Genetyka

Część II

Zmienność



Zmiennością nazywamy występowanie

dziedzicznych lub niedziedzicznych różnic:



między komórkami (zmienność wewnątrzosobnicza),



między osobnikami należącymi do tej samej

populacji (zmienność osobnicza)



pomiędzy populacjami (zmienność grupowa).



Zmienność fenotypowa może mieć charakter:



ciągły (zmienność fluktuacyjna), dający się określić

w jednostkach miary (wzrost, masa ciała, IQ, liczba

erytrocytów i leukocytów)



charakter nieciągły (grup krwi Rh (+) i Rh(-).

Zmienność



Czynniki środowiskowe mają duży wpływ na

przejawianie się cech dziedzicznych.



Ten sam zespół genów w różnych warunkach

może dać różne efekty fenotypowe.



Może istnieć również sytuacja odwrotna.



Różne zespoły genów mogą dawać podobny

fenotyp. Sytuację tę określamy jako fenokopia.



Rozwój danego organizmu zależy więc z jednej

strony od genotypu, a z drugiej od czynników

środowiskowych.

Zmienność



Stąd też choroby w zależności od udziału

czynników genetycznych i środowiskowych

podzielono na trzy grupy:



- choroby zależne tylko od genotypu organizmu (np.

hemofilia A, albinizm);



- choroby, w których przebiegu dużą rolę odgrywa

zarówno genotyp jak i warunki środowiska (np.

cukrzyca, choroba wieńcowa);



- choroby warunkowana tylko czynnikami

środowiskowymi (choroby zakaźne i inwazyjne).



Zmienność możemy podzielić na niedziedziczną

(zmienność modyfikacyjna) i dziedziczną

(zmienność rekombinacyjna i mutacyjna).

ZMIENNOŚĆ
MODYFIKACYJNA



Ten rodzaj zmienności zachodzi pod wpływem

środowiska. Może mieć zarówno charakter zmienności

fluktuacyjnej jak i alternatywnej.



Jest ona możliwa dzięki „plastyczności” organizmów,

czyli możliwością zmian morfofizjologicznych pod

wpływem środowiska.



Służy to jak najlepszemu przystosowaniu danego

osobnika do określonych warunków środowiska.



Organizm nie może zmieniać się bez ograniczeń.



Istnieje tzw. norma reakcji, czyli dopuszczalny zakres

zmian organizmu pod wpływem środowiska.



Po przekroczeniu tej granicy mogą rozpocząć się

procesy patologiczne, które niekiedy prowadzą do

śmierci.

ZMIENNOŚĆ
MODYFIKACYJNA



W zależności od cechy ulegającej zmianie, zakres tych

zmian może być różny.



Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie cechy mogą

ulegać modyfikacji.



W zależności od warunków środowiska można stwierdzić

jego wpływ np. na wzrost lub masę organizmu.



Z kolei np. w przypadku daltonizmu wpływ środowiska

nie odgrywa żadnej roli.



Ze względu na niedziedziczny charakter, zmienność

modyfikacyjna nie ma żadnego wpływu na procesy

ewolucyjne. Jest natomiast bardzo ważna dla danego

osobnika.

ZMIENNOŚĆ
REKOMBINACYJNA



Pod pojęciem rekombinacji genetycznej rozumiemy

każdy proces, w wyniku którego kontakt dwóch

organizmów lub komórek, różniących się pod względem

jednej lub więcej par genów, prowadzi do powstania

osobników, w których allele połączone są inaczej niż u

rodziców.



Rekombinanty mogą się pojawiać w wyniku mejozy,

mitozy lub koniugacji.



U organizmów eukariotycznych rekombinacja może

nastąpić w wyniku jednego z wymienionych procesów:



- losowej segregacji chromosomów w spermatogenezie lub

oogenezie;



- losowego łączenia się gamet;



- losowego doboru rodziców lub koniugantów;



- rekombinacji wewnątrzchromosomowej (crossing-over).

Mutacja



Mutacją nazywamy nagłą, skokową zmianę fenotypu,

spowodowaną zmianą genotypu.



Ze względu na sposób powstania mutacji dzieli się je na:



spontaniczne (samorzutne)



indukowane, które są efektem działania tzw. mutagenów

(np. promieniowanie UV, niektóre substancje chemiczne).



Powstała mutacja może w różny sposób wpływać na

danego osobnika.



Te, które powodują śmierć danego osobnika określamy

jako mutacje letalne (np. zespół Retta w przypadku

osobników męskich).



Mutacje subletalne w znacznym stopniu upośledzają

danego osobnika, ale w odpowiednich warunkach może

on przeżyć (np. niektóre hemoglobinopatie, lub

hemofilia).

Mutacja



Istnieją także mutacje, które nie mają żadnego wpływu na

przeżywanie danej osoby (mutacje obojętne). Przykładem

takiej mutacji może być np. ruda barwa włosów.



Mutacje można także podzielić ze względu na poziom, na

jakim zachodzą. Wyróżniamy w tym przypadku mutacje

genowe i chromosomowe.



MUTACJE GENOWE



Mutacją genową (punktową) nazywamy każdą zmianę

sekwencji nukleotydów w obrębie genu inną od sekwencji

nukleotydów genu wyjściowego.



Mutacje punktowe dotyczą zarówno genów kodujących

białka enzymatyczne jak i strukturalne.



Do mutacji na poziomie DNA zalicza się:



substytucje (tranzycja i transwersja), delecje i insercje.

Mutacja. Tranzycja



Tranzycja polega na zamianie jednej zasady purynowej na

inną purynową lub zasady pirymidynowej na inną

pirymidynową.



W prawidłowym DNA tymina jest połączona z adeniną

trzema wiązaniami wodorowymi.



Na przykład adenina w formie tautomerycznej łączy się z

cytozyna zamiast z tyminą.



Natomiast cytozyna wbudowana uprzednio do

komplementarnej nici DNA połączy się z guaniną.



Powstaną więc dwa rodzaje cząsteczek DNA.



Jedna cząsteczka identyczna z macierzystym DNA i druga, w

której doszło do substytucji pary zasad AT na CG.



Te dwa rodzaje cząsteczek rozdzielą się w wyniku mitozy do

dwóch komórek potomnych, które utworzą dwa różne klony

komórkowe.



W wyniku takiej mutacji może powstać kodon dla innego

aminokwasu, co w sumie może spowodować syntezę

niewłaściwego peptydu.

Mutacja. Transwersja



Transwersja polega na zamianie zasady purynowej na

pirymidynową lub pirymidynowej na purynową.



Jedną z przyczyn powstania tego typu mutacji jest

występowanie dimerów C-C, C-T a zwłaszcza dimerów T-T.



Dimery pirymidynowe powstają w wyniku wytwarzania

wiązań kowalencyjnych pomiędzy leżącymi obok siebie

pirymidynami w łańcuchu DNA.



