat zwrotnikowy

monsunowy, mady doliny Brahmaputry

• Singapur - 4 838 osób/km

2

- koncentracja przemysłu, gleby

aluwialne

43

Zróżnicowanie gęstości zaludnienia w obrębie

państw

• Chiny

– średnia gęstość zaludnienia - 127

osób/km

2

– Nizina Chińska około 2000 osób/km

2

– Tybet - l osoba/km

2

• Egipt

– średnia gęstość zaludnienia - 59 osób/km

2

– pas kilku, kilkunastu kilometrów od Nilu -

kilkaset osób/km

2

– tren pustynny anekumeną

44

GŁÓD

• Głód jest to stan organizmu

ludzkiego spowodowany
niedoborem i niedostatecznym
przyswajaniem składników
pokarmowych.

• Człowiek umiera po 7-10 dniach

głodowania bez przyjmowania
wody i po 40-75 dniach, gdy w
tym czasie ją pije.

45

FAKTY:

• Około 24 000 ludzi umiera każdego dnia z głodu

lub z przyczyn z nim  związanych. Jest to mniej

niż dziesięć lat temu, kiedy ta liczba wynosiła 35

000, i  niż dwadzieścia lat temu, kiedy było to 41

000 osób. Trzy czwarte ofiar  śmiertelnych to

dzieci poniżej piątego roku życia.

• Obecnie w krajach rozwijających się 10% dzieci

umiera przed ukończeniem  piątego roku życia.

Wartość ta zmniejszyła się w porównaniu z

sytuacją  pięćdziesiąt lat temu, gdy umierało aż

28% takich dzieci.

• Głód i wojny są przyczyną tylko 10% śmierci

głodowych, mimo że właśnie o  tych przyczynach

słyszymy najczęściej. Większość śmierci

głodowych  spowodowana jest chronicznym

niedożywieniem. Wiele rodzin po prostu nie jest

 w stanie dostatecznie się wyżywić, co z kolei

spowodowane jest ich skrajnym  ubóstwem.

46

FAKTY:

• Chroniczne niedożywienie jest także

przyczyną wad wzroku, apatii czy
 zatrzymania wzrostu. W znacznym
stopniu zwiększa ono też podatność na
 choroby. Ludzie ciężko niedożywieni nie
są w stanie normalnie funkcjonować
 nawet na podstawowym poziomie.

• Szacuje się, że około 800 milionów ludzi

na świecie cierpi głód i niedożywienie.
 Każdego roku jedna setna z nich umiera
z tego powodu.

47

FAKTY:

• Bardzo często wystarczy kilka prostych

warunków, aby ludzie biedni mogli
 samodzielnie wytwarzać wystarczającą dla
siebie ilość pożywienia. Potrzebują oni  między
innymi dobrej jakości nasion, odpowiednich
narzędzi i dostępu do wody.  Bardzo pomocne
bywają też drobne usprawnienia techniki upraw
i  przechowywania żywności.

• Wielu specjalistów do spraw głodu twierdzi, że

najlepsza metodą zmniejszenia  problemu głodu
jest edukacja. Ludzie wykształceni maja duże
szanse przerwania  zaklętego kręgu ubóstwa
będącego podstawą klęski głodu.

48

Naruszenie systemów produkcji

żywności

• Żywność należy do dóbr zaspokajających jedną z

elementarnych potrzeb człowieka.

• U progu XXI w, mimo wielu cywilizacyjnych osiągnięć, głód i

niedożywienie jest nadal dramatycznym problemem wielu

ludzi.

• Badania przeprowadzane przez Bank Światowy wykazały, że

około 1/3 ludności krajów ubogich spożywa niewystarczającą

ilość kalorii do prowadzenia normalnego produktywnego życia.

• Obecnie szacuje się, że około 25% ludności w ciągu doby nie

otrzymuje minimalnej ilości kalorii- a więc cierpi głód. Znacznie

większy odsetek populacji ludzkiej spożywa zbyt mało białka

zwierzęcego.

• Częste jest także niedostateczne urozmaicenie diety (głód

jakościowy), co znajduje odzwierciedlenie w niewystarczającym

spożyciu białka roślinnego, witamin i soli mineralnych.

