Samobójstwa młodzieży-

programy prewencyjne

Programy szkolne-nastawione na

zwiększanie wiedzy

• Oddziaływania nastawione na zwiększenie

wiedzy młodzieży licealnej na temat
samobójstw

• Programy nastawione na identyfikowanie

zagrożonej samobójstwem młodzieży i
zwiększanie ich tendencji do poszukiwania
pomocy

OBA PODEJŚCIA ZWIĘKSZAJĄCE WIEDZĘ I

ŚWIADOMOŚĆ OKAZAŁY SIĘ
NIESKUTECZNE

Programy szkolne-nastawione na

wyrabianie nowych umiejętności

Komunikacji
Negocjacji
Rozwiązywania problemów
Dawania sobie rady w trudnych sytuacjach
Konsekwencją nabywania tych umiejętności osiąga

się też inny ważny cel: podwyższanie samooceny

Warto wprowadzać te programy dla wszystkich

nastolatków w danej klasie. Nie powinno się
oddzielać tych z podwyższonym ryzykiem
zachowań samobójczych

Niebieska linia

• Niebieska linia, choć dostępna, nie jest używana

przez zagrożonych samobójstwem młodych
mężczyzn i chłopców

• Badania pokazują, że młodzież w potrzebie

niechętnie korzysta z pomocy dorosłych i
profesjonalistów a chętnie z pomocy kolegów.

• Badania Brytyjskie pokazały, że specjalista w

czasie ostatniej wizyty przed próbą samobójczą
nie wykrywa ryzyka. Również badania Fińskie
pokazały, że młodzież spontanicznie nie
komunikuje zamiaru samobójstwa specjaliście.

Diagnoza

• Dzieci i nastolatki odpowiadają szczerze na wprost

zadane pytanie na temat myśli i intencji
samobójczych

, jeśli pytania te zadane są w

bezpiecznych warunkach.

• Wielostopniowy, szkolny program przesiewowy,

dotyczący ryzyka samobójstwa okazuje się
skutecznym narzędziem prewencyjnym

• Niestety skierowanie tej młodzieży do specjalisty

spotyka się często z niepowodzeniem

• Psycholog szkolny

powinien, więc być nauczony

postępowania w przypadku zagrożenia ucznia
samobójstwem

• Ponieważ młodzież mówi o myślach samobójczych

raczej rówieśnikom niż dorosłym, warto przekonywać
nastolatki by mówiły dorosłym ilekroć słyszą o
zamiarach samobójczych od swoich przyjaciół .

Procedura diagnozy na izbie przyjęć:
1. Wywiad z nastolatkiem
2. Zebranie informacji kolateralnych od osób

znających dobrze dziecko czy nastolatka.
Wypowiedzi samego pacjenta mogą być w
tym momencie bardzo zniekształcone przez
obecny stan psychiczny, wysoki poziom
stresu i zależą od poziomu rozwoju
poznawczego pacjenta

3. Dzieci i młodzież przyznają się do myśli

samobójczych i do zamiarów samobójczych,
częściej niż ich rodzice przewidują takie
myśli i zamiary u swoich dzieci

Pytania do wywiadu z

dzieckiem

• Czy kiedykolwiek myślałeś, że nie

chcialbyś żyć, że życie nie ma sensu?

• Czy kiedykolwiek myślałaś żeby zrobić

sobie krzywdę?

• Czy kiedykolwiek próbowałeś zrobić sobie

jakąś krzywdę?

• Opowiedz co sobie zrobiłeś?

• Czy kiedykolwiek myślałeś o tym żeby się

zabić?

• Czy kiedykolwiek planowałeś swoje

samobójstwo?

• Czy kiedykolwiek próbowałeś popełnić

samobójstwo?

• Kiedy to zrobiłeś?

Pytania do wywiadu z dzieckiem c.d.

• Czy twoi rodzice często się kłócą?

• Jak się czujesz kiedy się kłócą?

• Co wtedy robisz?

• Czy jest koś komu naprawdę na Tobie zależy?

• Czy masz przyjaciół?

• Czy jest ktoś w rodzinie (inny niż rodzice) na kim

możesz polegać

• Jak myślisz, co dzieje się kiedy człowiek umiera?

• Czy często bywasz smutny?

• Co robisz kiedy czujesz się smutny?

• Czy kiedykolwiek chciałeś przestać żyć?

