•Pojęcie ideału i celów

wychowania;

•Źródła i uwarunkowania

celów wychowania;

•Rozwój jednostki jako cel

wychowania.

Moralne aspekty

wychowania

• Wychowanie moralne

jest jedną z

najważniejszych dziedzin praktyki
edukacyjnej. Od jego rezultatów
bowiem zależy w znacznej mierze styl
funkcjonowania jednostki w środowisku
społecznym.

• Wg M.Ossowskiej

moralność jest to

pewien zbiór norm postępowania
obowiązujący w danej grupie.

C.d

• H. Muszyński traktuje wychowanie moralne

jako proces kształtowania i rozwwijania w
jednostce cech ułatwiających jej
współżycie z innymi osobami,
postępowanie mające na celu dobro
innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne
doskonalenie siebie oraz pracę na rzecz
społeczeństwa.

• Celem wychowania moralnego jest zatem

ukształtowanie pozytywnych postaw
społeczno-moralnych jednostki.

• Rozumie się go jako pełny opis

zintegrowanych cech człowieka,
wartościowych z punktu widzenia bądź
to interesów społeczeństwa, bądź też
pewnych jego odłamów czy grup.
Przyjęcie określonego ideału implikuje
wybór metod i środków działania.
Problematyka analizy ideału
wychowawczego ma dwa aspekty:
treściowy i formalny. Na podstawie
analizy formalnej można opisać ideał i
jego strukturę , zaś na podstawie
analizy merytorycznej –treść
konkretnych ideałów.

Ideał

wychowania

• Analiza formalna ideału

wychowawczego wchodzi w zakres
teleologii wychowawczej , zaś analiza
merytoryczna w skład aksjologii
wychowania. Teleologia wychowania
określa zasady stanowienia i
współzależności ideału i celów
wychowania. Aksjologia wychowania
określa wartość dyspozycji
rozwijanych w procesie wychowania
oraz wskazuje, jaki zestaw wartości
powinni zinternalizować
wychowankowie.

• Ideały wychowania opierają się na

różnych celach, wartościach i ideach.
Aby uchwycić te różnice odwołamy
się do 3 współczesnych
(nowożytnych) ideałów wychowania.
Stanowią je kolejno :

1. Ideał wychowania szkoły tradycyjnej
2. Ideał wychowania szkoły i

pedagogiki pragmatycznej

3. Ideał wychowania pedagogiki

amerykańskiego esencjalizmu.

Na ideał wychowania szkoły tradycyjnej składa się 5

idei:

-

Idea doskonałości

-chodzi w niej o hart i siłę

woli taką, by była ona większa niż siła

skłonności i zachcianek. Siła woli jest podstawą

do panowania idei w naszej osobowości

-Idea życzliwości

– oznacza ona zdolność

uzgadniania naszej woli z wolą innych ludzi.

Występuje w działaniach uwzględniających nie

tylko nasze potrzeby, ale także pragnienia

innych ludzi znajdujących się w kręgu

następstw naszych zachowań.

Ideał wychowania

Szkoły tradycyjnej J.F

Herbarta

C.d

Idea podporządkowania prawu-

żąda ona,

aby nasze działania nie były sprzeczne z

prawem. Przestrzeganie przepisów jest

podstawą ładu społecznego, eliminuje

konflikty w społeczeństwie i zapobiega

powstawaniu kolizji między jednostkami.

-Idea słuszności

–idea ta oznacza, że w

przypadku naruszenia przez jednostkę zasady

życzliwości czy poszanowania prawa jest ona

w stanie przywrócić zachwianą równowagę

między jednostką i środowiskiem oraz

zrekompensować wyrządzoną krzywdę.

-opierał się na filozofii amerykańskiego

pragmatyzmu Peirce’a, James’a i Deweya.

-człowiek jest tu homo faber czyli istotą

działającą

-działanie jest tu ideą wiodącą i jemu

podporządkowany jest zarówno rozum jak i
uczucia i wola

-człowiek i świat w którym żyje jest zmienny a

zmienność ta ma charakter spontaniczny i
subiektywny

Ideał wychowania szkoły

i pedagogiki pragmatycznej.