• Głód i niedożywienie są przyczyną szerzenia się chorób,

wzrostu śmiertelności niemowląt i dzieci oraz skracania

przeciętnej długości życia.

49

Przyczyny niedoborów żywności

• Przyczyną niedoborów żywności jest na

ogół bardzo szybki wzrost liczby ludności
niewspółmierny do możliwości
zwiększania produkcji rolnej.

• Inną przyczyną niedoboru żywności może

być zmniejszenie areału użytków rolnych.
Nadmierny wyrąb lasów,
zagospodarowanie terenów sawannowych
czy stepowych prowadzi do zniszczenia
naturalnej pokrywy roślinnej. Skutkiem
tego jest przyspieszenie erozji gleb.

50

Przyczyny niedoborów żywności

• Kolejnym zagrożenie wzrostu produkcji żywności

jest deficyt wody obecnie już obserwowany np. w
niektórych regionach USA, Chin, Indii, Hiszpanii.
W Australii woda stanowi główny czynnik
determinujący jej przyszłość gospodarczą.

• W wielu krajach przyczyną niedoboru produkcji

żywności jest przestarzała struktura agrarna.
Charakteryzuje się ona istnieniem z jednej strony
wielkich gospodarstw, należących do bardzo
wąskiej grupy właścicieli ziemskich, z drugiej zaś
ogromnej liczby gospodarstw karłowatych.
Problem ten występuje w wielu krajach świata,
np. Kolumbii, Tajlandii, Etiopii, Indonezji, Indiach.

51

Gdzie występuje najgorsza sytuacja
żywnościowa?

• W latach 90-tych najgorsza sytuacja żywnościowa

nadal dotyczy Afryki (Kenia, Zimbabwe Zambia,

Zair, Liberia, Etiopia, Angola i in.), Azji ( Nepal,

Kambodża, Sri Lanka, Afganistan, Bangladesz i

in.), a także Ameryki Łacińskiej ( Peru i Haiti).

Perspektywy poprawy są odległe, gdyż wzrost

Produktu Krajowego Brutto (PKB) jest tam

wolniejszy niż przyrost liczby ludności.

• Większość dochodów państw tych kontynentów

jest przeznaczona na zaspokojenie potrzeb

bieżących ( na spożycie ). W tej sytuacji tylko

niewiele środków pozostaje na akumulację, a tym

samym na niezbędne inwestycje w rolnictwie.

• Niekorzystny wpływ mają także zacofanie

techniczne oraz czynniki tradycyjno - kulturowe.

Nic więc dziwnego, że produkcja żywności na

osobę w tych regionach ma tendencję spadkową.

52

Kraje najuboższe i najbogatsze

• Do grupy państw, w których dzienne

spożycie przekracza założone optimum

(2700 do 3000 kcal), a więc do krajów

najbogatszych, należą przede wszystkim

KRAJE WYSOKOROZWINIĘTE jak: USA,

Kanada, Austalia, Nowa Zelandia , Japonia,

Izrael, kaje europejskie - Szwajcaria,

Niemcy, Norwegia, Anglia i inne.

• Jest to grupa bardzo zróżnicowana, bo

obok krajów, które są światowymi

potentatami w produkcji roślinno-

zwierzęcej, jak USA, są i te kraje, które są

największymi w skali światowej

importerami żywności - Japonia, niektóre

kraje Europy.

53

Kraje najuboższe i najbogatsze

• Stosunkowo trudna do oceny jest sytuacja

w krajach byłego ZSRR. Statystyki
minionych lat zaliczały ZSRR do krajów
Wysoko Rozwiniętych, obecnie nie jest to
już tak oczywiste. To właśnie ekstensywny
charakter rolnictwa, czy niska wydajność
pracy w dużych gospodarstwach rolnych
uczyniły ZSRR jednego z największych
importerów żywności. Po rozpadzie
imperium powstał szereg państw o
zróżnicowanym poziomie rozwoju
społeczno-gospodarczym.

