KRWE – wykład nr 1,2,3

Prowadzący: Zbigniew Dokurno

Instytut Ekonomii

Katedra Ekonomii Ekologicznej

[e-mail]

konsultacje: poniedz. 9 45 – 10 30

15 45 - 17 15

205 B, sekretariat 206 B

Program wykładu

1. Wprowadzenie do ekonomii
2. Rozwój ekonomii
3. Ekonomia jako dyscyplina naukowa
4. Metodologia ekonomii w zarysie
5. Kierunki rozwoju ekonomii – kryteria
6. O co chodzi w ekonomii, czyli „krótka”

historia wielkiej gonitwy za króliczkiem…

Wprowadzenie do ekonomii

• Przedmiot ekonomii ( gospodarowanie )
• Rzadkość jako przyczyna gospodarowania
• Względny charakter rzadkości ( paradoks

diamentów i wody A. Smitha )

• Wartość dodana
• Wartość w ekonomii ( użyteczność :

kardynalna, ordynalna), uwarunkowania
psychologiczne wartości, teorie wartości
ekonomicznej ( wg Smitha: TW oparta na
koszcie pracy, TW oparta dysponowaniu
pracą, TW oparta na koszcie produkcji ),

Wprowadzenie do ekonomii

• Czynniki produkcji:
 klasyczny podział: praca, ziemia,

kapitał, ( postęp techniczny )

 współczesna klasyfikacja: kapitał

ludzki, kapitał naturalny, kapitał
finansowy, kapitał intelektualny,
kapitał społeczny, kapitał sieciowy
( relacyjny )

Rozwój ekonomii

• Czynniki rozwoju ekonomii: zmiany społeczne, zmiany instytucjonalne,

zmiany techniczne, zmiany środowiskowe….

• Starożytność i średniowiecze ( ograniczona rzadkość ?, inne

motywacje ?)

• Renesans ( odkrycie Nowego Świata: nowe zasoby cz. produkcji, złota )
• Oświecenie: przełomy technologiczne ( nowe metody produkcji stali,

górnictwo, przemysł wydobywczy, podział pracy ), rozwój bankowości
( Rotschieldowie ), rozwój infrastruktury ( Francja, Anglia, Hiszpania:
wzrost infrastruktury drogowej o blisko 300 % ), racjonalizm
oświeceniowy jako sposób percepcji rzeczywistości opartej na
mechanizmie przyczynowo – skutkowym ( Kant , Kartezjusz )

• Punkt zwrotny: Bogactwo narodów A. Smitha ( 1723 – 1790 ) 1776
 Źródła bogactwa: siła produkcyjna pracy i podział pracy, rozległość

rynku, relacje między pracą produkcyjną ( dobra ) i nieprodukcyjną
( usługi ), AKUMULACJA KAPITAŁU

Rozwój ekonomii – ciąg

dalszy

Bogactwo narodu

Siła produkcyjna
pracy

Relacja między pracą
produkcyjną i
nieprodukcyjną

Akumulacja
kapitału

Podział pracy

Rozległość
rynku

Akumulacja
kapitału

Akumulacja
kapitału

Rozwój ekonomii

• Ekonomia klasyczna jako ekonomia

wolnego rynku, opartego na wolności
ekonomicznej ( maks. użyt. w
warunkach poszanowania wolności
innych – brak efektów zewnętrznych,
państwo jako nocny stróż )

• Doktryna LIBERALIZMU a ETATYZM

oraz EKONOMICZNY PRAGMATYZM

Rozwój ekonomii – istota wolnego rynku

• Założenie o racjonalności natury ludzkiej –

wolność mentalna

• Założenie o swobodnym przepływie

czynników produkcji – wolność
instytucjonalna

• Założenie maksymalizacji korzyści ,

wynikających z realizacji egoistycznych
celów – wolność interesów

Pytanie: Ile państwa i regulacji, a ile wolnego

rynku ???

Ekonomia jako dyscyplina naukowa

• Co określa status ekonomii jako nauki

? ( problem, metoda, język )

• Czym różnią się sądy naukowe od

sądów potocznych ?

