Bezpośrednie przyczyny

wzrostu gospodarczego

Michał

Grochulski

Krzysztof Siuta

1

Wzrost gospodarczy

Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces powiększania
podstawowych wielkości makroekonomicznych w gospodarce, a w
szczególności proces powiększania produkcji w skali całej gospodarki.

Obok tego pojęcia wyodrębnia się często w literaturze definicję
rozwoju gospodarczego, która to jest pojęciem szerszym. O ile
bowiem wzrost gospodarczy traktowany jest jako proces ilościowych
zmian wielkości makroekonomicznych, to w zakresie znaczeniowym
pojęcia rozwoju gospodarczego uwzględnia się nie tylko zmiany
ilościowe, ale również jakościowe zmiany w gospodarce. Dotyczą one
systemu społeczno-gospodarczego, organizacji społeczeństwa oraz
innych aspektów struktur gospodarczych.

2

Mierniki wzrostu

gospodarczego

Najpowszechniej stosowanymi miernikami wzrostu gospodarczego są:
stopa wzrostu produkcji (tempo wzrostu) oraz indeks wzrostu
produkcji.

Stopę wzrostu produkcji między dwoma okresami można
zdefiniować jako stosunek przyrostu produkcji między tymi okresami
do poziomu produkcji w okresie wyjściowym:

gdzie:
g – stopa wzrostu produkcji
ΔY – przyrost produkcji w czasie

Indeks wzrostu produkcji to stosunek poziomu produkcji w okresie
końcowym do poziomu produkcji w okresie wyjściowym:

gdzie:
i – indeks wzrostu produkcji
Y

k

– produkcja w k-tym okresie

0

0

1

0

Y

Y

Y

Y

ΔY

g







0

1

Y

Y

i 

3

Zdolności wytwórcze

gospodarki

W krótkim okresie analizy produkcji w gospodarce prowadzone są przy
założeniu, że określony jest poziom produkcji potencjalnej wynikający
ze zdolności wytwórczych gospodarki. W długookresowej analizie
uznaje się, że zdolności wytwórcze mogą być zwiększane dlatego dużą
uwagę przykłada się do czynników określających powiększanie
zdolności wytwórczych gospodarki.

Produkcja w czasie

Produkcja potencjalna
Produkcja faktyczna

P

ro

d

u

k

c

ja

4

Produkcja faktyczna a

potencjalna

Analiza wykresów produkcji potencjalnej i faktycznej pozwala
sformułować kilka fundamentalnych wniosków:

• Produkcja faktyczna nie może być wyższa od produkcji

potencjalnej.

• Bez ekspansji produkcji potencjalnej wzrost produkcji faktycznej

dość szybko by się zakończył.

• Do zapewnienia wzrostu produkcji faktycznej przez dłuższy okres

niezbędny jest wzrost produkcji potencjalnej.

Ponieważ wzrost produkcji potencjalnej jest ściśle związany z

powiększaniem

zdolności wytwórczych gospodarki, można powiedzieć, że wzrost

zdolności

wytwórczych decyduje o wzroście produkcji w długim okresie.

5

Funkcja produkcji – ujęcie

neoklasyczne

Funkcja produkcji pokazuje zależność wielkości wytwarzanej produkcji
w gospodarce (dochodu narodowego) od nakładów czynników
produkcji:

gdzie:
K – zasób kapitału
L – liczba pracujących
A – poziom techniki produkcji

W modelu tym zakłada się stałe efekty skali.

)

,

,

(

A

L

K

F

Y 

6

Postęp techniczny

Postęp techniczny oznacza, iż przy tych samych nakładach czynników

produkcji

wytwarza się wyższą produkcję lub ta sama wielkość produkcji

wytwarzana jest

przy mniejszych nakładach czynników produkcji. Stopień

zaoszczędzenia

czynników produkcji może być różny w odniesieniu do poszczególnych
czynników. Producenci wraz z upływem czasu odkrywają wciąż nowe
produkty, materiały oraz techniki wytwarzania bądź też uczą się lepiej

i

efektywniej stosować dotychczasowe metody produkcji.