54

Kraje najuboższe i najbogatsze

• Zdecydowanie w najlepszej sytuacji, mimo

pogłębiającego się kryzysu ekonomicznego,
są państwa dysponujące rozległymi obszarami
pól uprawnych i pastwisk; są to taki kraje jak:
Rosja, Ukraina czy Białoruś. Jednak dokładną
ocenę faktycznego stanu wyżywienia ludności
utrudnia fragmentaryczność i mała
wiarygodność danych statystycznych (w
przeszłości powszechne było ich fałszowanie
dla celów propagandowych). Podstawą
wyżywienia ludności KRAJÓW
WYSOKOROZWINIĘTYCH jest intensywne
rolnictwo, a jego niedobory rekompensuje
import artykułów żywnościowych.

55

KRAJE UBOŻSZE

• KRAJE UBOŻSZE, które nie mają środków na zakup

żywności za granicą, muszą polegać na rodzimym

rolnictwie - często zacofanym i niskoproduktywnym.

• Obok krajów wysokorozwiniętych zdecydowanie

wyróżniają się kraje Ameryki Południowej jak

Argentyna czy Brazylia. Państwa te mają znaczne

powierzchnie gruntów ornych i pastwisk, dzięki

czemu są krajami liczącymi się w świecie w

produkcji zbóż chlebowych i wołowiny.

• W gorszej sytuacji są te kraje, w których znaczne

powierzchnie pokrywają lasy i wysokie pasma

górskie, np.: Boliwia, Peru, Kolumbia, Ekwador,

Gujana.

• Korzystną sytuację żywnościową mają mieszkańcy

Wenezueli - kraj ten czerpie duże zyski z eksportu

ropy naftowej.

56

Kraje ubogie

• W krajach ubogich występuje największy

niedobór żywności, np. w: Ameryce
Środkowej, Azji Pd-Wsch i w Afryce - od lat
uważanej za największą strefę głodu na
świecie.

• Spośród wszystkich zamieszkałych

kontynentów właśnie Afryka posiada najmniej
korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa.
Znaczną część jej powierzchni zajmują
obszary pustynne i suche obszary trawiaste.
Rozwijanie rolnictwa wymaga tam olbrzymich
nakładów finansowych, czerpanych m. in. z
turystyki czy eksportu bogactw naturalnych.

57

Kraje ubogie

• Najlepszy stan wyżywienia ludności

afrykańskiej występuje w Afryce Pn. np.

w : Egipcie, Tunezji, czy RPA, oraz w

niektórych krajach Afryki Środkowej:

Liberia, Kongo Zair, Kamerun.

• Strefa głodu i niedożywienia ludności

obejmuje całą Azję Południową, co jest

pozornym paradoksem. Otóż strefa głodu

obejmuje dwa kraje, które należą do

największych na świecie importerów

żywności - Indie i Chiny. Należy jednak

przy tym pamiętać, że są to równocześnie

jedne z najludniejszych i najgęściej

zaludnionych krajów świata.

58

Hipotezy odnośnie zabezpieczenia ludzi

przed brakiem żywności

• Prognozowaniem produkcji żywności zajmuje

się wiele organizacji międzynarodowych. Nie
wszystkie prognozy są ze sobą zbieżne,
jakkolwiek mimo dostrzeganych różnorakich
zagrożeń przeważają prognozy optymistyczne.

• Według FAO (Organizacji ds. Rolnictwa i

Wyżywienia) w ciągu najbliższych dziesięcioleci
wzrost produkcji żywności będzie nadążał za
wzrostem liczby ludności, co jednak nie
oznacza zmniejszenia problemu niedożywienia,
zwłaszcza w Afryce Czarnej i Azji Południowej.

59

Hipotezy odnośnie zabezpieczenia ludzi

przed brakiem żywności

• Szacuje się, że w Afryce Czarnej, gdzie

liczba niedożywionych w latach 1988-
1990 wynosiła 175 mln, w 2010 r. może
wzrosnąć do 300 mln. Przewiduje się, że
spożycie żywności w tym regionie w 2010
r. wyniesie 2170 kcal dziennie na osobę i
będzie najniższe w świecie.

• Według tych samych prognoz w krajach

rozwiniętych dobowe spożycie będzie
wynosiło 3470 kcal.

60

Intensyfikacja rolnictwa sposobem na

złagodzenie sytuacji braku żywności

• Sposobem na złagodzenie sytuacji braku

żywności może być intensyfikacja rolnictwa.

