TEMAT 2. MODELE
KOMUNIKOWANIA

Prof. zw dr hab. Bronisław Siemieniecki

ZAGADNIENIA

1.

Pojęcie komunikacji

2.

Rozumienie komunikacji

3.

Rodzaje medium

4.

Modele komunikowania



Literatura podstawowa



Bronisław Siemieniecki, Informacja a
komunikacja w mediach, Kognitywistyka i media
w edukacji, 2006, nr 1-2, s. 9-20

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA



Siemieniecki B. (1991), Środki dydaktyczne w procesie myślenia
twórczego, Monografie, t. 134, Wyd. WSP Kraków.



Siemieniecki B. (1996), Komputerowa diagnostyka i terapia
pedagogiczna – zarys problemu, w: red. B. Siemieniecki, Komputer
w diagnostyce i terapii pedagogicznej, Multimedialna Biblioteka
Pedagogiczna, Wyd. A. Marszałek, Toruń.



Siemieniecki B. (2001), Wprowadzenie w problematykę
wykorzystania komputerów w rewalidację, red. B. Siemieniecki, w:
Komputer w rewalidacji, Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna,
Wyd. A. Marszałek, Toruń.



Siemieniecki B. (2003), Determinizm medialny a kompetencje
medialne, w: red. W. Strykowski, W. Skrzydlewski, Kompetencje
medialne społeczeństwa wiedzy, Wyd. eMPI2, Poznań 2004.



Siemieniecki B. (2003), Technologia informacyjna w polskiej
szkole. Stan i zadania, Multimedialna Biblioteka Pedagogiczna,
Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń.

POJĘCIE KOMUNIKACJA

Łacińskie communicare: być w

relacji z – związku,
uczestniczyć w, zrzeszać się

Język angielski:

Communication:
komunikowanie

ROZUMIENIE KOMUNIKACJI

- Komunikowanie jako transmisja – komunikowanie przekaz informacji,

idei, emocji, umiejętności itp., to akt lub proces transmisji

- Komunikowanie jako rozumienie – komunikowanie jest procesem,

dzięki któremu rozumiemy innych i stajemy się zrozumiali

- Komunikowanie jako oddziaływanie – komunikowanie jako sposób

oddziaływania na siebie

- Komunikowanie jako łączenie (tworzenie wspólnoty) – komunikowanie

jest procesem łączącym nieciągłe części naszego żyjącego otoczenia

- Komunikowanie jako interakcja – komunikowanie jest społeczną

interakcją za pomocą symboli

- Komunikowanie jako wymiana – komunikowanie jest wymianą

znaczeń między ludźmi jest możliwa w stopniu, w jakim jednostki mają
wspólne postrzeganie, pragnienia i postawy

- Komunikowanie jako składnik procesu społecznego – Akt

komunikatywny jest środkiem, przez który są wyrażane normy grupowe,
sprawowana kontrola społeczna, przydzielane role, osiągnięta
koordynacja wysiłków, są ujawniane oczekiwania i przenoszony proces
społeczny

RODZAJE MEDIUM



Może być:



Język naturalny jak środek porozumiewania się



Znaki językowe lub wszelkie systemy znaków (słowo
mówione, gest, mimika, obraz)



Kody (alfabet, sygnalizacja, język programisty)



Nośnik sygnałów (wibracje powietrza, fale świetlne,
papier, taśma filmowa, płyty CD)



Instrumenty pozwalające na powielanie, transmisję lub
odbiór przekazu (prasa drukarska, radiostacja, odbiornik
radiowy czy telewizyjny)



Instytucje, które tworzą przekazy (prasa, radio, telewizja)

MODELE

Rodzaje modeli komunikowania

(McQuail):

- transmisji
- rytuału
- przyciągania uwagi
- recepcji

MODELE



Model Sokratejski

Kanał

Nadawc
a

Odbior
ca

MODEL ANALIZY AKTU KOMUNIKOWANIA (PERSWAZJI)

- Podstawą tradycji socjopsychologicznej i socjokulturowej jest model

behawioralny opierający się na układzie bodziec – reakcja (stymulator –
reakcja).

- Akcent położony został na informację przekazywaną przez nadawcę.
- Opracowany przez zespół badaczy z Uniwersytetu w Yale (Harold Lasswell,

Kurt Lewin, Paul Lazarsfeld i Carl Hovland)



Korzyści:



możliwość analiz przepływu informacji,



przy analizach modeli komunikowania w mediach ze względu na
możliwość badania zmian opinii odbiorców informacji ujawniających
się w skalach postaw przed i po otrzymaniu komunikatu.