Powstałe dimery zaburzają replikację DNA.



Należy jednak zaznaczyć, że obecność dimerów nie jest

mutacją, a tylko uszkodzeniem DNA.



Natomiast mutacje mogą powstać podczas procesów

usuwania dimerów.



Najbardziej znanym efektem transwersji u ludzi jest

anemia sierpowata.

INSERCJA (ADDYCJA) I DELECJA



Addycja polega na dodaniu jednej lub więcej par

nukleotydów (ale nie trzech i wielokrotności trzech) w

łańcuchu DNA. Natomiast delecją oznacza ubytek jednej

lub więcej par nukleotydów (nie trzech i wielokrotności

trzech) z łańcucha DNA.



O mutacji punktowej mówimy wówczas, gdy wystąpi

substytucja.



W tym przypadku mogą być dwa efekty: mutacja zmiany

sensu i mutacja typu nonsens.



Mutacja zmiany sensu wystąpi, gdy jeden kodon

oznaczający aminokwas zostanie zamieniony na drugi

kodon, również oznaczający aminokwas. Na przykład w

wyniku zmiany tripletu TTC na CTC zamiast lizyny

wbudowany zostanie kwas glutaminowy.

INSERCJA (ADDYCJA) I DELECJA



Mutacje typu nonsens polegają na zmianie tripletu

kodującego jakiś aminokwas, na jeden z trzech kodonów

nonsensownych (terminalnych).



Wówczas zamiast polipeptydu kodowanego przez dany

gen powstaje krótszy, w zależności od miejsca mutacji,

fragment polipeptydu.



Jako przykład może służyć triplet TTC kodujący lizynę,

który w wyniku substytucji ATC staje się kodonem stop.



Na skutek delecji lub insercji trzech lub wielokrotności

trzech par nukleotydów następuje ubytek lub włączenie

nowych aminokwasów cło syntetyzowanego łańcucha

polipeptydowego.



Mutacje nonsensowne i zmiany fazy odczytu prowadzą

zwykle do całkowitej utraty aktywności enzymu

MUTACJE
CHROMOSOMOWE



Zmiany genetyczne w komórce mogą dotyczyć

nie tylko pojedynczego genu, ale także grupy

genów (odcinka chromosomu), jak również

całego chromosomu lub kilku chromosomów.



Anomalie chromosomowe nazywane są także

aberracjami chromosomowymi.



Dzielimy je na strukturalne i liczbowe.



Do najlepiej poznanych czynników

powodujących mutacje chromosomowe należy

promieniowanie jonizujące oraz wiele

substancji chemicznych, zwłaszcza tych, które

wywierają działanie cytostatyczne.

MUTACJE CHROMOSOMOWE
STRUKTURALNE



Przyczyną powstania aberracji strukturalnych jest

najczęściej przerwanie ciągłości jednego lub kilku

chromosomów, nazywane także złamaniem

chromosomu.



Ułamany fragment, nie posiadając centromeru,

może być wyeliminowany z komórki w czasie jej

podziału. Możliwe jest także połączenie tego

fragmentu z chromosomem macierzystym lub z

innym.



Wyróżnia się następujące anomalie strukturalne:

delecja, duplikacja, inwersja, translokacja,

chromosom kolisty, izochromosom.

Delecja



Delecją nazywamy utratę odcinka chromosomu.



Gdy utrata dotyczy części dystalnej chromosomu

określa się ją jako delecję terminalną, a gdy fragment

środkowy — delecją interstycjalną.



Ułamany fragment chromosomu zostaje z reguły

utracony w czasie podziału komórki, ponieważ brak

centromeru uniemożliwia przyczepienia się do niego

włókna wrzeciona podziałowego podczas metafazy.



Skutki genetyczne delecji wynikają z utraty informacji

genetycznej oraz ze zmian ilościowych w genomie.



Osobniki z drobnymi delecjami mogą być żywotne,

podczas gdy z utratą dużych fragmentów chromosomów

giną wcześnie, nawet jeżeli są heterozygotami.

Duplikcja



Ta anomalia strukturalna polega na powtórzeniu tych

samych odcinków chromosomów leżących obok siebie

lub w innym miejscu chromosomu.



Najczęstszą przyczyną duplikacji są translokacje

fragmentów jednego chromosomu na drugi,

homologiczny.



Może to nastąpić podczas nieprawidłowego przebiegu

crossing-over.



Duplikacje prawdopodobnie odegrały istotną rolę w

procesach ewolucyjnych.



Przykładem mogą być geny białek hemoglobiny. Nowe

rodzaje łańcuchów hemoglobinowych człowieka

powstały na skutek duplikacji pierwotnych genów.



W wyniku licznych mutacji stały się one zupełnie

nowymi, kodującymi odrębne białka hemoglobinowe.

Inwersja



Jest efektem dwóch pęknięć jednego
chromosomu i połączenia jego wolnych
końców w odwrotnym kierunku.



Mimo, że w tym chromosomie znajduje
się ten sam materiał genetyczny
(aberracja zrównoważona), efekt
fenotypowy może być inny, na skutek
innej lokalizacji genów (tzw. efekt
pozycji).

Translokacja



Jest rodzajem aberracji polegającym na przemieszczeniu

fragmentu chromosomu w inne miejsce tego samego

chromosomu (translokacja intrachromosomalna lub

wewnętrzna), innego chromosomu (translokacja

interchromosomalna, transpozycja), wzajemnej

wymianie odcinków między chromosomami

niehomologicznymi (translokacja wzajemna lub

wymienna), jak również połączeniu się dwóch

chromosomów.



Translokacja może zachodzić także między

chromosomami homologicznymi (translokacja

siostrzana). Prowadzi to do intrachromosomalnych

duplikacji w jednym z chromosomów homologicznych

przy jednoczesnej delecji translokowanego odcinka w

drugim.

- Chromosom kolisty



Jest efektem połączenia nowych

zakończeń po uprzedniej delecji obu

końców chromosomu.



Przyczyną objawów chorobowych u

człowieka nie jest w tym przypadku

nieprawidłowy kształt chromosomu,

szczególnie, że u niektórych gatunków

chromosomy koliste są regułą.



Zespoły chorobowe są efektem utraty

fragmentów chromosomów.

Izochromosom



Powstaje w wyniku nieprawidłowego,

poprzecznego podziału centromeru w

chromosomie.



Izochromosom składa się z połączonych

ramion krótkich lub długich.



Powoduje to brak genów zawartych w

utraconych ramionach oraz podwójną ilość w

ramionach, które zostały podwojone.



Izochromosomy spotyka się w zespołach

chorobowych powstających w następstwie

mutacji autosomów oraz heterochromosomów.

