Rodzaje bibliotek

Rodzaje bibliotek

– ich funkcje i zbiory

– ich funkcje i zbiory

Opracowała: Edyta Guznowska
-

nauczyciel-bibliotekarz SP-13 przy ZS-6 w

Żorach

Różnicowanie się rodzajów

Różnicowanie się rodzajów

bibliotek

bibliotek

Przyczyn powstawania, w toku historycznego
rozwoju bibliotek, różnego rodzaju (typu)
bibliotek można dopatrywać się w:

- różnicujących się w ciągu wieków potrzeby

użytkowników bibliotek;

- różnorodnych formach materiałów

gromadzonych i udostępnianych w bibliotekach;

- zmianach w nauce i technice, mających wpływ

na rolę biblioteki;

- zmieniających się sposobach społecznego

obiegu książki i innych materiałów
bibliotecznych

(udostępnianie zbiorów przez biblioteki,

przez osoby prywatne, przez różne instytucje)

Podział bibliotek

Podział bibliotek

• Podziału bibliotek można dokonać

w różnych kategoriach,
uzależnionych od tego, co
bierzemy pod uwagę, dzieląc
biblioteki na różne typy.

Najczęstsze

Najczęstsze

kryteria podziału

kryteria podziału

bibliotek:

bibliotek:

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu na

wyróżnianych ze względu na

charakter i potrzeby

charakter i potrzeby

użytkowników

użytkowników

dziecięco-

młodzieżowe

szkolne

fachowe

publiczne

naukowe

pedagogiczn

e

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu na

wyróżnianych ze względu na

zakres tematyczny i formalny

zakres tematyczny i formalny

gromadzonych zbiorów

gromadzonych zbiorów

ogólne

specjalne

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu na

wyróżnianych ze względu na

zakres terytorialny zbiorów

zakres terytorialny zbiorów

międzynarodowe

lokalne

narodow

e

regionalne

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu na

wyróżnianych ze względu na

podstawy formalno-

podstawy formalno-

prawne istnienia bibliotek

prawne istnienia bibliotek

Biblioteki samoistne,
np.:

•Biblioteka Narodowa,
•Biblioteka Śląska

Biblioteki niesamoistne,

np.:

•biblioteka szkolna,
•biblioteka uniwersytecka,
•biblioteka fachowa w

zakładzie pracy

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu

wyróżnianych ze względu

na osoby bądź instytucje

na osoby bądź instytucje

utrzymujące biblioteki

utrzymujące biblioteki

samorządo

we

państwow

e

biblioteki społeczne, np.:

•biblioteki towarzystw

naukowych,

•biblioteki stowarzyszeń,
•biblioteki związków

zawodowych,

•biblioteki fundacji

Biblioteki

prywatne, np.:

•biblioteki domowe
•biblioteki dworskie

Przykłady bibliotek

Przykłady bibliotek

wyróżnianych ze względu na

wyróżnianych ze względu na

sposoby udostępniania

sposoby udostępniania

zbiorów

zbiorów

Biblioteki
wypożyczające
zbiory poza
bibliotekę

•biblioteki ogólnie

dostępne

•biblioteki zamknięte

Prezencyjne, które

nie wypożyczają

zbiorów poza

bibliotekę

Charakterystyka

Charakterystyka

wybranych typów

wybranych typów

bibliotek

bibliotek

Biblioteki szkolne

Biblioteki szkolne

• Biblioteka szkolne jest jedną z

pracowni szkolnych i głównym
ośrodkiem informacji szkolnej.

• Odbiorcami działalności bibliotek

szkolnych są uczniowie danej szkoły, a
także nauczyciele i wychowawcy oraz
rodzice uczniów danej szkoły.

• Z charakteru biblioteki szkolnej

wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

szkolnych:

szkolnych:

• zadania kształcąco-wychowawcze

(dostarczanie

różnorodnych materiałów bibliotecznych;organizowanie i prowadzenie
działalności informacyjnej; przysposobienie uczniów do czytelnictwa i
umiejętności korzystania z różnorodnych źródeł informacji;
umożliwienie wykorzystania biblioteki do zajęć lekcyjnych i
pozalekcyjnych);

• zadania opiekuńczo-wychowawcze

(współdziałanie

biblioteki z nauczycielami, wychowawcami i dyrekcją szkoły w realizacji
celów wychowawczych; pomoc w niwelowaniu różnic umysłowych i
kulturalnych uczniów; badanie aktywności i zainteresowań
czytelniczych uczniów; wspomaganie uczniów szczególnie zdolnych;
pomoc uczniom w ich wyborach życiowych);

• zadania kulturalno-rekreacyjne

(włączanie się

bibliotek szkolnych do życia kulturalnego uczniów – miejsce lektury
książek i czasopism oraz korzystania z urządzeń audiowizualnych;
zachęcanie uczniów do twórczości literackiej, plastycznej; rozwijanie
zainteresowań uczniów życiem kulturalnym poza szkołą poprze kontakt
z kinem, teatrem i bibliotekami innych rodzajów).