Gdy w rezultacie postępu technicznego rośnie stosunek między

nakładami

kapitału a nakładami pracy, to taki postęp określany jest mianem
pracooszczędnego. W przeciwnym wypadku, kiedy stosunek kapitału

do pracy

obniża się mówimy o kapitałooszczędnym postępie technicznym. W

sytuacji

gdy w efekcie postępu technicznego stosunek nakładów obu

czynników

produkcji pozostaje niezmieniony mamy do czynienia z neutralnym

postępem

Technicznym.

Graficznym odzwierciedleniem występowania postępu technicznego na

wykresie

produkcji w czasie jest systematyczne przesuwanie się wykresu w górę

pomimo

braku zmian w nakładach kapitału (K) oraz pracy (L).

7

Efekty skali

Zagadnienie efektów skali produkcji dotyczy jednoczesnego wzrostu
nakładów wszystkich czynników produkcji o pewną wartość i wpływu
tej zmiany na poziom dochodu narodowego. Powiększenie nakładów
czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji ale
skala wzrostu produkcji może być różna. Wyróżnia się trzy przypadki:

• Stałe efekty skali – poziom produkcji powiększa się w takim samym

stopniu co nakłady czynników produkcji.

• Rosnące efekty skali – poziom produkcji powiększa się szybciej niż

nakłady czynników produkcji.

• Malejące efekty skali – produkcja rośnie wolniej niż nakłady

czynników produkcji.

8

Równanie Solowa

Najważniejszym równaniem w modelu Solowa jest:

gdzie:
g – stopa postępu technicznego
n – stopa wzrostu zatrudnienia
δ – stopa deprecjacji kapitału
k – kapitał na jedn. efektywnej pracy
s – stopa oszczędzania

Przyrost kapitału rzeczowego na jednostkę efektywnej pracy w

czasie jest równy

różnicy pomiędzy inwestycjami w kapitał rzeczowy na jednostkę efektywnej

pracy a

ubytkiem kapitału rzeczowego na jednostkę efektywnej pracy

spowodowanym

deprecjacją kapitału, wzrostem zatrudnienia i wdrażaniem postępu

technicznego.

Niezależnie od stanu początkowego model wykazuje tendencję do równowagi.

)

(

)

(

))

(

(

)

(

t

k

g

n

t

k

f

s

t

k

















9

Wzrost gospodarczy w

teorii neoklasycznej

W modelu Solowa postęp techniczny jest egzogeniczny – jest dany z
góry a jego źródła nie są wyjaśniane przez model. Stan gospodarki
determinowany jest przez kilka egzogenicznych parametrów: stopę
oszczędności, stopę wzrostu ludzkości, stopę deprecjacji kapitału oraz
stopę zmian technologicznych. Wszystkie one są niezmienne. Zasoby
produkcji, kapitału, konsumpcji i pracy rosną w tym samym,
naturalnym tempie.

Tymczasowy wzrost produkcji (prowadzący do wzrostu gospodarczego)
determinowany jest przez podwyższenie nakładów kapitału
(inwestycje), które to są wynikiem oszczędności oraz przez wzrost
zatrudnienia. Wyższe oszczędności przyczyniają się do wzrostu
gospodarczego tylko w krótkim czasie, dopóki gospodarka nie osiągnie
nowego stanu równowagi. Jedynie zmiany technologiczne prowadzą do
trwałego zwiększenia wzrostu na jedną osobę.

10

Ścieżka zrównoważonego

wzrostu – neoklasyczny

model

Produkcja w czasie

Ścieżka zrównoważonego wzrostu

P

ro

d

u

k

c

ja

11

Model Mankiwa-Romera-

Weila

Rozwinięciem modelu Solowa był model MRW z 1992 roku. Nie
zmieniał on podejścia do źródeł postępu technicznego a jedynie
rozdzielał kapitał na dwie części: kapitał rzeczowy (K) oraz kapitał
ludzki (H).

12

Najważniejsze wnioski

teorii neoklasycznej

 Wzrost gospodarczy tworzony jest przez przyrost kapitału w stosunku

do pracy.

 Zrównoważony wzrost to taki, kiedy „zdestabilizowana” gospodarka

powraca do równowagi.

 Kraje biedniejsze z niższą wartością kapitału na osobę będą rozwijały

się szybciej, ponieważ każda inwestycja będzie dawała wyższe zyski
niż w krajach bogatszych.