MUTACJE CHROMOSOMOWE
LICZBOWE (GENOMOWE)



Przyczyną tego typu mutacji jest brak rozdziału

chromosomów (non-disjunction) podczas podziału

komórki.



W zależności od liczby chromosomów wyróżnia się

euploidię i aneuploidię.



- Euploidia. W tej aberracji występuje zwielokrotniony

cały podstawowy genom (np. 3n - triploid, 4n tetraploid

itd.). Wyróżnia się dwie kategorie poliploidów:

autopoliploidy i allopoliploidy (amfiploidy).



U autopoliploidów zespół chromosomów jest

zwielokrotniony o ten sam zestaw chromosomów

homologicznych.



Natomiast allopoliploidy mają dwa lub więcej

niehomologicznych zespołów chromosomów.

MUTACJE CHROMOSOMOWE
LICZBOWE (GENOMOWE)



Poliploidia (w formie triploidii) we

wszystkich komórkach organizmu

człowieka była stwierdzana tylko u

spontanicznie poronionych płodów.



Triploidie są przyczyną poronień

samoistnych (około 20%).



Dotychczas nie opisano u człowieka

monoploidii (1n).



Natomiast u wielu roślin, szczególnie

uprawnych, poliploidia jest zjawiskiem

bardzo częstym.

Aneuploidia



W tym przypadku liczba chromosomów u danego

osobnika nie jest wielokrotnością „n”.



Aneuploidia może polegać na braku bądź

obecności dodatkowego chromosomu

(chromosomów).



Organizm, u którego jest brak jednego

chromosomu jest nazywany monosomikiem.



Obecność jednego dodatkowego chromosomu

określa się jako trisomię.



Jeśli występują dwa dodatkowe chromosomy

homologiczne, jest to tetrasomia



Aneuploidia może dotyczyć zarówno autosomów

jak i heterochromosomów.

RODZICIELSKA DISOMIA



Jest to sytuacja, gdy dany osobnik
posiada dwa chromosomy jednej
pary pochodzące tylko od jednego
rodzica, a nie po jednym
chromosomie od każdego z
rodziców.

PIĘTNO GENOMOWE



W przedstawionych prawach i prawidłowościach

dotyczących dziedziczenia, materiał genetyczny

każdego z rodziców był „równocenny”.



Badania wykazały, że w niektórych przypadkach

materiał genetyczny wykazuje zróżnicowanie

ekspresji w zależności od pochodzenia

(matczynego lub ojcowskiego).



Prawdopodobną przyczyną tego stanu jest różna

metylacja DNA fragmentów regulacyjnych

podczas spermatogenezy i oogenezy.

ANTYCYPACJA



Zjawisko polegające na
wcześniejszym ujawnianiu się i
cięższej postaci choroby w
kolejnych pokoleniach.



W wielu przypadkach związane jest
to z mutacjami dynamicznymi.

Genetyka człowieka



Kariotyp jest to zestaw chromosomów typowy dla danego

osobnika, grupy osobników lub gatunku, natomiast

kariogram jest obrazem zespołu chromosomów jednej

komórki uszeregowanych systematycznie według ich

długości i położenia centromeru.



Pod względem położenia centromeru wyróżnia się

chromosomy:



metacentryczne (centromer znajduje się w środku

chromosomu),



submetacentryczne (centromer jest przesunięty w kierunku

jednego końca),



akrocentryczne (wyraźne przesunięcie centromeru; wyróżnia

się ramiona długie oznaczone literą „q” oraz krótkie,

oznaczone literą „p”)



telocentryczne (centromer znajduje się na końcu

chromosomu; brak jednych ramion)

Typy chromosomów

Typy chromosomów



U człowieka występują tylko trzy pierwsze typy

chromosomów. Dla ujednolicenia oceny badań

cytogenetycznych przyjęto jednolity system klasyfikacji

chromosomów.



Jako kryteria klasyfikacji przyjęto:



- wielkość chromosomów w stosunku do innych

chromosomów tej samej komórki określoną na podstawie

wartości względnej. Względną długość chromosomu określa

się przyjmując za 1000 sumę długości chromosomów

jednego całego zespołu haploidalnego;



- położenie centromeru;



- rozmieszczenie prążków w chromosomach.



Na początku lat siedemdziesiątych opracowano metody

wyodrębniania w chromosomach prążków pozytywnych

(barwiących się intensywnie) i negatywnych (barwiących się

słabiej).

Typy chromosomów



W oparciu o przedstawione wyżej kryteria, u człowieka

wyodrębniono pary autosomów od 1 do 22.

Chromosomy płciowe wyodrębniono jako osobną parę.



Autosomy podzielono na siedem grup od A do G (I - VII),

zaś chromosomy płciowe oznaczono przez X i Y .



Grupa I. Należą do niej duże chromosomy

metacentryczne. Są to pary 1, 2, 3. Ich względna

długość waha się w granicach 90 — 72.



Grupa II. Należą do niej chromosomy

submetacentryczne pary 4 i 5. Względna długość 64 —

60.



Grupa III. W tej grupie występują chromosomy

submetacentryczne średniej wielkości. Są nimi:

chromosom X oraz autosomy par od 6 do 12. Względna

długość 59—43.

Typy chromosomów



Grupa IV. Należą do niej chromosomy akrocentryczne,

średniej wielkości. Należą tu autosomy par od 13 do 15.

Względna długość chromosomów te grupy wynosi 36 —

35. Chromosomy 13 pary mają wyraźne satelity.

Chromosomy pary 14 mają satelity znacznie mniejsze.



Grupa V. Należą tu małe chromosomy. Chromosomy 16

pary są metacentryczne, natomiast chromosomy 17 i 18

pary — submetacentryczne. Względna długość

chromosomów tej grupy wynosi 33 — 27.



Grupa VI. Należą do niej małe chromosomy

metacentryczne z par 19 i 20. Ich względna długość

wynosi 26 — 22.



Grupa VII. Należą do niej bardzo małe chromosomy

akrocentryczne par 21 i 22. Ich względna długość wynosi

20 — 12. Chromosom płciowy Y jest akrocentryczny i jego

względna długość wynosi 22— 11.

ZASADY ZAPISYWANIA
KARIOTYPÓW



Zgodnie z obowiązującym systemem zapisu wyników

cytogenetycznych zapisuje się całkowitą liczbę chromosomów

danego kariotypu, a następnie po przecinku, chromosomy

płciowe. Zapis prawidłowego kariotypu męskiego wygiąda

następująco: 46,XY. Natomiast żeńskiego 46,XX.



Jeśli nieprawidłowość dotyczy liczby chromosomów płciowych

wówczas dodaje się odpowiedni symbol w przypadku

chromosomów dodatkowych (np. 47,XXY; 47,XXX itp.) lub

opuszcza się w zapisie jego symbol w przypadku braku (np.

