dr Irena Kosińska

1

Higiena Środowiska –

wybrane zagadnienia

Dr Irena Kosińska

Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny

IMS, WUM

dr Irena Kosińska

2

Definicja zdrowia

„Zdrowie to całkowity dobrostan

fizyczny, psychiczny i społeczny,
a nie wyłącznie brak choroby
lub niedomagania”

(WHO, 1948)

dr Irena Kosińska

3

Zdrowie Środowiskowe

Def. WHO:
• Aspekty zdrowia człowieka, w tym jakość

życia, warunkowane przez czynniki

biologiczne, chemiczne, fizyczne,

psychiczne i społeczne środowiska

zatem

• Obejmuje ono także teorię i

praktykę oceny, naprawy, kontroli i

zapobiegania w odniesieniu do tych

czynników środowiska, które mogą

szkodliwie wpływać na zdrowie

obecnego i przyszłych pokoleń

dr Irena Kosińska

4

Czynniki determinujące stan zdrowia jednostki

1
2
3
4

1. Genetyka 16%, 2- środowisko 21%, 3- służba zdrowia 10%, 4- styl życia 53%

styl życia 53%

genetyka 16%

środowisko 21%

służba zdrowia
10%

dr Irena Kosińska

5

Zanieczyszczenie

środowiska może być

przyczyną lub jedną z

przyczyn zaburzeń

zdrowotnych:

• Zapadalności na choroby nowotworowe

• Choroby układu oddechowego

• Choroby układu krążenia

• Choroby układu nerwowego

• Choroby nerek

• Osteoporoza

• Alergie

• Nieprawidłowy rozwój płodowy

• Zaburzenia autoimmunologiczne

dr Irena Kosińska

6

Skażenia biosfery

• Choroby cywilizacyjne

(nadciśnienie tętnicze, choroba
wieńcowa, wrzodowa, schorzenia
alergiczne, przemiany materii)

• Po długim okresie narażenia -

działanie teratogenne, zaburzenia
genetyczne

• Rzadko powodują zatrucia

ostre, ale ich nawet śladowe
stężenia mogą doprowadzić do
szeregu zaburzeń funkcjonowania
organizmów.

dr Irena Kosińska

7

Środowiskowe zagrożenia

zdrowia wynikające z

zanieczyszczenia

powietrza

• Dwutlenek siarki i pył

atmosferyczny (przyczyna zgonów
spowodowanych chorobami
układu krążenia i układu
oddechowego)

• Wielopierścieniowe węglowodory

aromatyczne, polichlorodwufenyle,
azbest, chrom, arsen (zwiększone
ryzyko nowotworowe)

dr Irena Kosińska

8

Spadek średniej długości życia (w
miesiącach) spowodowany
antropogenicznymi cząstkami stałymi
PM2.5

ec.europa.eu/.../20/print_article_2434_pl.htm

dr Irena Kosińska

9

Skutki zdrowotne w UE w 2000 r.

Cele do 2020 roku

Cząstki stałe

Życie krótsze o 9 miesięcy

Wydłużenie życia o 3 miesiące

4 miliony lat życia tracone co roku

Zmniejszenie o 1,7 miliona lat

życia

386 tysięcy przedwczesnych

zgonów rocznie

Zmniejszenie o 135 tysięcy

110 tysięcy poważnych

hospitalizacji rocznie

Zmniejszenie o 47 tysięcy

Ozon przygruntowy

21,4 tysiąca przedwczesnych

zgonów rocznie

Zmniejszenie o 600

30 milionów dni, w których

przyjmowano leki na choroby dróg

oddechowych

Zmniejszenie o 9 milionów

Najnowsze badania z kwietnia 2005 r.
Przewiduje się poprawę jakości powietrza do 2020 roku.
Raport zakłada, że obecne unijne przepisy, w tym ograniczania emisji przemysłowych i
transportowych, będą surowo przestrzegane, a podane w tabeli cele zostaną osiągnięte.
Szczególnie nowe państwa członkowskie skorzystają z wdrożenia przepisów o czystym
powietrzu.