• Specyfika ekonomii jako nauki

( charakter zjawisk i procesów
ekonomicznych, charakter
podmiotów uczestniczących w
procesie gospodarowania )

• Teoria i model ekonomiczny

Metodologia ekonomii

• Ekonomia pozytywna i normatywna oraz ekonomia jako

sztuka

• Paradygmaty oraz programy badawcze w ekonomii –

falsyfikowalność twierdzeń

• Indukcjonizm versus dedukcjonizm
• Kryteria postępu ( rozwoju ) ekonomii jako nauki
 Kryterium realizmu naukowego ( zdolność do

objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych )

 Kryterium utylitarności
 Kryterium siły predykcji ( M. Friedmana )
 Kryterium efektywności ( realizmu instrumentalnego )

Mongina

• Podejście absolutystyczne i relatywistyczne w ekonomii
• Ekonomia ortodoksyjna oraz heterodoksyjna

Kryteria wyodrębniania szkół/ kierunków

teoretycznych w ekonomii

1. Interpretacja kategorii/ praw ekonomicznych
• Naturalna oraz historyczna
• Deterministyczna oraz stochastyczna
• Przyczynowo – skutkowa oraz funkcjonalna
2. Państwo i rynek jako mechanizmy optymalizacji i

koordynacji w skali makro

• Istota paradygmatu rynku
• Paradygmat rynku a istota regulacji publicznej w

gospodarce rynkowej

• Paradygmat państwa ( zróżnicowanie przyczyn

potrzeby podejmowania przez państwa funkcji
koordynacyjnych i optymalizacyjnych )

O co chodzi w ekonomii, a w związku z tym i w makroekonomii,

czyli krótka historia wielkiej gonitwy za króliczkiem

1. Istota gospodarowania ( wczoraj, dziś i jutro ? )

• Przedmiot ekonomii ( gospodarowanie )
• Rzadkość jako przyczyna gospodarowania
• Względny charakter rzadkości ( paradoks diamentów i wody A. Smitha )
• Wartość dodana
• Wartość w ekonomii ( użyteczność : kardynalna, ordynalna),

uwarunkowania psychologiczne wartości, teorie wartości ekonomicznej (
wg Smitha: TW oparta na koszcie pracy, TW oparta dysponowaniu
pracą, TW oparta na koszcie produkcji ),

2. Czynniki produkcji – fundamenty każdej ekonomii

• klasyczny podział: praca, ziemia, kapitał, ( postęp techniczny )
• współczesna klasyfikacja: kapitał ludzki, kapitał naturalny, kapitał

finansowy, kapitał intelektualny, kapitał społeczny, kapitał sieciowy
( relacyjny )

Ekonomia po A. Smithie

• D. Ricardo ( 1772 – 1823 ), ( Jak zrobić dobry biznes w drodze

wymiany, czyli o przewagach bezwzględnych i komparatywnych )

Przewaga bezwzględna ( oparta na kosztach absolutnych )

Drewno ( kubiki )

Węgiel ( tony )

Polska

8

4

Hiszpania

12

1

Przewaga komparatywna ( względna – oparta na koszcie

alternatywnym )

Polska

12 ( 1/3 tony węgla )

4( 3 kubiki drewna)

Hiszpania

10 ( 1/10 tony węgla
)

1 ( 10 kubików
drewna )

Ekonomia po A. Smithie – ciąg

dalszy

• John Stuart Mill ( 1806 – 1873 ) ( Czy podaż zawsze stwarza

adekwatny dla siebie popyt, a więc o kryzysach nadprodukcji w
makroekonomii, czyli kiedy wreszcie zaczną rosnąć ceny
nieruchomości, albo o tym jak zmieniają się preferencje
konsumentów w gospodarce….? Jak dzielą się korzyści w wymianie
międzynarodowej ?)

• Karol Marks ( 1818 – 1883 ) ( Dlaczego socjalizm ciągle straszy,

czyli o tym kiedy bogaci zapominają o biednych, a inni to
wykorzystują….., a więc krótka historia o wartości dodatkowej w
ramach wartości dodanej.. ) Słów kilka o pokrewieństwie filozofii z
ekonomią , czyli o tym jak z dialektyki heglowska poczęła
materializm dialektyczny…

Synteza ( nowe stosunki produkcji )

Teza ( istniejący układ
stosunków produkcji, czyli
panujący

system

społeczny złożony z bazy (
stosunków

społecznych

( kapitału społecznego )
oraz

stosunków

własności ) i nadbudowy
( różnych form kultury
petryfikujących istniejący
układ SS )

Antyteza ( istniejące,
dynamiczne w swej
naturze siły wytwórcze:
technologia,

kapitał

ludzki,

kapitał

fizyczny )

Ekonomia po A. Smithie – neoklasyczna myśl

ekonomiczna

1. Tercet: William Stanley Jevons - Anglik ( 1835 – 1882 ), Carl

Menger – Austriak o polsko – czeskich korzeniach ( 1840 – 1921 ) i
Leon Walras – Szwajcar o francuskich korzeniach ( 1834 – 1910 ),
twórca teorii równowagi ogólnej, czyli fundamentów
makroekonomii ), czyli o tym jak matematyka na dobre zagościła
w ekonomii ( I i II prawo Hermanna Heinricha Gossena ( 1810 –
1858 ) ( Jevonsa ), rachunek różniczkowy….)