45,X). Mozaicyzm chromosomowy określa się symbolem „mos”

lub dzieli się poszczególne kariotypy ukośnymi kreskami (np.

46,XY/47,XXY).



Zmiany dotyczące liczby autosomów oznacza się znakiem (+)

lub (-) przed jego symbolem (np. 47,XX,+21 co oznacza płeć

żeńską, trisomia chromosomu 21). Zmiany strukturalne części

chromosomu określa się odpowiednim znakiem.



ZASADY ZAPISYWANIA
KARIOTYPÓW



Na przykład zapis 46,XX,del(5p) oznacza osobnika

żeńskiego u którego stwierdzono delecję ramienia

krótkiego 5 pary chromosomów.



Izochromosom oznacza się literą „i”, chromosom kolisty

(pierścieniowy) — literą „r”.



Zapis 46, XY, t(Bp-,Dq+) oznacza, że fragment krótkich

ramion chromosomu z grupy B przemieścił się na

ramiona długie chromosomu z grupy D.



Natomiast jeśli w wyniku translokacji powstaje nowy

chromosom, np. przez połączenie chromosomów z

grupy D i 0, zapis wygląda następująco:



45,XY,-D,-G,+t(Dq,Gq). Oznacza to, że w zestawie brak

jest po jednym chromosomie z grupy D i G, natomiast

powstał nowy chromosom DqGq (przykład translokacji

robertsonowskiej).

Choroby genetyczne



Choroby genetyczne definiuje się jako

upośledzające sprawność życiową odchylenia od

stanu prawidłowego (statystycznej normy),

które są



przekazywane jako cecha dziedziczna z

pokolenia na pokolenie,



albo powstają de novo na skutek zmian i

zaburzeń w mechanizmach przekazywania cech

dziedzicznych.



Powstałe de novo zmiany mogą być

przekazywane jako cecha (choroba) dziedziczna.

Choroby genetyczne



Podział chorób genetycznych opiera się na

podstawowych prawach dziedziczenia. Wyróżnia się:



1) choroby monogenowe (jednogenowe), które

można podzielić na autosomowe i sprzężone z płcią

warunkowane allelem recesywnym lub

dominującym,



2) wielogenowe, które nie są przekazywane zgodnie

z prostym dziedziczeniem według schematu Mendla.



Bardzo często objawy tych chorób uzależnione są od

czynników środowiska, stąd często choroby te określa się

jako wieloczynnikowe,



3) choroby chromosomalne.

ZABURZENIA
MONOGENOWE



Ten typ zaburzeń jest efektem mutacji w jednym

lub obydwu allelach genu na chromosomie

autosomowym, płciowym lub genu

mitochondrialnego.



Choroby te dziedziczą się w sposób podobny do

opisanego przez Mendla dziedziczenia barwy

groszku.



Dotychczas opisano u człowieka ponad 6 000

chorób będących efektem zaburzenia

monogenowego.



Choroby monogenowe mogą być uwarunkowane

allelem recesywnym lub dominującym.

ZABURZENIA
AUTOSOMOWE
RECESYWNE



Cechą charakterystyczną tego typu dziedziczenia

jest taka sama częstość występowania tej choroby u

kobiet i u mężczyzn.



Choroba ujawni się tylko u homozygot recesywnych.



W rodowodach przypadki choroby mają układ

„poziomy”, czyli ujawniają się wśród dzieci rodziców

będących nosicielami.



Jeśli rodzice są nosicielami zmutowanego genu

(heterozygoty), wówczas prawdopodobieństwo

wystąpienia choroby u dzieci wynosi 25%.



Natomiast u 75% potomstwa choroba nie ujawni

się.

ZABURZENIA
AUTOSOMOWE
RECESYWNE



Jednak tylko 25% będzie homozygotami
dominującymi, a 50% heterozygotami
(czyli nosicielami nieprawidłowego allelu).



Osoby heterozygotyczne mogą
oczywiście przekazać nieprawidłowy allel
swoim dzieciom (prawdopodobieństwo
wynosi w tym przypadku 50%).



Opisano wiele chorób dziedziczonych jako
autosomowe recesywne.

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



- Fenyloketonuria.



Gen warunkujący tę chorobę jest zlokalizowany na

chromosomie l2q. Występuje z częstością I na 10 000

urodzeń.



Dzieci rodzą się bez szczególnych zaburzeń, jednak

w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia zaznacza

się wyraźne zahamowanie rozwoju, a w wieku 4 — 5

lat większość chorych jest głęboko upośledzona

umysłowo.



Chorzy wykazują charakterystyczne zaburzenia

barwnikowe. Skóra jest jasna z tendencją do

wyprysku, włosy jasnoblond z odcieniem szarawym.



Mocz i pot mają „mysi” zapach (kwas fenylooctowy).

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



Fenyloketonuria



Stwierdza się także wzrost napięcia

mięśniowego, wygórowanie odruchów, a

także często napady padaczkowe.



Zaburzenie charakteryzuje się podwyższoną

zawartością fenyloalaniny we krwi oraz

wydalaniem fenyloalaniny i niektórych jej

pochodnych z moczem.



Defekt metaboliczny w fenyloketonurii

spowodowany jest syntezą nieprawidłowego

enzymu, hydroksylazy fenyloalaninowej ,

przekształcającego fenyloalaninę w tyrozynę.

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



Fenyloketonuria



Pierwotnym skutkiem defektu jest zwiększenie
zawartości fenyloalaniny w organizmie i
zmniejszenie zawartości tyrozyny. Badania
biochemiczne pozwalają na wykrycie
fenyloketonurii u noworodków.



Wykluczenie mleka z diety noworodka jako
źródła fenyloalaniny i podawanie hydrolizatów
białkowych o małej zawartości tego
aminokwasu, zapobiega występowaniu
objawów chorobowych

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



Albinizm.



Częstość występowania I na 40 000.



Jest wynikiem braku enzymu tyrozynazy, czego
efektem jest zaburzenie syntezy melaniny.



Skóra jest różowoczerwona i nie opala się po
wystawieniu na światło UV.



Włosy są białe, tęczówki niebieskie lub różowe
z zaznaczonym czerwonym połyskiem.



Ostrość wzroku jest zmniejszona.

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



- Ketoacyduria (choroba syropu klonowego,

leucynoza).



Częstość występowania wynosi 0,004 na 1 000 żywo

urodzonych dzieci.



Przyczyną choroby jest brak aktywności enzymu

dekarboksylazy leucyny, odpowiedzialnego za

dekarboksylację takich aminokwasów jak walina,

leucyna i izoleucyna.



Skutkiem tego komórki nie metabolizują tych

aminokwasów.



Objawy choroby ustępują po podaniu dużych dawek

tiaminy, która spełnia funkcję koenzymu

niezbędnego do aktywacji enzymu.