dr Irena Kosińska

10

Zagrożenia zdrowia

wynikające ze skażenia

wody pitnej

• Chloropochodne węglowodorów

alifatycznych

• Ołów
• Mangan
• Fluor
• Arsen
• Skażenie biologiczne wody

dr Irena Kosińska

11

Inne zagrożenia

wynikające ze skażenia

środowiska

• Składowiska odpadów

(przedostawanie się substancji
toksycznych do wody, gleby,
powietrza, przy niewłaściwej ich
eksploatacji)

• Zanieczyszczenia żywności –

pestycydy fosforoorganiczne,
metale ciężkie

dr Irena Kosińska

12

Środowisko a zdrowie

dzieci

• Dzieci są szczególnie wrażliwe na zagrożenia

ze strony zanieczyszczonego środowiska

• Szczególna wrażliwość w okresie prenatalnym
• Kraje rozwijające się - choroby zakaźne
• Kraje rozwinięte – choroby o charakterze

przewlekłym: astma, upośledzenie funkcji

układu nerwowego, zaburzenia układu

hormonalnego i płciowego, choroby

nowotworowe

• Dzieci w Europie: astma i choroby układu

oddechowego, wpływ dymu tytoniowego i

urazy, choroby związane z narażeniem na ołów

dr Irena Kosińska

13

Priorytety działań (UE, WHO

i Światowa Fundacja Nauki)

11 priorytetów

1.

Zmiany klimatyczne

2.

Ubytek ozonu stratosferycznego

3.

Wpływ czynników środowiskowych na funkcje

poznawcze

4.

Zanieczyszczenia pyłowe powietrza

5.

Jakość powietrza pomieszczeń zamkniętych

6.

Jakość wód

7.

Woda pitna

8.

Substancje zaburzające czynność hormonalną

9.

Ocena skutków zdrowotnych narażenia na czynniki

immunotoksyczne

10. Ocena ryzyka chemicznego

11. Problemy toksykologiczne związane z ryzykiem

chemicznym

dr Irena Kosińska

14

Zapobieganie skutkom

zdrowotnym

zanieczyszczenia

środowiska – strategia

• Działanie długofalowe
• Eliminacja czynników szkodliwych
• Wdrażanie programów z zakresu

prewencji medycznej

dr Irena Kosińska

15

Zapobieganie chorobom

zależnym od środowiska

powinno uwzględniać

działania zarówno

• zmierzające do zmniejszenia

zanieczyszczenia środowiska

jak i
• działania z zakresu zdrowia

publicznego mające na celu

zmniejszenie narażenia ludności

na szkodliwe czynniki

środowiskowe i ograniczenie ich

skutków zdrowotnych

dr Irena Kosińska

16

Czynniki środowiskowe

kształtujące stan zdrowia

• MAKROŚRODOWISKO(czynniki

materialne; środowisko
społeczne)

• ŚRODOWISKO

INDYWIDUALNE (czynniki
związane z pozycją społeczno-
zawodową; zachowania o
znaczeniu zdrowotnym; czynniki
wpływające na zachowania o
znaczeniu zdrowotnym)

dr Irena Kosińska

17

MAKROŚRODOWISKO

czynniki materialne

• Warunki klimatyczne (nasłonecznienie,

czynniki termiczno-wilgotnościowe, zmienność
ciśnienia atmosferycznego, zjawisko inwersji
termicznej),

• naturalne i spowodowane działalnością

człowieka czynniki fizyczne (różne rodzaje
promieniowania; hałas i wibracje)

• spowodowane działalnością człowieka

zanieczyszczenia chemiczne powietrza,
gleby, wody i żywności

• czynniki biologiczne: bakterie, wirusy,

grzyby, pierwotniaki, robaki i inne pasożyty
człowieka, alergeny np.. pyłki kwiatowe.

dr Irena Kosińska

18

ŚRODOWISKO INDYWIDUALNE

czynniki wpływające na zachowania

o znaczeniu zdrowotnym)

• Wiek, płeć, aktualny stan zdrowia;
• wykształcenie, poziom kultury

zdrowotnej, istniejące więzi społeczne
(podtrzymujące lub destrukcyjne);

