Edukacja

regionalna –

teoria i praktyka



Niektórzy autorzy koncepcję edukacji

regionalnej wywodzą z twórczości Jana
Amosa Komeńskiego, inni poszukują w
starożytnej Grecji.



Rozważania na temat odwoływania się

do kultury własnej grupy w wychowaniu
przedstawiał Florian Znaniecki, czy też
w pozaeuropejskich kulturach M. Mead.



Edukacja regionalna jest jednak nowym

elementem w literaturze
pedagogicznej.

Edukacja regionalna



„to koncepcja podkreślająca dydaktyczne
znaczenie lokalnego dziedzictwa
kulturowego jako niezbędnego elementu
tożsamości jednostkowej i społecznej;
stanowi ważny składnik procesu integracji
europejskiej, sprzyja zakorzenieniu w tzw.
małej ojczyźnie” (Milerski, Śliwerski,
Leksykon, s. 56).



Posługuje się takimi pojęciami jak:
tożsamość kulturowa, tożsamość narodowa,
ojczyzna – mała i duża, region, regionalizm,
dziedzictwo kulturowe.

Koncepcje edukacji regionalnej



1. Edukacja regionalna jako orientacja edukacji ogólnej

Dzierżymir Jankowski ujmuje koncepcję edukacji regionalnej jako
istotny składni edukacji ogólnej. Jego zdaniem edukacja
regionalna stwarza szansę zahamowania postępującej alienacji
jednostki w życiu społecznym i kulturalnym, będącej następstwem
oderwania procesu kształtowania osobowości od bezpośredniego
uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym. Upatruje on
zdolność do prawidłowego kształtowania stosunków społecznych i
kulturalnych jednostki z szerszymi grupami jedynie w
odnajdywaniu podmiotowości w małych grupach społecznych.
Uznaje on edukację regionalną za splot różnorodnych zabiegów
osobotwórczych oraz grupotwórczych. W obrębie edukacji
regionalnej oprócz świadomych i celowych oddziaływań mieszczą
się również wszelkie inne oddziaływania, zarówno zorganizowane,
jak i spontaniczne, których funkcją jest urzeczywistnienie celów
edukacji regionalnej. Chodzi tutaj między innymi o obyczaje i
zwyczaje swoiste dla kultury regionalnej.

Koncepcje edukacji

regionalnej



2. Edukacja regionalna jako powrót do

źródeł

K. Kossak-Główczewski stwierdził, że
edukacja regionalna jest powrotem do
domu, do źródeł życia każdego człowieka,
do źródeł jego etyki.

Koncepcje edukacji

regionalnej



3. Edukacja edukacji regionalnej jako nabywanie
kompetencji

J. Nikitorowicz stwierdził, że znakiem najnowszych czasów jest
tendencja regionalizmu. Zasadniczy jej cel to przeciwstawienie się
„źle pojętej globalizacji, uniformizmowi i dezintegracji życia
społecznego”, wyrażając wszak stanowisko, iż przeciwstawianie
tych dwóch tendencji jest szkodliwe dla procesów integracji i
demokratyzacji życia. Za wyjściowe uznaje J. Nikitorowicz
uwzględnienie separatyzmu i etnocentryzmu jako procesów
niezbędnych do uświadomienia, kształtowania i zdążania do
zachowania tożsamości kulturowej, jednocześnie niekoniecznie
prowadzących do nacjonalizmu. Autor określa edukację regionalną
jako nabywanie kompetencji w zakresie kultury i języka własnej
grupy w kontekście grupy większościowej. Generalnym celem
edukacji regionalnej jest w tym ujęciu „kształtowanie szacunku do
dziedzictwa kulturowego, systemu wartości, języka, tradycji,
obyczajów (Nikitorowicz, 1995, s. 338).



4. Edukacja regionalna jako system strukturalny

S. Gawlik stwierdził, że „w edukacji regionalnej chodzi nie o
zdarzenia abstrakcyjne, lecz o te symbolizujące region, a więc
całkiem bliskie, nabierające w myśli ucznia wymiaru
konkretnego, racjonalnego” (Gawlik, 1996, s. 92).Ujmuje
edukację regionalną jako trójskładnikowy „uporządkowany
logicznie całościowy system utworzony przez struktury:
dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą” (s.94) W strukturze
dydaktycznej wiedza o najbliższym środowisku ma przyczynić
się do kształtowania postaw twórczych, których kierunek
wyznaczony jest przez ideę wzbogacania własnej osobowości
i kreowanie otaczającego świata. Zdaniem autora edukacja
regionalna integruje wiedzę przyrodniczą, historyczną,
artystyczną i społeczną „oraz inną”, umożliwiając tym samym
syntezę wiedzy o samym człowieku i otaczającym go świecie.