Zaburzenia przemiany
aminokwasów



- Cytrulinemia.



Przyczyną tej choroby jest brak
aktywności enzymu syntetazy
arginino-bursztynianowej.



Jest możliwa do wykrycia w badaniach
prenatalnych za pomocą biopsji
trofoblastu.

Zaburzenia przemiany
węglowodanów



- Galaktozemia.



Gen zlokalizowany jest na chromosomie 9p.



Częstość występowania galaktozemii wynosi 0,025 na 1

000 urodzeń.



Objawami choroby jest spadek wagi ciała u noworodków,

powiększenie wątroby, żółtaczka, wrażliwość na

zakażenia.



Może prowadzić do upośledzenia umysłowego.



Przyczyną zaburzeń jest brak aktywności jednego z

enzymów niezbędnych w przemianie galaktozy:

urydililotransferazy heksozo-1 -fosforanowej



Możliwa jest diagnostyka prenatalna tego zaburzenia, a

zastosowanie odpowiedniej diety przez matkę umożliwia

urodzenie zdrowego dziecka.

Zaburzenia przemiany
lipidów



Najbardziej charakterystycznymi objawami tych

schorzeń są zaburzenia ośrodkowego układu

nerwowego.



- Choroba Taya i Sachsa.



Gen jest zlokalizowany na chromosomie 15.



Choroba często występująca u Żydów

Aszkenazyjskich (1 na 3 600 urodzeń).



Jej przyczyną jest brak enzymu 3-heksozaminidazy

A.



Powoduje to gromadzenie się gangliozydów w

komórkach nerwowych. Objawami są postępujące

nieprawidłowości neurologiczne od późnego

niemowlęctwa. Śmierć następuje w wieku 3 - 4 lat.

Zaburzenia przemiany
lipidów



Choroba Niemanna I Picka.



Przyczyną tej choroby jest brak aktywności enzymu

sfingomielinazy.



Efektem bloku jest odkładanie sfingomielin w różnych

narządach.



normalna długość życia.



- Choroba Gauchera.



Gen jest zlokalizowany na chromosomie 1.



Choroba często występuje u Żydów Aszkenazyjskich.



Przyczyną defektu jest brak aktywności

enzymatycznej 3-D-glukozydazy.

Zaburzenia przemiany
lipidów



Choroba Gauchera (c.d.)



Skutkiem tego następuje odkładanie

glukocerebrozydów w komórkach układu

siateczkowo-śródbłonkowego i układu

nerwowego.



Postać dziecięca ostra jest postępującą chorobą

neurologiczną z powiększeniem wątroby i

śledziony.



Śmierć następuje w wieku 1 — 2 lat.



Postać przewlekła typu dorosłego powoduje bóle

kostne i powiększenie śledziony. W tej postaci

choroby, przy leczeniu podtrzymującym

Inne choroby dziedziczone w
sposób autosomalny, recesywny



- Mukowiscydoza (fibrosis cistica CF, zwyrodnienie

torbielowate trzustki).



Lokalizacja genu na chromosomie 7q.



Częstość występowania 0,5 na 1 000 urodzeń.



Jest to jedna z najczęściej spotykanych chorób

metabolicznych rasy białej.



Cechą charakterystyczną tej choroby jest dysfunkcja

gruczołów zewnątrzwydzielniczych, co powoduje

uszkodzenie płuc, trzustki i niektórych narządów jamy

brzusznej oraz gruczołów potowych.



Objawia się w różnych postaciach i nie jest do końca

poznany czynnik (czynniki) odpowiedzialny za zmiany

chorobowe.

Inne choroby dziedziczone w
sposób autosomalny, recesywny



- Zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe.



Częstość choroby I na 20 000 urodzeń.



Początek choroby może ujawniać się w wieku

młodzieńczym lub później.



Zaburzenie jest spowodowane defektem przemiany

miedzi ze zmniejszonym stężeniem ceruloplazminy w

surowicy.



Powoduje to podwyższenie zawartości miedzi w wątrobie

oraz jej odkładanie w mózgu.



Choroba nie leczona prowadzi do przewlekłego zapalenia

wątroby i następstw neurologicznych, natomiast u osób

leczonych — normalna długość życia.



Wyłączenie miedzi z diety lub wzmożone jej usuwanie z

organizmu hamuje proces chorobowy.

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



W tym typie dziedziczenia choroba

ujawnia się zarówno u homozygoty

dominującej jak i heterozygoty.



Podobnie jak w przypadku dziedziczenia

autosomowego recesywnego, stwierdza

się taką samą częstość choroby i

ciężkość jej przebiegu u osób obu płci.



Obserwuje się bardzo zmienną ekspresję

genu, nawet z możliwością

„przeskoczenia” jednego pokolenia.

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



- Achondroplazja.



Występuje z częstością 1 na 26 000 urodzeń.



Charakteryzuje się pełną penetracją i małą

zmiennością ekspresji.



Objawami tej choroby są krótkie kończyny,

szczególnie odcinki proksymalne, natomiast

tułów jest normalnej długości z lordozą

lędźwiową.



Przeciętny wzrost dorosłego mężczyzny wynosi

132 cm, kobiety 123 cm.



Współczynnik inteligencji i długość życia w

normie.

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



Pląsawica Huntingtona



. Częstość występowania waha się od 1 na

333 000 w Japonii do 1 na 5 740 w Tasmanii.



Ekspresja genu zależy od wieku.



Początek choroby najczęściej jest

obserwowany w czwartej dekadzie życia.



Objawia się zaburzeniami psychicznymi,

postępującą pląsawicą i otępieniem.



Prowadzi to do postępującej inwalidyzacji.



Śmierć następuje w 10—12 lat od początku

choroby.

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



- Hipercholesterolemia rodzinna.



Częstość występowania choroby 1 na 500.



Prawdopodobnie objawy chorobowe są skutkiem

braku lub defektów receptorów wiążących

lipoproteiny o małej gęstości (LDL).



Pierwsze oznaki defektu pojawiają się na początku

trzeciej lub czwartej dekady życia, m.in. w postaci

niedokrwiennej choroby serca.



Homozygoty dominujące mają bardzo wysokie

stężenie cholesterolu, a objawy wieńcowe mogą

pojawiać się już w wieku dziecięcym.



Jeśli choroba nie jest odpowiednio wcześnie

rozpoznana i leczona, prawie połowa chorych umiera

przedwcześnie z powodu choroby niedokrwiennej

serca (przed 60 rokiem życia).

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



- Zespól Marfana.



Częstość występowania choroby wynosi 1 na
10 000, z czego 25% stanowią nowe mutacje.



Objawia się arachnodaktylią, długimi
kończynami, zmniejszonym stosunkiem
długości tułowia do kończyn dolnych oraz
skłonnościami do powikłań.