• stabilizacja rodzinna;
• system wyznawanych wartości;
• posiadanie wyraźnych celów życiowych;
• indywidualne cechy osobowościowe i

charakterologiczne.

dr Irena Kosińska

19

Makrośrodowisko - czynniki

materialne

• Czynniki tworzące ekologiczne ramy

bytowania człowieka;

• organizm ludzki pozostaje w różnych

związkach z naturalnymi czynnikami
ekologicznymi (adaptacja, potencjał
zdrowotny) radon, promieniowanie
kosmiczne

• czynniki pochodzenia antropogennego -

negatywnie oddziaływują na zdrowie
ludzi, szatę roślinną, zwierzęta - O

3

,

efekt cieplarniany, globalne zmiany
klimatyczne

dr Irena Kosińska

20

Zagrożenia fizyczne

• Hałas - czynnik uciążliwy dla

mieszkańców wielu miast i dużych
osiedli; hałas szkolny, hałas
związany z wykonywaną pracą
(młoty pneumatyczne, inne
urządzenia i maszyny robocze),
hałas komunikacyjny

• Pola elektromagnetyczne -

mniej rozpoznane skutki
zdrowotne - (urządzenia
przemysłowe, domowe,
telekomunikacyjne, linie
wysokiego napięcia)

21

dr Irena Kosińska

22

Czynniki biologiczne

• Chorobotwórcze organizmy i

drobnoustroje pasożytnicze np..
Salmonellozy

• transformacje genetyczne szczepów -

bardziej zjadliwe (np.. Wirus ptasiej
grypy)

• przenikanie drobnoustrojów do

systemów klimatyzacyjnych i
nawilżających (Legionella)

• zakażenia szpitalne WZWB, WZWC,

HIV, MRSA

• grzyby pleśniowe jako źródło alergii,

grzybic

dr Irena Kosińska

23

Odsetek MRSA wśród izolatów inwazyjnych
S. aureus Europa, 2003.

Source: European antibiotic resistance surveillance system (EARSS, h

ttp://www.earss.rivm.nl/PAGINA/interwebsite/home_earss.html

)         

                                              

dr Irena Kosińska

24

Biofilmy zapewniają bezpieczne schronienie dla
mikroorganizmów takich jak Listeria, E. Coli oraz
Legionella, gdzie mogą się one rozmnażać do
poziomu, przy których zanieczyszczenie produktów
np. spożywczych w kontakcie z wodą jest
nieuniknione także mogą dostawać się do strumienia
powietrza w urządzeniach klimatyzacyjnych. 

Legionella w biofilmie (©Vernagene)

dr Irena Kosińska

25

dr Irena Kosińska

26

Wśród różnorodnych drobnoustrojów można wyróżnić takie, których
pojawienie się w organizmie człowieka jest szczególnie niebezpieczne
dla jego zdrowia i życia (tab. 1)

27

Fot. 1. Filtr instalacji wyciągowej sali
operacyjnej zanieczyszczony przez pyły
emitowane z odzieży ochronnej
personelu medycznego - Szpital
Specjalistyczny w Kościerzynie [6, 20]

 

 

      
      
      
      
      
     

 

 

      
      
      
      
      
     

Rys. 2. Przewody wentylacyjne przed czyszczeniem (strona lewa)
i po czyszczeniu (strona prawa) [9, 12, 10, 10]

 

                                                             

Rys. 3. Grzyby i ich zarodniki w układach wentylacji i
klimatyzacji [11]

 

                              

Rys. 4. Widok mikroorganizmów wyhodowanych
na płytce Petriego pochodzących z powietrza
wentylacyjnego [10]

dr Irena Kosińska

28

Środowisko

indywidualne

• Choroby zawodowe - miejsce pracy -

istotne ryzyko zdrowotne (hałas,
wibracje, promieniowanie,
zanieczyszczenia chemiczne,
biologiczne); 20% stanowisk pracy w
Polsce wykazuje obecność czynników
szkodliwych; 8% nowotworów zależy
bezpośrednio od oddziaływania
czynników zawodowych