Biblioteki publiczne

Biblioteki publiczne

• Biblioteka publiczna jest ogólnie

dostępna dla wszystkich obywateli
kraju.

• Udostępnia ona różne materiały

biblioteczne oraz różnorodne
informacje przydatne w codziennym
życiu i działalności użytkowników.

• Z charakteru biblioteki publicznej

wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

publicznych:

publicznych:

• udostępnianie wiedzy ogólnej za pośrednictwem zgromadzonych

zbiorów ze wszystkich dziedzin wiedzy oraz prowadzenie
działalności informacyjno-dokumentacyjnej dotyczącej środowiska,
w którym biblioteka działa przez gromadzenia zbiorów dla potrzeb
lokalnej społeczności;

• rozpowszechnianie czytelnictwa przez odpowiednią działalność

propagandową;

• wspomaganie w kształceniu ogólnym i zawodowym przez

prowadzenie działalności dydaktycznej w różnych formach;

• kształtowanie kultury społeczeństwa przez organizowanie i

promowanie imprez kulturalnych oraz współpracę z innymi
instytucjami kulturalnymi.

• służenie kulturalnej rozrywce użytkowników w ich czasie wolnym;
• uzupełnianie działalności innych rodzajów bibliotek w wypadku, gdy

na danym terenie brak jest tych typów bibliotek (np. b.
pedagogicznych, naukowych, fachowych itp.);

• popularyzowanie zbiorów i działalności biblioteki w środowisku

lokalnym.

Biblioteki dziecięco-

Biblioteki dziecięco-

młodzieżowe

młodzieżowe

• Biblioteki dziecięco-młodzieżowe

swoją działalność opierają na zasadzie,
iż dzieci i młodzież, wymagają
specjalnie zorganizowanych i
odpowiednio prowadzonych bibliotek
dostosowanych do potrzeb
czytelniczych i informacyjnych tej
grupy wiekowej.

• Z charakteru biblioteki dziecięco-

młodzieżowe wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

dziecięco-młodzieżowych:

dziecięco-młodzieżowych:

• wychowanie poprzez lekturę i przysposobienie do kulturalnego

zachowania się w bibliotece;

• doskonalenie umiejętności czytania i zapamiętywania treści;
• wyrabianie potrzeby stałego kontaktu z książką i czasopismem

poprzez samodzielny wybór książek i czasopism, pomoc w
zrozumieniu ich treści, zalecanie wartościowych utworów w różnej
formie;

• rozwijanie zainteresowań poprzez zdobywanie i pogłębianie wiedzy;
• dostarczanie młodym użytkownikom rozrywki kulturalnej poprzez

wieczory bajek, inscenizacje wybranych utworów, konkursy, wystawy,
kiermasze, spotkania z ciekawymi ludźmi itp.;

• przygotowanie dzieci i młodzieży do korzystania z innych rodzajów

bibliotek przez doskonalenie umiejętności korzystania z warsztatu
informacyjnego bibliotek (katalogów, kartotek), posługiwania się
komputerem przy wyszukiwaniu informacji itp.

Biblioteki pedagogiczne

Biblioteki pedagogiczne

• Biblioteki pedagogiczne służą

kształceniu i doskonaleniu nauczycieli
i wychowawców oraz pracowników
oświaty i wychowania.

• Z charakteru biblioteki pedagogicznej

wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

pedagogicznych:

pedagogicznych:

• gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych

z zakresu pedagogiki, psychologii, oświaty i dziedzin pokrewnych;

• pełnienie roli ośrodka informacji pedagogicznej i oświatowej w swoim

środowisku;

• prowadzenie szeroko pojętej pedagogizacja środowiska;
• Wspomaganie badań społecznych i naukowych z zakresu pedagogiki,

psychologii i oświaty;

• Upowszechnianie innowacji pedagogicznych;
• Dokumentowanie osiągnięć regionalnych i lokalnych w zakresie

praktyki pedagogicznej oraz zawodowej nauczycieli i pracowników
oświaty;

• Pełnienie roli ośrodka instrukcyjno-metodycznego wobec bibliotek

szkolnych;

• Współpraca z bibliotekami innych rodzajów, szczególnie z

bibliotekami publicznymi i naukowymi, w celu sprawniejszego
udostępniania użytkownikom materiałów bibliotecznych i informacji;

• propagowanie i promocja działalności biblioteki w środowisku.

