Europa rozciąga się od północnych krańców Norwegii do Cieśniny Gibraltarskiej i cieśnin czarnomorskich na południu, od Lizbony na zachodzie do Uralu na wschodzie. To geograficzne ramy wielkiego półwyspu wyrastającego z euroazjatyckiego kontynentu. W sensie historycznym Europa to wspólnota ludów podzielających kulturę tyleż chrześcijańską, co i grecko-rzymską w swojej genezie, kulturę podkreślającą godność jednostki ludzkiej. Przy tym drugim ujęciu możliwa jest dyskusja, czy obszary o bizantyjsko-ruskiej tradycji (Rosja, Bałkany) do tak pojętej Europy w pełni należą. Być może kulturowa Europa to ta jej część, która niegdyś wchodziła w skład monarchii Karola Wielkiego, wraz ze Skandynawią, Polską, Czechami i Węgrami, krajami pozyskanymi dla zachodniego chrześcijaństwa po Karolu Wielkim (zwanym „ojcem Europy”).

Europa zorganizowana jest w Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Dziennikarze i politycy mają na myśli właśnie gospodarcze znaczenie Wspólnoty określają ją jako Wspólny Rynek. Ci, którzy widzą jej szersze zadania mówią o niej po prostu jako o Wspólnocie Europejskiej. Fakt, że Wspólnota jest wewnętrznie skomplikowaną unią kilku historycznie nawarstwionych struktur organizacyjnych, powoduje, że mówi się nieraz o Wspólnotach w liczbie mnogiej.

Wspólnota Europejska zaczęła się kształtować w 1948 roku jako Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej. W 1951 roku kraje Beneluksu (Belgia, Holandia i Luksemburg) oraz Francja, Niemcy zachodnie i Włochy powołały Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.

Traktat o EWWiS wszedł w życie 23.07.1952r. Gdy w 1954 roku nie powiódł się ambitny plan kontynuowania procesu integracji poprzez Europejską Wspólnotę Obronną i Europejską Wspólnotę Polityczną, państwa EWWiS uzgodniły wówczas w marcu 1957 roku założenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej(Euratom); oba Traktaty Rzymskie weszły w życie 01.01.1958 r. Jednocześnie Parlament Europejski i Europejski Trybunał Sprawiedliwości zostały połączone z odpowiednimi już istniejącymi organami EWWiS. Traktat o fuzji z kwietnia 1965 roku zarządził z mocą od 01.07.1967 roku scalenie również Rady Ministrów trzech Wspólnot, a także Wysokiej Władzy EWWiS z komisjami EWG i Euratomu. W odniesieniu do trzech nadal samodzielnych pod względem Wspólnot Europejskich przyjęło się jedno skrótowe określenie „Wspólnota Europejska”- odpowiednio do wagi politycznej i instytucjonalnych wzajemnych powiązań. Najczęściej jednak nazwa ta odnosi się do EWG, stanowiącej jądro europejskiego zjednoczeniowego i wykazującej pod tym względem dużą dynamikę. Jej pierwotne cele-stworzenie Wspólnego Rynku, wspólna polityka rolna, transportowa, gospodarcza i konkurencji - uzupełnione zostały nowymi zadaniami, np. z zakresu polityki społecznej, regionalnej, ochrony środowiska, badań i technologii.

Sukces EWG przyciągał do niej nowych członków: w 1973 roku przystąpiły Wielka Brytania, Irlandia i Dania, w 1981 roku Grecja, w 1986 roku Hiszpania i Portugalia; do 01.01.1995 roku dołączyły ponadto Finlandia, Austria i Szwecja. W 1990 roku obszar byłej NRD został włączony do WE w następstwie zjednoczenia Niemiec.

Wspólnota rozwijała się nie tylko terytorialnie. Pogłębiał się zakres samej współpracy. W dziesięć lat po zawarciu Traktatów Rzymskich zniesiono granice celne wewnątrz Wspólnoty i zastąpiono je kontrolą na granicach wewnętrznych. Pod koniec lat siedemdziesiątych wprowadzono wspólny system walutowy będący zasadniczym krokiem do kreowania wspólnej waluty.

Integracja gospodarcza nie może jednak postępować bez unifikacji politycznej. Stąd powołanie Parlamentu Europejskiego (siedziba w Strasburgu). Wpierw zasiadały w nim delegacje parlamentów państw, ale w 1979 roku odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do europejskiej legislatury. Posłowie zasiadający w Strasburgu mogą się uważać za prawdziwą reprezentację zachodnioeuropejskiego społeczeństwa i liczyć, że to oni swoimi uchwałami stworzą podwaliny przyszłych Stanów Zjednoczonych Europy.