• ok.. 50% wpływów zdrowotnych w

skali populacji zależy od stylu życia

dr Irena Kosińska

29

Ważniejsze czynniki, które decydują o

zagrożeniu zdrowia, rozpatrywane

podczas oceny wpływu

środowiska

• Biologiczne, fizykochemiczne i

psychospołeczne właściwości
czynnika szkodliwego;

• umiejscowienie czynnika

szkodliwego w ekosystemie;

• rozpowszechnienie czynnika

szkodliwego;

• skala zagrożeń;
• trend zmian w intensywności

zagrożeń

dr Irena Kosińska

30

Ważniejsze czynniki, które decydują o

zagrożeniu zdrowia, rozpatrywane

podczas oceny wpływu

środowiska cd.

• właściwości patogenezy;
• czynniki współistniejące, które mają

wpływ na charakter i intensywność
zmian

• występowanie i liczebność grup ryzyka

w populacji poddanej ekspozycji na
dany czynnik szkodliwy (grupę
czynników);

• możliwość i skuteczność zapobiegania

ekspozycji oraz przeciwdziałania
uszkodzeniom;

• praktyczne zastosowanie i efektywność

środków zapobiegawczych.

dr Irena Kosińska

31

Wieloprzyczynowość

chorób

• Wiele czynników bierze udział w

inicjowaniu i kształtowaniu procesu
chorobowego;

• istotne jest zróżnicowanie czynników

genetycznych i środowiskowych;

• przyczyny wystarczające (czynniki

niezbędne i współdziałające)- prątek
gruźlicy - czynnik niezbędny w rozwoju
gruźlicy płuc, ale infekcja prątkiem nie
stanowi przyczyny wystarczającej do
rozwoju choroby

dr Irena Kosińska

32

Działania

zapobiegawcze

• Zwrócone do zbiorowości
• lub ogniskują się na przypadkach

indywidualnych

• Dzielą się na: 1. zapobieganie I

fazy (pierwotne); 2.
Zapobieganie II fazy (wtórne); 3.
Zapobieganie III fazy (działania
rehabilitacyjne)

dr Irena Kosińska

33

Promocja zdrowia

„

Promocja zdrowia to

połączenie działań
edukacyjnych,
organizacyjnych,
ekonomicznych i
środowiskowych w celu
krzewienia zdrowia”

dr Irena Kosińska

34

Współczesne przyczyny

zatruć

• Leki
• Żywność
• Zatrucia zawodowe
• Pestycydy
• Zatrucia rozmyślne (samobójcze,

mordercze)

• Zatrucia w gospodarstwie

domowym

• Skażenie biosfery (powietrze,

gleba, woda)

dr Irena Kosińska

35

Skażenia obejmują:

• Powietrze atmosferyczne

• Wody powierzchniowe i

gruntowe

• Gleby

• Organizmy żywe

dr Irena Kosińska

36

Trucizny środowiskowe

• Włączane przez rośliny w

łańcuch pokarmowy
dostają się do
organizmów zwierząt i
człowieka

dr Irena Kosińska

37

Źródła skażeń

środowiska w

obszarach

zurbanizowanych

• Emisje przemysłowe,

motoryzacyjne i ze spalania
odpadów

• Odpady górnicze, energetyczne,

przemysłowe i komunalne

• Ścieki miejskie i przemysłowe oraz

osady ściekowe

• Spływ powierzchniowy po opadach

nawalnych (burzowych i
deszczowych) z miejskich ulic

dr Irena Kosińska

38

Źródła skażeń środowiska

w obszarach

zurbanizowanych cd.