C.d

-poglądy, teorie i prawa powstają jako
wytwór subiektywnie pojmowanej
działalności człowieka. Skoro tak to ich
twórcą jest człowiek
-„Celem życia człowieka jest dążenie do
sukcesu oraz zapewnienie optymalnych
warunków jego realizacji. Takie warunki
zapewnić ma ochrona wolności i
demokracja typu amerykańskiego”
- ideałem wychowania szkoły
pragmatycznej jest człowiek sukcesu.

C.d

Osiągnięcie sukcesu zapewnia mu pięć
podstawowych właściwości, a
mianowicie:
1. Aktywność ruchowo
2. Pomysłowość i zdolność do

formułowania śmiałych hipotez

3. Przedsiębiorczość
4. Rzutkość
5. Szacunek i uznanie dla innych osób

odnoszących sukcesów

Opiera się na filozofii realizmu Feigla i
Wilda i neoidealizmu Greena. Przyjmuje
on, że prawdziwym środowiskiem życia
jest obiektywny świat a nie- jak głosił
pregmatyzm - świat będący
subiektywnym wytworem działalności
człowieka sukcesu. Świat istnieje realnie,
niezależnie od człowieka ale człowiek
będąc jego częścią go współtworzy.

Ideał wychowania w

pedagogice

amerykańskiego esencjalizmu

C.d

Na świat ten składają się:
1. Przedmioty i zjawiska przyrodnicze

oraz związki i stosunki między nimi

2. Wytwory działalności

psychofizycznej człowieka i stosunki
między ludźmi

3. Stosunki i związki zachodzące

między człowiekiem i przedmiotami
przyrodniczymi i tymi, które
wytworzył człowiek

4. Prawdy i idee funkcjonujące w

społeczeństwie

Na ideał wychowania składają się cztery zespoły

właściwości człowieka:

- Zespół „homo sapiens” - Zespół ten obejmuje

właściwości, które powstają u człowieka w
wyniku posiadanej wiedzy dotyczącej potrzeb
ludzkich i warunków ich zaspokajania wraz z
umiejętnością jej zdobywania i posługiwania
się nią w działaniu.

- Zespół „homo faber” - Jest to zespół cech

związanych z kultem pracy i znajomością
współczesnej techniki oraz umiejętnością
zmieniania świata w zdrowe środowisko życia
człowieka.

- Zespół „ homo loquens” - Właściwości
te to projekcja człowieka
odznaczającego się dobrą znajomością
języków: ojczystego i obcych oraz języka
nauki, techniki i kultury wraz z
umiejętnością praktyczną posługiwania
się nimi zarówno w zdobywaniu
informacji, jak i w działaniu. Języki
pozwalają poznawać przedmioty i
rzeczy, utrwalać treści poznania i
przekazywać te treści innym. Dzięki
językowi możemy konstruować nie
istniejące jeszcze w rzeczywistości
przedmioty myśli i przekształcać je w
praktyce w przedmioty realne.

- Zespół „ homo moralis” - Zespół ten
określa pożądane właściwości naszego
działania, które ma zagwarantować
człowiek kierujący się prawdami
naukowymi i zasadami moralnymi.

• W każdym etapie historycznego

rozwoju cywilizacja ludzka tworzyła
swój własny

ideał wychowania.

• Warto przyjrzeć się ideałom

wychowawczym formułowanym w
poszczególnych okresach
historycznych:

Historyczna

zmienność

ideałów

i celów

wychowania

• Sytuacja społeczno-polityczna

starożytnej Grecji wymagała
specjalnego typu człowieka. Jego ideał
określano jako: „dzielny w bitwie i
rozsądny w radzie”. Piękno, dobro i
prawda to były trzy naczelne wartości,
do których człowiek ma ustawicznie
dążyć.

• W ideale rzymskim najwyższą cechą

obdarzony był vir bonus-szlachetny,
dobry człowiek, dobrze urodzony.