 Z powodu zmniejszających się korzyści skali możliwe jest osiągnięcie

takiego punktu, w którym żaden przyrost kapitału nie będzie
powodował wzrostu gospodarczego – jest to stan wzrostu
równomiernego. Występuje on gdy:

• następuje równomierny, jednakowy przyrost produktu, kapitału i

siły roboczej,

• stosunek kapitału do wielkości produkcji jest równy stosunkowi

stopy oszczędności do stopy przyrostu siły roboczej.

13

Hipoteza konwergencji

Zgodnie z hipotezą konwergencji kraje biedne rozwijają się szybciej,
natomiast kraje bogate wolniej od przeciętnego wzrostu. Inaczej
mówiąc jest to hipoteza stopniowego zacierania się różnic w poziomie
rozwoju krajów.

Tłumaczone jest to tym, że przy niskim poziomie technicznego
uzbrojenia pracy (czyli wielkości kapitału na jednego pracującego)
dostarczenie wyposażenia kapitałowego nowo zatrudnionym
pracownikom nie wymaga dużych nakładów inwestycyjnych. W
związku z tym znaczna część inwestycji może być przeznaczona na
zwiększenie technicznego uzbrojenia pracy. Niska wartość kapitału na
1 zatrudnionego sugeruje także wysoki krańcowy produkt kapitału
(MPK) i związaną z nim wysoką realna stopę procentową (r). Stanowi to
zachętę dla zagranicznych inwestorów, którzy będą lokować swój
kapitał licząc na wyższe zyski.

14

Konwergencja czy

dywergencja?

Liczne badania w tym analiza wzrostu poszczególnych stanów w USA w
latach 80-tych XX wieku potwierdziły występowania zjawiska
konwergencji. Obszary mniej rozwinięte gospodarczo stopniowo
doganiały rejony zamożniejsze wykazując wyższe tempa wzrostu
produkcji.

Model z jednej strony potwierdzał więc ujemną zależność pomiędzy
poziomem i tempem wzrostu jednak wśród badań znalazła się grupa
krajów gdzie zależność taka nie występowała a wręcz zachodziło
zjawisko odwrotne czyli dywergencja. Dotyczyło to krajów
najbiedniejszych bądź też znacząco odmiennych nie tylko pod
względem zasobów kapitału rzeczowego ale edukacji, infrastruktury
czy polityki państwa. Konwergencję tych krajów z krajami o wysokich
poziomach dochodu na 1 mieszkańca nazwano konwergencją
warunkową: kraje te będą wykazywać konwergencję pod warunkiem
upodobnienia się cech charakterystycznych wpływających na wzrost.

15

Akumulacja kapitału

Historyczny, gospodarczy, społeczny i kulturowy proces, który stał się
podstawą ukształtowania się kapitalistycznego systemu produkcji. Istotą
akumulacji pierwotnej kapitału jest stałe zwiększanie możliwości
wytwórczych.

Utrzymanie stałego poziomu technicznego uzbrojenia pracy wymaga tym
większych nakładów inwestycyjnych na 1 zatrudnionego, im wyższe jest
tempo wzrostu liczby ludności (n), określające w długim okresie przyrost
zatrudnienia oraz, im wyższe ma być techniczne uzbrojenie pracy (k).
Wraz ze wzrostem ilości kapitału na 1 pracującego rośnie wydajność
pracy (czyli produkcja na 1 zatrudnionego).

16

Teoria endogenicznego

wzrostu

Jednym z najważniejszych autorów teorii endogenicznego wzrostu jest
Paul Romer. W porównaniu z neoklasycznym modelem wzrostu, teoria ta
skupia się na tłumaczeniu postępu technicznego, a nie na uznawaniu go
jako wielkość dana z góry. Przedstawiciele teorii endogenicznej usiłują
sformułować dokładnie sprecyzowaną teorie określającą kształtowanie się
czynnika technologii (A).

