SPRAWDZANIE I OCENIANIE WYNIKÓW KSZTAŁCENIA

KONTROLA OZNACZA

NA OGÓŁ

SPRAWDZANIE

W większości prac dydaktycznych ich autorzy posługują się

pojęciami kontrola w procesie nauczania, kontrola w procesie
kształcenia, kontrola wyników kształcenia lub osiągnięć uczniów.
Pojęcie kontrola oznacza na ogół sprawdzanie.

W. Okoń w swoim podręczniku nie używa terminu „kontrola”,

lecz  „sprawdzanie”,  uzasadniając  to  następująco:  „Wprawdzie
terminy  <<sprawdzanie>>  i  <<kontrola>>  w  zasadzie  znaczą
to  samo,  ale  kontrola,  zgodnie  z  tradycją  językową  jest  raczej
zabiegiem  formalnym,  jest  formą  nadzoru  ze  strony  jakiejś
władzy zwierzchniej w stosunku do osób podwładnych. W szkole
taka  nadrzędność  nauczycieli  nad  uczniami  rzeczywiście  często
ma  miejsce,  wszakże  współcześnie  sprawdzaniu  nadaje  się  nie
formalny,  lecz  rzeczowy  sens,  to  nie  tylko  nauczyciel  sprawdza
postępy uczniów, ale i uczniowie sprawdzają własne osiągnięcia,
a  w  dodatku  nauczyciel  sprawdza  sam  siebie,  mianowicie  czy
dobrze  pokierował  uczeniem  się  tego,  co  jest  przedmiotem
sprawdzania”.

Wg  B.  Niemierko  sprawdzanie  osiągnięć  uczniów
jest  upewnieniem  się,  czy  uczniowie  uzyskali
oczekiwane  osiągnięcia,  a  więc  czy  opanowali
czynności

stanowiące

wymagania

programowe.

Upewnienie jest potrzebne ponieważ:
1.

Wymagania  są  różnorodne  (pod  względem  celów
kształcenia),  szerokie(pod  względem  materiału)  i
rozbudowane  (zwykle  do  kilku  poziomów),  a
spełnienie  ich  jest    trudne  do  zaobserwowania  dla
ucznia i nauczyciela.

W  edukacji  panuje  myślenie  życzeniowe,  pełne
złudzeń,  wszyscy  bowiem  –  uczniowie,  rodzice,
nauczyciele,  władze  oświatowe  i  społeczeństwo  –
zgodnie  chcieliby,  by  wyniki  kształcenia  były
wysokie.

CELE SPRAWDZANIA

Wyróżniamy następujące cele :
-określenie  poziomu  uczniów  w  celu  przygotowania
odpowiedniego  programu,  który  będzie  właściwy  dla
danej grupy;
-Poprawne  organizowanie,  rytmiczna  realizacja  i
doskonalenie  procesu  kształcenia  poprzez  porównanie
przebiegu  kształcenia  z  wcześniej  przygotowanym
rozkładem

materiału

nauczania

przyjętymi

założeniami;
-Określenie  aktualnego  poziomu  i  stanu  opanowania
treści  programowych  w  celu  usunięcia  zaistniałych
trudności i braków;
-Określenie  rezultatów  pracy  dydaktycznej    po
zakończeniu procesu kształcenia w celu ustalenia ocen
i stopni.

Sprawdzanie  pełni  podstawową  rolę  w
sterowaniu  procesem  kształcenia,  gdyż
dzięki  niej  nauczyciel  uzyskuje  dane,  które
porównuje  ze  stanem  zamierzonym  w
dowolnym  momencie  procesu  nauczania  –
uczenia się, a wynik tej operacji wykorzystuje
do

kształcenia

własnych

działań

dydaktycznych. Wymaga to sformułowania
dokładnego programu sprawdzania, ściśle
związanego z programem nauczania.

FUNKCJE

Realizowanie wszystkich wymienionych celów
sprawia, iż sprawdzanie właściwie spełnia swe
funkcje. Są to następujące funkcje:
•diagnostyczna

(pozwala

ustalić

stopień

opanowania przez uczącego się wiadomości i
umiejętności w stosunku do programu nauczania);
•profilaktyczna

(polega

eliminowaniu

czynników  negatywnie  wpływających  ne  efekty
procesu uczenia się);
•prognostyczna  (pozwala  na  przewidywanie
dalszych osiągnięć uczniów);
•dydaktyczna (porządkowanie posiadanej wiedzy
przez  uczącego  się,  korygowanie  błędnych
wiadomości  i  umiejętności  oraz  ich  uzupełnienie
pozwala na doskonalenie procesu kształcenia);

•selektywna (sprawdzanie jest postawą do
sklasyfikowania danej grupy uczących się, w
wyniku której dokonuje się selekcja uczniów);

•poznawcza  (polega  na  systematycznym,
jasnym i precyzyjnym gromadzeniu informacji na
temat  procesu  kształcenia,  jego  wyników,
analizie  i  interpretacji  zebranych  danych  oraz
przekazaniu

wniosków

właściwym

grupom

odbiorców);

•kształcąca (sprawdzanie i ocena wyników
procesu

kształcenia

jest

stymulatorem

aktywizującym uczniów, zwiększa ich wysiłki i
motywację do opanowania materiału nauczania i
rozwijania

umiejętności

samokontroli

samooceny);

•wychowawcza (pozwala na oddziaływanie na
sferę osobowościową, na kształtowanie postaw i
zachowań uczących się)

celu

spełnienia

postulatu

optymalizacji

sprawdzaniu stawia się szereg wymagań:
1) Sprawdzanie powinno obejmować całość procesu

kształcenia, a nie jedynie etap końcowy. Z tego
względu musi ono występować wielokrotnie w
różnych momentach procesu kształcenia;

2) Sprawdzanie

powinno

być

ekonomiczne

urozmaicone;

3) Sprawdzanie i ocena powinny być obiektywne, tj.

określać precyzyjnie dla wszystkich uczniów:
przedmiot, kryteria oraz metody;

4) Nie należy stosować zasady stałego łączenia

sprawdzania  z  oceną  (stopniem).  Ujawnianie
braków  i  luk  w  takcie  „kontroli”  ma  stanowić
przede  wszystkim  postawę  doskonalenia  i
usprawniania pracy nauczyciela i uczniów;

5) Sprawdzanie powinno pozwolić na określenie

poziomu operowania wiedzą przez uczącego się.

