Cztery toki lekcyjne

Cztery toki lekcyjne

• Stanowią one podstawę struktur

lekcyjnych,
a zarazem części ogólniejszych toków
dydaktycznych.

Tok pierwszy - asocjacyjny

• Jego podstawą jest przyswajanie

wiedzy przez uczniów w jej niejako
„gotowej” postaci;

• Rozwiązanie to pochodzi z XIX wieku;

od tego czasu niewiele się zmieniło.

Tok pierwszy

• Obejmuje on następujące momenty:



zetknięcie się ucznia z nowymi wiadomościami;

Skojarzenie ich z wiadomościami wcześniej

nabytymi;

Uporządkowanie nowych wiadomości;

Zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach.

Tok pierwszy

• Kolejność tych czynności jest

nieodwracalna,

co

zdecydowanie wpływa na ograniczenie liczby

możliwych odmian tego toku postępowania.

• Mogą się one różnić tylko w szczegółach,

dotyczących na przykład zastosowania jakichś

sposobów przedstawiania nowego materiału czy

kojarzenia go, środków dydaktycznych czy

rozwiązań organizacyjnych.

Tok drugi - poszukujący

• Polega na

samodzielnym

dochodzeniu przez uczniów do nowej
wiedzy przez rozwiązywanie
zagadnień.

• Ten nowy tok sprzyja rozwijaniu

myślenia uczniów w toku
rozwiązywaniu problemów.

Tok drugi

• Opiera się on na innym modelu czynności uczniów; obejmuje:

- Znalezienie się ucznia w sytuacji problemowej i

sformułowanie wynikających z niej pytań;

- Wywołanie na podstawie samodzielnych poszukiwań

odpowiedzi na te pytania;

- Sprawdzenie tych odpowiedzi na drodze teoretycznej lub

praktycznej;

- Uporządkowanie wiadomości i odpowiednie ich utrwalenie;

- Zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach.

Tok drugi

• Ten tok pracy stwarza znacznie

większy margines swobody, w
zależności bowiem od tego, czy
uczeń rozwiązuje zagadnienia
teoretyczne lub praktyczne, lub
weryfikuje rozwiązania sposobem
teoretycznym lub praktycznym,
zmienia się tok jego postępowania.

• Dwa powyższe toki nauczania –

uczenia się służą głównie celom
instrumentalnym; należy do nich
zdobycie wiedzy o rzeczywistości
drogą mniej lub bardziej samodzielną
oraz zrozumienie tej rzeczywistości.

Tok trzeci - operacyjny

- Służy nadrzędnemu celowi,

którym jest nauczenie uczniów
oddziaływania na rzeczywistość.

Tok trzeci

Model:
- Poznanie celu działania oraz jednej lub

więcej reguł, które mają być zastosowane
w działaniu;

- Ustalenie modelu działania;
- Pokaz działania wzorowo wykonanego;
- Pierwsze, dokładnie kontrolowane próby

uczniów;

- Ćwiczenia w sprawnym wykonywaniu

całości działania.

Tok trzeci

- W procesie tym zakres swobody jest

stosunkowo wąski. Co najważniejsze, nie można
tu odwracać dwóch głównych faz działania:
orientacyjnej, która reprezentuje teorię, jaka ma
być zastosowana w działaniu, i operacyjnej.

- Faza operacyjna przedstawia tu praktykę w jej

ścisłym znaczeniu.

- Faza ta może też obejmować działanie o

charakterze intelektualnym, a więc na przykład
opanowanie zasad ortograficznych, uczenie się
języka obcego czy rozwiązywanie zadań
matematycznych.

Trzy toki

- Wymienione tu trzy toki uczenia się

o charakterze instrumentalnym służą
głównie poznawaniu rzeczywistości, jej
rozumieniu
i tym samym – skuteczniejszemu na nią
oddziaływaniu.

- Niektórzy przedstawiciele dydaktyki sądzą,

że te trzy strategie (toki) wyczerpują całość
działalności dydaktycznej nauczycieli
i uczniów.

Nowy tok uczenia się (czwarty) -

eksponujący

- Tok ukierunkowujący ucznia i postawy młodzieży.