Rzeczywistość nie jest dla strasburskich parlamentarzystów tak łaskawa. Ani oni, ani rezydujący w Brukseli członkowie Komisji Europejskiej, w założeniu europejskiego rządu, nie rządzą Wspólnotą. Głos decydujący ma Rada Ministrów, w której zasiadają delegaci rządów poszczególnych państw-członków Wspólnoty. Sprawy trudne, o strategicznym znaczeniu, rozstrzygają spotkania premierów i prezydentów wciąż w pełni suwerennych dwunastu państw.

Zmiany merytoryczne i instytucjonalne WE otrzymały w 1986 roku za sprawą Jednolitego Aktu Europejskiego i w 1992 roku za sprawą Traktatu z Maastricht podstawy prawne. Wraz z wejściem w życie Traktatu o Unii Europejskiej, EWG zostrała przemianowana oficjalnie na Wspólnotę Europejską, a Traktat o EWG na Traktat oWE. Nowy Traktat o WE, formułujący również jako cel realizację Unii Gospodarczej i Walutowej, tworzy wraz z ustaleniami dotyczącymi Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, jak również współpracy w dziedzinach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych trzy „filary” Unii Europejskiej. W języku polityki coraz częściej stosowane jest obecnie określenie „Unia Europejska”, mimo że nierzadko - zarówno pod względem merytorycznym, jak i prawnym - odnosi się ono tylko do pewnego wycinka WE. Wcześniej czy później jednak nastąpi oficjalna regulacja terminologiczna, być może już przy okazji przewidzianej na 1996 rok rewizji Traktatu, która stoi pod znakiem coraz liczniejszych zastrzeżeń wobec integracji europejskiej: wiele państw członkowskich zmierza bowiem zachować pozostałą jeszcze swobodę działania i nie pozwolić na dalsze rozszerzenie zasięgu aktywności UE.

Celem zakładanym przez Wspólnotę Europejską jest pełna integracja państw wchodzących w jej skład, tzn. przekazanie w perspektywie całej władzy politycznej należącej do rządów krajowych, organom centralnym Wspólnoty.

Jednolity Akt Europejski przewidywał kolejne kroki w celu rozszerzenia integracji ekonomicznej poprzez zniesienie od 1993 roku wszystkich ograniczeń w przepływie ludzi, towarów, usług i kapitałów między krajami Wspólnoty, a w terminie późniejszym integracji finansowej rozumianej jako wprowadzenie jednej europejskiej waluty „euro” (co miało miejsce na początku bieżącego roku).

„Europejskie państwo federalne”, względnie „europejska federacja państw”, to podstawowa para pojęć stosowana do opisu pełnej integracji od pierwszych działań na rzecz utworzenia Wspólnoty, podjętych na początku lat 50-tych. Stworzenie organizacji powołanej do podejmowania ponadnarodowych decyzji stanowiło cel, który towarzyszył poszczególnym krokom polityki europejskiej Włoch, Niemiec i państw Beneluksu.

Drugi biegun stanowiła koncepcja „Europy ojczyzny”, której autorem był de Gaulle i według której jądro procesu integracji stanowić miała międzyrządowa współpraca niezależnych państw.

Rozwój WE nie uwzględnił ścisłego rozdziału obu tych modeli docelowych - jej struktura wykazuje cechy jednej i drugiej koncepcji. W języku komunikatów i uchwał na szczeblu europejskim dla opisu owych wizji stosowane jest, począwszy od lat 70-tych, pojęcie „Unii Europejskiej”. Kolejne próby wypełnienia go treścią, m.in. raport Tindemansa czy projekt konstytucji Parlamentu Europejskiego z 1984 r., nie powiodły się pod względem politycznym.