Kto
mówi

Co
prezentuje

Komu
prezentuje

Z jakim
skutkiem

MODEL ANALIZY AKTU KOMUNIKOWANIA (PERSWAZJI)

Model miał duży wpływ na rozwój wielu koncepcji widzianych z perspektywy

socjopsychologicznej.

Miał istotne znaczenie dla wielu badań nad wpływem mediów na człowieka,

np. badania Byrona Reevesa i Cliforda Nassa wykazały szereg prawidłowości
np. to, że ludzie podchodzą do mediów, jak do innego człowieka (Reeves,
Nass 2000).

Przyjęli oni schemat komunikacyjny w postaci równania:



 
MEDIA = RZECZYWISTOŚĆ



 

Równanie to określa reakcje człowieka na medialne komunikaty w sposób

jakby byli to ludzie.

Reeves, Nass:
- wszyscy ludzie automatycznie i nieświadomie wykazują naturalne reakcje

społeczne na media.

- łatwiej jest wtargnąć w podświadomość człowieka za pomocą komputera

aniżeli telewizji ze względu na lepsze dostosowanie oprogramowania do
cech indywidualnych poszczególnych ludzi.

- przytoczone badania stanowiły punkt wyjścia dla tworzenia wielu koncepcji

sztucznej inteligencji.

MODEL GEORGE’A GERBNERA

- Model tkwi w tradycji zarówno socjopsychologicznnej i

socjokulturowej.

- Gerbner zauważył zależność, dotyczącą związku pomiędzy

wpływem telewizji na człowieka a postawą społeczną.

- Dramaturgia treści telewizyjnych kształtuje u odbiorców

obraz rzeczywistości.

- Model percepcji Gerbnera zrywa z sokratejskim widzeniem

procesu komunikacji rozwiniętym przez Lasswella.

- Model odchodzi od linearnego widzenia przepływu

informacji w procesie komunikowania.

- Materiał empiryczny dotyczący modelu Gerbnera ma duże

znaczenie dla współczesnych badań edukacji
kognitywistycznej (pozwala zrozumieć mechanizmy).

MODEL GEORGE’A GERBNERA



Założenia modelu:



Informacja docierająca do człowieka zostaje przez jego receptory
zarejestrowana.



Wywołuje to reakcje stosownie do zaistniałej sytuacji, w której
występuje percepcja zdarzenia.



Ocena zaistniałej sytuacji jest w tym przypadku pojęciem
względnym ze względu na indywidualne cechy każdego człowieka.



Środkiem przekazującym komunikat może być głos, mimika
twarzy, czy gest, które pozwalają udostępnić informację
pozostałym uczestnikom procesu komunikowania.



Każdy prezentowany materiał ma określoną formę, kontekst i
treść. W sposób istotny wpływają one na efekt komunikowania.



Występuje tu złożony mechanizm wzajemnych relacji, którego
wynikiem jest przekaz i pozyskanie informacji.

MODEL GEORGE’A GERBNERA

Model:
- Ktoś
- Spostrzega zdarzenie
- i reaguje
- w sytuacji
- za pomocą pewnych środków
- aby udostępnić materiał
- w pewnej formie
- i w pewnym kontekście
- przekazuje treść
- powodując pewne następstwa

PODSTAWA KULTUROWA MODELU GERBNERA

W badaniach prowadzonych w perspektywie socjokulturowej

istotną rolę odgrywa problem kultury.

W procesie komunikowania się ludzi dochodzi do tworzenia i

odtwarzania kultury – informacja jest istotnym nośnikiem
kultury.

W trakcie rozmowy człowiek współtworzy własny świat społeczny

zbudowany na językowych nawykach grupy a struktura języka
danej grupy określa kształt ludzkich myśli i działań.

Nurt socjokulturowy - koncepcja symbolicznego interakcjonizmu

George’a Herberta Mead’a. Opiera się na trzech zasadach
odnoszących się do znaczenia, języka oraz myśli:

1. Ludzie podejmują działania wobec innych ludzi lub rzeczy,

opierając się na znaczeniach, które im przypisują.

2. Znaczenie pojawia się, jako produkt społecznej interakcji

między ludźmi. Znaczenie nie jest wpisane w przedmiot, nie
istnieje wcześniej w stanie naturalnym. Znaczenie jest
negocjowane poprzez użycie języka.

3. Na interpretację symboli wywierają wpływ indywidualne

procesy myślowe (Herbert Blumer)

PODSTAWA KULTUROWA MODELU GERBNERA



Skutki przyjęcia zasad:



Myślenie twórcze występuje u uczącego się, gdy obszar
pojęciowy ukazany zostaje w pewnej skali znaczeń.
Ukazując przedmiot z wielu różnych punktów widzenia lub
wiele przedmiotów mających wspólne cechy, stwarza się
możliwość ukazania hierarchicznego i równocześnie
spiralnego układu znaczeniowego wiadomości.