Próby te podjęto prawie 30 lat temu, gdy

zapoczątkowana została "zielona rewolucja" .

Polega ona na wprowadzeniu nowych

wysokoplennych odmian pszenicy i ryżu, czemu

towarzyszył wzrost nawożenia, zużycia środków

ochrony roślin oraz mechanizacji rolnictwa.

Działania takie wprowadzono w Chinach, Indiach,

Afryce.

• Zielona rewolucja nie poprawiła sytuacji w Afryce.

Główną tego przyczyną było stosunkowo małe

znaczenie pszenicy i ryżu jako roślin uprawnych

na tym kontynencie, większe znaczenie mają

tradycyjne uprawy: proso, sorgo, maniok.

61

Intensyfikacja rolnictwa sposobem na

złagodzenie sytuacji braku żywności

• Spore perspektywy stwarza także uprawa

niektórych prawie zapomnianych roślin.
Przykładowo komosa kwinoa- zboże uprawiane w
przeszłości przez Inków, a obecnie przez ludność
andyjską. Charakteryzuje się dużymi walorami
żywnościowymi, może być czynnikiem poprawy
sytuacji.

• Kraje będące w złej sytuacji żywnościowej

powinny importować żywność czerpiąc środki na
sfinansowanie zakupów m.in. ze sprzedaży
artykułów rolnych o charakterze nieżywnościowym
( używki, rośliny przemysłowe ) lub artykułów
żywnościowych produkowanych na eksport np.:
(ryż, który jest droższy od pszenicy ).

62

Pomoc międzynarodowa i charytatywna

• Nadal ważnym elementem poprawy

sytuacji jest pomoc międzynarodowa,
charytatywna np.: koncerty muzyczne
organizowane przez wielu muzyków
dla głodującej części globu ( "Live Aid"
zorganizowane przez Boba Geldofa w
1985 roku dla głodującej Afryki ).
Mimo wielu działań, głodu jako
problemu współczesnego świata nie
uda się nam rozwiązać w tym
kończącym się tysiącleciu.

63

Podsumowanie

Przyczyny głodu:
• niska produkcja rolna w krajach

rozwijających się

• wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego,

wyższy niż wzrost produkcji rolnej

• brak funduszy na zakup wyżywienia
Rodzaje głodu:
• jawny - człowiek odczuwa ból wywołany

brakiem pożywienia

• utajony - wywołany brakiem białka,

witamin i mikroelementów w pożywieniu,

jest przyczyną wielu chorób

64

Skutki głodu

Skutki głodu

• upośledzenie fizyczne i psychiczne (szczególnie istotne jest

prawidłowe odżywianie dzieci do 4 roku życia - w tym

czasie występuje silny rozwój struktury mózgu)

• choroby wywołane brakiem niektórych składników w

pożywieniu

• brak białka - wywołuje kwashiorkor, występuje ona u dzieci

po przejściu z odżywiania mlekiem matki na pożywienie

węglowodanowe (maniok, banany), powoduje wychudzenie

organizmu, obrzęki, zmiany w wątrobie, zgony (występuje

Afryka, południowa Azja, Ameryka Łacińska)

• brak witaminy A - wywołuje ślepotę, powszechnie

występuje ona w Indiach

• brak witaminy D - wywołuje rachityzm, krzywicę

• brak witaminy B - wywołuje zanik mięśni, paraliż

• brak witaminy C - wywołuje szkorbut

• brak żelaza - wywołuje anemię

• brak jodu - powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu

tarczycy

65

Sposoby zapobiegania zjawisku głodu

Sposoby zapobiegania zjawisku głodu:
• ograniczenie przyrostu naturalnego
• powiększenie obszarów gruntów ornych przez

– uprawę nieużytków
– nawadnianie pustyń
– osuszanie bagien

• zwiększenie plonów

– wzrost nawożenia nawozami sztucznymi
– stosowanie środków ochrony roślin
– stosowanie odmian wysokopiennych (zielona rewolucja)