Koncepcje edukacji

regionalnej



5. Edukacja regionalna – kręgi wiedzy

Marek S. Szczepański (1999) podaje sześć kręgów wiedzy
kształtujących tożsamość lokalną i regionalną:
a) mikro-i mezoekologia, czyli wiedza o lokalnym (regionalnym)
środowisku przyrodniczym i możliwościach ekorozwoju;
b) mikro-i mezogeografia, czyli wiedza o lokalnej (regionalnej)
topografii;
c) historia regionalna, czyli wiedza o lokalnych (regionalnych)
wydarzeniach i lokalnych (regionalnych) bohaterach, lokalnych
(regionalnych) strukturach i rozwiązaniach politycznych;
d) socjologiczna wiedza o społeczności lokalnej (regionalnej), w tym
wiedza o krainach kulturowych, wielokulturowości, o jego
koniecznych przeobrażeniach cywilizacyjnych regionu;
e) wiedza o gwarze i jej odmianach, o regionalnej i lokalnej
literaturze;
f) wiedza o lokalnej kulturze (urbanistyka, architektura), lokalnej
twórczości artystycznej i rzemieślniczej.

Koncepcje edukacji

regionalnej



6. Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie

Edukacja regionalna jest rozumiana w tej koncepcji jako umożliwienie
młodym ludziom poznawania własnego dziedzictwa kulturowego, tradycji
regionalnej, uwewnętrzniania wartości i treści regionalnych, tym samym więc
kształtowanie i utrwalanie postaw regionalnych.

Cel edukacji regionalnej – ukształtowanie w uczniach poczucia własnej
tożsamości regionalnej jako postawy zaangażowania się w funkcjonowanie
własnego środowiska i autentycznego otwarcia się na inne społeczności i
kultury. (Kłodnicki1998)

Cele szczegółowe:



a) wyposażenia ucznia w zasób podstawowej wiedzy o własnym regionie, jest
ona bowiem podstawą akceptacji rodzimego dziedzictwa kulturowego.
Dotyczy to wszystkich elementów konstytuujących pojęcie regionu:
geograficznego, społecznego i kulturowego.



b) Wydobycie w całym procesie edukacji wielorakich wartości tkwiących we
własnym regionie. Wszystkie elementy kształtujące pojęcie regionu: kultura,
społeczność, terytorium, są nośnikami wartości.



c) Przygotowanie ucznia do identyfikacji z tymi wartościami.



d) Kształtowanie tzw. tożsamości pluralistycznej. Jej istota polega na tym, że
młody człowiek poznając siebie i własne zakorzenienie w bliskiej sobie
społeczności, kulturze i terytorium, uczy się trafniej odczytywać i
interpretować zachowanie innych, uczy się również szanować ich odmienność.

Koncepcje edukacji regionalnej



7. Edukacja regionalna jako zadanie szkoły

Edukacja regionalna to podejmowanie celowych działań
przez szkołę na rzecz kształtowania u dzieci i młodzieży
przywiązania i umiłowania określonego regionu. Edukacja
ta ma na celu świadome kształtowanie więzi
emocjonalnych z tzw. małą ojczyzną, tj. tym obszarem,
gdzie człowiek się urodził, czy tez spędził część życia lub
całe życie.(Kowolik 1999).

Edukacja regionalna powinna wyróżniać się następującymi
aspektami:



a) dydaktycznym- łączącym się z motywem poznawczym
– np. dziecko poznaje gwarę rodziców, dziadków,
otoczenia



b) wychowawczym – kto pozna własną miejscowość,
przyswoi sobie jej historię, dzieje własnej rodziny, zechce
pracować i tworzyć dla malej ojczyzny.

Koncepcje edukacji regionalnej



8. Edukacja regionalna – poznawanie , umacnianie,
uświadamianie

Jolanta Suchodolska (2000) przytacza zamienne określenia
edukacji regionalnej, rozumianej jako „edukacja
środowiskowa bądź jako wiedza o ojczyźnie lokalnej
(prywatnej).

Cele:



a) konieczność wyposażenia uczniów w wiedzę o miejscu
zamieszkania



b) ukształtowanie w nich poczucia własnej tożsamości
regionalnej jako podstawy zaangażowania się w
funkcjonowanie najbliższego środowiska i autentycznej
otwartości na inne kultury



c) konieczność uświadomienia roli społecznej, jaka im jako
mieszkańcom regionu przypada.