Zbyt duża jak i zbyt mała moc znaczeniowa cech
przedmiotu (zdarzenia) nie sprzyja myśleniu
wychodzącemu poza dostarczone informacje. Przekaz
poglądowy wymaga skoncentrowania działań na konstrukcji
i kształtowaniu znaczenia (fundament propagandy).

PODSTAWA KULTUROWA MODELU GERBNERA



Koncepcja Clifforda Geertza i Michaela Pacanowsky’ego
dotycząca podejścia kulturowego do organizacji
społeczności.



Założenia:



- Kultura jest siecią wzajemnych znaczeń.



- Nazewnictwo przyjęte przez daną społeczność tworzy
strukturę komunikacyjną charakteryzującą się określoną
specyfiką, która staje się cechą charakterystyczną dla
danej kultury.



Twórcy podejścia kulturowego do organizacji społeczności
zwrócili uwagę na proces tworzenia znaczeń.



Geertz uważał, że nie ma możliwości zmiany kultury ale
poczynione przez badaczy obserwacje dopuszczają
modyfikacje danej kultury.

MODEL CLAUDA EDWOODA SHANNONA

Model ujmuje proces komunikacji w sposób

liniowy,

Dokonuje redukcji zmiennych

interakcyjnych do dwóch trzech

Zakłada, że informacja przebiega według

linii prostej

Powstało wiele różnych nurtów badawczych

rozwijających teorię Shannona, jak
również przeciwstawnych tej koncepcji.

MODEL CLAUDA EDWOODA SHANNONA

Źródło zakłóceń

Przepustowość kanału = informacja +

zakłócenia

Źródło
informa
cji

Nadajn
ik

Odbiorn
ik

Miejsce
przeznacze
nia

MODEL SHANNONA

Komunikacja interakcyjna (wg

Shannona)

N/O

Pragmatyka –
konceptualizacja
Semantyka – wiedza
Syntaktyka – transformacja
Transfer – fizyczna
aktywność

N/O

MODEL CLAUDA EDWOODA SHANNONA

Krytycy modelu Shannona:

Ray Birdwhistell, Edward T. Hall, Paul Watzlawick (szkoła Alto Palo– Instytut Badań

nad Umysłem

Inicjatorzy powstania szkoły - Gregory Bateson i Don D. Jackson (skupiała: psychologów, antropologów, terapeutów,

psychiatrów, biologów

Przyjęli:

- koncentryczny model komunikowania oparty na idei „negocjacji” między nadawcą i

odbiorcą

- badania powinny obejmować całościową sytuację interakcji, w której występują poziomy

złożoności, wielości kontekstów i okrężnych systemów

- nacisk na odbiorcę a nie na nadawcę w procesie komunikowania
- istotą komunikacji jest reakcyjny i interaktywny proces, przy czym same relacje są mniej

istotne niż relacje pomiędzy elementami

- koncentrację na kontekście i skutkach, a w mniejszym stopniu na treści i formie.
- wszystkie ludzkie zachowania mają wartość komunikacyjną, co oznacza, że wszelkie

związki stanowią system komunikacyjny. Każda informacja jest elementem
komunikowania

- psychiatryczne zakłócenia są zakłóceniami komunikacyjnymi występującymi u człowieka

- komputerowa diagnostyka i terapia pedagogiczna, założenia: bez szczegółowych badań
nad biologicznymi i kulturowymi deficytami uczniów w obszarze odbierania,
przetwarzania i prezentowania informacji niemożliwe jest poprawne stworzenie
skutecznych działań edukacyjnych .

MODEL PAUL WATZLAWICK



Badania interakcji polifonicznej komunikacji międzyludzkiej
prowadzone przez Watzlawicka, Beavina i Jacksona



Wskazali trzy płaszczyzny: syntaktyczną, semantyczną i
pragmatyczną.



Płaszczyzna syntaktyczna obejmuje przekazywanie sygnału i w tej
płaszczyźnie, najczęściej podejmowane są badania nad
informacją



Płaszczyzna semantyczna dotyczy przede wszystkim znaczenia.
W tej płaszczyźnie prowadzone są nie tylko badania w
językoznawstwie, ale także w pedagogice medialnej. Niestety zbyt
mało jest tu badań empirycznych, a nawet teoretycznych. Na
gruncie polskim najszersze badania prowadzone były w obszarze
wykorzystania środków dydaktycznych w procesie myślenia
twórczego (por. Siemieniecki 1991). Aspekt semantyczny badań
łączy się tu już z pragmatyzmem. W tym kierunku rozwija badania
m.in. jeden z przedstawicieli tej Szkoły, Paul Watzlawick.

