ZŁOŻONOŚĆ I

RÓŻNORODNOŚĆ

NARODOWEJ

WSPÓLNOTY

SYMBOLICZNEJ

Kulturalistyczne ujęcie narodu

• Zawiera aspekt historyczny i

antropologiczny.

• Prowadzi do stanowiska

socjologicznego.

• Musi zawierać indywidualne,

subiektywne czynniki funkcjonowania
kultur narodowych

Kultura narodowa

• Uniwersum wspólne dla pewnej zbiorowości.
• Nie można go poznać i zrozumieć bez

uwzględnienia indywidualnych procesów
jego wewnętrznego przeżycia przez
członków tej zbiorowości.

• Jest zjawiskiem odniesionym do

obiektywnych faktów.

• Jest powiązaniem ze sobą elementów

stanowiących swoistą odmianę systemów
właściwych kulturze ludzkiej w ogóle.

Kultura potencjalna wg.

Kłosowskiej

• Trwałe formy tj. pisane teksty

literackie i naukowe, partytury i
rejestracje muzyczne, dzieła
plastyczne.

• Oderwane od ludzkich przeżyć

twórczych lub odbiorczych te
przedmioty utraciłyby swój swoisty
charakter, stałyby się tylko
substancja fizyczną pozbawioną
znaczeń i wartości.

Kultura symboliczna

• Przekaz odbierany i rozumiany przez

ludzi.

• Zawsze odniesiony do jakiejś ludzkiej

zbiorowości.

• Forma komunikowania się w obrębie

tej zbiorowości.

Założenie kategoryczne

Kultury narodowe lub etniczne są

traktowane jako pewne całości.

Koncepcja etniczna genezy

narodu wg. Andersona

Nacjonalizm należy odnosić nie do

kategorii refleksyjnych ideologii

politycznych, ale do „wielkich

systemów kultury, poprzedzały, z

których on powstał, a także – przeciw

którym powstał.”

Wyprowadzenie nowoczesnych
narodów z wcześniejszych form
etnicznych jest zasadne nie tylko ze
względu na obiektywny proces
wyłaniania się narodu, którego
powstanie trudno wytłumaczyć w
inny sposób.
Należy wziąć pod uwagę także;

• Kryterium czasu.
• Prawa narodu do terytorium.
• Rolę mitów.

„etnie” - Anthony D.

Smith

• „etnia” to już nie mała pierwotna

grupa etniczna, ale jeszcze nie
dojrzały naród.

• Etnia pozioma – jedna warstwa

społeczna lub stan.

• Etnia pionowa – kultura rozciąga się

na wszystkie stany i ma zabarwienie
populistyczne.

• Kulturalistyczne ujęcie prowadzi do

koncepcji narodu stanowiącego
złożony twór stanowy lub klasowy.

• Tylko badanie wewnętrznej

złożoności narodów, prowadzi do
wyodrębnienia ich zróżnicowanych
typów.

Odniesienie zjawiska narodu do

struktury społecznej, nieuchronne w

analizie socjologicznej, prowadzi do

zróżnicowanych opinii.

Meadwell twierdzi, że;

Zróżnicowania kulturowe w obrębie

nowoczesnych społeczeństw XX w.

należy poddać analizie zjawisk

narodowych w kategorii; elit i nie –

elit społecznych.

„wewnętrzny kolonializm” –

teoria Hechtera

• W społeczeństwach współczesnych

kultura stanowi istotny warunek
szans życiowych, traktuje więc
kulturę instrumentalnie.

• Nierówny udział w kulturze powoduje

nacjonalizm upośledzonych.

Tiryakian i Nevitt

Odnoszą analizę narodu i nacjonalizmu

jako jego ideologii do współczesności

i dokonują tej analizy w kategoriach

elit, czyli centrum i społecznych

peryferii.

Wyróżniają oni 4 typy

nacjonalistycznych zasad działania

i działalności praktycznej.

• Afirmacja państwa narodowego przez elity w

stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych.