- Wiąże się z procesami emocjonalnymi w procesie kształcenia.

- Potrzeba jego zastosowania pojawia się wtedy, gdy

intencjonalnie

i w sposób pedagogicznie zasadny eksponuje się jakieś wartości

moralne, estetyczne, etyczne, społeczne, polityczne czy religijne

po to, by uczniowie wyrobili sobie własny stosunek do nich, a

zarazem tworzyli mozolnie swój system wartości, uświadamiali

sobie cele wartościowego życia i wytyczali kierunki własnego

postępowania.

Nowy tok uczenia się

(czwarty)

- System działalności nauczycieli i

uczniów może być w tym
przypadku ogromnie
zróżnicowany.

- Zależy on od rodzaju dzieła lub

czynów ludzkich, które mają
stanowić substrat przeżycia
emocjonalnego.

Nowy tok uczenia się

(czwarty)

o W przypadku, gdy tematem zajęć dydaktycznych ma być

opracowanie utworu literackiego, może być zastosowany

następujący model czynności uczniów:

• Zetknięcie się z dziełem i ukierunkowanie kontaktu z nim;

• Eksponowanie dzieła;

• Analiza problemowa dzieła, prowadząca do jego oceny;

• Umiejscowienie dzieła na tle dorobku twórcy lub innych

twórców;

• Aktywność własna uczniów i ewentualne wnioski praktyczne

dotyczące ich własnych postaw.

Nowy tok uczenia się

(czwarty)

o Stopień swobody w stosowaniu tej kategorii

jest stosunkowo najwyższy, co wiąże się z
wielką rozmaitością dzieł i czynów ludzkich
oraz różnymi sposobami ich eksponowania.

o W każdym jednak przypadku strategii tej

mieszczą się trzy niezbędne ogniwa,
obejmujące takie poznanie dzieła, jakie
zapewnia najgłębsze wzruszenia, a obok tego
analizę dzieła oraz ukształtowanie własnego
stosunku do wartości w nim reprezentowanych.

TYPY LEKCJI

o Istnieją

cztery główne typy lekcji

, odpowiadające

czterem strategiom (tokom).

o Brak w procesie kształcenia któregokolwiek typu

mówi o zlekceważeniu jakichś celów kształcenia, a
więc o luce w wielostronnym kształceniu dzieci,
młodzieży czy dorosłych.

o Luka ta może dotyczyć braku samodzielności

w procesie poznawania świata, działania albo
ukształtowania stosunku do celów życia ludzkiego
i do wytworzonych przez ludzkość wartości.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„podającej”

Przebieg:

- Organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do

pracy;

- - sprawdzenie pracy domowej;

- - przedstawienie i opracowanie nowych treści;

- - integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich

systematyzowanie;

- - utrwalenie nowych treści przez próby stosowania ich

w nowych sytuacjach;

- - wyjaśnienie założeń pracy domowej.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„podającej”

- Ta prosta struktura bywa często zniekształcana.
- Część dotycząca sprawdzenia pracy domowej polega na

tzw. ustnej kontroli zadanych do domu wiadomości;
rozrasta się ona w takim stopniu, że na inne części
czasu zostaje zbyt mało.

- W ten sposób tak istotne w tym typie lekcji

opracowanie nowego materiału i jego asymilację na
lekcji spycha się na pracę domową, której wielu
uczniów nie wykonuje, często ze względu na to, że
„nowego materiału” nie rozumie należycie.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„podającej”

Twórcza postawa nauczyciela polega rozumieniu, że sens przyswajania

wiedzy opiera się na takim wzbogaceniu ucznia w nową wiedzę, by mógł się

nią posługiwać w toku samodzielnego rozwiązywania problemów,

przeżywania wartości przy odpowiednim poziomie ich poznania i

oddziaływania na rzeczywistość.

Istota omawianego typu lekcji polega na wywołaniu u

uczniów odpowiedniego zrozumienia jego sensu

„osobowościowego” oraz na zapewnieniu dyspozycyjności

uczniów do działań poznawczych i praktycznych.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„problemowej”

• Badania eksperymentalne, prowadzone w

wielu krajach, wykazały na ogół wyższą
wydajność metod problemowych nad
innymi metodami.