C.D

• „Do najwyższej doskonałości dochodzić winien

Rzymianin (…) nie przez filozofię lecz przez

wymowę, która jest królową wszystkich

rzeczy, darem najcenniejszym bogów, cnotą

samą. Wymowny obywatel-dzielny żołnierz-to

wymogi uzupełniające się wzajemnie”

• Ideał wychowania średniowiecznego

to

człowiek „święty”, rycerz, obrońca wiary

chrześcijańskiej. „Święty to człowiek, który

wyzbył się wszystkich grzechów-ułomności,

wad, to- reprezentant idei pobożności, pokory,

skromności, ubóstwa, pracowitości itd.”

C.D

• Ideałem humanizmu

była uczynność i

wymowna pobożność oraz
wychowanie moralne oparte na
zasadach etyki chrześcijańskiej.
Dominującą właściwością
odrodzeniowej myśli pedagogicznej
było zwrócenie się „ku sprawom
ludzkim, świeckim, a więc sprawom
jednostki, państwa, społeczeństwa”
W tych też kategoriach ujmowane
były cele i ideały wychowania.

C.D

• „Ideologia Oświecenia

opierała się na

zasadach racjonalistycznych”. Myśl

pedagogiczna Oświecenia była nie tylko

kontynuacją myśli odrodzeniowej, lecz

wniosła szereg nowych akcentów i wartości.

„Przede wszystkim optymizm pedagogiczny

zasadzający się na przekonaniu, że poprzez

wychowanie młodzieży można odmienić w

sposób zasadniczy całe życie społeczne, że

wzory życia, jakie szkoła zaszczepi swym

wychowankom, będą oni później

reprodukować poza nią. Dlatego szkoła miała

być instytucja przodującą w społeczeństwie

(…)

C.D

• Oprócz tego (…)

w myśli pedagogicznej

Oświecenia

funkcjonowały takie elementy

czy przesłanki jak: racjonalizm,

praktycyzm, sensualizm, postęp,

radykalizm społeczny, moralność, wreszcie

przekonanie o realnych możliwościach

zespalania szczęścia jednostki z

pomyślnością społeczeństwa, państwa,

narodu. Dążono do wychowania

oświeconego i szczęśliwego człowieka, a

zarazem aktywnego obywatela, wierząc, że

łączące z tym wymagania stawiane

jednostce nie przeczą sobie, lecz

przeciwnie-mogą i powinny uzupełniać się”

C.D

• Ideały Oświecenia nie były obce

polskiej myśli pedagogicznej w owym
czasie. S. Konarski pisał m.in.
:Rzeczypospolitej więcej zależy na
tym, aby miała uczciwych mężów i
dobrych obywateli, aniżeli mówców,
poetów…” Z kolei wg Komisji
Edukacji Narodowej: „Człowiek ma
być w pełni rozwinięty moralnie,
intelektualnie i fizycznie stosownie
do potrzeb polskich; ażeby jemu było
dobrze i nim dobrze…”

C.D

• W okresie międzypowstaniowym pojawia

się „romantyczny ideał bojownika”.

• W okresie między powstaniem

styczniowym a rokiem 1905 pojawia się
„ideał pracownika”. A. Świętochowski
zarysował wszechstronny ideał
wychowawczy, który zmierzał do
rozwinięcia wszystkich przyrodzonych sił
człowieka i przygotowania go do
umiejętności działalności w warunkach
działalności życiowej.

C.D

• W latach 1905-1918 pojawia się w Polsce ideał

wychowania narodowego i
niepodległościowego. Reprezentantem tej
koncepcji ideału wychowania był Roman
Dmowski. Eksponował on dwa główne cele
edukacyjne: zapewnienie przyszłości jednostce
oraz społeczeństwu i narodowi. „Jego ideałem
wychowawczym była jednostka
przedsiębiorcza, odważna, twórcza, pracowita,
związana ze swym narodem, odpowiedzialna”.
Dowodził, że „niepodległość zdobywa naród,
który nieustannie buduje ją swą pracą i walką”

C.D

• Lata międzywojenne (1918-1939) to ideał wychowania

państwowego. Pojawia się nowy model teleologicznego
wyprowadzania celów edukacji . Zdaniem Henryka Rowida
„szkoła powszechna winna zapewnić warunki rozwoju
fizycznego i duchowego, budzić idee patriotyczne,
wykształcić zdolności do pomnażania dóbr materialnych i
kulturalnych narodu, ukształtować podstawy charakteru”

• „Na początku lat trzydziestych zagadnienie wychowania

państwowego jako celu wychowania zostało rozwinięte
przez Kazimierza Sośnickiego. Sośnicki wprowadził pojęcie
„etosu”, rozumianego jako zbiór zasad, które kierują
postępowaniem, przebiegiem i rozwiązywaniem kolizji. Etos
ma też inny wymiar- chodzi w nim o „nakazy określonej
działalności pozytywnej i samą działalność pozytywną”.