• powiększanie ilości pożywienia przez mechanizację

rolnictwa

– grunty przeznaczone na paszę dla zwierząt pociągowych można

przeznaczyć pod uprawy roślin stanowiących pożywienie ludzi

• zmniejszenie strat produkcyjnych

– szacuje się, że sięgają one nawet 20°/o zbiorów

• racjonalne wykorzystanie zasobów morza

66

Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe

człowieka

• 2500 - 3000 kcal

– Czynniki wpływające na zapotrzebowanie

energetyczne człowieka:

• warunki klimatyczne (większe

zapotrzebowanie energetyczne u ludzi
żyjących w klimatach chłodnych)

• płeć (dzienne zapotrzebowanie energetyczne

kobiet jest mniejsze o kilkaset kilokalorii niż
mężczyzn)

• rodzaj wykonywanej pracy

• 70 - 80 g białka (głównie zwierzęcego)
• sole mineralne, witaminy,

mikroelementy

67

Stan wyżywienia ludności świata

• średnie spożycie dobowe mieszkańca Ziemi

– 2700 kcal

– 71 g białka

• spożycie pokarmów w świecie

– około 1/3 ludności spożywa mniej niż powinna

– około 1/10 ludności głoduje

– około 30 min ludzi rocznie umiera z głodu

– około 1/4 ludności spożywa znacznie więcej niż wynosi jej

zapotrzebowanie energetyczne

• zróżnicowanie średniego spożycia dziennego w wybranych

państwach

– Irlandia - 3952 kcal, 117 g białka

– Belgia - 3925 kcal, 106 g białka

– Niemcy - 3522 kcal, 103 g białka

– Polska - 3426 kcal, 102 g białka

– Indie - 2230 kcal, 55 g białka

– Rwanda - 1913 kcal, 48 g białka

– Mozambik - 1805 kcal, 31 g białka

• · spożycie powyżej normy charakteryzuje obszary rozwinięte

gospodarczo (Europa, Ameryka Północna, Australia)

• · średnie spożycie poniżej normy występuje w obszarach słabo

rozwiniętych gospodarczo, osiadających wysoki wskaźnik przyrostu

naturalnego (głównie południe Azji, Afryka)

68

Struktura spożycia

struktura spożycia
• zboża

– około 60 - 80% pożywienia ludności Azji
– około 50% pożywienia ludności Afryki
– około 35% pożywienia ludności Ameryki

Łacińskiej

– około 20% pożywienia ludności

pozostałych obszarów

• produkty pochodzenia zwierzęcego

– spożycie mięsa, mleka, jaj w przeliczeniu

na jednego mieszkańca w krajach

rozwijających się jest kilkakrotnie niższe

niż w państwach rozwiniętych

gospodarczo

69

MIASTA - OLBRZYMY

• Jednym z procesów charakteryzujących

drugą poł. XXw. jest eksplozywny

rozwój wielkich miast. Krajobraz

naszej planety staje się w coraz

większym stopniu krajobrazem

miejskim. Na obszarach miast w

sposób najbardziej drastyczny

uwidaczniają się największe problemy

współczesności: przeludnienie, deficyt

żywności i wody, braki w dziedzinie

infrastruktury technicznej i społecznej,

skrajne ubóstwo i bezrobocie, zjawiska

patologii społecznej i degradacja

środowiska przyrodniczego.

70

MIASTA - OLBRZYMY

• Dotyczy to w szczególności miast krajów

rozwijających się, gdzie tempo urbanizacji

jest obecnie najszybsze. Według statystyk

ONZ, liczba ludności miast w krajach wysoko

rozwiniętych zwiększyła się w latach 1950-

90 niemal 2-krotnie - z 477 mln do 868 mln

osób. W tym samym okresie miasta krajów

rozwijających się zwiększyły swoje

zaludnienie przeszło 4-krotnie - z 286 mln

do 1 mld 360 mln osób. Najszybsze tempo

rozwoju mają miasta wielkie. Udział miast

milionowych w całkowitej liczbie ludności

świata wzrósł z 1% w 1940r. do przeszło

10% w 1980r. W Ameryce Łacińskiej

wskaźnik ten przekroczył aż 25%.

