Wpływ terapii
NDT – Bobath
Na jakość
wzorców
posturalnych.

Koncepcja NDT – Bobath

KONCEPCJA (łac. konceptio) – pomysł, projekt, plan działania wynikający z

analizy faktów i poparty argumentami.

METODA – badanie, sposób wykonania, świadomie i konsekwentnie

stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu.

1. Teoria rozwoju prawidłowego.
2. Teoria nieprawidłowego rozwoju dziecka.
3. Terapia:

- analiza głównego problemu

(problem główny nie zawsze jest problemem

motorycznym ale usprawniając motorykę możemy pomóc w rozwiązaniu tego
problemu)
- fizjoterapia
- logopedia
- terapia zajęciowa
- postępowanie medyczne (np. zabiegi operacyjne)
4. Cel terapii:
- bliższy i dalszy
- funkcjonalny i neurofizjologiczny

Terapeuta pomaga w

nauce funkcji w jak

najbardziej możliwy

sposób, neutralizując

niepożądane zmiany

napięcia

„My nie uczymy
ruchów, umożliwiamy
ich wykonanie „
K. Bobath



NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
KONCEPCJI NDT – Bobath



Stadium zachowań ruchowych – obserwacja i analiza ruchu
prawidłowego i nieprawidłowego

–

analiza wpływu zmienności aktywności odruchowej na rozwój
ruchowy

–

znaczenie wariantowości prawidłowego rozwoju

–

Obserwacja spontanicznej aktywności i przystosowanie

jako

narzędzie diagnostyczne

–

wpływ środowiska = otoczenia na rozwój dziecka



Integracyjna funkcja mózgu



Prawidłowy mechanizm kontroli postawy

–

zapewnia zdolność aktywnego przeciwstawiania się sile grawitacji

–

kontroluje postawę ciała – każdy wzorzec ruchowy posiada swój
wzorzec posturalny – nieuświadomiony, automatyczny

–

umożliwia harmonijne, płynne, efektowne oraz ekonomiczne
czynności ruchowe



Wariantowość i zmienność rozwoju psychomotorycznego (dogmat
Poppera)



Plastyczność mózgu

Integracyjna funkcja mózgu

– OUN jest organem integrującym

funkcjonowanie wszystkich narządów wewnętrznych oraz całego układu
ruchu. Spełniając tę funkcję, warunkuje możliwości przystosowania się
organizmu do różnych, zmiennych warunków środowiska zewnętrznego.
Zewnętrznymi przejawami świadczącymi o dojrzewaniu, integracji oraz
funkcjonowaniu OUN są wzorce posturalne i motoryczne oraz wielkość i
rozkład napięcia posturalnego w przebiegu rozwoju psychomotorycznego.

OUN PRAWIDŁOWO FUNKCJONUJACY

PRAWIDŁOWY MECHANIZM KONTROLI POSTAWY

PRAWIDŁOWE

NAPIĘCIE

POSTURALNE

PRAWIDŁOWE

WZAJEMNE

UNERWIENIE

PRAWIDŁOWE WZORCE

POSTURALNE I MOTORYCZNE

PRAWIDŁOWE DOŚWIADCZENIA

SENSORYCZNE

Zasadniczym narzędziem oceny poziomu dojrzałości oraz sprawności

funkcjonowania OUN jest obserwacja i analiza jakości wzorców
posturalnych i motorycznych, a więc tzw. stadium zachowań ruchowych.

Wariantowość i zmienność rozwoju psychomotorycznego

–

różne

warianty odpowiedzi ruchowych są efektem wytworzenia w procesie prób i
eliminacji błędów wielu właściwych rozwiązań zadania ruchowego. Selekcja
najwłaściwszych rozwiązań funkcjonalnych odbywa się na drodze tzw.
współzawodnictwa wzorców. Oznacza ona czasową dominację jednych
wzorców posturalnych i motorycznych oraz dotyczy „walki o dominację”,
zarówno między wzorcami prawidłowymi, jak i nieprawidłowymi.

WSPÓŁZAWODNICTWO

WZORZEC PRAWIDŁOWY

WZORZEC PRAWIDŁOWY

WZORZEC PRAWIDŁOWY

WZORZEC NIEPRAWIDŁOWY

WZORZEC NIEPRAWIDŁOWY

WZORZEC NIEPRAWIDŁOWY

Zmienność wynika głównie z nieograniczonych możliwości modyfikacji

oraz przystosowania zachowań ruchowych do zmieniających się
warunków. Każda nowa umiejętność funkcjonalna powstaje na bazie
wcześniejszych

doświadczeń

sensomotorycznych

oraz

stanowi

najwłaściwsze w określonych warunkach rozwiązanie zadania ruchowego.