C.D

• Okres powojenny (1945-1981) to okres

kształtowania się zrębów ideału wychowania

socjalistycznego (komunistycznego). H.

Muszyński staje na stanowisku „ideału

wychowania zdeterminowanego historycznie i

politycznie przez teraźniejszość i przyszłość

rozwojową naszego społeczeństwa, ideale

człowieka socjalistycznego”.

Bogdan Suchodolski odnosi ideał wychowania

socjalistycznego do założeń marksistowskiej

antropologii humanistycznej oraz perspektyw

rozwoju człowieka wyzwolonego z ucisku i

wyzysku oraz budującego siebie i swój świat.

C.D

• U podstaw ideału wychowania

socjalistycznego znajdują się
założenia ideologiczne filozofii
marksistowsko-leninowskiej. Odnoszą
się one do sposobu pojmowania
świata i samego człowieka oraz
sensu jego życia i miejsca w świecie.

C.D

Cele wychowania

• Celem nazywa się taki stan rzeczy,

którego osiągnięcie jest postulowane.
Można powiedzieć, że celem
wychowania jest pewien postulat
dotyczący oddziaływań
międzyludzkich. Treści celów
zdaniem H. Muszyńskiego wywodzi
się najczęściej z przyjętego ideału
wychowania.

Cele wychowania

• Wg. Sośnickiego:

-ostateczne- finalne do których dążymy

-etapowe- pośrednie na drodze do realizacji celu

ostatecznego

 

• wg Guryckiej:

1.kreatywne-wywołać ukształtować-zainteresować

2.optymalizujące-zwiększyć wzmóc-wrażliwość

3.minimalizujące-osłabić ograniczyć-agresja

4.korekcyjne-przeksztalcić zmienić-postawa

 

Grupy celów wyróżnione przez H.

Muszyńskiego:

Naczelne cele wychowania – (ideał

wychowawczy) ogólna charakterystyka

osobowości dojrzałej jednostki wyrażona

za pomocą następujących terminów:

humanizm, zaangażowanie społeczne,

patriotyzm

Globalne cele wychowania – oddzielne

zmienne osobowościowe

podporządkowane zakresowo celom

naczelnym; wyrażane przez terminy typu:

wiedza, umiejętności, poglądy, itp. Takie

cele określają kierunki i dziedziny

wychowania, wokół nich rozwija się

również metodykę wychowania.

C.d

• Szczegółowe cele wychowania –

takie, które są poddawane pomiarowi
i stanowią przedmiot bezpośredniego
wskaźnikowania. Są one cząstkowe w
stosunku do celów globalnych i
wyrażane w kategoriach wąskich
dyspozycji np.: cele te wyznaczają
treść programów wychowania,
stanowią konkretne wytyczne dla
działalności wychowawczej.

Grupy celów wyróżnione przez C.J.

Lewisa i B.W. Taylora:

Cele (wartości) instrumentalne – ich

realizacja jest warunkiem niezbędnym,

wystarczającym lub sprzyjającym

osiągnięciu innych celów (środki do

realizacji innych celów)

Cele (wartości) kontrybutywne

(uczestniczące) – ich realizacja jest

częścią składową realizacji innych celów

(nauczenie się trzymania długopisu w

ręce, aby później nauczyć dziecko pisać)

• Cele (wartości) właściwe – nie są

przyjmowane jako środki wiodące do
innych celów oraz nie są częściami
składowymi innych celów, ale
wyprowadzane są z zespołu
naczelnych celów wychowania
określonych mianem ideału
wychowawczego