• Czy coś się ostatnio zmieniło w Twojej rodzinie?

Prewencja drugiego stopnia

• Zaburzenia nastroju stanowią

kluczowy czynnik ryzyka
samobójstwa

• Diagnoza i leczenie zaburzeń

nastroju jest podstawowym środkiem
zapobiegającym samobójstwom

Wyniki badań dotyczące skuteczności

różnych rodzajów terapii

• Badania Lewinsohna dotyczące skuteczności

(eficasy) dwóch wersji grupowej CBT

59 uczniów z diagnozą depresji przydzielono

losowo do jednej z trzech grup: 1. CBT, 2. CBT+
trening dla rodziców, 3. Grupa kontrolna-lista
oczekujących

WYNIKI: Stan badanych w obu grupach

eksperymentalnych poprawił się znacząco
bardziej niż stan badanych w grupie kontrolnej.

Poprawa utrzymywała się po dwóch latach
Badanie powtórzono na 123 osobach z tym samym

wynikiem. W obu badaniach grupy
eksperymentalne nie różniły się między sobą

• Badania Reed (tylko 18 badanych):

Porównywał skuteczność poznawczo-
behawioralnego treningu
umiejętności społecznych ze
skutecznością terapii z użyciem
sztuki i wyobrażeń. Terapia
polegająca na treningu umiejętności
była średnio skuteczna, w drugiej
grupie nie stwierdzono zmian w
poziomie depresji

Badanie Vostanis i Harrington nie

stwierdzili różnicy między grupą,
która poddana była CBT a grupą,
która otrzymała terapię
podtrzymującą. Inne badania
wskazują, że Niedyrektywna terapia
wspierająca (Nondirective Supportive
Therapy, NST) jest skuteczną metodą
zmniejszającą objawy depresji u
młodzieży (ale nie dotyczy to
młodzieży z diagnozą depresji i
myślami samobójczymi lub z
diagnozą depresji i historią prób
samobójczych)

Bdanie Brent,D.A.; Holder,D; Kolko,D (1997)
107 badanych z diagnozą depresji
Przydzielono losowo do 3 grup: 1.

indywidualna terapia behawioralno
poznawcza, 2. systemowa terapia rodzinna,
3. niedyrektywna terapia podtrzymująca

WYNIKI: objawy depresji zmniejszyły się

najszybciej w grupie pierwszej i zmiana
była najistotniejsza

Psychoterapia Interpersonalna (IPT-

A)

Mufson, L; Weissman, MM; Moreau, D (1999)
Wyniki wykazały poprawę u 75% badanych w

grupie IPT-A w porównaniu z 46% w grupie
kontrolnej

W badaniu, w którym poddano terapii młodzież z

diagnozą dystymii i depresji porównanie grupy,
w której badani poddani byli IPT-A z grupą, w
której poddani byli CBT i z grupą kontrolną
wykazało: 82% poprawy w grupie IPT-A, 59% w
grupie CBT i 8% poprawy w grupie kontrolnej

• Wnioski z badania nad IPT-A: u młodzieży,

która uczestniczyła w terapii metodą IPT-A
zmniejsza się symptomatologia depresji,
poprawiają się umiejętności społeczne i
zwiększają się umiejętności rozwiązywania
problemów społecznych. Natomiast to czy
zmniejszą się tendencje samobójcze i
częstość występowania myśli
samobójczych zależy od tego

czy

terapeucie uda się zbudować
przymierze terapeutyczne i czy
pacjent będzie go informował o swoich
myślach samobójczych

Czynniki ryzyka

samobójstwa

• wielokrotnie ponawiane próby,
• impulsywny temperament
• niska samoocena
• trauma dziecięca
• uczucie osamotnienia,
• uczucie braku wsparcia w rodzinie
• trudności szkolne
• nadużywanie środków

psychotropowych

Środowiskowe czynniki ryzyka

samobójstwa

• Chaotyczna struktura rodziny
• Zaniedbanie
• Przemoc,
• Samobójstwo rodzica
• historia zachowań samobójczych w

rodzinie

• Zaburzenia psychiczne rodziców
• Izolacja społeczna
• Samobójstwo kogoś w bliskim środowisku

„zarażanie się”

Prewencyjne oddziaływania na

młodzież po próbie samobójczej

Próba samobójcza jest najsilniejszym

predyktorem samobójstwa

Tylko połowa młodzieży po próbie

samobójczej poddana jest
psychoterapii. Tylko niewielki procent
kontynuuje terapię do jej
zakończenia.