6) W trakcie sprawdzania należy maksymalnie

eliminować u uczniów lęk, strach i inne
wzruszenia.

FORMY(RODZAJE)

SPRAWDZANIA WG F.

BEREŹNICKIEGO

Przez formę sprawdzania rozumie się

najczęściej rodzaj zewnętrznej organizacji
procesu sprawdzania postępów lub efektów
pracy uczniów.

Przyjmując

kryterium

miejsce

sprawdzania

procesie

kształcenia,

wyróżnić

można

następujące

formy(rodzaje) sprawdzania:



wstępne,



bieżące,



końcowe.

FORMY KONTROLI WG.

OKONIA

Z kolei W. Okoń wyróżnia tzw. konwencjonalne
formy sprawdzania (sprawdzanie bieżące,
sporadyczne

końcowe)

oraz

formy

sprawdzania osiągnięć szkolnych. Wśród tych
drugich wyróżnia cztery formy:
1) Sprawdzanie osiągnięć dokonywane przez

nauczycieli w ciągu całego okresu trwania
nauki;

2) Sporadyczne badanie osiągnięć szkolnych

przez

czynniki

sprawdzające

pracę

nauczyciela;

3) Naukowe badania osiągnięć prowadzone przez

odpowiednie zespoły badawcze;

4) Egzamin.

SPRAWDZANIE WSTĘPNE

Sprawdzanie  wstępne  ma  na  celu  dokonanie
diagnozy zasobu wiedzy i umiejętności uczących
się.  Tę  formę  należy  stosować  zazwyczaj  przed
rozpoczęciem nauczania danego przedmiotu, jak
również  na  początku  roku  szkolnego.  Ma  ona
zorientować

nauczyciela

poziomie

przygotowania uczących się do podjęcia nauki.
Orientacja

taka

umożliwia

nauczycielowi

dostosowanie  programu i metod kształcenia do
poziomu  uczniów.  Szczególnie  ważne  jest  to  w
przypadku  stwierdzenia  dużych  braków  w
zakresie wiedzy wyjściowej.

SPRAWDZANIE BIEŻĄCE

Sprawdzanie  bieżące  prowadzone  jest  w
toku  całej  działalności  dydaktyczno  -
wychowawczej  w  danej  szkole.  Polega  na
stałym  obserwowaniu  uczących  się  przez
nauczyciel,  dzięki  czemu  możliwe  jest
skuteczne  sterowanie  tym  procesem  i
przystosowanie

możliwości

umysłowych jego uczestników, a także
dokonywaniu

odpowiednich

korekt

zakresie treści, metod i środków kształcenia.

SPRAWDZANIE

SPORADYCZNE

Sprawdzanie  sporadyczne  dokonywane
jest  po  zakończeniu  pewnego  działu
tematycznego,  jakiejś  partii  materiału
programowego,

stanowiącego

pewną

całość  albo  po  zakończeniu  pewnego
okresu  nauki  (semestru,  trymestru  itp.).
Choć  w  nim  o  zainteresowanie  się,  czy
dział  ten  został  należycie  opanowany  oraz
jakie występują braki w tym zakresie.

SPRAWDZANIE KOŃCOWE

Sprawdzanie

końcowe

(sumujące)

występuje  jako  podsumowanie  rezultatów
pracy  ucznia  w  ciągu  okresu  lub  roku
szkolnego.  Tego  rodzaju  sprawdzanie
kończy  się  wystawieniem  oceny  okresowej
lub  rocznej  z  danego  przedmiotu.  Jego
celem  jest  przekonanie  się,  w  jakim
stopniu  uczący  się  jest  przygotowany  do
kolejnego etapu kształcenia.

JAKOŚĆ SPRAWDZANIA

Jakość sprawdzania jest uzależniona od
takich właściwości, jak:


rzetelność

(zgodność

wyników

powtórzeń sprawdzania),


trafność

(planowy

dobór

treści

sprawdzania),
 obiektywizm (zgodność z wymaganiami
programowymi).

NOWE FORMY

SPRAWDZANIA

Wprowadzona reforma programowo – organizacyjna systemu oświaty
wprowadziła nowe zasady klasyfikowania i promowania uczniów oraz
przeprowadzenie egzaminów i sprawdzianów. Wprowadzono dwie formy
sprawdzania:
1.

Sprawdzanie  wewnątrzszkolne  osiągnięć  szkolnych,  dokonane
przez  nauczycieli  w  ciągu  całego  okresu  trwania  nauki,  a  z  większą
intensywnością  po  opracowaniu  danego  działu    programu,  czy  przy
końcu półrocza lub całego roku szkolnego;

Sprawdzanie zewnętrzne poprzez system egzaminacyjny, który
składa się ze:

• sprawdzianu poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie

sześcioletniej szkoły podstawowej;

• egzaminu w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i

wiadomości;

• egzaminu maturalnego będącego formą oceny poziomu

wykształcenia  ogólnego;  egzamin  maturalny  składać  się  będzie  z
części  wewnętrznej  mającej  formę  egzaminu  ustnego  oraz
zewnętrznej mającej formę egzaminu pisemnego.

EGZAMINY

Egzaminy  są  powszechnie  stosowaną  formą  sprawdzania
wyników  kształcenia  na  różnych  poziomach  i  szczeblach
edukacji,  ale  zarazem  są  formą  bardzo  kontrowersyjną.
Najwięcej  kontrowersji  budzi  ich  obiektywizm.  Niedostatek
obiektywizmu wykazano w wyniku licznych badań naukowych.
Dlatego  też  podejmowane  są  różne  próby  ograniczenia
subiektywizmu  w  ocenianiu,  a  tym  samym  wprowadzania
różnych  zmian  w  organizacji  i  metodach  prowadzenia
egzaminów.