W następstwie tych zmian pojawia się m.in.
skolioza oraz tętniak aorty.



Średni wiek przeżycia wynosi 40 — 50 lat.

Dziedziczenie autosomalne,
dominujące



Glejak siatkówki (retinoblastoma).



Częstość występowania wynosi 1 na 18 000.



Pierwsze objawy pojawiają się w ciągu dwóch

pierwszych lat życia m.in. w postaci białego refleksu

źrenicznego lub zeza (w 20 — 30% obustronnego).



Jeżeli guz jest mały i jednostronny, to w 90%

przypadków choroba jest uleczalna.



W pozostałych przypadkach rozwija się kolejny

pierwotny guz, szczególnie mięsak kościopochodny w

dzieciństwie, czerniak złośliwy skóry lub raki

pęcherza, płuc lub trzustki u dorosłych pacjentów.

DZIEDZICZENIE SPRZĘŻONE Z
CHROMOSOMEM X, RECESYWNE



Dystrofia mięśniowa Duchenne’a.



Częstość występowania u chłopców 1 na 3 000.



Lokalizacja genu na chromosomie Xp22.l.



Przyczyną choroby jest delecja w genie DMD.



Choroba ujawnia się we wczesnym dzieciństwie

postępującym osłabieniem mięśni

proksymalnych i pozornym przerostem łydek.



W dalszym przebiegu prowadzi do lekkiego

upośledzenia umysłowego, inwalidztwa około

10 roku życia i śmierci około 20 roku życia.

DZIEDZICZENIE SPRZĘŻONE Z
CHROMOSOMEM X, RECESYWNE



- Dystrofia mięsniowa Beckera.



Lokalizacja genu na chromosomie Xp22.l.



Objawy podobne jak w przypadku dystrofii
mięśniowej Duchenne”a, ale rozpoczynają
się w późnym dzieciństwie.



Często inwalidztwo około 25 lat od
rozpoczęcia choroby, natomiast długość
życia może być normalna.

DZIEDZICZENIE SPRZĘŻONE Z
CHROMOSOMEM X, RECESYWNE



Zespól jąder feminizujących (zespół

niewrażliwości na androgeny).



Częstość wśród osobników z chterochromosomami

XY - 1 na 62 400.



Lokalizacja genu na chromosomie Xp11-q11.



Skutkiem mutacji jest defekt komórek wiążących

testosteron i dihydrotestosteron.



Objawia się fenotypem kobiecym z normalnie

rozwiniętymi piersiami, ale z pierwotnym brakiem

miesiączki, słabym owłosieniem wzgórka łonowego,

ślepą pochwą jądrami wewnątrz brzucha.



Kariotyp 46,XY.



Osoby te są bezpłodne, natomiast długość życia i

inteligencja normalne.

DZIEDZICZENIE SPRZĘŻONE Z
CHROMOSOMEM X, RECESYWNE



- Hemofilia A.



Gen jest zlokalizowany na chromosomie Xq28.



Skutkiem mutacji jest brak czynnika VIII, niezbędnego w

procesie krzepnięcia krwi.



Powoduje to nawracające krwotoki pooperacyjne i

samoistne do tkanek miękkich i stawów.



Przy leczeniu polegającym na podawaniu czynnika VIII



Niemal normalna długość życia.



- Hemofilia B.



Występuje z częstością 1 na 30 000 urodzonych

chłopców. Lokalizacja genu na chromosomie Xq27.1-

q27.2.



Mutacja powoduje w tym przypadku brak czynnika IX.



Podobnie jak w poprzednim typie hemofilii, leczenie

warunkuje prawie normalną długość życia.

DZIEDZICZENIE SPRZĘŻONE Z
CHROMOSOMEM X, RECESYWNE



- Ślepota na barwy (daltonizm).

Częstość występowania 80 na 1 000

urodzonych chłopców.



Lokalizacja genu na chromosomie

Xq28.



Skutkiem defektu genetycznego jest

synteza nieprawidłowego barwnika w

czopkach, co powoduje nie rozróżnianie

barwy czerwonej i zielonej.

Dziedziczenie mitochondrialne



W tym typie dziedziczenia informacja genetyczna jest

przekazywana wyłącznie od matki.



Stąd określane jest także jako tzw. dziedziczenie

matczyne.



Podstawową cechą dziedziczenia mitochondrialnego jest

specyficzność tkankowa i nasilanie objawów choroby wraz

z wiekiem.



Częstość powstawania mutacji w mtDNA jest

prawdopodobnie kilkanaście razy większa niż w DNA

jądrowym.



Przyczyną tego może być brak systemu naprawczego DNA

oraz istnienie tzw. wolnych rodników, które mogą

indukować mutacje.



W mtDNA stwierdza się występowanie wszystkich znanych

typów mutacji, ale najczęściej spotykane są delecje.

Dziedziczenie mitochondrialne



W komórce znajduje się kilkaset mitochondriów i

kilka tysięcy cząsteczek mtDNA.



Objawy kliniczne niektórych chorób ujawniają się

dopiero, gdy około 85% cząsteczek mtDNA ulegnie

mutacji.



Mutacje w genach mitochondrialnego DNA są

przyczyną wielu zwyrodnieniowych chorób układu

nerwowego, mięśniowego, nerek, gruczołów

wydzielania wewnętrznego.



Przykładami chorób warunkowanych tego typu

mutacjami mogą być:



padaczka miokloniczna, dziedziczny zanik nerwu

wzrokowego typu Lebera, zespół Pearsona, choroba

Leigh.

Dziedziczenie wieloczynnikowe



Ten typ dziedziczenia jest uwarunkowany przez wiele genów,

których efekt sumuje się (poligeny, geny kumulatywne,

addytywne). Każdy z tych genów z osobna ma mały wpływ

na fenotyp.



Na ujawnienie się wady wpływają w tym przypadku zarówno

geny, jak i środowisko.



Dlatego mówi się o dziedziczeniu wieloczynnikowym.



Sama skłonność (czyli genotyp) nie decyduje o wystąpieniu

choroby lub wady.



Dopiero współdziałanie określonych czynników

środowiskowych z wysoką predyspozycją genetyczną może

przejawić się wystąpieniem objawów choroby lub wadą.



Ryzyko wystąpienia choroby jest tym większe, im więcej

dany osobnik ma nieprawidłowych alleli oraz im więcej

działa na niego zewnątrzpochodnych czynników

szkodliwych.

Dziedziczenie wieloczynnikowe



Przykładami chorób dziedziczonych w ten

sposób mogą być:



rozszczep wargi i/lub podniebienia,



wrodzone zwichnięcie stawów biodrowych,



schizofenia,



cukrzyca typu I,



wrodzone wady serca, stopy końsko-szpotawe,



choroba Hirschsprunga,



wady ośrodkowego układu nerwowego

(bezczaszkowie, przepukliny rdzeniowe),



wrodzone zwężenie odźwiernika,



padaczka.