• Wysypiska śmieci i zbiorniki

odpadów

• Oczyszczanie ścieków i

kompostownie

• Spalanie wszelkiego rodzaju

odpadów w miejscach i obiektach
nie przystosowanych do tego celu

• Nawozy i środki ochrony roślin

dr Irena Kosińska

39

Ekotoksykologia

Dziedzina wiedzy, która bada

występujące w środowisku
substancje chemiczne w
aspekcie ich oddziaływania na
organizmy żywe w sposób:

• długotrwały,
• systematyczny
• oraz w małych dawkach

dr Irena Kosińska

40

Ocena toksyczności

środowiska prowadzi

do:

• Oceny ryzyka, czyli

prawdopodobieństwa zatrucia
danymi substancjami

• Określenia wielkości dawki

wywołującej ostry efekt
toksyczny

• Wykrycie późnych skutków

ekspozycji ustroju na trucizny
(efekt mutagenny, rakotwórczy
(kancerogenny), teratogenny,
embriotoksyczny

dr Irena Kosińska

41

Podstawowe drogi

przyswajania i wydalania

szkodliwych substancji

• Płuca (wdychane – wydychane

powietrze)

• Układ pokarmowy

• Skóra

dr Irena Kosińska

42

Główne procesy

metabolizmu

ksenobiotyków w

organizmie to:

• Wchłanianie (absorpcja)

[droga

wziewna, pokarmowa, skórna,
pozajelitowa (parenteralna), przez jamy
ciała]

• Rozmieszczenie (dystrybucja)

• Przemiany biochemiczne

(biotransformacja)

• Wydalanie

dr Irena Kosińska

43

Kumulacja w tkance

tłuszczowej

Insektycydy polichlorowe,

polichlorowane bifenyle,
heksachlorobenzen, dioksyny,
furany

w okresie odchudzania, ciąży,

choroby

- szybki metabolizm

tkanki tłuszczowej -
niebezpieczeństwo nagłego
uwolnienia substancji i
zwiększenia jej stężenia we
krwi, wątrobie, nerkach, mózgu
- zatrucie

dr Irena Kosińska

44

Kumulacja w tkance

kostnej

Fluorki, stront, ołów, rad -

kumulują się w kościach i
zębach.

Fluor - wywołuje zmiany w

szkielecie i uzębieniu

Radioaktywny stront -

kostniako-mięsaki

dr Irena Kosińska

45

Wydalanie

zanieczyszczeń

• Nerki
• Przewód pokarmowy
• Płuca
• Skóra (brom, jod, fenol)
• Gruczoły sutkowe (leki, morfina,

nikotyna, alkohol, metale ciężkie,

dr Irena Kosińska

46

Wyróżnia się substancje o

działaniu:

• Progowym

(działają tylko

powyżej pewnej wartości)

• Bezprogowym

(wywołują efekty

szkodliwe niezależnie od
stężenia)

• (Substancje rakotwórcze mogą

działać progowo i bezprogowo)

dr Irena Kosińska

47

Wchłanianie przez układ

oddechowy

• Odgrywa rolę w zatruciach

zawodowych i
środowiskowych (90-
95%zatruć)

• tlenek węgla - największa

liczba zatruć ostrych,

• krzemionka - pylica

dr Irena Kosińska

48

Wchłanianie przez układ

oddechowy cd.

• duża powierzchnia dróg

oddechowych (70-100m

2

, 300-

500mln pęcherzyków płucnych) i
minimalna grubość bariery
powietrze-krew - wchłanianie
gazów i par przez płuca zachodzi
bardzo szybko i z dużą wydajnością

• W ciągu 8 godzin pracy przez płuca

przepływa 5-40m

3

powietrza

(minutowa wentylacja płuc wynosi 8 dm

3

(w

spoczynku) )

dr Irena Kosińska

49

Wchłanianie przez układ

oddechowy cd.

• makrofagi - usuwanie pyłów i

bakterii z układu oddechowego

• trucizny rozprowadzane są z

krwią do tkanek i narządów, z
pominięciem wątroby

dr Irena Kosińska

50

Wchłanianie przez układ oddechowy

cd.