Do najbardziej typowych mankamentów tradycyjnych

egzaminów ustnych J. Pieter zaliczał:
•przypadkowość;
•powierzchowność;
•nawykowo – schematyczny sposób ich prowadzenia;
•subiektywizm.

METODY SPRAWDZANIA

Metodą sprawdzania nazywamy sposób,
w jaki nauczyciel realizuje cele i funkcje
wyznaczone

kontroli

procesie

kształcenia.  Dobór  metod  sprawdzania
zależy  od  miejsca  ich  stosowania  w
procesie  kształcenia,  od  ogniw,  które
występują  w  tym  procesie,  oraz  od
specyfiki przedmiotów szkolnych.

RODZAJE METOD

TRADYCYJNYCH

Do najczęściej stosowanych metod sprawdzania zaliczamy:



sprawdzian ustny,



sprawdzian pisemny,



sprawdzian praktyczny,



posługiwanie się książką,



obserwacja uczniów.

Metody  te  wykorzystywane  są  przez  ogół  nauczycieli  ze
względu  na  ich  prostotę,  łatwość  stosowania i  związane z  tym
tradycje.  Są  one  stosowane  najczęściej  w  trakcie  sprawdzania
wstępnego,    bieżącego  i  końcowego,  a  więc  związane  są  z
konwencjonalnymi  formami  „kontroli”.  Do  niezbędnych
czynności  przygotowawczych,  które  powinny  poprzedzać
przeprowadzenie kontroli, należy zaliczać:



szczegółową analizę programu nauczania danego przedmiotu,



formułowanie pytań na podstawie przyjętej taksonomii

dydaktycznej,



ustalenie kryteriów i norm oceny odpowiedzi,



ustalenie procedury przeprowadzania kontroli.

Podział metod sprawdzania wg Niemierki :
1. Ze względu na udział uczniów możemy rozróżnić sprawdzanie
a) Indywidualne;
b) Grupowe.

W pierwszym uczeń pracuje w pojedynkę, niezależnie – z złożenia
- od pozostałych uczniów. W drugim, znacznie rzadziej u nas
spotykanym, uczeń pracuje w interakcji z innymi uczniami, a jego
wynik składa się na ocenę osiągnięć zespołu.

2. i 3. ze względu na udział nauczycieli w tym procesie oraz jego

organizację możemy rozróżnić sprawdzanie

c) Kierowane przez nauczycieli ;
d) Samodzielne, kierowane przez ucznia.

Nauczyciel  kierujący  sprawdzaniem  osiągnięć  może  być
nauczycielem  danego  ucznia,  członkiem  komisji,  autorem  tekstu
lub  pracownikiem  instytucji  zewnętrznej.  Uczeń  samodzielnie
sprawdzający  swoją  wiedzę  też  na  ogół  korzysta  z  dostępnych
materiałów  (  podręczników,  testów,  internetu),  lecz  decyzje  o
podjęciu i przebiegu sprawdzania należą do niego.

4. i 5. Podział metod na holistyczne i analityczne dotyczy ujęcia

treści  kształcenia,  a  stopniowanie  autentyzmu  i  symulacji  w
sprawdzaniu  jest  głownie  kwestią  wyposażenia  dydaktycznego.
Krzyżując  te  dwa  podziały,  otrzymujemy  tabelę  najczęściej
stosowanych  metod  sprawdzania  indywidualnego  kierowanego
przez nauczycieli

Sprawdzian  ustny  sprowadza  się  do  bezpośredniej  rozmowy
polegającej  na  udzielaniu  odpowiedzi  przez  uczniów  na  formułowane
przez nauczyciela pytania i polecenia. Pytania powinny być różnorodne:
proste,  wymagające  reprodukcji  wiedzy,  oraz  problemowe,  wymagające
refleksji intelektualnej i złożonych operacji myślowych.

Ustne sprawdzanie ma istotne wartości, do których zaliczamy

bezpośredni kontakt społeczny nauczyciela z uczniem, możliwość
rozwijania umiejętności ustnej wypowiedzi, kształtowanie i doskonalenie
języka, a przede wszystkim umożliwia określenie poziomu wiadomości i
umiejętności ucznia przez ujęcie jego procesów zapamiętania, myślenia i
dochodzenia do wniosków.

Sprawdzian ustny należy do najczęściej stosowanych metod w

praktyce  szkolnej,  chociaż  zawiera  wiele  wad,  z  których  nauczyciel
powinien zdawać sobie sprawę. Do nich można zaliczyć:
•dłuższe  wypowiedzi  zabierają  dużo  czasu  na  lekcji  i  powodują  bierność
uczących się nie poddanych sprawdzaniu;
•większe,  aniżeli  przy  innych  sposobach  sprawdzania,  obciążenie
psychiczne(stres), co powoduje, iż nie zawsze staje się ono obiektywnym
ukazaniem wyników pracy ucznia;
•subiektywizm  traktowania  kontrolowanych(subiektywizm  pytań  i  oceny
w zależności od stosunku nauczyciela do poszczególnych uczniów) gdyż
brak jest kryteriów obiektywnej oceny;
•fragmentaryczność  sprawdzania  (  nie  daje  ono  odpowiedzi  na  pytanie,
czy uczący się osiągnął wszystkie zamierzone cele i w jakim zakresie);
•zbyt  duże  zróżnicowanie  stawianych  pytań  pod  względem  stopnia
trudności, znaczenia i zakresu.

Sprawdzian  pisemny  polega  na  pisemnym
udzielaniu  przez  ucznia  rzeczowej  i  w  miarę
obszernej  wypowiedzi  na  określony  temat.  Ten
sposób sprawdzania odnosi się do:
a) wypracowań bieżących, tzw. „kartkówek”,
b) prac klasowych,
c) Prac domowych.
Sprawdzian  pisemny  posiada  wiele  zalet,    stąd  też

może być stosowany w „kontroli” bieżącej i
końcowej. Do jego zalet możemy zaliczyć:

• praca pisemna zostaje udokumentowana i można

ją wielokrotnie analizować,

• możliwość porównania wyników w nauce

poszczególnych uczniów,

• wdrażanie do samodzielności i rozwijanie

umiejętności wyrażania własnych myśli na piśmie,

• jest bardziej ekonomiczna jako forma formalna.