Z ródła moralności

Religia, Bóg, Przykazania
Nurt idealistyczny w etyce, a także etyka
chrześcijańska wyraża pogląd, ze normy moralne,
będące ważnym elementem moralności pochodzą
od Boga. Bóg i jego przykazania jako źródło
moralności stanowi miarę oceny zachowań
ludzkich, jest wzorem i karze zachowania, odmienne
od oczekiwań, w życiu pozaziemskim.
Wytwór życia społecznego
Filozofia i etyka materialistyczne podkreśla, ze
moralność jest wytworem życia społecznego i
pojawiła się wraz z uzyskaniem przez ludzi
określonego poziomu świadomości społecznej.
Społeczny charakter oznacza, iż kształtuje się ona
w konkretnych warunkach życia ludzi. Moralność ma
charakter klasowy, gdyż uzależniona jest od
materialnych warunków bytowania ludzi, sposobów
produkcji i więzi społecznych.

Własne doświadczenia konkretnych ludzi
H. Bergson uważa, ze jednym ze źródeł

moralności, są także konkretni ludzie, którzy
nie tlko akceptują i propagują istniejący ład
moralny, ale przede wszystkim go tworzą.
Zaznacza, że ludzkości składa się nie tylko z
jednostek społecznie uległych i
przystosowanych, ale także występują w
niej osoby ponadprzeciętne, które stwarzają
nowe wartości, tworząc zatem nowe wzorce
zachowania.

• Na strukturę moralności składa się kilka

elementów. Do najważniejszych z nich
zalicza się normy moralne, które
wskazuja powinności jednych osób
wobec innych, całych grup i świata
natury. Na rozwój norm moralnych w
Polsce duzy wpływ ma
śródziemnomorski krąg kulturowy
wywodzący się z tradycji kultury
antycznej i chrześcijańskiej. Jednakże
do struktury tej zalicza się także oceny
moralne, wzory moralne, i sankcje
moralne.

Rozwój jednostki

jako cel wychowania

Autorzy wyjaśniają psychologiczne i

filozoficzne pozycje stanowiące
podstawę pedagogicznego
progresywizmu. Przeciwstawiają
zasady progresywizmu, wyraźnie
utożsamianego z dziełem Johna
Deweya, dwu innym ideologiom
pedagogicznym:

romantyzmowi i

koncepcji transmisji kulturowej

, które

w przeszłości konkurowały z sobą w
umysłach pedagogów, jako logiczne
podstawy wyboru wychowawczych
celów i praktyk.

c.d

Kohiberg i Mayer twierdzą, że tylko

progresywizm, ze swą poznawczo-
rozwojową psychologią,
interakcjonistyczną epistemologią
oraz filozoficznie rozpatrywaną
etyką, zapewnia odpowiednią
podstawę dla naszego zrozumienia
procesu wychowania.

c.d

• Najważniejszą kwestią sporną,

stającą przed pedagogami i
teoretykami wychowania, jest wybór
celów procesu wychowania. Bez
jasnych i racjonalnych celów
wychowawczych niemożliwe staje się
stwierdzenie, jakie programy
wychowawcze osiągają cele o
znaczeniu ogólnym, a które uczą
przypadkowych faktów i nastawień o
wątpliwej wartości.

c.d

• Jakkolwiek przeprowadzono wiele

badań, porównujących efekty różnych

metod wychowawczych i programów na

podstawie różnych miar, to zarazem

bardzo mało badań empirycznych

poświęcono wyjaśnieniu wartości

samych miar efektów.

c.d

Rozważa się trzy główne strategie

definiowania celów i wiązania ich z

wynikami badawczymi:

-strategia pożądanych cech lub „zasobu

cnót",

-strategia przepowiadania sukcesu lub

„psychologii przemysłowej" ",

-strategia przepowiadania sukcesu lub

„psychologii przemysłowej" i strategia
„logiki rozwojowej".

c.d

• Stwierdzimy w tym artykule, że dwie

pierwsze strategie:

• l) nie posiadają wyraźnej

teoretycznej podstawy definiowania
celów, które mogłyby oprzeć się
logicznej i filozoficznej krytyce i

• 2) że stosowane w sposób

dotychczasowy, opierają się na
założeniach pozostających w
sprzeczności z wynikami badań.

c.d

• Twierdzimy natomiast, że strategia

logiki rozwojowej w definiowaniu
celów wychowawczych, wyłaniająca
się z pracy Deweya i Piageta jest
podstawą teoretyczną, która
wytrzymuje krytykę logiczną i jest
zgodna z bieżącymi wynikami
badań , o ile wręcz nie
„udowadniana" przez nie.

