WŁASNOŚCI

FIZYCZNE

MINERAŁÓW

III GIG Kraków 2010

Dudek Marek

Liszka Sławomir

Cechy fizyczne

minerałów

• barwa

• rysa

• połysk

• pokrój

• łupliwość

• przełam

• twardość

• gęstość

• magnetyzm

• przeźroczystość

Barwa minerałów

jest wynikiem selektywnej absorpcji światła

Achromatyczne

- doskonale przepuszczają światło

a przynajmniej nie pochłaniają go w widzialnej
części widma. Są bezbarwne

Idiochromatyczne

– pochłaniają ściśle określoną

część widma światła białego i mają
charakterystyczną barwę własną

Allochromatyczne

– zabarwienie związane jest z

obecnością barwiących domieszek substancji
obcych lub z przemieszczeniem ich sieci
krystalicznej

Pseudochromatyczne

– są zabarwione tylko

pozornie. Barwę tych minerałów wywołują 
charakterystyczne efekty optyczne związane z
załamaniem, odbiciem, dyfrakcją  (ugięciem),
dyspersją (rozszczepianiem) i interferencją światła
na powierzchni lub wewnątrz ich kryształów.

Rysa

Barwa proszku minerału powstałego przy

zarysowaniu minerału

Badania rysy dokonuje się pocierając minerały o

nieszkliwioną płytkę porcelanową , na której

pozostaje roztarty proszek.

Minerały idiochromatyczne dają rysę barwną ,

achromatyczne - biała lub szarą,

allochromatyczne i pseudochromatyczne

natomiast rysę białą. Minerały twarde i bardzo

twarde nie dają rysy.

Połysk

Zależy od współczynnika załamania i odbicia
światła oraz zdolności do absorbcji.

Metaliczny

– minerały o współczynniku załamania

światła >3 i silnej absorpcji światła (galena, piryt,
złoto rodzime i inne)

Półmetaliczny

- minerały o współczynniku

załamania światła 2,6 – 3 (magnetyt)

Diamentowy

- minerały o współczynniku

załamania światła 1,9 – 2,6 (diament, sfaleryt)

Szklisty

- minerały o współczynniku załamania

światła 1,3 - 1,9 i słabej absorpcji światła
(kwarc, gips)
Gdy ściany kryształu są nierówne to światło ulega
częściowemu odbiciu lub pochłonięciu.
Wyróżniamy wtedy połysk:

perłowy, tłusty,

woskowy, jedwabisty.

Twardość

Jest to opór jaki stawia minerał sile mechanicznej starającej
się naruszyć jego powierzchnię (zarysować, zeszlifować).
Zależy ona od rodzaju wiązań chemicznych występujących w
minerale i od jego struktury.
Skala porównawcza wg. Mohsa - tworzy ją 10 minerałów
wzorcowych o wzrastającej twardości :

1 - talk
2 - gips
3 – kalcyt
4 – fluoryt
5 – apatyt
6 – ortoklaz
7 – kwarc
8 – topaz
9 – korund
10 – diament

Minerały o twarości 1-2 można zarysować paznokciem
Minerały o twarości 3-6 można zarysować ostrzem stalowym
Minerały o twarości 7-10 uderzone krzeszą iskrę

Łupliwość i przełam

Łupliwość

- to podatność minerałów na pękanie lub podział

wzdłuż określonych płaszczyzn krystalograficznych (pod
wpływem działających na nie sił: uderzenia, nacisku,
rozciągania) lub na zmiany objętości powstałe w skutek
różnic temperatur.
Zależnie od od stopnia gładkości płaszczyzn łupliwości
wyróżniamy łupliwość :
-

doskonałą

– miki, gips

-

dokładną

– halit, galena, kalcyt

-

wyraźną

– pirokseny, amfibole

-

niewyraźną

– kasyteryt

-

bardzo niewyraźną

– kwarc

Minerały nie wykazujące łupliwości pękają w czasie
uderzenia wzdłuż nierównych powierzchni, tzw. przełamu.

Przełam

to w mineralogii zdolność minerału do dzielenia się

wzdłuż powierzchni nierównych. Wyróżniamy następujące
rodzaje przełamu:

- muszlowy
- nierówny
- haczykowaty
- zadziorowaty
- włóknisty, itp.

Gęstość rzeczywista i pozorna

1

) gęstość rzeczywista –

minerału to stosunek jego

masy do objętości (bez porów). Mierzy się najczęściej za
pomocą piknometrów
Największą gęstość mają metale rodzime >10*10

3

kg/m

3

Minerały skałotwórcze charakteryzują się gęstością od 2,0
do 4,0*10

3

kg/m

3

2)

gęstość pozorna

to stosunek masy minerału

wysuszonego w temperaturze 110

0

C do jego objętości wraz z

porami. Mierzy się najczęściej za pomocą metody
hydrostatycznej.

Gęstość rzeczywista niektórych minerałów i skał:

Minerał lub skała

Gęstość *10

3

kg/m

3

Węgiel kamienny

1,3 – 1,9

Ortoklaz

2,56

Kwarc

2,65

Sfaleryt

4,06

Galena

7,50

Platyna rodzima

14 – 19

Złoto rodzime

15,5 – 19,3

Magnetyzm

Własności magnetyczne minerałów zależą od
własności magnetycznych atomów i jonów
wchodzących w ich budowę. Zależnie od
zachowania się minerałów w polu magnetycznym
dzieli się je na:

1

) paramagnetyczne

– umieszczone w polu

magnetycznym magnesują się zgodnie z

kierunkiem tego pola.

Główne cechy: przenikalność magnetyczna

większa od 1, dodatnia podatność magnetyczna,

są przyciągane przez magnesy (np. syderyt, piryt)

Ferromagnetyki- odznaczają się wyjątkowo silnym

magnetyzmem, łatwo się magnesują, po

podgrzaniu tracą częściowo swoje zdolności

magnetyczne lecz po oziębieniu ponownie

odzyskują swoje zdolności

Magnetyzm

cd

2)

diamagnetyczne

– magnesują się przeciwnie do

kierunku pola magnetycznego, tj. równolegle do

ramion podkowy magnesu.

Główne cechy: są odpychane przez magnesy (np.

kalcyt, halit, fluoryt), odznaczają się

przenikalnością magnetyczną mniejszą od 1 i

ujemną podatnością magnetyczną.