• Wchłanianie substancji lotnych dobrze

rozpuszczalnych w wodzie (amoniak,
chlorowodór, dwutlenek siarki) zachodzi
w górnych drogach oddechowych

• Wchłanianie substancji słabo

rozpuszczalnych (ozon, tlenki azotu,
fozgen) - prawie w całości docierają do
pęcherzyków płucnych

dr Irena Kosińska

51

Przenikanie przez skórę

• Substancje rozpuszczalne w

tłuszczach i lipidach, w
mniejszym stopniu związki
rozpuszczalne w wodzie

• Najbardziej niebezpieczne:
- rozpuszczalniki organiczne
- związki metaloorganiczne ołowiu

(tetraetylek ołowiu)

- niektóre związki rtęci

dr Irena Kosińska

52

Przenikanie przez skórę

• Podwyższona wilgotność skóry

wzmaga wchłaniane - pocenie
zwiększa ilość tłuszczu na skórze,
nie obojętne są otarcia skóry

• skóra np.. moszny nie stanowi

żadnej przeszkody dla przenikania
substancji chemicznych (WWA
obecne w smole, sadzy i innych sa
przyczyną występowania
zawodowego raka skóry
moszny(min. u kominiarzy)

dr Irena Kosińska

53

Wnikanie przez przewód

pokarmowy

• Zaniedbania higieniczne (przede

wszystkim biologiczne zagrożenia)

• Spożywanie skażonej żywności -

oddziaływania skażonego
środowiska

• np.. Rtęć metaliczna zostaje

wydalana, metylortęć wchłania
się prawie całkowicie

• w jamie ustnej absorbowane są

alkohole, nikotyna, kokaina,
cyjanki

• w żołądku np. fenol, kwas

benzoesowy, mocne kwasy nie
ulegają wchłanianiu

dr Irena Kosińska

54

Ocena narażenia

• Monitoring środowiskowy

(pomiar czynników
środowiskowych)

• Monitoring biologiczny

(systematyczny pomiar stężeń
substancji toksycznych lub ich
metabolitów w tkankach,
wydzielinach lub wydalinach.

• Porównanie z DBS

dr Irena Kosińska

55

DSB

• Najwyższe Dopuszczalne

Stężenie w materiale
Biologicznym (dla dawki
pochłoniętej) związków
szkodliwych lub ich
metabolitów w płynach
ustrojowych (przede
wszystkim we krwi i w
moczu) oraz w tkankach

dr Irena Kosińska

56

Biomarkery

• Oceniają efekty działania

substancji chemicznych na
organizm oraz określają
interakcje między układem
biologicznym a
zagrożeniem
środowiskowym
(chemicznym, fizycznym i
biologicznym)

dr Irena Kosińska

57

Biomarker

• Wskaźnik procesów

zachodzących w organizmie,
pozwalający na ocenę
wielkości narażenia na
czynniki chemiczne i efektów
działania w postaci skutków
zdrowotnych, jakie te czynniki
powodują w eksponowanym
organizmie

dr Irena Kosińska

58

Podział biomarkerów

• Biomarkery ekspozycji -
• Biomarkery skutków

(efektu)

• Biomarkery wrażliwości

(odpowiedź organizmu na
zanieczyszczenie)

dr Irena Kosińska

59

Biomarkery ekspozycji

• Szczególnie przydatne w

narażeniu zawodowym

• metale: Pb, Cd, Ni, Cr, Arsen,

Kobalt

• substancje chemiczne

pochodzenia organicznego:
anilina, benzen, dwusiarczek
węgla, styren, chlorobenzen,
chlorowane węglowodory
alifatyczne

dr Irena Kosińska

60

Biomarkery ekspozycji

• Arsen (As) - arsen w moczu,

włosach, paznokciach, kwas
monometyloarsenowy+kwas
dimetyloarsenowy

• Benzen - benzen we krwi, fenol w

moczu

• Fenol - fenol w moczu
• Nitrobenzen - nitrofenol w moczu

i osoczu, MetHb we krwi

dr Irena Kosińska

61

Biomarkery ekspozycji

cd

• Ołów (Pb) - ołów we krwi i moczu,

protoporfiryna erytrocytarna,
cynkoporfiryna, erytrocytarna we
krwi, kwas delta-aminolewulinowy
i koproporfiryny w moczu

• Rtęć (Hg) - rtęć w moczu
• Toluen - kwas hipurowy w moczu,

toluen we krwi

dr Irena Kosińska

62

Biomarkery skutków

(efektu)

• Biomarkery funkcji nerek

(min.)