MODEL PAUL WATZLAWICK

Swoją teorię komunikacji oparł na następujących

aksjomatach:

1. Nie istnieje możliwość nie komunikowania się człowieka. Każda informacja wywiera

wpływ na ludzi. Brak informacji od danej osoby jest także informacją dla innych.

2. Komunikacja obejmuje aspekt treściowy i relacje. Poza samą informacją jest jeszcze

sposób jej zaprezentowania. Decyduje on o odbiorze informacji. Przy informacji
pisemnej postawienie przy słowie znaku zapytania lub wykrzyknika wywoła u odbiorcy
różne reakcje. Z kolei w konwersacji słownej czynnikiem różnicującym jest kontekst
(nacisk na dane słowo, sposób jego wypowiedzenia, ruch ciała, mimika twarzy i inne).

3. Akcentowanie sekwencji komunikatów przez uczestników komunikacji zależy od

charakteru związku. Związek jest częścią każdej komunikacji ludzkiej. Człowiek nie jest
w stanie pisać, mówić bez przynajmniej ukrytego związku między komunikującymi się
osobami. Charakter związku dotyczy jakości, typu czy rodzaju kontaktu pomiędzy
komunikującymi się osobami.

4. W komunikacji występują interakcje symetryczne lub komplementarne. Interakcja

symetryczna wynika z równowagi władzy a interakcja komplementarna zasadza się na
różnicach w podziale władzy. Aby poznać sekwencję składającą się z co najmniej dwóch
komunikatów nadawcy i odbiorcy.

5. Należy odróżniać relację cyfrową od relacji analogowej. W przypadku relacji cyfrowej

każdemu pojęciu przypisywany jest znak lub system znaków pozwalających na
precyzyjne określenie tego co myślimy.

MODEL PAUL WATZLAWICK

Paul Watzlawick, Janet Beavin i Don

Jackson wyróżnili:

- Aspekt treści

Aspekt treści w komunikacji to informacja, „fakty” to dane

zawarte w przekazie. Koncentrowali się na tworzeniu i
badaniu idei, systematyzowaniu informacji oraz tworzeniu
argumentów perswazyjnych.



Aspekt związku w komunikacji

Na styl i formę przekazu zwrócili uwagę tylko w celu

zapewnienia komunikatom żywości, gładkości i odpowiedniej
liczby ozdobników. Dowodzili, że istnieje jeszcze inny aspekt
komunikacji, przeoczany przez badaczy, aspekt związku,
dotyczący wzajemnych stosunków komunikujących się ludzi.

Komunikacja = treść +

relacja

Co zostało powiedziane? Jak zostało

powiedziane?

SZKOŁA ALTO PALTO

W ramach Szkoły Alto Palto wykrystalizowały się dwa nurty teoretyczne:
- teoria psychoterapeutyczna – orientacja określane kinezjetyką autorstwa Raya Birdwhistella
- teoria antropologiczna – orientacja określana proksemiką Edwarda T. Halla
Teoria kinezjetyczna:
- zajmuje się badaniami nad komunikowaniem niewerbalnym (językiem ciała)
- podejmuje problemy informacji przekazywanej gestykulacją i innymi ruchami ciała
- zwraca uwagę na ruch ciała, który określa zaszyfrowanym językiem- nowy typ informacji

wyrażający człowieka, jego myśli, przekonania, uczucia

- synchronizacja występująca pomiędzy językiem ciała a językiem mówionym jako cechę

ogólnoludzką - przełom w badaniach kognitywistycznych – synchronizacja w drugim dniu
życia niemowlaka a nawet w godzinę po urodzeniu

- informacja niewerbalna jako ważne sygnały komunikowania, pozwalają zrozumieć szereg

zachowań człowieka. Pozwala lepiej poznać związki znaczeniowe tych zachowań z
kontekstem sytuacyjnym. To dzięki niemu możemy poprawnie odczytać intencje drugiego
człowieka. Każdy człowiek ma pewien zakres kontroli nad zachowaniami niewerbalnymi, co
pozwala mu wykorzystywać tę możliwość do manipulacji.

Teoria proksemiki:



uwidacznia rolę przestrzeni w procesach komunikacji między porozumiewającymi się ludźmi



odległość pomiędzy uczestnikami procesu komunikacji uwarunkowana jest kontekstem
kulturowym. Interpersonalny dystans przestrzenny uwarunkowany kulturowo, nie jest
przypadkowy (wynikający z kultury). Wywiera on wpływ na sam przebieg i jakość
komunikacji.

PŁASZCZYZNY KOMUNIKACJI

- informacji,
- wiadomości, czyli informacji o

określonej treści,

- grupy wiadomości stanowiących

element systemu komunikacji.

- systemu komunikacji (Siemieniecki

2003, s. 70).