• Nacjonalizm peryferii, ich identyfikacja z

państwem narodu dominującego.

• Nacjonalizm własny peryferii, ich wycofanie się

z nowoczesności.

• Nacjonalizm własny peryferii zmierzających do

wyprzedzenia w rozwoju zacofanego centrum i
odrodzenia własnej kultury etnicznej.

Koncepcja Charlesa Tilly

• Typ czwarty przypomina nacjonalizm

narodu poszukującego państwa.

• Drugi typ nacjonalizmu odpowiada

historycznym zjawiskom polonizacji elit
społecznych na polskich kresach
wschodnich, formowania się
charakterystycznego dla wybitnych
artystów, wodzów, przywódców.

• Trzeci typ nacjonalizmu – typ warstw

Białorusi.

Koncepcja nie ma zastosowań

wyłącznie historycznych – czyli nie

jest tylko interpretacją przeszłości.

Lecz jest to raczej interpretacja

procesów ruchów narodowych.

Tiryakian, 1989

„ Analiza kultury narodowej w

szczególności domaga się metody,

która umożliwia zarówno operowanie

obiektywnymi danymi stanowiącymi

ucieleśnione elementy syntagmy

kultury narodowej, jak odnoszenie

danych tej kultury potencjalnej do

ludzkich postaw poznawczych,

oceniających, emocjonalnych.”

Teoria Webera -

• Umożliwia wielostronne ujęcie

zagadnień narodu.

• Naród występuje bowiem w jego

rozważaniach w kontekście wielkich
struktur społecznych; państwa i
społeczeństwa, ale nie jest z nimi
utożsamiany.

Teza Reana

Naród - codzienny plebiscyt

• Nacisk na świadomość.
• Wspomnienia to duchowa rodzina.
• Więź wewnętrzna jest autoteliczna.
• Odrzucał utożsamianie więzi

narodowej z interesem materialnym.

Historyczno – antropologiczne i

socjologiczne ujęcie narodu i jego

kultury prowadziło do wniosku, że

postacie tego zjawiska są różnorodne

i złożone.

• Ujęcie indywidualizujące.
• Ujęcie perspektywy historycznej i

antropologicznej.

Karl Deutsch

• Kultury narodowe składają się z

elementów – cegiełek.

• W różnych narodach zmieniają się i

wymieniają w roli elementów
podstawowych.

• Głównym elementem staje się; język,

religia, struktura więzi społecznej
organizacji.

Perspektywa indywidualna,

subiektywna.

Narody dzięki swym kulturom nie są

jednak pewnymi wyobrażeniami, ale

realnie działającymi wspólnotami,

wspólnotami komunikowania.

STEREOTYPY

NARODOWE

A POJĘCIE

TOŻSAMOŚCI

ZBIOROWEJ

Stereotyp wg. Lippmanna

• Odnosi się do potocznych wyobrażeń

na temat grup etnicznych i narodów.

• Socjologowie i psychologowie

krytycznie traktują stereotyp.

• Jest to przedmiot wielu badań.
• Zjawisko charakteryzuje się jako;

szeroko rozpowszechnione i trwałe.

Koncepcja Hempla i Oppenheima

Typy ujmowane są jako szeregi

wskaźników, mają ścisłą postać

kwalifikacji.

Carnap

Pierwotny opis obserwowanych faktów

w kategoriach pojęć klasyfikacyjnych

wymaga uzupełnienia przez

wprowadzenie kategorii

porównawczych.

Krytyczna analiza Tegtmeiera

• Przeniósł dyskusję nad problemami

taksonomii na grunt nauk fizycznych
( 1981)

• W świetle jego obserwacji także ta

strefa rzeczywistości nie daje
podstaw do jednoznacznego
określenia klas obiektów ze względu
na przykład na stopniowalność
wielkosci, temperatur, wysokości
tonów itd..