Krótkie  sprawdziany,  zwane  „kartkówkami”,  stosuje  się
zazwyczaj na zakończenie lekcji, jako jej podsumowanie; mogą
też  one  dotyczyć  materiału  z  poprzedniej  lekcji.  „Kartkówki”
winny być sprawdzone i omówione ich zalety oraz braki, które
orientują    nauczyciela  i  uczniów  o  poziomie  osiągnięć  i
umożliwiają także podjęcie pewnych działań korektywnych.
Prace klasowe, czyli otwarte wypracowania na zadany temat
wykonywane  są  najczęściej  z  języka  polskiego  i  obcego  oraz
matematyki.  Prace  tego  typu  wymagają  pełniejszego  w
zakresie  i  jakości  opanowania  materiału,  samodzielności  oraz
umiejętności  pisania  wypracowań.  Z  tego  względu  należy
uczniów stopniowo wdrażać do pisania prac klasowych poprzez
udzielanie  wskazówek  metodycznych,  poprzez  próbne  prace
kontrolne i przykładowe ćwiczenia.
Prace domowe obejmują różnego rodzaju  opracowania, które
uczeń  wykonuje  w  domu.  Do  prac  domowych  zaliczamy
wypracowania  pisemne  na  określony  temat,  sprawdzian  z
wycieczki,

referaty,

rozwiązania

zadań,

opis

przeprowadzonych doświadczeń oraz wykonanie rysunków,
wykresów, diagramów i map. Prace domowe należy
systematycznie sprawdzać i oceniać oraz instruować, jak mają
być poprawnie napisane.

Sprawdzian

praktyczny

jest

wartościowy,

lecz

zbyt

rzadko

wykorzystywany  do  sprawdzania  poziomu
opanowania  przez  uczniów  umiejętności
wykonywania  czynności  manualnych  i
działania

praktycznego,

które

były

przedmiotem procesu kształcenia. W
szkolnictwie

ogólnokształcącym

sprawdziany mogą być stosowane za
zajęciach laboratoryjnych, pracownianych i
w procesie nauczania wielu przedmiotów
szkolnych.

Posługiwanie się książką może być stosowane nie
tylko  jako  metoda  uczenia  się,  może  być  również
wykorzystywane  jako  sposób  sprawdzania.  Praca  z
książką nie tylko zaznajamia ucznia z zawartą w niej
informacją,  uczy  go  z  niej  korzystać  (podręcznik,
słowniki,  encyklopedie),  a  jednocześnie  umożliwia
nauczycielowi  sprawdzanie  umiejętności  czytania
(cichego  i  głośnego)  ze  zrozumieniem,  streszczania,
układania planu, tłumaczenia z języka ojczystego na
obcy i odwrotnie. Uczeń może analizować zawarte w
podręczniku  mapki,  wykresy,  tabele,  rozwiązywać
zadania  i  wykonywać  ćwiczenia.  Stosując  różne
sposoby  sprawdzania  poprzez  posługiwanie  się
książką  i  podręcznikiem,  nauczyciel  ma  okazję
sprawdzić  umiejętności  ucznia  w  zakresie  uczenia
się.

Obserwacja ucznia jest metodą sprawdzania
bardzo przydatną w procesie kształcenia.
Poznanie

ucznia,

jego

sposobu

pracy,

pracowitości

samodzielności,

jego

zainteresowań  i  aktywności  pozwala  kształtować
opinię nauczyciela o uczniach. Aby ta opinia była
możliwie  najbardziej  obiektywna,  nauczyciel
musi prowadzić obserwację planowo i świadomie,
przy  zastosowaniu    ujednoliconych  kryteriów
obserwacji  wobec  wszystkich  uczniów.  Aby
obserwacja miała wartość, musi być prowadzona
systematycznie,  celowo  i  obejmować  w  miarę
uściślone

skonkretyzowane

elementy

obserwacji. Prowadzona w sposób bezwiedny,
bez

uświadomienia

celu,

bez

ustalonych

kryteriów kształtuje subiektywny sąd nauczyciela
o uczniach, co ujemnie odbija się na ich ocenach.

ZALETY

KONWENCJONALNYCH

METOD SPRAWDZANIA

Wszystkie te metody, określane niekiedy jako

konwencjonalne, znajdują powszechne zastosowanie
w praktyce szkolnej nie tylko ze względu na zalety,
ale i na względną łatwość ich użycia.

Do zalet tych metod sprawdzania zaliczyć można:

•zachowanie  bezpośredniego kontaktu nauczyciela z
uczniem,
•wgląd  w  funkcjonowanie  procesów  umysłowych
ucznia,
•możliwość  oceny  umiejętności  rozwiązywania
problemów przez uczniów,
•ich  prostotę  i  możliwość  stosowania  w  realizacji
różnych ogniw procesu kształcenia.

WADY

Do wad tradycyjnych metod sprawdzania można

zaliczyć:
•  brak  kryterium  i  norm  w  sprawdzaniu  osiągnięć
uczniów, a tym samym subiektywizm ocen,
•Brak  możliwości  dokonywania  i  porównywania
pomiaru osiągnięć szkolnych,
•Niereprezentatywność pytań,
•Nieekonomiczność  sprawdzianów  tradycyjnych,  a
tym  samym  brak  możliwości  wykrywania  i
eliminacji braków i błędów u wszystkich uczniów,
•Negatywny  wpływ  emocji  na  ocenianie  (reakcje
stresowe,  fizjologiczne  i  psychologiczne  –  lęki,
napięcie

nerwowe,

dekoncentracja

uwagi,

zaburzenia procesów myślowych).

POMIAR DYDAKTYCZNY

Wysoce

obiektywną

stale

doskonaloną  metodą  sprawdzania
osiągnięć  szkolnych  jest  pomiar
dydaktyczny  przeprowadzony  z
zastosowaniem

testów.

