Metody analizy w demografii

Metoda w nauce to kanon postępowania w celu realizacji

procesu poznawczego, czyli uzyskania wiedzy naukowej –
zakłada istnienie w danej nauce uniwersalnych procedur
badania naukowego.

Jego cechą jest systematyczność i stabilność badania

naukowego.

Podstawowym instrumentem analizy demograficznej jest

zbiór technik statystycznych.

Analiza demograficzna to sposób statystycznego opisu i

wnioskowania o zjawiskach ludnościowych na gruncie
demografii.

Typowa procedura w demografii to opis statystyczny

Procedura badania

1. Cel badania → pytania badawcze i hipotezy
2. Wybór miernika badanego zjawiska
3. Obserwację tego zjawiska i pomiar
4. Identyfikacja cech strukturalnych zjawiska
5. Porównania między różnymi zbiorowościami

Poziom zjawiska przedstawia się w ujęciu absolutnym jak i

względnym

Ujecie względne uzyskuje się za pomocą miar natężenia

zwanych współczynnikami

Definicja przedmiotu analizy demograficznej

- stan w danym punkcie czasu lub w okresie
- dynamika, czyli zmiany w czasie

Analiza przestrzenna, dynamiki i czasowo-przestrzenna

Parametry opisowe i konstrukcje teoretyczne

Parametry opisowe – wskaźniki i współczynniki

Konstrukcje teoretyczne – modele i np. tablice

wymieralności

Zasady

budowy

podstawowych

współczynników

demograficznych

Współczynnik demograficzny to miernik natężenia –

stosunek liczby interesujących nas faktów (F) do liczby
określającej wielkość badanej zbiorowości statystycznej
(L)

Współczynniki surowe i standaryzowane

Średni stan ludności z roku lub stan ludności ze środka roku

Wyznaczenie wielkości współczynnika w stosunku rocznym

na podstawie informacji z okresów będących częścią roku

Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe

Współczynniki ogólny – np. współczynnik rodności, czyli

stosunek liczby urodzeń do liczby ludności w badanym
okresie

Współczynniki cząstkowy – ze względu na płeć czy wiek

Inny przykład – współczynnik płodności, czyli liczba urodzeń

w stosunku do liczby kobiet w wieku rozrodczym (15 – 49
lat)

Cząstkowe współczynniki płodności – ze względu na wiek

(okresy pięcioletnie)

Wyznaczając współczynniki cząstkowe należy pamiętać, że

kryteria grupowania powinny być zasadne

Współczynniki wyodrębnione ze względu na stopień

„narażenia” na ryzyko doznania określonego zdarzenia:
pierwszej i drugiej kategorii

Współczynnik drugiej kategorii to stosunek zdarzeń

demograficznych do populacji zasobów demograficznych
biorących i nie biorących udziału w generowaniu tych
zdarzeń.

Przykład: liczba urodzeń w danym roku w odniesieniu do

liczby ludności ogółem lub liczby kobiet.

Współczynnik pierwszej kategorii to stosunek zdarzeń

demograficznych do populacji zasobów demograficznych
biorących udział w generowaniu tych zdarzeń.

Przykład: liczba urodzeń w danym roku podzielona przez

liczbę kobiet w wieku reprodukcyjnym w tym roku.

Współczynniki

zgonów

obliczane

są

wyłącznie

jako

współczynniki

pierwszej

kategorii.

W

mianowniku

występują tylko osoby żyjące (wszyscy są „wystawieni” na
ryzyko śmierci).

Dlaczego korzystamy ze współczynników?

• Stanowią syntetyczne mierniki podstawowych

procesów demograficznej

• Umożliwiają ocenę rzeczywistej skali zjawiska (w

odniesieniu do zasobów demograficznych)

• Umożliwiają porównania w czasie i przestrzeni

• W niektórych przypadkach ich dekompozycja

niesie informacje na temat mechanizmów zmian
wartości współczynników

Średni stan ludności – średnia arytmetyczna stanu liczebnego

ludności z początku i końca badanego okresu

Przykład:

Na 31.12.2008 r. liczba ludności w Polsce wyniosła

38.135.876 osób, a na 31.12.2009 r. 38.167.329. W
związku z tym średnia liczba ludności w 2009 r. wyniosła:

Standaryzacja współczynników demograficznych

Porównania zjawiska w czasie lub przestrzeni

Problem

–

na

poziom

ogólnych

współczynników

demograficznych wpływa struktura ludności wg wieku
oraz natężenie badanych procesów w poszczególnych
grupach wieku

Trzy sytuacje:

1. Różne struktury ludności wg wieku i różne poziomy

zjawisk w poszczególnych grupach wieku

2. Takie same struktury ludności wg wieku i różne natężenie

zjawiska w poszczególnych klasach wieku

3. Różne struktury ludności wg wieku i takie samo

natężenie zjawiska w poszczególnych grupach wieku

Rozwiązanie to standaryzacja współczynników

demograficznych

Oznaczenia

w

n

– współczynnik cząstkowy (dla okresu n lub obszaru n)

W

n

– współczynnik ogólny (dla okresu n lub obszaru n)

Dynamika ogólnego współczynnika

Standaryzacja – ustalenie struktury ludności

Standaryzacja – ustalenie poziomu natężenie zjawiska

Przykład
Dynamika płodności w latach 1931/32 (okres 0) i 1955/56

(okres n)

Inna forma standaryzacji współczynników

Współczynnik urodzeń można zapisać następująco:

lub następująco:

Siatka

demograficzna

(siatka

Lexisa)

–

służy

do

jednoczesnego wyznaczania daty urodzenia, daty zgonu i
wieku poszczególnych osób

Jest ona ważnym narzędziem analizy kohortowej (wzdłużnej)

polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w czasie w
wybranych zbiorowościach ludzi (ze względu na rok
urodzenia

lub

wiek)

oraz

analizy

przekrojowej

(poprzecznej), gdzie grupuje się ludzi według okresów, lat
kalendarzowych.

Oś X – to oś czasu; Oś Y to oś wieku

Linie poziome to linie wieku; Linie pionowe to linie

obserwacji

Linie skośne (przekątne powstałych kwadratów) to linie życia

– obrazują długość życia poszczególnych jednostek
badanej zbiorowości od momentu urodzenia do momentu
zgonu

Zbiorowości zasobów:

Zasoby I rodzaju – osoby, które dożyły wieku x ukończonych

lat – kohorty (osoby urodzone w określonym okresie np.
roku)

Zasoby II rodzaju – osoby żyjące w pewnym momencie czasu

– grupy osób według roku kalendarzowego

Zbiorowość zdarzeń:

Zdarzenia, które zaszły dla kohorty urodzonej w danym roku

kalendarzowym (np. proporcja kobiet, które urodziły
dziecko)

Zdarzenia, które zaistniały w określonym okresie, np. roku

kalendarzowym (dla wszystkich żyjących w danym roku
kalendarzowym i wystawionych na ryzyko zaistnienia
zdarzenia).

Współczynniki okresowe:
• Powszechnie stosowane
• Łatwe do obliczenia na podstawie danych z

roczników

• Informują

syntetycznie

o

zjawiskach

demograficznych w danym roku kalendarzowym
i latach wcześniejszych

• Miary hipotetyczne

Współczynniki kohortowe:
• Trudniejsze do obliczenia niż miary okresowe
• Opisują

faktyczne

zachowania

kohort

urodzonych w kolejnych latach kalendarzowych

• Trudniej uzyskać informacje o bieżących

wydarzeniach