Określenie Bertranda Russella

Zjawiska społeczno – kulturowe poddają się

zabiegom klasyfikacyjnym tylko za cenę

uproszczeń. Stosowanie do nich typologii jako

formy uogólnienia jest natomiast szeroko

rozpowszechnione zarówno w analizie naukowej,

jak i w praktyce potocznej. Generalizowanie jest

nieuniknione po to, aby umysł ludzki nie

pozostawał po każdym doświadczeniu umysłem

pustym. Zgodnie z określeniem – aby działanie

człowieka mogło gromadzić uogólnienia

umożliwiające przewidywania i kierujące dalszą

praktyką.

Teoria stylu Schapiro

• Jest kategorią typologiczną.
• Służy nie tylko do opisu i

kategoryzowaniu zjawisk.

• Odnosi się do tworów ludzkiej

działalności, i to działalności
świadomej, celowej, związanej ze
sferą wartości i ocen. Jest on także
modelem, wzorcem, do którego ma
się dostosować twórca.

Weber i Znaniecki

• Realny człowiek stanowiący

przedmiot badań w swej pełnej
indywidualności jest jak działo sztuki.

• Konstruuje swoją tożsamość tylko

częściowo pod wpływem
biologicznych konieczności i
sytuacyjnych wpływów społecznych.

Weber

Im swobodniejsze jest działanie

człowieka,

„tym wyraźniej występuje w końcu

także to pojęcie osobowości, którego

istota polega na stałości jej

wewnętrznego stosunku do

określonych wartości ostatecznych i

znaczeń życiowych.” (1968)

Dilthey

• Mocno podkreślana zasada

indywidualności.

• Każda jednostka, to „zamknięta,

rdzenna rzeczywistość” woli. (1924)

• Diltheya fascynowały zwłaszcza

jednostki twórcze, zdolne do
wywierania wpływu na innych.

Florian Znaniecki

Odwoływał się nie do Diltheya, ale do

Webrowskiej koncepcji typu

idealnego, który określał jako wzór

pojęciowy służący do myślowego

uporządkowania konkretnej

rzeczywistości. (1974)

Stereotyp wg. Lippmanna

• Stereotypy odnoszą się do różnych dziedzin

życia społecznego, ale znajdujące szczególnie
jaskrawy wyraz w wyobrażeniach na temat
obcych oraz własnych grup etnicznych i
narodowych.

• Stereotyp to mechanizm zapewniający

ekonomię opisu i postrzegania zjawiska.
Opinia, na której opiera się opis, wyprzedza
tutaj doświadczenie realnego przedmiotu i
powoduje jego postrzeganie w sposób
selektywny i uproszczony.

• Wystarczy, że postrzegający zauważył

cechę przedmiotu należącą do
utrwalonego stereotypu, aby włączyć ów
przedmiot do którejś ze znanych kategorii
bez dalszej analizy jego właściwości.

• Stereotypy jako obrazy, „które nosimy w

głowach” dostarczają poczucie swojskości
i uczuciowej pewności w stosunku do
świata, ponieważ wypełniony jest
przedmiotami znanymi i z góry
oczekiwanymi.

Józef Chałasiński

• Uzupełnił koncepcję Lippmanna

silniejszym zaakcentowaniem funkcji
stereotypu jako czynnika nie tylko
utwierdzania własnej wartości, ale i
deprecjacji wroga.

• Wprowadził pojęcie „funkcji

obronnej” stereotypu. (1935)

Polscy psychologowie

• Stereotypy mają charakter raczej

poznawczy niż oceniający, co odbiega od
stanowiska Lippmanna łączącego te cechy
w pojęciu stereotypu.

• Stereotypy nie muszą się łączyć z

uprzedzeniami. Także w stosunkach
między zbiorowościami narodowymi,
między którymi nie występuje żaden
konflikt, mogą występować stereotypy
neutralne.

• Przy opracowaniu masowych badań

socjologicznych dąży się na ogół do
uzyskania jasnych klasyfikacji
odpowiedzi, opisu cech badanego
zjawiska.

• Przynajmniej do zamknięcia w

obrębie „kafeterii” odpowiedzi
proponowanych.

