MERKANTYLIZM W

NIEMCZECH I W ROSJI

KAMERALIZM - GENEZA

Lokalną odmianę merkantylizmu w Niemczech nazywamy

kameralizmem. Nazwa tego nurtu pochodzi od słowa
„kamera”. Kamera (z niem.) to izba (urząd) administracji,
działająca przy dworze władcy, która zarządzała jego
majątkiem i ściągała należne daniny i podatki. Rozwinięta w
XVII i XVIII wieku. W początkach XVIII w. idea kameralizmu
została ujęta w naukowe ramy i stworzono pierwsze katedry
kameralistyki na kilku uniwersytetach.

KAMERALIZM – GENEZA C.D.

Kameralizm - był to system poglądów, które wzięły swój początek

z stosunkowo zacofanej strukturze gospodarczej, społecznej i
politycznej krajów niemieckich. Dodatkowo ta struktura pogorszyła
się w wyniku wojny trzydziestoletniej (1618-1648), która
doprowadziła do spadku liczby ludności o 30-40%, upadło rolnictwo i
rzemiosło (zwłaszcza w mniejszych miastach), zmniejszała się
wymiana handlowa. Oprócz instytucji cesarstwa istniały w
Niemczech również dziesiątki mniej lub bardziej samodzielnych
księstw i państewek oraz setki przeróżnych posiadłości feudalnych,
luźno powiązanych relacjami zależności. Tak więc niemiecka myśl
ekonomiczna była inspirowana dwoma celami: odbudową życia
gospodarczego oraz troską o zapełnienie skarbca lokalnego władcy.
Kameralizm najpełniej realizowany był w Prusach (państwo pruskie
powstało w 1701r.) za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786).

KAMERALIZM - CHARAKTERYSTYKA



Jest uznawany jako ekonomiczno-społeczny kierunek typowy dla państw
zacofanych gospodarczo.



Głównym problemem w literaturze była kwestia podatków zbieranych na
potrzeby administracji państwowej oraz sposoby na podniesienie
gospodarki niemieckiej.



Wyraźne nastawienie fiskalne nurtu. Rozpatruje problemy gospodarcze z
punktu widzenia możliwości powiększenia dochodów panującego.



Nadrzędnym celem polityki gospodarczej państwa jest pełne
wykorzystanie zasobów ludzkich i produkcyjnych w celu zwiększenia
dochodu władcy.



Prowadzenie aktywnej polityki ludnościowej polegającej na stymulacji
wysokiego przyrostu naturalnego i walce z wyludnieniem.



Intensywne zaangażowanie państwa na rzecz rozbudowy infrastruktury i
armii.



Kontrola przez Państwo sektora rolnego, rzemiosła i handlu.

KAMERALIZM

–

CHARAKTERYSTYKA

C.D.

Kameralizm przyczynił się do ożywienia gospodarczego kraju

oraz rozwoju prawa gospodarczego i administracji. Duży nacisk
kładziono na tworzenie okresowych spisów ludności. Postulowano
tworzenie kolegiów handlowych (reprezentowanych przez
wszystkie stany) oraz poluzowanie przepisów cechowych w
miastach. Dążono do samowystarczalności gospodarczej państwa.
Dodatkowo kameralistyka przyczyniła się do rozwoju statystyki,
która miała duże znaczenie w celu prowadzenia spisów ludności
czy kontroli wielkości obrotów w handlu zagranicznym. W Austrii
kameralizm opierał się również na wykorzystaniu wydajnej pracy
poddanych, rola monarchy miała polegać na stworzeniu im
odpowiednich warunków do pracy. Stosowano całkowity zakaz
sprowadzania obcych towarów co miało ożywić przemysł krajowy.

KAMERALIZM - PRZEDSTAWICIELE

Johann Joachim Becher (1635-1682) – lekarz, przyrodnik, radca dworu
w Palatynacie i pisarz polityczny. Utożsamiał bogactwo kraju z zasobami
ludności i dobrym rolnictwem. W dziele „Dyskurs polityczny” głosił
potrzebę ustalenia reguł życia gospodarczego przez kolegia handlowe i
urzędy podatkowe, które miały za zadanie troszczyć się o pełne
zatrudnienie wszystkich stanów społecznych. Podzielił ludność na
produkującą i konsumującą, opowiadał się za działaniami zapewniającymi
względny dobrobyt. Według niego pogoń za zyskiem z handlu
zagranicznego może doprowadzić do nędzy oraz niepokojów społecznych.
Pod koniec życia głosił nawet hasła komunizmu konsumpcyjnego.

Philip Wilhelm von Hörnigk (1638-1712) – został
sławny dzięki książce „Austria ponad wszystko, jeśli tylko
zechce”, w której nakreślił program odbudowy potęgi
cesarstwa Habsburgów, ponoszącego klęski w wojnach z
Turcją i Francją. Program zakładał intensywny rozwój sił
wytwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem walki z
wyludnieniem sił i konieczności ożywienia produkcji w
miastach. Opowiadał się za uzyskaniem
samowystarczalności gospodarczej.