Test

osiągnięć szkolnych jest próbą,
zbiorem zadań do wykonania,
identycznym

dla

wszystkich

badanych, których rozwiązanie
przebiega w ściśle określonych dla
wszystkich

warunkach,

umożliwiający  wyrażanie  liczbowe
porównywalnych  wyników,  które
oblicza  się  z  góry  określonym
sposobem.

RODZAJE TESTÓW

Przyjmując za kryterium typ czynności wykonanej przez uczącego się
oraz  sposób  udzielania  odpowiedzi  na  zadania,  testy  dzielimy,
podobnie jak sprawdziany, na:
• ustne,
• pisemne,
• praktyczne.
Test  ustny  polega  na  tym,  iż  uczeń  wymawia  słowa  i  zadania
stanowiące  odpowiedzi  na  zadanie  testowe.  Stosowany  może  być
wówczas,  gdy  badani  mają  słabo  (lub  wcale)  opanowaną  technikę
czytania  i  pisania.  Test  jest  wtedy  czytany  przez  nauczyciela,  a
odpowiedzi ucznia zapisane np. na taśmie magnetofonowej.
Test  pisemny    polega  na  tym,  że  uczeń  zapisuje  swoje  rozwiązania
zadań w formie krótkich odpowiedzi, rysunków, zakreśleń lub wskazuje
gotowe odpowiedzi.
W teście praktycznym uczeń demonstruje sposób wykonania działań
lub  wytwór  fizyczny  jego  pracy.  W  szkolnictwie  ogólnokształcącym
może być stosowany test pracowniany, polegający na wykonaniu przez
ucznia  określonych  doświadczeń  w  pracowni  fizyki,  chemii,  biologii  i
innych odpowiednio wyposażonych pracowniach.

Z  kolei  uwzględniając  układ  odniesienia  wyników  testowania  i  rodzaj
pomiaru, wyróżniamy test:
- sprawdzający ( układem odniesienia wyniku są wymagania programowe),
- różnicujący (układem odniesienia wyniku każdego ucznia są wyniki innych
uczniów).
Biorąc pod uwagę zaawansowanie konstrukcyjne, wyróżniamy:
-testy  znormalizowane  (wystandaryzowane)  są  to  testy  profesjonalne,
które  przeszły  proces  prób,  ulepszeń  i  normowania.  Testy  profesjonalne
przygotowane  są  przez  specjalistów  w  zakresie  konstrukcji  testów,  którzy
dokonują  pomiarów  próbnych  przygotowanym  testem  i  zaopatrują  go  w
normy, do których można przyrównać każdy wynik. Standaryzacja testów jest
głównym sposobem ich ulepszenia, gdyż zwiększa rzetelność i trafność testu.
Obecnie  stosowane  są  dwa  rodzaje  testów  standaryzowanych  stosowanych
do pomiaru osiągnięć szkolnych:
•Testy różnicujące;
•Testy kryterialne.
- testy nieznormalizowane (nieformalne) różni się od wystandaryzowanych
tym,  że  nie  był  poddany  próbnym  zastosowaniom  i  nie  posiada  statycznie
obliczonych  obiektywnych  norm.  Nauczyciele  dość  często  sami  opracowują
testy osiągnięć szkolnych  dla  własnych doraźnych potrzeb. Test stosowany
wyłącznie przez jego autora nazywamy testem nauczycielskim.

ZADANIA TESTOWE

Zadanie

testowe

jest

najmniejszym

elementem

testu

wymagającym od ucznia udzielenia odpowiedzi. Może mieć postać
polecenia, pytania, wypowiedzi niekompletnej lub twierdzenia
poddawanego w wątpliwość.

J. Półturzycki wyróżnia trzy podstawowe rodzaje testów:

a) testy luk i uzupełnień,
b) testy wyboru,
c) testy mieszane (kombinowane).
B. Niemierko, znawca pomiaru dydaktycznego, wyróżnił

następujące główne formy zadań testów pisemnych:

d)zadania otwarte:
• rozszerzonej odpowiedzi,
• krótkiej odpowiedzi,
• z luką.
b)zadania zamknięte:
• wyboru wielokrotnego,
• Na dobieranie,
• prawda – fałsz.

ZASADY KONSTRUOWANIA

PYTAŃ TESTOWYCH

Podczas

konstruowania

pytań

(zadań)

testowych

należy

uwzględnić

pewne

szczegółowe zasady:
• należy unikać zbyt szczegółowych pytań,
• pytanie nie może był łatwe ani zbyt trudne,
•Pytanie powinno być sformułowane bardzo
zwięźle.

ZALETY I WADY METODY

TESTOWEJ

Do najważniejszych zalet metody testowej można zaliczyć:

 łatwość przeprowadzania pomiaru w stosunkowo krótkim czasie,
 wysoki poziom obiektywizmu oceny,
 możliwość zapewnienia określonego poziomu reprezentatywności
pytań testowych,
 możliwość objęcia dużej grupy osób tym samym zakresem
sprawdzania,
 dobra czytelność kryteriów oceny.

Test dydaktyczny ma także pewne wady:

 możliwość zgadywania poprawnych odpowiedzi w teście wyboru,
 brak indywidualnego podejścia do oceny zdolności rozwiązania
złożonych problemów,
 bark indywidualnego podejścia do osób kontrolowanych,
 ograniczona możliwość sprawdzania umiejętności.

Wg  K.Żegnałka  ocenianie  jest  czynnością,  a  może  nawet
procesem,  jak  uważa  wielu  teoretyków  dydaktyki,  ściśle
powiązanym  ze  sprawdzaniem.  W  podręcznikach  z  dydaktyki
określenia  te  występują  zawsze  obok  siebie.  Ich  autorzy  piszą  o
„sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć” lub „kontroli i ocenie”, albo o
„procesie  kontroli  i  oceny”  itp.  Na  ogół  uważa  się,  że  ocenianie
poprzedzone  jest  sprawdzaniem  i  wydaje  się  to  logiczne.
Niektórzy, jak np. B. Niemierko, uważają, że jest odwrotnie. Pisze
on  następująco  :  „  Ocenianie  wyprzedza  sprawdzanie,  co  brzmi
niewiarygodnie

przy

tradycyjnym

sposobie

myślenia

dydaktycznego”. Swoje poglądy opiera na założeniu, że proces
sprawdzania i oceniania składa się z trzech etapów:
I. Zbudowanie wymagań programowych.
II. Zastosowanie wymagań wobec pojedynczego ucznia.
III. Stwierdzenie, czy wymagania są przez ucznia spełnione.
Pierwszy i trzeci etap są – według niego – ocenianiem, a drugi –

sprawdzaniem.