CHOROBY
CHROMOSOMALNE



Przyczyną tych chorób mogą być:



aberracje strukturalne
chromosomów,



dotyczące liczby chromosomów.



nieprawidłowości mogą dotyczyć
autosomów i heterochromosomów.

ZABURZENIA CHROMOSOMOWE

STRUKTURALNE



- Zespól Pradera-Williego.



Częstość występowania 1 na 10 000 urodzeń.



Przyczyną jest mikrodelecja w chromosomie
15 pochodzenia ojcowskiego [46,XX,del(15)(q
11 .2-q13) lub 46,XY,del( 15)(q 11 .2-q 13)].



U noworodków może występować obniżone
napięcie mięśniowe, twarz jest płaska, waga
górna uniesiona, hypogenitalizm.



W późniejszym wieku hipotonia ustępuje, ale
pojawia się otyłość i upośledzenie umysłowe.

ZABURZENIA CHROMOSOMOWE
STRUKTURALNE



- Zespół „cri du chat” (zespół ‚„miauczenia
kota”).



Częstość występowania 1 na 50 000
urodzeń.



Przyczyną jest delecja ramion krótkich
chromosomu 5 pochodzenia ojcowskiego.



Objawami klinicznymi są:



niedorozwój umysłowy, małomózgowie,
hipotonia, niskie osadzenie uszu, mała żuchwa
oraz wiele innych nieprawidłowości.

ZABURZENIA CHROMOSOMOWE

LICZBOWE



Zaburzenia liczby chromosomów mogą

polegać na zwielokrotnieniu liczby haploidalnej

podstawowego, diploidalnego garnituru



(np. 3n, 4n itd.) — tzw. poliploidia,



w przypadku aneuploidii, liczba chromosomów

nie stanowi prostej wielokrotności liczby

haploidalnej (np. 2n + 1, 2n — 1 itp.).



1. POLIPLOIDIA



Ten typ aberracji jest u człowieka zazwyczaj

cechą letalną.

TRIPLOIDIA



Triploidia (69,XXY lub 69, XXX) jest

przyczyną poronień przed ósmym

tygodniem życia płodowego.



Ten typ aberracji powstaje zazwyczaj w

wyniku zapłodnienia oocytu przez dwa

plemniki lub przez połączenie dwóch

gamet, z których jedna jest diploidalna.



Opisywano przypadki urodzenia żywych

osobników z mozaiką 69,XXY/46,XY.



We wszystkich przypadkach stwierdzano

niedorozwój fizyczny i umysłowy.

Tetraploidia. Aneuploidia



TETRAPLOIDIA



Tetraploidia (92,XXYY lub 92,XXXX) jest wynikiem braku

pierwszego podziału zygoty.



Płody z tetraploidią są jeszcze bardziej upośledzone niż

z triploidią.



Nawet jeśli urodzą się żywe, to tylko wyjątkowo

przeżywają pierwsze miesiące życia.



ANEUPLOIDIA



Aneuploidia należy do najczęściej występujących u

człowieka aberracji chromosomowych (1 na 200

noworodków).



Przyczyną tej aberracji może być nieprawidłowa gameta

żeńska lub męska

MONOSOMIA



Brak jednego chromosomu (2n — 1) w
garniturze chromosomowym może
dotyczyć zarówno autosomów jak i
heterochromosomów.



Jednak monosomie autosomów (45,XY
lub 45,XX) mają charakter letalny.



Jedyny przypadek osoby z monosomią,
która przeżywa, dotyczy
heterochromosomów.

MONOSOMIA



- Zespół Turnera.



Kariotyp takiej osoby jest 45,X.



Charakteryzuje się fenotypem żeńskim.



Objawami tego zespołu są: niski wzrost,
dysgenezja gonad, infantylność narządów
płciowych, często pierwotny brak miesiączki,
zwykłe bezpłodność.



Innymi wadami są: płetwistość szyi,
koślawość łokci, wady wrodzone układu
moczowo-płciowego, krążenia i inne.

TRISOMIE AUTOSOMALNE



- Zespół Patau.



Kariotyp 47,XX,+13 lub 47,XY,+13.



Występuje 1 na 10 000 żywych urodzeń.



Częstymi zaburzeniami jest niedorozwój mózgu (np.

holoprosencephalia, czyli brak płatów czołowych), wady

czaszki, rozszczep podniebienia, polidaktylia. Ponadto

stwierdza się wady wrodzone serca, niedorozwój

umysłowy, wady oczu, nisko osadzone i zdeformowane

uszy, głuchota, anomalie w układzie moczowo-

płciowym, przepuklina pępkowa.



Około 50% dzieci z tym zespołem umiera w pierwszym

miesiącu, a 90% - w pierwszym roku życia.

TRISOMIE AUTOSOMALNE



Zespół Edwardsa.



Kariotyp 47,XX,±18 lub 47,XY,+18.



Występuje z częstością 1 na 6 000 żywo urodzonych.

Objawami klinicznymi są: niska masa po urodzeniu,

zahamowanie rozwoju fizycznego, hipertonia mięśniowa,

opóźnienie rozwoju psychoruchowego, nieprawidłowa

budowa czaszki, nisko osadzone i zdeformowane uszy,

mała żuchwa.



Chorzy z tym zespołem żyją krótko. Zwykle umierają w

okresie niemowlęcym, około 30% umiera w pierwszym

miesiącu życia, a jedynie 10% dożywa I roku.



Sporadycznie chorzy ci mogą dożyć 15 lat.

TRISOMIE AUTOSOMALNE



- Zespól Downa. Kariotyp 47,XX,+21 lub 47,XY,+21.



Częstość występowania 1 na 800 urodzeń.



Objawami klinicznymi są:



zahamowanie wzrostu, niedorozwój umysłowy, dysmorfia

twarzy (krótkogłowie, płaska twarz i potylica, skośnogórne

szpary powiekowe, zmarszczka nakątna, małe uszy).



Ponadto występuje opóźnienie w rozwoju

psychomotorycznym jak również mogą wystąpić wrodzone

wady serca.



Innymi objawami, rzadziej występującymi, są: zaćma,

padaczka, niedoczynność tarczycy, ostra białaczka



Do śmierci w okresie niemowlęcym dochodzi wówczas, gdy

występują ciężkie wady rozwojowe serca.



W innych przypadkach długość życia może być tylko

nieznacznie skrócona.

TRISOMIE
HETEROCHROMOSOMALNE



Zespół Klinefeltera.



Kariotyp 47,XXY. Częstość występowania 1 na 1 000

urodzonych chłopców.



Zespół ten jest najczęstszą przyczyną hipogonadyzmu i

bezpłodności u mężczyzn.