Pojęcie

plastyczności mózgu

zostało

wprowadzone

do

neurofizjologii

przez

polskiego

uczonego Jerzego Konorskiego w roku
1948. Według niego plastyczność
stanowi drugą, obok pobudliwości,
podstawową

cechę

komórek

nerwowych,

dzięki

której

w

określonych

układach

neuronów

powstają

trwałe

przekształcenia

funkcjonalne. Plastyczność mózgu
jest to zdolność neuronów OUN do
tworzenia nowych połączeń między
dendrytami.

Obecnie sądzi się, że plastyczność neuronów jest nie tylko

odpowiedzialna za efekty uczenia się, ale również za efekty globalnego
wpływu środowiska sensorycznego na rozwój mózgu oraz za efekty
kompensacyjne występujące po uszkodzeniu mózgu. Dzięki niej możliwe
jest stałe dostosowywanie się tkanki mózgowej do napływu informacji
pochodzących

ze

środowiska

zewnętrznego

i

wewnętrznego.

Plastyczność tkanki nerwowej przejawia się szczególnie w procesach
uczenia się, zapamiętywania, tworzenia i trwa przez całe życie. Zarówno
stymulacja czuciowa jak i bodźce emocjonalne doprowadzają do
modyfikacji strukturalnej i funkcjonalnej określonych obszarów sieci
neuronalnej.

b)

plastyczność kompensacyjna to powstawanie
synaps pomiędzy nietypowymi partnerami,
prościej mówiąc są to działania naprawcze,
które występują po uszkodzeniu tkanki
mózgowej. Umożliwiają one częściową lub
całkowitą odnowę utraconej funkcji mózgu.

Plastyczność mózgu ma szczególne znaczenie u dzieci z uszkodzeniem

ośrodkowego układu nerwowego, ponieważ jest źródłem procesów
kompensacji i przystosowywania się organizmu do nowej sytuacji
morfologicznej mózgu.

Ostatnimi czasy pojęcie plastyczności mózgu znacznie rozszerzono.

Pojawiły się trzy pojęcia:

a)

plastyczność rozwojowa to nieustanny, potężny strumień stymulacji
sensorycznej wywołujący dramatyczne zmiany rozwojowe.
Plastyczność ta jest odpowiedzialna za wpływ środowiska
sensorycznego, najburzliwiej we wczesnym okresie życia, szczególnie
w pierwszym roku życia.

c)

plastyczność pamięciowa to wzmocnienie i reorganizacja połączeń
pomiędzy konkretnymi neuronami w odpowiedzi na specyficzne bodźce. W
efekcie powstaje pamięciowa zmiana plastyczna w postaci śladu pamięci

Nieprawidłowy mechanizm kontroli postawy

• nieprawidłowe napięcie mięśniowe

• brak aktywności przeciwko sile grawitacji

• synergie ruchowe (często przy braku

dysocjacji i braku ruchów
selektywnych)

• nieprawidłowa kokontrakcja

• fiksacje i kompensacje

• brak osiągania kamieni milowych w rozwoju

• nieprawidłowe doświadczenia sensomotoryczne

 Powstawanie i utrwalanie nieprawidłowego wzorca postawy i ruchu

 Wzorzec nieprawidłowy to schemat ruchowy często utrwalony,

natomiast w rozwoju prawidłowym obserwujemy
wielowariantowość i różnorodność

Do właściwego zrozumienia oraz poznania Koncepcji NDT –
Bobath, konieczna jest znajomość zagadnień dotyczących
neurofizjologicznych postaw postępowania usprawniającego, jak i
klinicznych oraz rozwojowych konsekwencji zaburzeń
wynikających z uszkodzenia niedojrzałego OUN. Występuje tu
nieprawidłowy mechanizm antygrawitacyjny czyli zaburzenie tzw.
aligmentu, będącego objawem braku lub słabej pracy dziecka
przeciwko sile grawitacji.

Całkowity brak działania
przeciwko sile grawitacji.

Zaburzona reakcja kontroli postawy
wynikająca z nieprawidłowego rozkładu
napięcia – obniżenie kontroli w obrębie
tułowia a wzmożenie na obwodzie.

Napięcie posturalne

•

utrzymanie ciężaru ciała

•

stabilność

•

możliwość wykonywania ruchu

Unerwienie reciprokalne

•

kokontrakcja synergizmów
(możliwość dysocjacji,
stabilizacja części
proksymalnych dla
selektywnej aktywności
części dystalnych)

•

automatyczne
przystosowanie aktywności
mięśni do zmiany postawy

•

skoordynowana kontrola
mięśni agonistycznych i
antagonistycznych

Automatyczne

reakcje postawy

•

reakcje prostowania

•

reakcje podporu

•

reakcje równoważne

Edukacja ruchowa dzieci jest procesem zdobywania i

doskonalenia

poszczególnych

umiejętności

funkcjonalnych

umożliwiających

jak

najbardziej

prawidłowy rozwój motoryczny.