Wymagania programowe są z pewnością niezbędne do

poprawnego oceniania, ale czy same w sobie są ocenianiem,
jest sprawą dyskusyjną.

OCENIANIE WĄSKODYDAKTYCZNE I

SPOŁECZNO – WYCHOWAWCZE WG

NIEMIERKI

Ocenianiem  wąskodydaktycznym  nazwiemy  ustalenie  i  komunikowanie  oceny
wyłącznie  na  podstawie  wyników  sprawdzania,  a  więc  jest  ono  ograniczone  do
dziedziny  poznawczej,  z  pominięciem  osiągnięć  emocjonalno  –  motywacyjnych  i
warunków pracy ucznia.

W codziennej praktyce szkolnej stosuje się jednak także inne, dodatkowe

kryteria oceny osiągnięć ucznia. Są to przede wszystkim:
A.

Osiągnięcia emocjonalno – motywacyjne. Uczeń wdraża się do
przewidzianych czynności, potrafi się na nich skupić, żywo interesuje się nimi.

Praca ucznia. Przy ograniczonych zdolnościach (do danego przedmiotu)
uczeń uzyskał wynik systematyczną i solidną pracą.

Warunki domowe. Wynik został uzyskany w trudnych warunkach domowych
(obciążenie inną pracą, brak własnego pokoju, brak zachęty i dobrego
przykładu ze stronny rodziców).

Szkoła. Wynik został uzyskany w szkole nie dość silnej materialnie i kadrowo.

Ocenianiem społeczno – wychowawczym nazwiemy ustalenie i komunikowanie

oceny na podstawie wielu kryteriów, wśród których wymagania programowe
mogą odgrywać główną lub tylko pomocniczą rolę.

ZADANIA OCENIANIA

Ocenianie, aby spełniło swe zasadnicze
funkcje dydaktyczne i wychowawczego
winno

być

przeprowadzone

według

pewnych

zasad,

zgodnie

jej,

podstawowymi cechami, do których
należą: obiektywność, sprawiedliwość,
instruktywność,

jawność

element

mobilizacji do dalszej nauki.

FUNKCJE OCENY

Ocenianie  w  procesie  dydaktycznym  może  spełniać  różne  funkcje.  Na
przykład  Ida  Altszuler  wymienia  funkcje  dydaktyczną,  wychowawczą  i
społeczną.
Zupełnie  inny  podział  przedstawia  Wiesław  Łukaszewski  w  pracy
Dydaktyka oświaty politycznej. Są one następujące:
• funkcja wzmocnień w procesie uczenia się,
• funkcja motywacyjna,
• funkcja emocjonalna,
• funkcja wskazówek sterujących przebiegiem dalszego działania.

Na podstawie analizy literatury oraz dotychczasowych doświadczeń

można sformułować  następujące funkcje oceny:
-funkcja  informacyjna  (poznawcza)  –  ocena  informuje  uczestników
procesu  edukacyjnego,  jego  organizatorów,  a  także  przyszłych
(potencjalnych) pracodawców o osiągniętych rezultatach;
-  funkcja  selektywna  –  występuje  głównie  w  czasie  egzaminów  i  służy
celom selektywnym;
- funkcja motywacyjna – ocena może motywować do dalszego wysiłku;
-  funkcja  prognostyczna  –  na  podstawie  wystawionych  ocen  można  z
dużym prawdopodobieństwem   przewidywać dalsze rezultaty w procesie
kształcenia, a nawet funkcjonowanie zawodowe absolwentów.

Kryteria ocen

Ogólne  kryteria  ocen  wskazują  na  to,  co  powinno  być
przedmiotem  ocen  w  szkole.  J.  Półturzycki  wymienia
trzy  kryteria;  pierwsze  dotyczy  strony  poznawczej
odpowiedzi  uczniów,  czyli  jakości  i  zakresu  wiedzy
uczniów;  drugie  dotyczy  rozwoju  osobowości  ucznia,  a
szczególnie  rozwoju  myślenia  i  mowy;  trzecie  wiąże  się
ze  stroną  wychowawczą  nauczania.  Opracowanie
szczegółowych  kryteriów  dla  każdego  przedmiotu
spowoduje,  iż  ocenianie  będzie  bardziej  rzetelne,
adekwatne  (trafne),  a  w  konsekwencji  bardziej
obiektywne.

OCENA

Ocenianie wiąże się z wystawieniem lub sformułowaniem oceny. Ocena polega na wyrażaniu sądu o
wartości i przydatności kogoś (ucznia, studenta) lub czegoś (odpowiedzi, referatu, „klasówki”,
wykonanej czynności lub określonego wytworu).

Na podstawie dokładnych badań teoretycznych i eksperymentalnych wyróżniono następujące formy

oceny:
1)Stopnie pozorne, należą do nich takie wypowiedzi nauczyciela jak: „dobrze”, ”źle”, „poprawnie”,

„zaliczone”, „nie zaliczone”, „niedobrze”. Orientują one ucznia bardzo ogólnie w wynikach jego pracy
i są niedokładne, bo na przykład ocena pozorna „dobrze” równać się może w przyjętej skali ocen
rezultatom: dostateczny, dobry, bardzo dobry, nie licząc plusów i minusów.

2)Plusy i minusy stosowane bez ocen cyfrowych w wypadkach, gdy wystawienie oceny byłoby

pochopne z powodu zbyt wycinkowej wypowiedzi ucznia. Stosowanie częste plusów i minusów
poddaje ucznia stałej kontroli z oceną i jest dydaktycznie korzystna.