Biblioteki naukowe

Biblioteki naukowe

• Biblioteki naukowe służą przede

wszystkim rozwojowi i potrzebom
nauki oraz kształceniu na poziomie
wyższym.

• Z charakteru biblioteki naukowej

wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

naukowych:

naukowych:

• zadania związane z organizacją warsztatu bibliotecznego i

informacyjnego:

- gromadzenie, opracowanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych

służących

potrzebom nauki i kształcenia;

- pomoc w twórczej pracy naukowej badaczy;
- rozpowszechnianie wiedzy i wyników badań naukowych oraz przyczynianie się

do

zastosowania zdobyczy nauki w praktyce i kształceniu nowych kadr;

- dokumentowanie życia naukowego;

• zadania dydaktyczne związane z kształceniem ogólnym i

zawodowym:

- udział w procesie kształcenia i doskonalenia kadry naukowej oraz

pracowników innych

zawodów;

- udział w kształceniu studentów szkół wyższych;
- doskonalenie zawodowe i naukowe bibliotekarzy bibliotek naukowych.

• zadania naukowo-badawcze z zakresu podstawowych dyscyplin

bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej:

- prowadzenie badań naukowych z zakresu historii książki, bibliotek i informacji

naukowej;
- badanie czytelnictwa w odniesieniu do piśmiennictwa naukowego;
- tworzenie dokumentacji osiągnięć naukowych własnych i cudzych;
- prowadzenie analiz naukowych roli i miejsca książki, biblioteki i informacji.

Biblioteki narodowe

Biblioteki narodowe

• Biblioteka narodowa jest centralną i

główną biblioteką kraju (państwa).

• Gromadzi ona i przechowuje

wszystkie rodzaje materiałów
bibliotecznych, które zostały
wytworzone na terenie danego kraju
(państwa), a także wytworzone poza
granicami kraju, ale jego dotyczące.

• Z charakteru biblioteki narodowej

wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

narodowych:

narodowych:

• gromadzenie i archiwizowanie wszystkich materiałów

bibliotecznych dotyczących danego kraju, m.in. poprzez
prawo do

egzemplarza obowiązkowego

;

• pełnienie roli centralnego ośrodka informacji o produkcji

wydawniczej i przechowywanych materiałach bibliotecznych
przez publikowanie m. in.

bibliografii

narodowej;

• pełnienie roli centralnego ośrodka normalizacyjnego w

zakresie bibliografii,

bibliologii

,

bibliotekoznawstwa

i

informacji naukowej

;

• kształtowanie bibliotekarstwa i bibliotekoznawstwa danego

kraju (państwa);

• inicjowanie i rozwijanie prac naukowo-badawczych z zakresu

bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej;

• prowadzenie i koordynowanie prac w zakresie rozwoju

ogólnopolskiej sieci bibliotecznej

i informacyjnej.

Biblioteki specjalne

Biblioteki specjalne

• W przeciwieństwie do bibliotek

ogólnych zbiory bibliotek
specjalnych są gromadzone według
określonej dziedziny (np. medycyny,
wojskowości, techniki itp.) lub
tematyki (np. morze, kosmonautyka
itp.), albo też są przeznaczone dla
jednego typu czytelników (np. dla
dzieci, dla niewidomych itp.).

• Z tego faktu wynikają jej zadania.

Zadania bibliotek

Zadania bibliotek

specjalnych:

specjalnych:

• gromadzenie, opracowanie i udostępnianie

materiałów bibliotecznych określonej grupie
użytkowników;

• pełnienie roli ośrodka informacji specjalistycznej;
• dokumentowanie działalności naukowej i

zawodowej

• działalność informacyjno-metodyczna w zakresie

przysposobienia biblioteczno-informacyjnego
użytkowników danej biblioteki.

Najważniejsze informacje o

Najważniejsze informacje o

tym,

tym,

jak korzystać ze zbiorów

jak korzystać ze zbiorów

danej biblioteki

danej biblioteki

Sposób wypożyczania książek
uzależniony jest od typu bibliotek. Ma
na to wpływ między innymi system
zastosowany w danej bibliotece, a także
fakt, czy czytelnicy mają wolny dostęp
do półek w danej bibliotece, czy zbiory
biblioteczne udostępniane są
czytelnikowi do domu, czy też może z
nich korzystać tylko na miejscu.