Wcześniejszy prawidłowy
rozwój reakcji prostowania
(nastawczych) umożliwia m. in.
samodzielne siadanie.

Prawidłowa naprzemienność i
kontrrotacja obręczy pozwalająca na
ekonomiczny chód.

 FAZY ROZWOJU PRAWIDŁOWEGO

Karel i Berta Bobath podzielili rozwój na 5 faz:

1. Faza zgięcia i odwiedzenia (1 – 2 m. ż.)

•

Dziecko podąża do linii środkowej ciała

•

Początek „schodzenia” wzorca wyprostnego (w znaczeniu reakcji
prostowania)

2. Faza wyprostu i odwiedzenia (3 - 4 m. ż.)

• Nadal podążanie do linii środkowej

• Oko – ręka – stopa

• Próby „uwolnienia” kończyn od ciała

3. Faza wyprostu i mniejszego odwiedzenia (5 – 6 m.

ż.)

•

aktywność wyprostu we wzorcu zgięciowym (w ciągu całego
rozwoju istnieje tzw. współzawodnictwo wzorców)

4. Faza rotacji ( 6 – 7 m. ż.)

•

związana z funkcją przetaczania

•

reakcje prostowania „ciała na ciało”

5. Faza progresji

• reakcja amfibii

• pełzanie, czworakowanie

• pionizacja

Fundamentalną

zasadą

opracowaną

przez państwa Bobath, na której początkowo
oparte zostało postępowanie terapeutyczne,
stało

się

manipulowanie

punktami

kluczowymi. Punktami kluczowymi określa
się tu części ciała odpowiedzialne za układ
posturalny, który jest podstawą przebiegu i
rozwoju

kontroli

określonego

wzorca

ruchowego. Do punktów kluczowych należą
głowa,

obręcz

barkowa

oraz

obręcz

biodrowa. Wszystkie techniki stosowane w
ramach omawianej metody polegają na tym,
że

terapeuta

swoimi

rękami

stale

dostosowuje

układ

posturalny

do

prawidłowego

wzorca

ruchowego.

W

przypadku właściwego rozwoju mechanizmu
antygrawitacyjnego rozwija się prawidłowa
kontrola postawy, która z kolei umożliwia
rozwój wielu ważnych umiejętności.

W przypadku zaburzenia mechanizmu antygrawitacyjnego

prawidłowa kontrola postawy nie rozwija się wystarczająco i powstają
blokady funkcjonalne ograniczające lub uniemożliwiające rozwój
umiejętności wymienionych poniżej.

1. Efekty prawidłowej kontroli głowy:



prawidłowy rozkład napięcia posturalnego w odniesieniu do calego ciała



rozwój orientacji wokół linii środkowej ciała stanowi podłoże do rozwoju kontroli
bilateralnej



pojawienie się bocznej kontroli głowy w płaszczyźnie czołowej (umożliwiający
rozwój reakcji prostowania)

2. Efekty prawidłowej kontroli obręczy barkowej:



elongacja szyi



obniżenie łopatek związane z elongacją mięśni obręczy barkowej



dysocjacja głowy względem obręczy barkowej



dysocjacja łopatki względem kości ramiennej



dysocjacja między barkami



stabilizacja łopatek na tylnej powierzchni klatki piersiowej



swobodne wysuwanie kończyn górnych przed linią barków w pozycji
pronacyjnej



łączenie rąk nad klatką piersiową w pozycji supinacyjnej i dalszy rozwój
orientacji w linii środkowej ciała



antygrawitacyjna aktywność kończyn górnych w supinacji i pronacji



supinacja przedramion i otwarcie dłoni

3. Efekty prawidłowej kontroli obręczy biodrowej:



dysocjacja miednicy względem kończyn dolnych;



dysocjacja między kończynami dolnymi



dysocjacja w obrębie kończyn dolnych

Techniki stosowane w NDT Bobath

1) PRESSURE - używamy go w różnych pozycjach zawsze w kierunku do

stawu (w stosunku do podłoża). Równoważy on napięcie mięśni wokół
stawu i dzięki temu budujemy prawidłową kokontrakcję.

2) TRAKCJA - to wydłużenie więzadeł, mięśni i struktur okołostawowych.