3) Trzecią grupę stanowią wyrażenia zastępujące stopnie pozorne, należą do nich takie jak:

„świetnie”, „doskonale”, „ślicznie” ,”pięknie”.

4)Potwierdzenie lub zaprzeczenia ogólne typu: „tak”, „nie”, „naturalnie”, „oczywiście”, „ w

porządku”. Ta forma oceny informuje ucznia jeszcze ogólniej niż poprzednie o opinii nauczyciela na
temat odpowiedzi lub pracy, gdyż element wartościowania jest w nich zaledwie uchwytny.

5)Aprobata lub dezaprobata w postaci wyrażenia: „dziękuję”, „siadaj”, „dosyć”, „wystarczy”,

„następny”. Wartość tego typu wyrażeń należy jeszcze od intonacji głosu i wyrazu twarzy
oceniającego.

6)Komentarze, opisy, charakterystyki, recenzje dotyczące wyników pracy ucznia, ale bez stopni.

Są uwagami merytorycznymi na temat pracy ucznia, jego postępów, braków lub niedociągnięć.

7)Punkty w testach, których nie przelicza się na oceny.
8)Wyrażenia dwuznaczne typu: „Dużo byłoby do powiedzenia”, „Może jest w tym trochę prawdy”,

„No, no”.

RODZAJE OCENY

W związku z potrzebą ściślejszego określenia
przedmiotu oceny szkolnej K. Sośnicki wyróżnia
ocenę:
a) aktualistyczną,

której

przedmiotem

jest

aktualny, końcowy wynik uczenia się,

b)dyspozycyjną dotycząca pewnych procesów

poznawczych,

c) prognostyczną,

obejmującą

składniki

poprzednich ocen i przewidującą na tej podstawie
przyszłe losy ucznia, jego dalszy rozwój i wyniki.

OCENIANIE

WEWNĄTRZSZKOLNE

Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

1) formułowanie przez nauczycieli wymagań

edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów
i rodziców,

2) Bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikacje,

według skali i formach przyjętych w danej
szkole,

3) Przeprowadzenie egzaminów klasyfikacyjnych,
4) Ustalenie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku

szkolnego i warunki ich poprawiania.

SKALA STOPNI SZKOLNYCH

Stopień  szkolny  (ang.  letter  grade)  jest  symbolem
(słownym,  cyfrowym,  literowym)  spełnienia  określonych
wymagań programowych, jakie zastosowano w sprawdzaniu
osiągnięć  danego  ucznia,  oraz  od  poziomu  obiektywizmu
sprawdzania  osiągnięć,  a  pośrednio  –  także  od  innych
właściwości  sprawdzania,  analogicznych  od  niezbędnych
właściwości pomiaru dydaktycznego:
- trafności,
- rzetelności,
- dokładności,
- niezależności sytuacyjnej sprawdzania.

Stopnie szkolne tworzą określonej długości skalę stopni

szkolnych, która jak każda skala pomiarowa, jest systemem
symboli przedstawiających wyniki pomiaru.

  Zarządzeniem  nr  29  Minister  Edukacji  Narodowej  z  dnia  24  września
1992 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów
w  szkołach  publicznych  dla  dzieci  i  młodzieży  oraz  przeprowadzenia
egzaminów  sprawdzających  i  klasyfikacyjnych  ustalono  następujące
„ogólne  kryteria”  stopni  szkolnych  (wyróżnienie  wprowadzone  w  celu
podkreślenia wybranej terminologii):
„1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który:
a) posiadł  wiedzę  i  umiejętności  znacznie  wykraczające  poza  program

nauczania przedmiotu w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija
własne uzdolnienia oraz

b) biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązaniu

problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania
danej klasy, proponuje rozwiązania nietypowe, rozwiązuje także
zadania wykraczające poza program nauczania tej klasy, lub

c) Osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych,

zawodach sportowych i innych, kwalifikując się do finałów na
szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo krajowym lub posiada
inne porównywalne osiągnięcia.

2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń,

który:

a) opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności

określony programem nauczania przedmiotu
w danej klasie oraz

b) sprawnie

posługuje

się

zdobytymi

wiadomościami,

rozwiązuje

samodzielnie

problemy  teoretyczne  i  praktyczne  ujęte
programem  nauczania,  potrafi  zastosować
posiadaną  wiedzę  do  rozwiązywania  zadań  i
problemów w nowych sytuacjach.

3. Stopień dobry otrzymuje uczeń, który:
a) nie opanował w pełni wiadomości określonych

programem nauczania w danej klasie, ale opanował je
na poziomie przekraczającym wymagania w minimum
programowym, oraz

b) poprawnie stosuje wiadomości, rozwiązuje (wykonuje)

samodzielnie

typowe

zadania

teoretyczne

lub

praktyczne.

4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który:
c) opanował wiadomości i umiejętności określone

programem nauczania w danej klasie na poziomie nie
przekraczającym wymagań zawartych w minimum
programowym oraz

d) Rozwiązuje (wykonuje) typowe zadania teoretyczne lub

praktyczne o średnim stopniu trudności.

5. Stopień mierny otrzymuje uczeń, który:
a) ma braki w opanowaniu minimum programowego,

ale braki te nie przekreślają możliwości uzyskania
przez ucznia podstawowej wiedzy z danego
przedmiotu w ciągu dalszej nauki, oraz

b) rozwiązuje (wykonuje) zadania teoretyczne i

praktyczne typowe o niewielkim stopniu trudności.

6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który:
c) nie opanował wiadomości i umiejętności

określonych minimum programowym przedmiotu
nauczania w danej klasie, a braki w wiadomościach
i

umiejętnościach

uniemożliwiają

dalsze

zdobywanie wiedzy z tego przedmiotu, oraz

d) nie jest w stanie rozwiązać (wykonać) zadań o

niewielkim (elementarnym) stopniu trudności”.