Reakcje takie może powodować

zarówno żądanie określenia, jacy są

w ogóle członkowie danego narodu,

jak i polecenie wybrania z listy cech,

które uważa się za właściwe dla

wymienionej grupy, luz wyrażenia

stosunku wobec całej grupy.

Stereotypy grup własnych i obcych są

formułowane od zarania społecznego

życia ludzi, na co wskazują materiały

z badań kultur pierwotnych i

społeczeństw tradycyjnych.

Stereotyp wg. Tegtmeier

Pojęcie nie składa się z przedmiotów,

tylko przedmioty jako stopniowalny

ciąg podpadają pod pojecie.

Pojęcie tożsamości

zbiorowej

Odnosi się do całych narodów lub

innych społeczności ujmowanych w

sposób kolektywny, czyli

rozumianych nie jako zbiór

powiązanych interakcją jednostek,

ale jako organiczna całość, społeczne

ciało.

Pitirim Sorokin

Zwalczający jednostronność

ilościowych metod obiektywistycznej

socjologii, zwrócił uwagę na słabość

do nowinek i mody właściwą naukom

społecznym (1956)

• Obiektywistyczna socjologia czyniła

wysiłki zmierzające do konstrukcji
neutralnego obrazu cech narodowych,
stosując kwestionariusze do badań
ankietowych, pomiary cech i skale, ale
także niemal etnograficzne opisy.

• Na tym gruncie nastąpiło znaczne

zbliżenie między socjologią i
antropologią kultury badającą
społeczeństwa pierwotne. To ujęcie
społeczno – kulturowe.

Pojęcie charakteru narodowego

• Rzadko pojawia się w badaniach

prowadzonych w końcu XX stulecia.

• Odnosi się ono do wyobrażeń

członków różnych krajów na temat
własnych lub obcych cech
narodowych, co stanowi w istocie
badanie nie cech przypisywanych
przez badacza danej zbiorowości w
świadomości potocznej – własnej i
obcej.

Pojęcie tożsamości narodowej

zbiorowości narodowej

• Określa refleksyjny stosunek

podmiotu wobec samego siebie.

• To jej zbiorowa samowiedza, jej

samookreślenie, tworzenie obrazu
własnego i cała zawartość, treść
samowiedzy, a nie z zewnątrz
konstruowany obraz charakteru
narodu.

Narodowa tożsamość zbiorowa

Jako ogół tekstów kultury narodowej,

jej symboli i wartości składających

się na uniwersum tej kultury,

tworzących jej syntagmę, a

zwłaszcza jej rdzeń kanoniczny.

• Durkheim w koncepcji wyobrażeń

zbiorowych miał na myśli społeczności
pierwotne o względnie prostej i
jednolitej strukturze społecznej i
kulturze. O jednolitym charakterze
własnego obrazu i własnej oceny siebie
jako społeczeństwa – jako jednej
wspólnej zbiorowej tożsamości.

• Samuel Eisenstadt i Bernard Giesen

podkreśla opozycyjność tożsamości
grupy pierwotnej i tożsamości
nowoczesnego narodu.

• Ojczyzna, którą proponuje się tu uznać za

ogół treści odbieranych jako tożsamość
grupowa, obejmuje wg. Stanisława
Ossowskiego przede wszystkim
usymbolizowaną przestrzeń – ziemię
ojczystą. Podobnie Mieczysław Porębski
charakterystykę polskości rozpoczyna od
wymienienia „miejsc” – zjawiska
stanowiącego główny czynnik wspólnoty
narodowej.

• Czynnik występuje w dwóch wariantach;

jako główny element ojczyzny małej oraz
ojczyzny wyobrażonej.

Pojęcie zbiorowej tożsamości

narodowej

Jeśli nie sprowadza się do zwykłego

stereotypu, jeśli nie jest identyczne z

samą treścią narodowej kultury, z

uniwersum symbolicznym, to zmienia

się w hipostazę. Wtedy pytanie o jej

podmiot przestaje być istotne. Ale

wtedy opuszczamy grunt
empirycznego poznania.