Wypożyczanie w

Wypożyczanie w

bibliotekach z wolnym

bibliotekach z wolnym

dostępem do półek

dostępem do półek

• W bibliotekach umożliwiających samodzielny

wybór zbiorów z regałów, czytelnik poza
okazaniem karty czytelnika nie musi
wypełniać dodatkowych formularzy.

• Po skorzystaniu z katalogów i kartotek

(aparatu pomocniczego biblioteki) i
wybraniu książki z regału wystarczy okazać
kartę czytelnika, by móc wypożyczyć do
domu potrzebną lekturę.

Wypożyczanie w

Wypożyczanie w

bibliotekach, które mają

bibliotekach, które mają

ograniczony dostęp do

ograniczony dostęp do

regałów

regałów

• W bibliotekach, które mają ograniczony

dostęp do regałów, czytelnik nie ma
możliwości wybrania sobie lektury podczas
przeglądania książek znajdujących się na
półkach.

• W tym przypadku czytelnik zobowiązany

jest, korzystając z katalogów, wypełnić
odpowiedni druk (zwany rewersem) lub
złożyć zamówienie drogą elektroniczną.

Rewers

Rewers

• Rewers to druk, na którym czytelnik spisuje z

karty katalogowej identyfikujące informacje
o pozycji, którą chce wypożyczyć, czyli:

– nazwisko i imię, autora książki (lub innego

dokumentu), tytuł, numer wydania, miejsce i rok
wydania, numer tomu lub w przypadku czasopism
- rocznik i numer oraz wszystkie numery
inwentarzowe danej pozycji, którą chce
wypożyczyć.

– ponadto wpisuje swoje dane – czyli swoje

nazwisko i imię, numer kraty bibliotecznej, datę
złożenia zamówienia oraz swój podpis.

– Tak wypełniony czytelnym pismem rewers,

czytelnik oddaje bibliotekarzowi, składając tym
samym zamówienie na daną pozycję.

Przykładowe rewersy

Przykładowe rewersy

Zamówienie dokonane

Zamówienie dokonane

drogą elektroniczną

drogą elektroniczną

• Biblioteki skomputeryzowane umożliwiają

dokonanie zamówienia na dany biblioteczny

dokument drogą elektroniczną. Od rodzaju

zastosowanego systemu bibliotecznego zależy

wygląd formularza zamówieniowego, jednak

uzupełniane przez czytelnika dane pozostają

podobne.

• Czytelnik loguje się do systemu bibliotecznego,

podając swoje dane (numer karty i hasło) a

następnie, korzystając z katalogu komputerowego

wskazuje pozycję, którą chce wypożyczyć (podając

identyfikujące ją informacje). Na zakończenie

wysyła zamówienie, potwierdzając wpisane

informacje.

Przykładowy katalog komputerowy

Przykładowy katalog komputerowy

(w tym

(w tym

przypadku MOL)

przypadku MOL)

Katalog

Katalog

elektroniczny

elektroniczny

przyspiesza

przyspiesza

poszukiwanie w

poszukiwanie w

katalogach, a

katalogach, a

także proces

także proces

zamawiania

zamawiania

potrzebnych

potrzebnych

dokumentów

dokumentów

Rezerwacja dokumentu

Rezerwacja dokumentu

• Niektóre biblioteki posiadające odpowiedni

system udostępniający katalogi w Internecie,
mogą mieć możliwość rezerwowania
potrzebnego dokumentu. W takim wypadku
czytelnik może w domu przejrzeć katalog
biblioteczny i złożyć drogą elektroniczną
zamówienie na potrzebny dokument (książkę,
czasopismo, dokument elektroniczny itp.).

• Po wysłaniu takiego zamówienia czytelnik ma

ściśle określoną ilość dni na zgłoszenie się do
biblioteki, gdzie składa zamówienie na daną
pozycję, która jest dla niego zarezerwowana.

Czytelnik, który nie jest zapisany do danej

Czytelnik, który nie jest zapisany do danej

biblioteki może przeglądać katalog

biblioteki może przeglądać katalog

wpisując w miejscu „Numeru karty” cyfrę

wpisując w miejscu „Numeru karty” cyfrę

0

0

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katowicach

Katowicach

dostępny na stronie internetowej:

www.bs.katowice.pl

Po załogowaniu się

Po załogowaniu się

czytelnik wybiera

czytelnik wybiera

potrzebną opcję,

potrzebną opcję,

by wyszukać w

by wyszukać w

katalogu potrzebny

katalogu potrzebny

dokument lub

dokument lub

posłużyć się

posłużyć się

podpowiedziami

podpowiedziami

dotyczącymi

dotyczącymi

poszukiwań

poszukiwań

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katowicach

Katowicach

dostępny na stronie internetowej:

www.bs.katowice.pl

W pojawiającym

W pojawiającym

się formularzy

się formularzy

czytelnik podaje

czytelnik podaje

dane

dane

identyfikujące

identyfikujące

dany dokument i

dany dokument i

składa rezerwację

składa rezerwację

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katalog internetowy Biblioteki Śląskiej w