Najskuteczniejsze jest leczenie

szpitalne z wizytą ambulatoryjną
umówioną zanim nastolatek zostanie
wypisany ze szpitala

Postępowanie w przypadku próby

samobójczej- ocena konieczności

hospitalizacji

Elementy wywiadu:
Charakterystyka próby samobójczej
Aktualne i przeszłe zachowania (groźby,

próby samobójcze) i myśli samobójcze

Ocena stanu psychicznego dziecka (stany

depresyjne, lękowe)

Ocena stanu rodziny (czy stanowi wsparcie,

czy nie stanowi zagrożenia)

Ocena środowiska dziecka pod względem

możliości zapewnienia dziecku
bezpieczeństwa

• Horowitz opracował 4 punktowe narzędzie do

oceny prawdopodobieństwa wystąpienia próby
samobójczej. Narzędzie zawiera pytania,
dotyczące:

a. obecnej próby samobójczej,
b. poprzednio występujących myśli samobójczych,
c. poprzednio występujących zachowań samo-

destrukcyjnych

d. obecnie występujących stresorów.
Narzędzie było przeznaczone dla personelu izby

przyjęć

• W badaniach okazało się skuteczną metodą

diagnostyczną. Wprowadzenie go do użycia
zwiększyło znacznie poczucie pewności personelu
klinicznego i zwiększyło trafność diagnoz

WNIOSEK: Potrzebne są standardowe przesiewowe

narzędzia

Procedura diagnozy na izbie przyjęć:
1. Wywiad z nastolatkiem
2. Zebranie informacji kolateralnych od osób

znających dobrze dziecko czy nastolatka.
Wypowiedzi samego pacjenta mogą być w
tym momencie bardzo zniekształcone przez
obecny stan psychiczny, wysoki poziom
stresu i zależą od poziomu rozwoju
poznawczego pacjenta

3. Dzieci i młodzież przyznają się do myśli

samobójczych i do zamiarów samobójczych,
częściej niż ich rodzice przewidują takie
myśli i zamiary u swoich dzieci

Skuteczna alternatywa do

hospitalizacji

1. Intensywna pomoc rodzinie i

klientowi na terenie domu:

a. ewaluacja funkcjonowania rodziny
b. cztery sesje rodzinne skierowana na

poprawę komunikacji w rodzinie,
naukę technik behawioralnych i
naukę rozwiązywania problemów

• Ryzyko powtórnej próby rośnie jeśli:
1. jest to chłopiec
2. jest starszy
3. ma psychotyczne objawy

Inne czynniki ryzyka

1. Obecne problemy psychiczne

rodziców zwiększają ryzyko
zachowań samodestrukcyjnych u
młodzieży

2. Częste, powtarzające się, obecne,

myśli samobójcze

3. Powtarzanie, że niedługo już mnie

nie będzie

4. Oddawanie ulubionych przedmiotów
5. Żegnanie się

Zwiększone ryzyko

ponownej próby

1. Użycie nietypowych środków w obecnej

próbie

2. Historia poprzednich prób
3. Spostrzeganie przez dziecko użytej techniki

jako bardzo niebezpiecznej (niekoniecznie
jej prawdziwy poziom niebezpieczności)

4. Stopień w jakim ta próba była zaplanowana
5. Przewidywany poziom ryzyka, że się uda

Ocena powodów samobójstwa- potrzebna

do stworzenia planu oddziaływań

1. Zwrócenie uwagi- „wołanie o

pomoc”

2. Spowodowanie zmiany w

interpersonalnych relacjach

3. Spotkać się ze zmarłym krewnym
4. Uniknąć (uciec z) sytuacji, której nie

da się dłużej wytrzymać

5. Zemścić się

Procedura wypisu ze

szpitala

1.

Rodzice lub opiekunowie muszą brać czynny
udział podczas planowania życia pacjenta po
wypisie ze szpitala

2.