- uszkodzenia kłębków nerkowych
- uszkodzenia kanalików nerkowych
• Biomarkery funkcji płuc
- reakcja zapalna w rejonie

oskrzelowo-pęcherzykowym

- procesy zwłóknienia w płucach
- stres oksydacyjny i inne

dr Irena Kosińska

63

Biomarkery wrażliwości

• Wrażliwość osobnicza na

ksenobiotyki uzależniona jest
od:

• - czynniki genetyczne
• - wiek
• - ogólny stan zdrowia
• - stan odżywiania,
• - styl życia (palenie papierosów,

używki)

dr Irena Kosińska

64

Biomarkery wrażliwości na

czynniki środowiskowe i

genetyczne

• Indukowalność hydroksylazy

węglowodorów

- czynnik w środowisku: WWA
- choroba: rak płuca
• Alfa 1-antytrypsyna
- czynnik w środowisku: dym

tytoniowy

- choroba: rozedma płuc

dr Irena Kosińska

65

Biomarkery wrażliwości na

czynniki środowiskowe i

genetyczne

• Ketony fenylowe w moczu

- czynnik w środowisku - prekursor

ketonów fenylowych

- choroba - fenyloketonuria

• Niedobór IgA

- czynnik w środowisku - substancje

podrażniające układ oddechowy

- choroba - podrażnienia układu

oddechowego

dr Irena Kosińska

66

Marker palenia tytoniu -

kotynina

• Metabolit nikotyny
• Poziom kotyniny w moczu

oznacza:

- <50.0ng/ml - osobę niepalącą
- 50.1 - 400.0 ng/ml - biernego

palacza

- > 400ng/ml czynnego palacza

dr Irena Kosińska

67

Mechanizmy obronne

ustroju

• Drogi oddechowe
- nabłonek migawkowy i transport śluzowo-

rzęskowy;

- kaszel i odksztuszanie
- fagocytoza (makrofagi)
- odporność swoista (BALT - bronchus

associated lymphoid tissue) - tkanka
limfatyczna, migdałki

- biochemiczne mechanizmy obronne,

mechanizmy antyoksydacyjne (składniki
krwi, witaminy)

dr Irena Kosińska

68

Mechanizmy obronne

ustroju

• Układ pokarmowy
- bariera ochronna (nabłonek

jelitowy)

- ograniczenie rozwoju bakterii

chorobotwórczych - flora
fizjologiczna

zapobieganie rozprzestrzenianiu się

mikroorganizmów - mechanizmy
immunologiczne

dr Irena Kosińska

69

Mechanizmy obronne

ustroju

• Skóra
- funkcja ochronna
- anatomiczna przeszkoda do

wnikania drobnoustrojów

- mechanizmy immunologiczne -

nadzór immunologiczny zapewnia
obecność tkanki limfatycznej
skóry SALT - skin associated
lymphoid tissue)

dr Irena Kosińska

70

Czynniki modyfikujące

odporność

• Żywienie (niedobory

energetyczno-białkowe,
witaminowe, mikroelementów)

• Układ nerwowy (system

unerwienia, kontrola wydzielania
hormonów - min.
kortykosteroidów, hormonu
wzrostu, tyroksyny i adrenaliny)

• Wiek (obniżenie odporności wraz

z wiekiem)

dr Irena Kosińska

71

Czynniki modyfikujące

odporność cd.

• Czynniki środowiskowe

powodujące dysfunkcje układu
immunologicznego:

- metale - As, Be, Pb, Rt, Cd, Cr, Se, Zu
- pestycydy - (chloroorganiczne)

DDT,

lindan aldryna; i. fosforoorganiczne:
parathion; karbaryl

- zanieczyszczenia powietrza - ozon,

NO2, SO2, azbest, krzemionka, paliwa
diesla, dym papierosowy

- węglowodory aromatyczne - benzen,

toluen, ksylen

- czynniki fizyczne - promieniowanie

jonizujące

dr Irena Kosińska

72

Czynniki modyfikujące

odporność cd.