• Zwróciły też uwagę na znaczenie tych

metod
w rozwijaniu postaw twórczych jednostki i
całej jej osobowości.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„problemowej”

Lekcja typu problemowego obejmuje co najmniej następujące części:

Przygotowanie uczniów do pracy;

Sprawdzenie pracy domowej jako nawiązanie do lekcji poprzedniej;

Stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczestników

zagadnienia głównego oraz kwestii z nim związanych;

Ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów

rozwiązania;

Sprawdzenie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej lub

teoretycznej;

Usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości;

Zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych lub teoretycznych –

na lekcji lub w zadanej pracy domowej.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„operacyjnej” (praktycznej)

• W tym typie lekcji można wyróżnić następujące części:

Przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego;

Uświadomienie sobie przez uczniów zadania lekcji;

Ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonanie tego zadania;
Wzorowy pokaz danej czynności;

Wykonywanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą

nauczyciela;

Ćwiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicane;

Zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwalaniu sprawności.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„operacyjnej” (praktycznej)

• Tok „operacyjny” w jego głębszym rozumieniu

polega na usunięciu w świadomości ucznia
bariery między teorią i praktyką, praktyką
i teorią.

• Ma on doprowadzić ucznia do tego, by

rozumiał działalność ludzi, w tym swoją
własną, by zarazem chciał i potrafił doskonalić
własne sprawności, zwłaszcza w wybranych
dziedzinach, by zarazem te sprawności służyły
nie tylko jemu, ale i innym ludziom.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„ekspozycyjnej”

- Do tej pory najmniej mówiono w dydaktyce na

temat tego toku.

- Od wielu lat zainteresowanie stroną - emocjonalną

kształcenia wyraźnie wzrasta;

- na przełomie lat 80. i 90.tych pojawiły się pierwsze

wyniki badań nad tym zagadnieniem, głównie w

nauczaniu języka ojczystego i w nauce początkowej.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„ekspozycyjnej”

Oparte na toku czwartym zajęcia dydaktyczne
obejmują zazwyczaj:

- Przygotowanie klasy do pracy;

- Poznanie i zrozumienie wiadomości

o eksponowanym dziele i jego twórcy;

- Uczestnictwo w ekspozycji dzieła niekiedy powtarzanej

w całości lub we fragmentach;

- Twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru

dzieła.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„ekspozycyjnej”

Podstawową częścią tych zajęć jest jednorazowa lub wielokrotna

ekspozycja jakichś

wartości danego dzieła. Jej przeprowadzenie z wykorzystaniem

odpowiednich

środków artystycznych i technicznych decyduje o sile i głębi

przeżycia, rozstrzyga

więc niejako sprawę powodzenia dalszych części zajęć.

W przypadku dłuższych utworów literackich ekspozycja

może zająć całą lekcję lub

trwać nawet dłużej, niekiedy, jak np. przy lekturze powieści,

może odbywać się

w czasie pozalekcyjnym. Dość często przedmiotem

ekspozycji jest nie jeden, a więcej utworów, np. wierszy

danego poety, obrazów, utworów muzycznych.

TYPY LEKCJI – tok lekcji

„ekspozycyjnej”

- W końcowych trzech częściach, gdy i

nauczyciel,
i uczniowie pozostają pod wrażeniem
świeżo przeżytych wartości, następuje ich
pogłębienie przez analizę i interpretacje
utworu oraz przez wyrażenie własnego
stosunku młodzieży do jej głównych
walorów – w toku swobodnej dyskusji.

- Ostatnia część zajęć może być pewną formą

ekspresji, zależną od przedmiotu nauczania
i rodzaju dzieła.

• Razem wzięte wszystkie cztery

podstawowe typy lekcji (zajęć)
oraz ich rozliczne odmiany
tworzą wielkie bogactwo, wobec
którego bardzo skromnie
prezentuje się stosowanie
jednego tylko typu lekcji.