Ruch niewielki i powolny. Buduje napięcie na zasadzie sumowania
bodźców w czasie. Nie stosujemy u dzieci z bardzo niskim napięciem
mięśniowym.

3) PLACING (umiejscowienie) – używamy do testowania wielkości

napięcia, ruchomości, rozpoczęcia – kontroli – i zatrzymania ruchu.
Stymuluje on czucie proprioceptywne, wykonywany jest nachwytem a
u atetoz podchwytem.

4) TAPPING – sumowanie bodźców w czasie i przestrzeni.

a) INHIBITORY TAPPING – wpływa na nieprawidłowe wzorce

szczególnie na nieprawidłowy wzorzec wyprostny poprzez integracje
pracy agonistów i antagonistów;

b) PRESSURE TAPPING – (bardzo silnie buduje napięcie) stosowany

jest do budowania napięcia szczególnie w obrębie tułowia. Daje
lepszą jakość kontroli centralnej. Podczas stosowania pressure
tappingu ważny jest aligment, ponieważ jeśli nie będzie on
zachowany to prowadzi do nieprawidłowej kokontrakcji;

c) ALERANATIVE TAPPING – daje aktywność diagonalną mięśni,

lepszą koordynację pracy agonistów i antagonistów. Występuje tu
mniejsze niebezpieczeństwo nieprawidłowej kokontrakcji;

d) SWEEP TAPPING – stymuluje mięśnie we wzorcach

synergistycznych. Pomaga dziecku kontrolować ruch i utrzymać
pozycję;

e) PULL – PUSH TAPPING – technika wykorzystująca docisk i lekkie

oddalenie (lekkie pociągnięcie);

Techniki wykorzystywane w koncepcji NDT - Bobath

wykorzystywane są do równego rodzaju wspomagań, a te z
kolei po to aby umożliwić wykonanie ruchu w prawidłowym
wzorcu motorycznym z zachowaniem pozycji punktów
kluczowych i aligmentem.

 Stosowane wspomagania to np.

• ułatwienie przetoczenia tyłem do leżenia przodem

• przygotowanie ruchomości łopatki

• przygotowanie stopy do funkcji

• ułatwienie siadu z leżenia bokiem

• przygotowanie mobilnej kontroli centralnej

• przygotowanie podporu na przedramionach z dysocjacją
kończyn
dolnych

• prawidłowe przejście do siadu bokiem

• prawidłowa reakcja amfibii itp.

Zasady prowadzenia usprawniania wg NDT –

Bobath

• Wczesne rozpoczęcie terapii – zanim reakcje patologiczne nie staną

się wzorcami nawykowymi.

• Należy pamiętać o możliwościach fizycznych i osobowości dziecka.

• Dostosowanie sposobu prowadzenia do dziecka, dlatego nie

stosujemy całych wzorców a stopniowanie ruchu.

• Podczas terapii poruszamy się w trzech wymiarach czasowych: krok

w tył, obecny stan, krok w przód.

• Ruch uczymy przez jego czucie – formę aktywną, a nie przez pozycję

statyczną.

• Jeżeli „tracimy” pacjenta należy przerwać wykonywanie wzorca i

zacząć od początku (może w inny sposób).

• Ręce terapeuty prowadza ruch, nie dominują (ręce motyla).

• Im mniej rąk na dziecku, tym lepiej (hands off) .

• Pracujemy nad całym ciałem, nie wybiórczo.

• Unikanie stereotypowego „podawania” wzorca.

• Poprzez prawidłowe sekwencje wzorców budujemy body image

dziecka.

• Nie doświadczamy sprzętu rehabilitacyjnego na dziecku, musimy je

wcześniej przygotować.

• Uczymy jakości ruchu dla funkcji („nie sztuka dla sztuki”).

• Należy obserwować wykonanie ruchu przez dziecko. Czy nie używa

wzorców kompensacyjnych i w zależności od tego prowadzić ruch.

NDT – Bobath a JCF

JCF – Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcji Niepełnosprawności i
Zdrowia



stanowi „język” międzynarodowy



ocenia postępy terapii



ocenia środowisko i czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne



kładzie nacisk na funkcje

ZDROWIE (jednostka chorobowa

)

BUDOWA ANATOMICZNA

STRUKTURA

FUNKCJA

(np. wady postawy)

AKTYWNOŚĆ

UCZESTNICTWO (czyli

jak funkcjonuje w

społeczeństwie)

CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

(np. grupy wsparcia)

CZYNNIKI

PERSONALNE

(np. co lubi, co robi)

Na tyle jest ważna nasza terapia, na ile powoli nam nauczyć

funkcjonalności na miarę możliwości dziecka