71

MIASTA - OLBRZYMY

• Tym samym wspomniane wyżej wielkie

problemy współczesnej cywilizacji stają
się udziałem coraz większej części
ludzkości. Ograniczenie tempa wzrostu
wielkich metropolii, odbywające się w
krajach wysoko rozwiniętych kosztem
podejmowanych przedsięwzięć
deglomeracyjnych, przy równoczesnym
żywiołowym rozwoju miast-molochów w
krajach słabiej rozwiniętych, sprawi, że w
2000r. aż 15 spośród 20 największych
miast świata znajdować się będzie w tej
drugiej grupie krajów.

72

Zmiany liczby ludności

(w mln) w

największych miastach

świata

Lp

Miasto

1985

2000

1.

Meksyk

17,3

25,8

2.

Saő Paulo

15,9

24,0

3.

Tokio

18,8

20,2

4.

Kalkuta

11,0

16,5

5.

Wielki Bombaj

10,1

16,0

6.

Nowy Jork

15,6

15,8

7.

Seul

10,3

13,8

8.

Teheran

7,5

13,6

9.

Rio de Janeiro

10,4

13,3

10.

Szanghaj

11,8

13,3

11.

Delhi

7,4

13,2

12.

Dżakarta

7,9

13,2

13.

Buenos Aires

10,9

13,2

14.

Karaczi

6,7

12,0

15.

Dhaka

4,9

11,2

16.

Manila

7,0

11,1

17.

Kair

7,7

11,1

18.

Los Angeles

10,0

11,0

19.

Bangkok

6,1

10,7

20.

Londyn

10,4

10,5

21.

Osaka

9,4

10,5

22.

Pekin

9,1

10,4

23.

Moskwa

9,0

10,4

73

MIASTA - OLBRZYMY

• Do tego momentu w miastach krajów

rozwijających się przybędzie dodatkowych 700
mln mieszkańców, co w sumie da ponad 2 mld
ludności miejskiej.

• Według Światowej Komisji ds. Środowiska i

Rozwoju, spowoduje to zaostrzenie istniejących
już dziś trudności i wymagać będzie rozbudowy
infrastruktury, mieszkań i wszelkiego rodzaju
usług o 65% w porównaniu ze stanem z 1990r.

• Jest bardzo wątpliwe, aby rządy biednych krajów

mogły uporać się samodzielnie z tym zadaniem.
Już obecnie blisko połowa ludności wielkich miast
mieszka w slumsach pozbawionych
elektryczności i kanalizacji.

•

74

MIASTA - OLBRZYMY

•

Dla przeszło 100 tys. mieszkańców Wielkiego

Bombaju jedynym domem jest ulica. Wielu mieszka w

"domach" skleconych z odpadów drewna, blachy,

kartonu i szmat, a także w kanałach. Ich dochody,

uzyskiwane najczęściej z dorywczej pracy najemnej,

nie przekraczają 1,8$ dziennie.

• W Rio de Janeiro ponad 3 mln osób mieszka na

niebezpiecznych, zagrożonych erozją stokach.

• Uruchomienie zwietrzeliny w następstwie

intensywnych opadów spowodowało powstanie

osuwisk i błotnych potoków, które w lutym'88

pozbawiły dachu nad głową ponad 20 tys.

mieszkańców "favelas".

• Inaczej z brakiem mieszkań radzą sobie mieszkańcy

Kairu. Jest tam jedyna w swoim rodzaju dzielnica

mieszkalna na świecie, w której ludzie żyją w

grobowcach na starych cmentarzach. Liczba żywych

mieszkańców tego Miasta Umarłych jest bardzo

trudna do oszacowania.

75

MIASTA - OLBRZYMY

• Wielka koncentracja ludności wymaga

zaopatrzenia w ogromne ilości wody,

żywności i paliw.

• Przeszło 10-mln miasta, takie jak Kalkuta,

Bombaj czy Buenos Aires, zużywają

każdego dnia 5 mln t wody, 1,5 mln t

żywności i 60 tys. t paliwa, wydalając

jednocześnie ponad 4 mln t odpadów w

postaci płynnej, stałej i gazowej.

• Wielkie miasta i ich zaplecza stanowią z tej

racji obszary największego natężenia

antropopresji, co stwarza realne zagrożenie

dla zdrowia i stanowi wielkie obciążenie dla

ograniczonych budżetów krajowych.