OCENA OPISOWA

Ocena opisowa to model bez stopni, ale klasyfikacyjny
i  jest  próbą  przełamania  monopolu  na  edukację
instrumentalną. Ocena opisowa wymaga od nauczyciela
znajomości  celów  kształcenia,  z  którymi  wiążą  się  cele
oceniania,  właściwości  psychofizycznych  uczniów,
uświadomienie  sobie,  co  ocenia,  za  co,  kogo,  na  jakiej
podstawie.  Ocena  opisowa  wymaga  dodatkowego
wysiłku,  dodatkowej  pracy.  Ocena  opisowa  lepiej  pełni
funkcję  informacyjną,  korekcyjną  i  motywacyjną.
Pozwala  stworzyć  dokładniejszy  obraz  dziecka,  jego
indywidualności, stylu myślenia i działania.

Ocena opisowa może być formułowana w różnorodny

sposób, m. in. W formie charakterystyki ucznia, listu do
ucznia, listu do rodziców, komentarza, recenzji.

Ocena opisowa znacznie rozszerza przedmiot oceny, stąd

jej  większe  walory  niż  oceny  tradycyjnej,  do  których  m.  in.
należą:
- dostrzeganie wysiłku dziecka i umacnianie w nim wiary we
własne siły,
- przygotowanie ucznia do samokontroli i samooceny,
- osiąganie lepszych wyników  przez uczniów,
-  większa  obiektywność,  dostarczanie  uczniowi  możliwości
przeżywania  i  odkrywania  wiedzy  dla  wiedzy,  a  nie  dla
stopnia.

Klasyfikowanie końcoworoczne w klasach I – III szkoły

podstawowej

polega

podsumowaniu

osiągnięć

edukacyjnych ucznia w danym roku szkolnym i ustaleniu
jednej oceny klasyfikacyjnej postaci oceny opisowej.

NIEPRAWIDŁOWOŚCI

OCENIANIA

Z uwagi na to, że ocenianie jest procesem trudnym, to w jego stosowaniu występuje

wiele nieprawidłowości. Do najczęstszych nieprawidłowości oceniania należą:
1) Niesystematyczność lub rezygnacja z oceniania. Nauczyciele dość często

ograniczają sprawdzanie osiągnięć do sprawdzania sumującego, czyli egzaminu
końcowego z danego przedmiotu.

2) Zmienność i wielkość kryteriów oceniania. Nauczyciele – oceniając osiągnięcia

uczniów  (studentów)  –  stosują  obok  kryterium  poznawczego,  opartego  o  analizę
treści  kształcenia,  także  kryteria  pozapoznawcze,  jak  np.  wysiłek,  stopień
zdyscyplinowania, zdolności, sytuację rodzinną itp. W takiej sytuacji uczeń (student)
mniej  zdolny  może  otrzymać  łatwiejsze  pytania  lub  też  oceniany  jest  nie  efekt,  a
wysiłek ucznia. Ocena taka ma charakter uznaniowy.

3) Nadmiernie wysoki poziom wymagań – wysoki poziom wymagań nie powoduje

automatycznie wzrostu osiągnięć, ale może przyczyniać się do obniżenia samooceny
nawet uzdolnionych i pracowitych uczniów (studentów).

4) Brak jawności wymagań i norm oceniania – jednoznaczne określenie wymagań i

zaznajomienie z nimi uczestników procesu kształcenia ułatwia im samoocenę,
przygotowanie się do sprawdzania i motywuje do uczenia się.

5) Ograniczony obiektywizm sytuacji sprawdzania – wyraża się m. in. W

kierowaniu się w czasie oceniania sympatią lub antypatią do poszczególnych
uczniów (studentów), wpływem nastroju, stwarzaniem sytuacji lękowych, które mogą
prowadzić nie tylko do zaburzeń czynności fizjologicznych i motorycznych, ale
również poznawczych itp.

6) Powierzchowność doboru pytań – ocena oparta o niewielką próbę pytań przy

obszernych treściach kształcenia nie odzwierciedla poziomu osiągnięć uczniów
(studentów). Natomiast duża liczba pytań, wymagających stosunkowo krótkich
odpowiedzi, poważnie minimalizuje powierzchowność sprawdzania.

Reasumując,

sprawdzanie

ocenianie

spełniają

funkcję

dydaktyczno – wychowawczą i społeczną jeżeli:
•  przebiegają  w  atmosferze  życzliwości,  zaufania  i  zrozumienia
między nauczycielem a uczniami,
• obejmują kontrolą cały proces dydaktyczny,
• pozwalają na każdym etapie kontroli (wstępnej, bieżącej, końcowej)
jak    najwcześniej  wykryć  istotne  braki  i  błędy,  ustalić  ich  przyczyny
oraz opracować ćwiczenia korekcyjne i profilaktyczne,
• wyzwalają pozytywne motywacje do osiągania lepszych rezultatów,
•  różnicują  osiągnięcia  uczniów  i  pozwalają  na  indywidualizację  w
nauczaniu,
• wdrażają do samokontroli i samooceny,
•  informują  nauczyciela  o  własnych  brakach  i  błędach  w  pracy
dydaktycznej    oraz  stosunku  do  uczniów  i  skłaniają  do  refleksji
pedagogicznej, do poszukiwania lepszych metod pracy,
• są słuszne z punktu widzenia wymagań społecznych oraz są zgodnie
aprobowane przez nauczyciela, uczniów i rodziców,
• nie powodują ujemnych skutków ubocznych.

BIBLIOGRAFIA

• Bereźnicki F., Podstawy dydaktyki, Wyd. Impuls, Kraków
2004 s. 401-430.
• Niemierko B., Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej
dydaktyki,  Wydawnictwo  Akademickie  i  Profesjonalne,
Warszawa 2007, s. 267 – 329.
•  Niemierko  B.,  Pomiar  wyników  kształcenia,  Wyd.  WSiP,
Warszawa 1999, rozdz. XIII.
• Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczyciela, Wydawnictwo
Naukowe NOVUM, Płock 2002 s.365 – 376.
•  Żegnałek  K.,  Dydaktyka  ogólna,  Wydawnictwo  Wyższej
Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2005, s. 242 – 262.

Document Outline