Nazwy obiektów i instytucji

związanych

z nowoczesną cywilizacją

(chrematonimy)

Edward Breza

Pojęcie chrematonimii

i chrematonimów

O

Chrematonimy (nazwy obiektów kulturowych) – nazwy własne

wytworów jednostkowych lub seryjnych pracy ludzkiej,

najczęściej nie związane na stałe z określonym krajobrazem.

[def. przyjęto za E. Jakus-Borkową i Cz. Kosylem]

O

Efekty pracy umysłowej człowieka: utwory literackie, obrazy,

rzeźba.

O

Niektóre materialne wytwory ręki ludzkiej, przemysłowe lub

rękodzielnicze.

Chrematonimia właściwa

Właściwa:



nazwy wyrobów kosmetycznych



nazwy środków czystości



nazwy wyrobów cukierniczych



nazwy używek



nazwy środków transportu



nazwy niektórych rodzajów broni i obiektów wojskowych



nazwy sprzętu gospodarstwa domowego



nazwy sprzętu audiowizualnego



nazwy mebli



nazwy dzwonów



nazwy własne rzadkich okazów natury

Chrematonimia niewłaściwa

Niewłaściwa:



nazwy budynków związanych z kulturą i rekreacją



nazwy lokali gastronomicznych i handlowych



nazwy zakładów przemysłowych



nazwy jednostek wojskowych



nazwy zespołów muzycznych

W wykazie onomastycznej

terminologii słowiańskiej do

chrematonimii zalicza się:



nazwy zjawisk społecznych np. świąt



instytucji społecznych



przedmiotów i produktów: jednostkowego produktu np.

dzieła sztuki, dzwonu, statku oraz przedmiotów seryjnych

np. samochodów, motorowerów, maszyn do pisania,

kosmetyków

Rodzaje chrematonimów

Onomaści rosyjscy, czescy i słowaccy wyróżniają:

o

chrononimy – nazwy epok, świąt i uroczystości

o

heortonimy – nazwy świąt kościelnych i państwowych, uroczystości, zwyczaje

o

akcjonimy – nazwy wydarzeń historycznych (wojny, festiwale, układy, umowy)

o

aktonimy – nazwy umów dyplomatycznych i porozumień

o

faleronimy – nazwy orderów, odznaczeń, tytułów

o

ergonimy (instytucjonimy) – nazwy instytucji, przedsiębiorstw, partii,

organizacji, stowarzyszeń

o

ideonimy – tytuły dzieł literackich, muzycznych, filmów, dzieł sztuki

o

pragmatonimy – nazwy własne zwierząt hodowlanych, roślin

ozdobnych, drzew owocowych

W tradycji onomastyki polskiej:

o

zoonimy – nazwy zwierząt

o

fitonimy – nazwy roślin

o

dendronimy – nazwy drzew

o

porejonimy – nazwy środków transportu (pociągów, samolotów,

samochodów)

o

unikatonimy - nazwy pojedynczych egzemplarzy jakiegoś

urządzenia, przedmiotu, środka lokomocji

o

uniwersonimy ? – nazwy firmowe, fabryczne, ogólne

o

tyronimy – nazwy serów

o

mitonimy – mitologiczne nazwy własne

o

dokumentonimy (aktonimy)

o

bionimy – imiona istot żywych, tj. ludzi, zwierząt i roślin

o

nekronimy ? – nazwy przedmiotów nieożywionych

Charakterystyka

chrematonimów

O

Polskie piśmiennictwo: H. Górnowicz, Cz. Kosyl,

P. Zwoliński (strona teoretyczna)

O

Onomaści czescy: R. Sramek (pojęcie i przedmiot

badań chrematonimii), M. Knappova (grupy

chrematonimów i ich funkcje), L. Kuba (nazwy

środków lokomocji- statków, samolotów, pociągów)

Cechy chrematonimów

1.

Specyficzne cechy przedmiotu badań.

2.

Charakterystyczne cechy językowe.

3.

Nadzwyczaj pragmatyczne funkcjonowanie nazw.

Chrematonimy stanowią klasę nazw otwartą, obejmującą częściej

przedmioty zbiorowe, rzadziej indywidualne, które w komunikacji

społecznej z czasem zanikają, bywają przekładane. Ze względu na

swoją seryjność, powtarzalność, nabierają charakteru wyrazów

pospolitych, stanowią więc klasę przejściową między apelatywami

a nazwami własnymi, ich desygnaty mogą otrzymać nazwę własną

albo funkcjonować jako wyrazy pospolite lub deskrypcje.

Funkcje chrematonimów

O

identyfikacyjna – nazwa wskazuje na obiekt (denotat, referenta) np. Kaszub

O

sygnifikacyjna – chrematonimy oznaczają i semantyczna - chrematonimy znaczą

np. Rzeczpospolita Polska – republika Polaków

O

informacyjna – niektóre chrematonimy informują o charakterze obiektu np. szkoła i jej typ: I LO

w Gdańsku

O

wskazująca – symbole literowe i cyfrowe m.in. samolotów, pociągów, jachtów oraz chrematonimy

wywodzące się od nazw własnych np. sklep Ewa

O

asocjacyjna (konotacyjna) – oddziaływają na odbiorcę poprzez różnego rodzaju asocjacje

(zaskoczenie, szok) np. nazwa cukierni – Hello!

O

aluzyjna – spokój i wypoczynek sugerują nazwy pensjonatów i domów wczasowych np. Edem

O

reklamowania – na skutek gospodarki rynkowej, oznaczanych towarów i przedmiotów np. sklep

z konfekcją – Elegant

O

lokalizująca – określa region i kierunek jazdy pociągów np. Opolanin

Inne spostrzeżenia zawarte w

pracach polskich chrematonimistów

O

imiona żeńskie- przybrzeżne statki pasażerskie np. Barbara

O

imiona męskie pełne- holowniki np. Mirosław

O

zdrobniałe imiona męskie- małe holowniki gospodarcze

O

imiona baśniowe i mitologiczne- drobnicowce

O

imiona bóstw słowiańskich- holowniki ratownicze, lodołamacze

O

wyrazy

oznaczające

groźne

zjawiska

atmosferyczne-

niszczyciele np. Błyskawica

O

nazywanie statków przymiotnikami żołnierskimi np. Dzielny

O

nazwy od narodowych tańców polskich- jachty żeglarzy

samotników np. Polonez K. Baranowskiego