Jądra, które z reguły są małe, wytwarzają zbyt mało

testosteronu. Powoduje to słaby rozwój wtórnych cech

płciowych oraz ginekomastię.



Kończyny są długie, a stosunek długości górnej części ciała

do dolnej jest zbyt mały.



Bardzo rzadko może wystąpić także skrzywienie boczne

kręgosłupa, rozedma płuc, cukrzyca, osteoporoza i rak

sutka.



Również rzadkim objawem jest upośledzenie umysłowe

znacznego stopnia.



Terapia testosteronem od wczesnego wieku młodzieńczego

poprawia rozwój wtórnych cech płciowych, jednak ludzie ci

w dalszym ciągu pozostają bezpłodni.

TRISOMIE
HETEROCHROMOSOMALNE



Zespół 47,XYY.



Występuje z częstością 1 na 1 000 urodzonych

chłopców.



To zaburzenie jest zazwyczaj bezobjawowe.



Czasami stwierdza się obniżony iloraz

inteligencji (o 10 — 15 punktów w porównaniu

ze zdrowym rodzeństwem) oraz tendencje do

zaburzeń zachowania (frustracja i agresja).



Najczęściej ludzi ci są wysocy, z prawidłowymi

proporcjami ciała, bez innych objawów

klinicznych.

TRISOMIE
HETEROCHROMOSOMALNE



- Zespół 47,XXX.



Występuje z częstością 1 na 1000 urodzonych

dziewczynek.



Najczęściej nie stwierdza się objawów

klinicznych. Rzadko może wystąpić lekkie

upośledzenie umysłowe.



Na częstość wystąpienia zaburzeń liczby

chromosomów w niektórych przypadkach ma

wiek rodziców, szczególnie matki.



Wraz z wiekiem matki wzrasta ryzyko

wystąpienia u dzieci zespołów: Downa, Patau,

Edwardsa, Klinefeltera, 47,XXX.

TRISOMIE
HETEROCHROMOSOMALNE



Istotne jest także, że w poszczególnych zespołach,

oprócz aneuploidii, stwierdza się również mozaikowość.



Na przykład w zespole Turnera, oprócz klasycznej

monosomii, obserwuje się czasami inne

nieprawidłowości: 45,X/46,XX; 45,X!46,XY; 45 „X!

47,XXX.



Obecność prawidłowej linii komórkowej (46,XX) łagodzi

objawy kliniczne.



W przypadku zespołu Klinefełtera, oprócz opisanej

trisomii, bardzo rzadko zdarzają się chorzy, których

kariotyp jest 48,XXXY lub nawet 49,XXXXY.



Ale w tym przypadku, każdy dodatkowy chromosom X

powoduje pogłębienie upośledzenia umysłowego.

PORADNICTWO GENETYCZNE



Poradnictwo genetyczne ma na celu przekazanie

informacji o chorobach dziedzicznych osobom z taką

chorobą lub zwiększonym ryzykiem wystąpienia tej

choroby w rodzinie.



Jest podstawowa metodą profilaktyki chorób

genetycznych.



Istnieją sytuacje, w których wskazany jest kontakt

rodziny z poradnią genetyczną.



Należą do nich:



urodzenie się dziecka z izolowaną wadą wrodzoną,



rozpoznanie u dziecka choroby o nieznanej etiologii,



w rodzinie występowała określona choroba genetyczna,



między małżonkami istnieje pokrewieństwo



podczas ciąży kobieta była narażona na działanie

czynników teratogennych.

PORADNICTWO GENETYCZNE



Proces poradnictwa genetycznego obejmuje m.in.

zebranie wywiadu, konstrukcję rodowodu, badanie

kliniczne, ustalenie rozpoznania oraz udzielenie porady.



Na tej podstawie osoba konsultowana powinna uzyskać

informacje o chorobie (rozpoznanie, powikłania,

rokowania itp.) oraz zrozumieć genetyczny charakter i

ryzyko jej wystąpienia u członków rodziny.



Osoba udzielająca porady genetycznej powinna

przedstawić różne możliwości (np. sztuczne

zapłodnienie lub diagnostyka prenatalna w następnej

ciąży) oraz zasugerować wybór najlepszej możliwości w

przypadku ryzyka nawrotu choroby.



Bardzo ważnym aspektem poradnictwa genetycznego

jest pomoc w przystosowaniu chorego do życia w

środowisku.

PORADNICTWO GENETYCZNE



Prawidłowe rozpoznanie choroby jest istotne dla

poradnictwa genetycznego, dlatego ten etap nie

powinien wyprzedzać żadnego z wcześniej

wymienionych.



Porada powinna być udzielona obojgu rodzicom.



Podczas udzielania porady należy omówić cechy

kliniczne choroby jej przebieg, powikłania,

rokowania i ewentualne leczenie.



Można przedstawić także zasady opieki nad chorym.



Należy natomiast przedstawić porównanie wielkości

przekazanego ryzyka wystąpienia choroby u dzieci z

wartością tego ryzyka w populacji ogólnej.

PORADNICTWO GENETYCZNE



Przyjęto w tym przypadku zasadę, że jeżeli

ryzyko jest ponad 10% - jest ono wysokie, gdy

poniżej 5% - niskie.



Należy także przedyskutować z osobami

zgłaszającymi się po poradę problemy

dotyczące posiadania i planowania potomstwa.



W poradnictwie genetycznym istotne jest, że

osoba udzielająca porady nie może rodzicom

niczego nakazywać, ani zakazywać.



Jej rola musi ograniczyć się tylko do

przedstawienia rzetelnych informacji.

BADANIA PRENATALNE



Podczas porady genetycznej należy

poinformować rodzinę, jeśli są ku temu

wskazania, że istnieje możliwość wykonania

badań prenatalnych.



Istnieje wiele technik badawczych stosowanych

w diagnostyce prenatalnej chorób genetycznych.



Jednak decyzję o wykonaniu tych badań

podejmują wyłącznie rodziny, a nigdy lekarz

udzielający porady.



Niektóre sytuacje są wskazaniem do

przeprowadzenia badań prenatalnych.

BADANIA PRENATALNE



Należą do nich m.in.:



wiek matki powyżej 35 lat,



kobieta urodziła już dziecko z aberracją chromosomów



jedno z przyszłych rodziców jest nosicielem

udokumentowanej aberracji chromosomowej,



w rodzinie istnieje wysokie ryzyko urodzenia dziecka z

chorobą metaboliczną itp.



Należy przy tym pamiętać, aby w poradnictwie

genetycznym odróżniać wady warunkowane

genetycznie od wad uwarunkowanych czynnikami

środowiskowymi (np. działanie czynników

teratogennych, zakażenia niektórymi wirusami lub

pasożytami, zażywanie podczas ciąży niektórych leków

itp.).