Przedstawiciele tej teorii uznali, że pomysły lub wynalazki reprezentujące
technologie są wytwarzane tak samo jak każde inne dobro – za pomocą
nakładów pracy i kapitału. W gospodarce istnieją „fabryki wynalazków”, w
których pracownicy tworzą nowe wynalazki. W związku z tym przyrost
technologii jest uzależniony od: nakładu pracy zastosowanego w
wytwarzaniu technologii, nakładów kapitału zaangażowanego w rozwój
technologii i istniejącej technologii.

gdzie:
Δ A – przyrost technologii
K

a

– nakłady kapitału zaangażowanego w technologie

L

a

– nakłady pracy zaangażowanej w technologie

A – obecny poziom technologii

A)

L

F(Κ

ΔA

a

α

,

,



17

Podwyższenie tempa

długookresowego wzrostu

Stopa wzrostu technologii zależy miedzy innymi od liczby pracowników
w dziale produkcji technologii. Zwiększenie udziału pracowników
zajmujących się pracą badawczą zwiększy stopę postępu technicznego
a to się przełoży na wzrost produkcji. Wzrost inwestycji w badania
naukowe spowoduje trwałe zwiększenie stopy wzrostu.

18

Teoria endogenicznego

wzrostu – ścieżka wzrostu

równowagi

Produkcja w czasie

Ścieżka zrównoważonego wzrostu

P

ro

d

u

k

c

ja

19

Model Romera w stosunku

do modelu Solowa

Zainteresowanie modelem Paula Romera było duże głównie z kilku
powodów:

• Koncepcje wzrostu endogenicznego były nowatorskie.

• Faktu, że ktoś zakwestionował autorytet Solowa.

• Romer był w stanie wyjaśnić to czego nie wyjaśniał model Solowa –

„spadające z nieba technologie”.

• Lepiej wyjaśniał zjawiska konwergencji.

• Optymistycznie oceniał dalszy rozwój świata. Tempo wzrostu

gospodarczego mogło rosnąć tak długo jak długo odkrywano nową
wiedzę.

20

Modele endogeniczne

W opozycji do modeli neoklasycznych model wzrostu endogenicznego
implikował większe role państwa oraz jego polityki gospodarczej. Rząd
poprzez swój wpływ na podatki, zapewnienie porządku w kraju,
utrzymanie infrastruktury, ochronę własności intelektualnej, regulację
rynków finansowych i handlu zagranicznego oraz przez wspieranie
działalności B+R mógł stymulować długofalowy rozwój.

Modele te zwracały uwagę na kapitał ludzki: umiejętności i wiedzę,
dzięki której pracownicy stawali się bardziej produktywni. Uważano, że
podwojenie liczby pracowników sektora badawczego spowoduje
podwojenie stopy wzrostu gospodarczego. Kapitał ludzki wspierano
poprzez szkolenia i edukację. Obok akumulacji kapitału ważną role
zaczęła odgrywać akumulacja wiedzy.

W przypadku braku kapitału ludzkiego, podobnie jak w przypadku
kapitału rzeczowego, należy go sprowadzić z zagranicy. Dlatego też
doceniono rolę inwestycji zagranicznych i zaczęły one odgrywać coraz
większą rolę.

21

Teoria endogenicznego

wzrostu – najważniejsze

wnioski

• Teoria endogenicznego wzrostu zmierza do stworzenia jasno

sprecyzowanej teorii technologii. Funkcja produkcji dla technologii
jest jednym z prostych sposobów opisania zależności technologii od
pracy i kapitału.

• Jeżeli technologia nie wykazuje malejących przychodów w

wytwarzaniu przyrostu technologii to poświęcenie dodatkowych
zasobów na jej poprawę podwyższy stopę wzrostu produkcji w
długim okresie.

• Zgodnie z tą teorią ważną funkcję pełni państwo i prowadzona

przez nie polityka gospodarcza. Stopa wzrostu może być
podwyższona na stałe co było przeciwstawne z teoriami
neoklasycznymi, które zakładały jedynie tymczasową możliwość
podniesienia się tempa wzrostu gospodarczego.

22

Różnice względem

neoklasyków

• Postęp techniczny wynika z różnych

czynników wewnętrznych (jest
tworzony i wynika z prac badawczo-
rozwojowych).

• Zakładano możliwość podnoszenia

jakości siły roboczej.

• Przedstawiciele teorii

endogenicznego wzrostu byli
bardziej zorientowani na kwestie
międzynarodowe.

• Występują „efekty skali”.

23

Najważniejsze problemy

• Brak teorii pomiaru samej wiedzy.

• Brak korelacji między wzrostem

gospodarczym a nakładami na
B+R.

• Wątpliwości związane ze

sformułowaniem przez Solowa
paradoksu produktywności, który
można odnieść bardziej ogólnie do
nauki i technologii.

24

Dziękujemy za uwagę 

25