Praca ta zaczyna się od wyjaśnienia, w

jaki sposób poznawczo-rozwojowa
teoria psychologiczna może zostać
przekształcona w racjonalną i
praktyczną progresywną ideologię
edukacji, tj. zbiór pojęć definiujących
pożądane cele, treść i metody
wychowania.

c.d

Ideologię progresywistyczną przeciwstawiamy

szkołom myślenia „romantycznego" i
„transmisji kulturowej", ze względu na ich
założenia psychologiczne, epistemologiczne
i etyczne. Skupiamy się na dwu pokrewnych
problemach teorii wartości.

Pierwszy

to kwestia względności wartości,

czyli dylemat określania jakichś ogólnych
celów wychowania, których ocena nie jest
odniesiona do wartości i potrzeb każdego
indywidualnego dziecka lub do wartości
poszczególnych podkultur czy
społeczeństwa.

c.d

Drugim

jest problem stosunku

stwierdzeń-psychologicznych,
dotyczących faktycznych cech dzieci
i ich roz woju, do twierdzeń
psychologicznych na temat cech
pożądanych, czyli pro blem
powiązania naturalnego jest z
etycznym powinno być. Twierdzimy,
że poznawczo-rozwojowe lub
progresywistyczne podejście może
zadowalająco poradzić sobie z tymi
kwestiami, gdyż łączy ono
psychologiczną teorię rozwoju z
racjonalną filozofią etyczną rozwoju.

c.d

• Twierdzimy natomiast, że inne

ideologie wychowania nie biorą

początku z psycholo gicznych teorii,

które mogły być przełożone na cele

wychowawcze wolne od obciążeń

filozoficznych, że są one arbitralne i

odpowiadają wartościom

pojedynczych pedagogów lub szkół.

c.d

• W następstwie tego rozpatrujemy sposoby, z

zastosowaniem których te ideologie tworzą

podstawy współczesnej polityki wychowawczej.

Dokonujemy oceny dynamicznego

(longitudinalnego) rejestru argumentów znaczą

cych dla definicji celów wychowania, zgodnych

ze strategią „zasobu cnót" popieraną przez

naturalistyczne (nalurationist) modele

wychowania oraz dla definicji celów strategii

opartej na akademickich osiągnięciach, a

popieranej w środowiskowych

(obiektywistycznych) modelach uczenia się.

c.d

Stwierdzamy, że dostępne badania

udzielają słabego poparcia każdej z

tych alternatywnych strategii

wychowawczych. A konkretniej:

l.

Przeważająca obecnie definicja celów

wychowania wyrażonych w
kategoriach osiągnięć akademickich,
uzupełniona troską o zdrowie psychicz
ne, nie może zostać przyjęta jako
uzasadniona empirycznie czy
logicznie.

c.d

II.

Przytłaczający akcent psychologii

wychowania na metody kształce nia i

testy oraz pomiary (przy wstępnym

założeniu psychologii „neutralnej co do

wartości") jest położony w niewłaściwym

miejscu.

III.

Alternatywny pogląd, że celem szkół

powinna być stymulacja rozwoju

osobowego jest koncepcją naukowo,

etycznie i praktycznie realną, która

przyczynia się do utworzenia szkieletu

psychologii wychowania nowego rodzaju.

Bibliografia:

1.Gnitecki Janusz "Zarys pedagogiki

ogólnej" Poznań 1995, ISBN 83-

86273-05

2.Górniewicz Józef "Teoria wychowania"

Toruń-Olsztyn 1996, ISBN 83-903005-

2-4

3.Kwieciński Zbigniew "Alternatywy

myślenia o/dla edukacji" Warszawa

1988