2. Wychowankowie C. Mengera, czyli Friedrich von Wieser ( 1851 –

1926 ), wykształcił L. von Missesa oraz J. Schumpetera ,czyli o
tym jak można imputować wartość ( teoria imputacji ), a więc o
tym czy pierwsze jest jajko, czy kura w ekonomii ??? oraz Eugen
von Bohm – Bawerk ( 1851 – 1914, szwagier Wiesera )
protoplasta dyskontowania i teorii procentu.

Ekonomia po A. Smithie – Alfred Marshall ( ojciec ekonomii

neoklasycznej )

• A. Marshall ( 1842 -1942 ), ekonomista z Cambridge, nauczyciel A.

C. Pigou, Johna Nevilla Keynesa, J.M. Keynesa, Fr. Edgewortha,
twórca pierwszej neoklasycznej syntezy ( ekonomia klasyczna +
nurt marginalistyczny ), WTP, WTA, ceteris paribus, elastyczności
popytu, protoplasta teorii efektów zewnętrznych

Niekonwecjonalna pogoń za króliczkiem, czyli

ekonomia heterodoksyjna

1. Zacznij od Bacha…., czyli niemiecka szkoła historyczna ( starsza:

Wilhelm Roscher 1817 – 1894 ), Karl Knies ( 1821 – 1898 ), Brunon
Hildebrandt ( 1812 – 1878, 1839 – 1850 prof. UWrocł. ), młodsza:
Gustav von Schmoller ( 1838 – 1917 ), Ludwig Joseph von Brentano
( 1844 – 1931, 1872 – 1882 prof. Uwrocł. ), Adolph Wagner ( 1835 –
1917 ) czy Werner Sombart, socjalizm ex katedra )

 odrzucono klasyczną ideę porządku naturalnego ( opartego na

wolności jednostki, liberaliźmie, absolutystycznych ogólnych
prawach gospodarowania ), nawiązano do heglowskiego idealizmu



liberalizm, koncepcja teoretyczna i postawa światopoglądowa oparta
na indywidualistycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa,
głosząca, że wolność [łac. liberalis ‘dotyczący wolności’] i
nieskrępowana przymusem politycznym działalność jednostek mają
wartość nadrzędną i są najpewniejszym źródłem postępu we
wszystkich sferach życia zbiorowego

 Każda gospodarka to historyczny organizm, przechodzący przez

własne etapy rozwoju ( MSH ), uwarunkowanego społecznie, ma
własne prawa rozwoju, wynikające z: prawa, moralności, religii,
położenia geograficznego, czynników psychologicznych, wydarzeń
politycznych etc. )

 Indukcja jako główna metoda badawcza
 Krytyka koncepcji homo economicus ( natura ludzka została

uszlachetniona przez prawo i zwyczaj, sfera wewnętrzna –
duch ludzki, sfera zewnętrzna – zasoby naturalne, jako
wyznaczniki gospodarowania )

 W każdym narodzie proces zmian natury ludzkiej przebiegał

odmiennie, stąd różne porządki życia gospodarczego, oparte
na własnych prawach i zasadach

 Celem gospodarowania jest zarówno tworzenie wartości

dodanej,

ale

również

wzrost

kultury

i

moralności

społeczeństwa

 Państwo ma łagodzić nierówności majątkowe i zapewniać

spokój społeczny

 Protekcjonizm jako rodzaj polityki państwa proponowany przez

SH ( zwłaszcza MSH )

Nurt instytucjonalny w ekonomii

• Klasyczny instytucjonalizm ( ekonomia kolektywna,

ekonomia wolicjonalna, ekonomia społeczna, ekonomia
holistyczna):

Główne twierdzenie EI: Instytucje polityczne, prawne i

społeczne kształtują społeczeństwo i gospodarkę oraz
potrzeby ludzi

EI była odpowiedzią na ENKL, która traktując zachowania

ludzkie w wymiarze psychologicznym przyjmowała
instytucje jako dane. EI skupiała się na badaniu instytucji:
praw własności, systemu tworzenia i podziału wartości
dodanej, podziału pracy. Zdaniem przedstawicieli EI skoro
instytucje podlegają zmianom, to nie można mówić o
uniwersalnych prawach ekonomicznych