KAMERALIZM –

PRZEDSTAWICIELE C.D.

Joseph von Sonnenfels (1732-1817) profesor
z Wiednia, przedstawiciel późnego kameralizmu,
au tor prac Grundsätze der Polizey, Handlung
und Finanz (1763-1767). Twierdzi, że za cel
polityki państwowej powinno uznać się możliwie
maksymalny wzrost ludności, od tego bowiem
zależy siła militarna państwa, wszechstronny
rozwój produkcji i handlu oraz siła podatkowa
ludności, na której opiera się zasobność skarbu
państwa. Popiera reformy cesarza Austrii, Józefa,
zwalcza poddaństwo i pańszczyznę. Zaleca wpro
wadzenie regularnych spisów ludności.

KAMERALIZM - SCHYŁEK

Kameralistyka zaczęła odchodzić w cień
w drugiej połowie XVIII w. na skutek
wzrostu znaczenia mieszczaństwa i
kapitału produkcyjno-handlowego. Nurt
ten powoli zaczął się przekształcać w
prądy i szkoły niemieckiego
historycyzmu.

MERKANTYLIZM W ROSJI

Wejście Rosji do Europy dokonało się za rządów
cara Piotra I (1689-1725), który postanowił
dokonać gruntownych reform ustrojowych,
społecznych i obyczajowych. Rosja za rządów
Piotra I uzyskała dostęp do Bałtyku i zbudowano
tam nowy port morski, gdzie przeniesiono stolicę
państwa - Petersburg. Na południu wygrane wojny
z Turcją otworzyły Rosji wyjście na Morze Azowskie
i Czarne.

MERKANTYLIZM W ROSJI C.D.

Źródłem siły Rosji (od 1721 r. tytułującej się Cesarstwem
Rosyjskim) była konsekwentnie realizowana polityka
merkantylizmu. Car dbał o rozbudowę przemysłu
stoczniowego, hutnictwa żelaza, budowę kanałów
(połączono dorzecze Wołgi z Bałtykiem). Wielki ośrodek
przemysłu hutniczego rozbudowano na Uralu, w wyniku,
czego Rosja stała się eksporterem żelaza. Powstawały
manufaktury państwowe, zachęcano też do zakładania
prywat nych. Ochronę własnej produkcji zapewniały cła
protekcyjne. Porty bałtyckie (Petersburg, Ryga, Narwa,
Rewal) połączyły Rosję z Zachodem; eksportowa no
zboże, drewno, len, konopie, co dawało Rosji dodatni
bilans handlowy. Ważnym ośrodkiem rynku
wewnętrznego stała się Moskwa.

REFORMY PRZEPROWADZONE PRZEZ CARA

PIOTRA I

- administracyjna: Dumę bojarską zastąpił senatem
- terytorialna: podzielił kraj na gubernie, a gubernie na
prowincje
- gospodarcza: budował manufaktury, popierał handel
- wojskowa: powstała regularna armia lądowa i
marynarka wojenna
- nauki i oświaty: ufundował Petersburską Akademię
Nauk, powstały szkoły wojskowe, inżynieryjne, medyczne
- religijna: podporządkował sobie kościół prawosławny
- obyczajowa: Bojarom kazał zgolić brody i ubierać się w
stroje zachodnie

Reformy Piotra I sprzyjały polityce popierania handlu
zagranicznego i rozwoju manufaktur.

PRZEDSTAWICIELE

MERKANTYLIZMU

Afanasija Ordin-Naszczokin - polityk wojskowy i
dyplomata. Chciał rozwoju handlu, jako siły
napędzającej całą gospodarką i jako głównego
źródła napełniania skarbu władcy, nie rozumiał

istoty konkurencji, opowiadał się
za reglamentacją handlu przez
cara, likwidacją przywilejów
dawanych kupcom zagranicznym i
samowoli lokalnych urzędników
oraz za udoskonalaniem systemu
ceł i opłat rynkowych.

PRZEDSTAWICIELE
MERKANTYLIZMU C.D.

Juraj Kriżanić - chorwat, duchowny katolik, twierdził że
nie należy udzielać przywilejów kupcom zagranicznym

,

lecz powoływać państwowe kompanie
handlowe, władza wg niego ma
organizować cechy potrzebnych
rzemiosł, zwłaszcza związanych z
pozyskiwaniem i przetwórstwem rud
metali i szlachetnych kruszców.

Iwan Pososzkow – był zwolennikiem opodatkowania
wszystkich klas społecznych (z wyjątkiem
duchowieństwa) oraz upatrującego przyczyn zacofania
rolnictwa w nadmiernym wyzysku chłopstwa.