Koncepcje edukacji regionalnej

Regionalizm



„to swoista ideologia wyrażająca stosunek do
określonego, ważnego czy nawet czasem
umiłowanego przez każdego z nas i każdej
grupy, której jesteśmy członkami, terytorium. I
jako taka ideologia – regionalizm jest własnością
człowieka, ma stricte człowieczy wymiar. Tak
rozumiany regionalizm to nie tylko proces
przekazywania wiedzy o terytorium, to proces
doświadczania tego terytorium, niezależnie, czy
nazwiemy je domem, regionem, ojczyzną małą,
czy naszym światem.”(Petrykowski, s. 6)

Region

Jan Turowski (1998) wymienia pięć możliwych sposobów
rozumienia pojęcia region:



1. geograficzno-przyrodniczy – kraj o wspólnych cechach
środowiska naturalnego;



2. fizjograficzno-krajobrazowy – to środowisko przyrodnicze
postrzegane i odbierane jako niepowtarzalne wartości
krajobrazowe otaczające ludzi;



3. przestrzenno-funkcjonalny – (ekonomiczny) – region ten
związany jest z policentrycznym rozwojem społeczno-
gospodarczym;



4. administracyjny



5. społeczno-kulturowy – ukształtowane w wyniku
wzajemnych specyficznych zależności i związków
międzyludzkich obyczaje, zwyczaje, sposoby gospodarowania,
odrębności językowe, folklor, sztukę, specyficzność życia
religijnego, a nawet kryteria wartościowania.

Region



„ to obszar dający się określić przez grupę

cech odróżniającą go od innych. Ważne
jest odniesienie do poczucia
bezpieczeństwa i stabilizacji”(Petrykowski,
s. 82).

Dziedzictwo

kulturowe



Termin ten bywa stosowany zamiennie z
tradycją i jest określany jako treści i dobra
kulturowe przekazywane w czasie i przestrzeni,
podlegające społecznemu wartościowaniu,
zazwyczaj uważane za ważne i doniosłe zarówno
dla teraźniejszości danej zbiorowości, jak i dla
jej przyszłości: są to głównie takie elementy, jak
normy społeczne, wzorce działania, obyczaje,
wierzenia, sposoby myślenia, wytwory
materialne; za tradycję uznaje się też czasami
sam proces transmisji treści kulturowych.

Tożsamość regionalna



D. Szymańska określa tożsamość terytorialną
jako emocjonalne poczucie identyfikacji
człowieka z określonym terytorium, jego
krajobrazem, ludnością, wytworami jej kultury
materialnej i duchowej i jej symbolami. Istota
tożsamości jest z jednej strony poczuciem
więzi z własną grupą, a z drugiej dystansem
w stosunku do innych grup. Dystans nie musi
oznaczać poczucia wyobcowania z szerszej
społecznej całości i wtedy grupa zachowuje
swoją odrębność, ma zarazem świadomość
przynależności do większej zbiorowości.

Kultura



F. Jacob dowodził, że kultura to prawie wszystko co
charakteryzuje ludzkość. Kultura to materialny i
duchowy dorobek ludności, narodu, epoki historycznej.



Według A. Kłoskowskiej kultura obejmuje całą
rzeczywistość tworzoną przez człowieka. „Kultura
polega na swoistym porządku ludzkiego życia, na jego
sposobie określonym bezpośrednio nie na drodze
genetycznej, ale ukształtowanym w drodze
historycznych doświadczeń ludzkich grup. Jest to więc
ład ludzkich działań zbiorowych, różny jednak w
różnych społecznościach o odmiennym historycznym
doświadczeniu” (Kłoskowska 1991, s.21)



W ten porządek kultury F. Znaniecki włączył religię,
język, literaturę, sztukę, obyczaje, zwyczaje, prawo,
organizację społeczną, techniczną produkcję, wymianę
ekonomiczną, a także filozofię i naukę.



Kultura istnieje nie tylko przez człowieka,

ale i dla człowieka. Człowiek jest z jednej
strony twórcą kultury, a z drugiej strony to
kultura tworzy człowieka. Kultura jest
zjawiskiem społecznym i istnieje tylko
dzięki życiu zbiorowości. Uczymy się
kultury w sposób intencjonalny i celowy,
albo w sposób nieświadomy.

Kultura



A. Kłoskowska wskazuje na wieloaspektowy
charakter kultury. „Kultura stanowi
wieloaspektową całość, w której drogą analizy
wyróżnić można zinternalizowaną, tkwiącą w
świadomości ludzi warstwę norm, wzorów i
wartości; warstwę działań będących
zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery;
warstwę wytworów takich czynności lub
innych obiektów stających się przedmiotem
kulturowych działań” (Kłoskowska 1991, s.
23-24).

Kultura



E. Nowicka wyróżniła kilka istotnych cech

kultury, które pozwalają spojrzeć na nią w
sposób wieloaspektowy. Oto one:

1)

Kultura ma wymiar czasowy

2)

Kultura ma wymiar przestrzenny

3)

Kultura jest systemem

4)

Kultura odznacza się powtarzalnością i
można ja ujmować w prawa

5)

Kultura jest aparatem adaptacyjnym
człowieka, który wyznacza sposób
adaptacji określonych grup ludzkich do
konkretnego środowiska naturalnego.

Kultura