Katowicach

Katowicach

dostępny na stronie internetowej:

www.bs.katowice.pl

Regulamin biblioteczny,

Regulamin biblioteczny,

źródłem informacji

źródłem informacji

• Wszystkie informacje o możliwości

rezerwacji oraz składania zamówienia
na dany dokumentów, a także
pozostałe informacje o zbiorach
bibliotecznych i sposobie ich
udostępniania, czytelnik znajdzie w
regulaminie danej biblioteki.

Katalogi i kartoteki

Katalogi i kartoteki

biblioteczne

biblioteczne

• Każda biblioteka (niezależnie od jej typu -

rodzaju) oferuje swoim czytelnikom
katalogi i kartoteki biblioteczne, które
umożliwiają szybkie dotarcie do
potrzebnych informacji (dotarcie do
poszukiwanych dokumentów
gromadzonych w bibliotece).

• Dobra znajomość rodzajów katalogów i

kartotek, a także umiejętność
posługiwania się nimi, ułatwia i
przyspiesza proces poszukiwania
informacji.

Słowniczek niektórych

Słowniczek niektórych

pojęć

pojęć

z zakresu omawianej

z zakresu omawianej

tematyki

tematyki

Egzemplarz

obowiązkowy

Niektórym, wyznaczonym ustawowo,
bibliotekom przysługuje prawo do
otrzymywania z drukarni lub
wydawnictwa bezpłatnie jednego lub
kilku egzemplarzy książek i czasopism.
W ten sposób największe biblioteki w
kraju (np. biblioteka narodowa)
gromadzą wszystkie ukazujące się
druki.

powrót

Bibliologia

Dziedzina wiedzy, której przedmiotem
badań jest książka nazywamy nauką o
książce, księgoznawstwem lub
bibliologią.
Nauka o książce bada współczesność i
przeszłość książki w trzech
zasadniczych etapach jej istnienia:

1.

wytwarzania (drukarstwo),

2.

rozpowszechniania (księgarstwo,
bibliotekoznawstwo)

3.

i użytkowania (czytelnictwo).

powrót

Bibliotekoznawstwo

Bibliotekoznawstwo jest jedną z
dyscyplin nauki o książce. Zajmuje się
ona badaniem biblioteki jako systemu
komunikacji społecznej w ujęciu
historycznym i organizacyjnym.

powrót

Informacja naukowa

Informacja naukowa jest dziedziną
wiedzy obejmującą całokształt
zagadnień teoretycznych i
praktycznych związanych z
działalnością informacyjną

.

powrót

Bibliografia

• Bibliografia to – najogólniej mówiąc – spis

dokumentów (książek, periodyków,

artykułów z czasopism, nut, grafik, map,

płyt, filmów itp.)

• Dla każdego z tych dokumentów

sporządzany jest opis bibliograficzny, w

którym wymieniamy dane charakteryzujące

dany dokument (jak nazwisko i imię autora,

tytuł dzieła itd.). Następnie opisy te

układane są według z góry zaplanowanym

porządku i w ten sposób powstaje spis

bibliograficzny, czyli bibliografia.

powrót

Ogólnopolska sieć

biblioteczna

Biblioteki

naukowe

Bibliote

ki

fachow

e

Biblioteki

szkolne i

pedagogicz

ne

Bibliotek

i

publiczn

e

•B.

Narodowa

•b. szkół

wyższych

•b.

instytutów

naukowych

•b.

towarzystw

naukowych

•b.

resortowe

•b.

branżowe

•b.

zakładowe

b.
szkolne

b.
pedagogiczn
e

•b. szkół

podstawowych

•b. szkół

ponadpodstawowych

•inne biblioteki

szkolne

•pedagogiczne biblioteki

wojewódzkie

•filie terenowe
•działy nauczycielskie

bibliotek szkolnych

•wojewódzka b.

publiczna

•miejska b.

publiczna

•gminne b.

publiczne

powrót

Bibliografia

• Bibliotekoznawstwo. Red. Z. Żmigrodzkiego.

Warszawa 1998.

• O książce. Zredagowała J. Majerowa. Wrocław

1987.