Nurt instytucjonalny w ekonomii – ciąg dalszy

Dwie fazy rozwoju:
veblenizm 1899 - 1933 ( Thorstein Bunde Veblen 1857 – 1929

Norweg ):każde społeczeństwo ma własny system przekonań i wartości,
narzucony przez wpływowe jednostki; gospodarowanie jest procesem
społecznym, określonym przez instytucje ( „zespół nawyków myślowych i
utartych zachowań” ), gra interesów grup społecznych oraz zwyczaje
tworzą konkretne instytucje : własność, kredyt, bank, rodzina, spadek etc.
), celem EI jest badanie instytucji, ich genezy, rozwoju, wpływu na
gospodarkę etc.

 postveblenizm, okres New Deal, lata 30 –te XXw., F.Roosevelt, państwo

dobrobytu ( John Commons 1862 – 1945 Amerykanin): kapitalizm
rozumny ( zamiast bankierskiego opartego na sile monopolu ) oparty na
współpracy różnych klas społecznych i grup interesu ( dzisiaj nazywamy
to kapitałem społecznym ) oraz postulujący nadzór instytucji publicznych
nad transakcjami przetargowymi i kierowniczymi ( dot. zarządzania dział.
gospodarczą ), pozostali przedstawiciele: John Bates Clark ( 1847 –
1938 ), Wesley Mitchell ( 1874 – 1948 )

Nurt instytucjonalny w ekonomii – ciąg dalszy

• Neoinstytucjonalizm ( Clarence Ayres ( 1891 - 1972, J. Keneth Galbraith

( 1908 – 2006 ) , Gunar Myrdal 1898 – 1987 Szwed): centralne miejsce
zajmuje koncepcja systemu instytucjonalnej równowagi ( SIR ), który jest
wypadkową instytucji reprezentujących interesy grup społecznych, rozwój
gospodarczy i społeczny następuje w wyniku ewolucji SIR, której głównym
czynnikiem sprawczym jest KULTURA, u Ayresa i Galbraitha w wymiarze
materialnym ( technologie ) oraz niematerialnym ( instytucje ). Jedno z
podst. pytań ENI brzmi: Jak zmieniają się ludzie ( instytucje, SIR ) pod
wpływem zmian technologicznych. Teoria kumulatywnego uwarunkowania
G.Myrdala, główna teza: Społeczeństwo i gospodarka ulegają zmianom
pod wpływem pewnych fundamentalnych czynników rozwoju:

PKB i PKN,
Warunki produkcji
Zróżnicowanie standardów życia
Postawy ludzkie
Charakter instytucji
Sposoby realizacji polityki społeczno - gospodarczej

Nowa ekonomia instytucjonalna

( instytucjonalne koncepcje ENKL )

Teoria praw własności - lata ’70 te XXw. ( Harold Demsetz

( 1930- , Armen Alchian 1914 - ), główna teza: dobrze
( precyzyjnie ) określone prawa własności pozwalają
skutecznie eliminować efekty zewnętrzne ( teoremat Coase’a )

Nowa ekonomia polityczna NEP, teoria wyboru

publicznego ( James Buchanan 1919 -) : analiza
ekonomiczna instytucji: państwa, polityki, demokracji, wojska,
administracji,

etc.

Polityka jako szczególny rodzaj wymiany kontrolowany przez
urzędników najwyższego szczebla, Jak w takich warunkach
nacisku podejmowane są decyzje polityczne o charakterze
makroekonomicznym. Badania regulacji państwowych oraz
rynkowych. Wybory parlamentarne jako umowa społeczna
( kontrakt konstytucyjny ), gwarantująca spokój społeczny.

Nowa ekonomia instytucjonalna

( instytucjonalne koncepcje ENKL )

Efektywność adaptacyjna SIR ( koncepcja

Duglassa C. Northa 1920 - ) jako warunek trwałego
wzrostu gospodarczego. EA to elastyczność SIR
rozumiana jako zdolność do form współpracy i
postaw kreatywności sprzyjających wzrostowi
dobrobytu, wskutek spadku kosztów transakcyjnych
i

wzrostu

sprawności

koordynacji.

Postulat

tworzenia mechanizmów sprzyjających rozwojowi
EA.

Teoria kosztów transakcyjnych ( Ronald Coase

1910 - , Olivier Williamson 1932 - )

Teoria efektów zewnętrznych ( R. Coase

Dziękuję za uwagę

• Na dzisiaj to chyba wystarczy ??? 