76

Przyczyna nie kontrolowanego rozwoju wielkich

miast

• Najważniejszą przyczyną lawinowego, nie

kontrolowanego rozwoju wielkich miast w krajach

rozwijających się jest imigracja z terenów

wiejskich. Przyrost naturalny, chociaż wysoki,

odgrywa drugorzędną rolę. Migrantów przyciąga

do wielkich miast nie tylko nadzieja na otrzymanie

pracy i poprawę warunków egzystencji.

• Nader często migracje do miast wymuszone są

przez spadek produktywności rolniczej ziemi na

terenach wiejskich, w wyniku nadmiernej

eksploatacji

i wyczerpania zasobów wody bądź gleb oraz

zmian warunków klimatycznych.

W związku z tym pojawiło się pojęcie

uchodźców środowiskowych (ang. environmental

refugees).

77

Przyczyna nie kontrolowanego rozwoju wielkich

miast

Degradacja przyrody uniemożliwia na

wielu obszarach uzyskiwanie

środków utrzymania przez szybko

zwiększającą się populację. Liczba

uchodźców środowiskowych jest

bardzo trudna do oszacowania.

Wiadomo jednak, że w latach 1981-

85 nie mniej niż 10 mln Afrykanów

zmuszonych było do opuszczenia

swojej ziemi w wyniku klęski suszy,

głównie w krajach Sahelu. Większość

z nich trafia do podmiejskich

slumsów i obozów dla uchodźców.

78

Przyczyna nie kontrolowanego rozwoju wielkich

miast

Blisko1 mln Haitańczyków, czyli co 6 obywatel

tego kraju, musiało opuścić swoją rodzinną

wyspę na łodziach. Ten eksodus, tzw. boat people

był efektem wyniszczenia lasów i w następstwie

tego, erozji gleb w górskich obszarach wyspy. Na

obszarze subkontynentu indyjskiego (India,

Bangladesz, Pakistan) znajduje się obecnie

ponad 200 mln ludzi, którzy zamieszkując tereny

wiejskie, nie posiadają ani nie dzierżawią ziemi.

Stąd właśnie pochodzą ludzie zasiedlający slumsy

Bombaju, Kalkuty, Karaczi, Dakki i innych miast -

olbrzymów. Z kolei napływ ludności z

przeludnionego Bengalu Zachodniego i innych

stanów Indii na rzadziej zaludnione tereny

Assamu stał się przyczyną ostrych konfliktów

pomiędzy grupami imigrantów a odmienną pod

względem etnicznym ludnością autochtoniczną

.

79

Wielkie miasta

• Wielkie miasta krajów rozwijających się nie są

bynajmniej chlubą naszej planety i nie mogą być

wizytówką cywilizacji XXIw. Skupiają one jak w

soczewce to wszystko, co najbardziej tragiczne,

bolesne i wstydliwe. Stłoczenie, głód, choroby,

skrajne ubóstwo i dewastacja przyrody nieodparcie

nasuwają na myśl skojarzenia znane z Apokalipsy.

• W pracach futurologów z ostatnich kilkunastu lat

jednym z możliwych rozpatrywanych scenariuszy

wydarzeń w przyszłości jest. tzw. scenariusz

Armagedonu. Aby oddalić tę tragiczną wizję

konieczne jest jak największe zaangażowanie

krajów wysoko rozwiniętych w rozwiązywanie

problemów krajów rozwijających się. Chodzi przede

wszystkim o zahamowanie nadmiernego przyrostu

liczby ludności poprzez kontrolę urodzin, poprawę

stanu wyżywienia ludności i poziomu zdrowotnego

oraz ochronę zagrożonych zasobów przyrody.

80

Wielkie miasta

•

Konieczne jest wypracowanie i

wprowadzenie w życie odpowiednich

modeli wzrostu krajów rozwijających się.

Społeczeństwa te nie powinny i nie mogą

iść drogą, którą przebyły kraje wysoko

rozwinięte.

•

Uprzemysłowienie i urbanizacja nie mogą

być głównym kierunkiem zmian i

motorem postępu społeczno-

gospodarczego krajów rozwijających się.

•

Konieczne jest ograniczenie tych

procesów i skierowanie największych sił i

środków na rozwój rolnictwa i

społeczności lokalnych.