Tematy, które trzeba poruszyć:

a.

rozhamowujące działanie alkoholu

b.

rozmowa z rodzicem, który posiada broń i
ustalenie szczegółowe jej zabezpieczenia

c. kontrakt z klientem i jego skuteczność- brak

badań pokazujących skuteczność (zawierać
tylko jeśli terapeuta ma silną relację
terapeutyczną z klientem [Sakinofsky])

Zapewnienie opieki między wypisem a pierwszą

wizytą ambulatoryjną

Wizyta ambulatoryjna umówiona przez personel

szpitalny w terminie nie dłuższym niż 7-10 dni od
wypisu

Rodzic powinien otrzymać potrzebne numery

telefonów

Rodzic nie powinien być obciążany winą za próby

samobójcze dziecka

Placówka ambulatoryjna powinna skontaktować

się z rodzicem, jeśli pacjent nie zgłosi się na
poszpitalną wizytę

Młodzież z historią prób samobójczych często

wypada z terapii (59% wypada z terapii)

Jeśli nastolatek nie jest gotów podjąć terapii,

warto stworzyć krótkoterminowy plan
oddziaływań z krótkoterminowymi celami

• Skutecznym dziłaniem jest stworzenie grupy

wsparcia złożonej z kilku młodych ludzi
wskazanych przez pacjenta, którzy posłużą
jak społeczny interwencyjny network

• Najmniejszy % przypadków ukończonej

terapii zanotowano gdy była to terapia
rodzinna i psychoedukacja rodziców
największy % przypadków ukończonych
terapii jeśli była to farmakoterapia po której
następowała terapia indywidualna

Problemy terapeutyczne w terapii

młodzieży nie-hospitalizowanej ze

średnim ryzykiem samobójstwa

1. konieczność powtarzania na każdej

sesji ocena prawdopodobieństwa
próby samobójczej i konieczności
hospitalizacji

2. plastyczność w ustalaniu długości i

częstości sesji

3. zaangażowanie w sprawy rodzinne
4. częsta, ponowna ocena celów

terapeutycznych

5. 24 godzinna dostępność nagłej

pomocy

6. regularna ocena potrzeby

wprowadzenia farmakoterapii

7. stały kontakt z opiekunem i

monitorowanie ryzyka samobójstwa
oceny zachowań pacjenta w domu

8. profesjonalne konsultacje

Terapia nastolatka z lekkim

ryzykiem samobójstwa

• Podczas trwania terapii, konieczne

jest, regularne powtarzanie oceny
poziomu ryzyka samobójstwa

Wyniki badań nad

psychoterapią adelscentów

z historią prób

samobójczych

• Badania Wood A, Trainor G, Rothwell J. 2001
• Osoby badane: 12-16 lat
• Cel: porównanie skuteczności terapii

grupowej + „rutynowej opieki” z samą
„rutynową opiekę”

U młodzieży, która otrzymała terapię grupową

powtórzenie próby samobójczej, wagary i
problemy wychowawcze wystąpiły istotnie
rzadziej niż u młodzieży, która otrzymała
„rutynowa opiekę”

Grupy nie różniły się pod względem poprawy

w zakresie poziomu depresji i poziomu myśli
samobójczych

Młodzież cierpiąca na depresję z

wysokim ryzykiem samobójstwa nie
powinna być poddawana jedynie
Niedyrektywnej Terapii
Podtrzymującej (Nondirective
Suportive Therapy NST)

Farmakoterapia

PYTANIE: Czy antydepresyjne leki mogą wzmagać

ryzyko samobójstwa

AFDS wydało oświadczenie, że istnieje 2% wzrost

ryzyka samobójstwa pod wpływem użycia SSRI
Selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny

SSRI są skuteczniejsze od placebo w leczeniu

depresji u nastolatków

SSRI skutecznie redukują częstość impulsywnych i

agresywnych zachowań, które istotnie
zwiększają ryzyko samouszkodzeń u młodzieży
zagrożonej samobójstwem

• The American College of

Neuropsychopharmacology stwierdziło, że:
istnieje dostateczna baza wyników badań by
uznać skuteczność samej fluoxatyny i w
połączeniu z CBT w leczeniu młodzieżowej
depresji i w redukcji ryzyka samobójstwa

• Kanadyjskie Towarzystwo Psychiatryczne wydało

oświadczenie, że: istnieją wystarczające
dowody, że dla dzieci i młodzieży, potrzebującej
leczenia depresji oddziaływanie przy pomocy
samej fluoxatyny przynosi poprawę. Istnieją
dowody na zwiększanie ryzyka samobójstwa
przy użyciu nowych antydepresantów z
wyjątkiem fluoxatyny