Czynniki środowiskowe:
• alergeny pyłkowe (wziewne):
- pyłek ambrozji; pyłek brzozy; pyłki

traw

• alergeny pokarmowe:
- arbuz, melon, owoc kiwi, banan
- jabłko, orzech laskowy, marchewka,

ziemniak, koper, seler

- seler, melon, arbuz, owoc kiwi

dr Irena Kosińska

73

Typy narażeń na

zanieczyszczenia

środowiskowe

• Ekspozycja katastrofalna -

masowe

wydalenie do środowiska czynnika szkodliwego

• Ekspozycja endemiczna -

niewłaściwe wykorzystanie lub użycie czynników
szkodliwych

• Ekspozycja zawodowa -

związana w

wykonywaniem konkretnej pracy zawodowej

dr Irena Kosińska

74

Ekspozycje katastrofalne -

przykład 1

• 10.07.1976 - masowe wydalenie

2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-
dioksyny z fabryki chemicznej
Seveso w pobliżu Mediolanu
(fabryka produkująca 2,4,5-
trichlorofenol)

• Zanieczyszczony obszar o

powierzchni 3-4 km

2

przez 3-16 kg

dioksyn zamieszkany był przez
28000 ludzi.

• (w 2003 roku emisja dioksyn i

furanów w mg I-TEQ wynosiła
482301.0mg)

75

 

                        

Italian dioxin victim, Stefania Senno (33)
po 30 latach od katastrofy.

dr Irena Kosińska

76

• Dioksyny, Furany
• Polichlorowane bifenyle

dr Irena Kosińska

77

Ekspozycje katastrofalne -

przykład 2

• 03.12.1984. - wydalenie do

atmosfery izocyjanianu metylu z
fabryki Union Carbide w Bhopalu
w Indiach produkujacej insektycyd
o nazwie karbaryl

• Efekt: ekspozycji poddanych było

100 000 osób i zanotowano wtedy
2000 przypadków śmierci

dr Irena Kosińska

78

Ekspozycje endemiczne -

przykład 1

• Organiczne związki rtęci -

„choroba Minamata”

• 1953 - zauważono pierwsze

zaburzenia neurologiczne wśród
mieszkańców żyjących nad Zatoką
Minamata w Japonii

• Przyczyna - organiczne związki

rtęci przedostawały się ze
ściekami z fabryki produkującej
chlorek winylu i używającej
chlorku rtęciowego jako
katalizatora

• Skutki - spożycie ryb z zatoki -

zatrucie ponad 700 osób, z czego
40% zmarło

dr Irena Kosińska

79

Ekspozycje endemiczne -

przykład 1cd

• Rtęć z wody przyswajana przez

organizmy planktonu lub ryby
tworzyła w ich organizmach
dwumetylortęć, która to
stanowiła o toksyczności tych
produktów

• Irak, Pakistan, Gwatemala

(1971-1972) Spożywanie chleba
przygotowanego z mąki ziarna,
które było przeznaczone do siewu
(zaprawione fungicydami
rtęciowymi);

• w Iraku hospitalizowano 6350

osób, z czego 479 osób zmarło

dr Irena Kosińska

80

Ekspozycje endemiczne -

przykład 2, 3

• Heksachlorobenzen - Turcja,

1956 r. spożycie zatrutego ziarna
siewnego - narażeniu uległo
3000osób, zmarło 300

• Kadm - „choroba Itai-Itai”, 1955r.,

woda z kopalni kadmu dostawała
się do rzeki Unysu, woda
nawadniano pola ryżowe; ryz

zawierał 10-krotne przekroczenie
zawartości kadmu - wpływ na kości,
bolesne złamania, zmniejszenie
wymiarów szkieletu

dr Irena Kosińska

81

Ekspozycje endemiczne -

przykład 4

• Aflatoksyna - pierwotne

nowotwory wątroby (Kenia, Indie)

• - spożywanie orzechów

archaidowych, zawierających tę
mikotoksynę

• Alfatoksyna - najsilniejszy ze

znanych kancerogenów, dłuższe jej
spożywanie nawet w ilościach
śladowych indukuje nowotwory
wątroby