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa opiera się w zasadzie na jednogłośności państw; przewidziana w Traktacie opcja decyzji większościowych, dotyczących kolejnych kroków we Wspólnych Akcjach, nie była dotychczas wykorzystana. Oznaką coraz silniejszego państwowego charakteru UE jest wprowadzenie obywatelstwa Unii, zapewniającego jej obywatelom komunalne prawo wyborcze i prawo udziału w eurowyborach w miejscu zamieszkania. Na tę ambiwalentną ocenę składa się wreszcie także dająca się często słyszeć skarga ze strony aktorów europejskich instytucji, że wraz z zastąpieniem pojęcia „Wspólnota” pojęciem „Unia” w zewnętrznej warstwie językowej uległ zatarciu walor solidarności procesu integracji. A zatem wynik Traktatu z Maastricht i jego kontrowersyjnej ratyfikacji nie da się utożsamić z żadną jednoznaczną wizją. Napięcie między rozwojem Wspólnoty w kierunku tworu ponadnarodowego i międzypaństwowego istnieje nadal i jako zasada konstrukcyjna przyszłości wydaje się wzmocniona: związek państw Unia Europejska nie ulegnie rozwiązaniu na przełomie wieków, ale nie ustąpi też miejsca wcześniej pomyślanemu europejskiemu państwu federacji.

Wraz z Traktatem o Unii Europejskiej Wspólnota Europejska włączyła politykę ochrony środowiska do katalogu swych zadań i powiązała cel stałego wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem potrzeb środowiska (art.2 Traktatu o WE). Dzięki temu sięgająca kat 70-tych wspólna polityka w tej dziedzinie zyskała nowy status prawny. Już w Jednolitym Akcie Europejskim z 1987 roku, przenoszącym kompetencje w tym zakresie na WE, określono, że przy każdym swym działaniu Wspólnota musi uwzględnić wymogi ochrony środowiska. Ta zasada wzajemnego uzależnienia, jedyna w swoim rodzaju w Traktacie o WE, przypisuje ochronie środowiska wyjątkowe znaczenie - jednakże droga od teorii do praktyki jest jeszcze daleka, a zwłaszcza w okresie recesji, na którym wyciska piętno konflikt między interesami ekonomicznym a niezbędnymi wymogami ochrony środowiska. Przekonanie o tym, że przy odpowiednich politycznych warunkach ramowych da się pogodzić wzrost gospodarczy z ochroną środowiska i że ochrona środowiska nie musi ograniczać konkurencyjności, a wręcz może ją podnosić - nie jest jeszcze powszechne. Sama WE jest partnerem traktatowym licznych umów ze sfery środowiska. Jej własne porozumienia z krajami trzecimi lub grupami krajów zawierają już klauzulę poświęconą tym zagadnieniom. W ramach zintensyfikowanej współpracy z krajami wschodnioeuropejskimi zawarto specjalne bilateralne układy o współpracy. W programie działania opracowanym w 1993 roku z myślą o Europie Środkowej i Wschodniej, uczestniczy we wzorcowy sposób Unia Europejska; kolejna ogólnoeuropejska konferencja ministrów środowiska odbyła się w Sofii. Europejska Agencja ds. Środowiska współpracuje ze swej strony również z krajami środkowo- i wschodnioeuropejskimi.

Następnym problemem jaki kształtuje Wspólnotę Europejską jest polityka społeczna, która ma za cel: poprawę warunków życia i pracy, rozwój zatrudnienia i równość szans, minimalna opieka socjalna.

Ponieważ ustalenia i cele polityki społecznej zawierał już Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (1951), konsekwentnie do Traktatu o EWG włączone zostały również jako cel integracji poprawa warunków pracy i życia. Do jego realizacji miał przyczynić się głównie Europejski Fundusz Społeczny, jak również uzgodnienia i współpraca między państwami członkowskimi. W ramach znoszenia przeszkód w swobodnym przepływie pracobiorców, jako jednego z podstawowych celów rynku wewnętrznego, już przed 1970 roku stworzony został system zabezpieczenia świadczeń socjalnych dla sił roboczych zatrudnionych w innych państwach członkowskich. Polityka społeczna do momentu uchwalenia pierwszego „społecznego programu działania” (1974), właściwego początku wspólnotowej polityki społecznej, ograniczała się do działań Europejskiego Funduszu Społecznego. Głównymi punktami polityki społecznej były od początku lat 70-tych specjalne programy działania, np. dotyczące bezpieczeństwa i ochrony w miejscu pracy, na rzecz wyrównania szans kobiet(Europa kobiet) i włączenia określonych grup w życie zawodowe. Jedynie nieliczne działania miały oparcie w odpowiednich podstawach prawnych. Programy z zakresu polityki społecznej bazowały na ogólnych normach kompetencyjnych (art.100 i 235 Traktatu o WE) i wymagały zawsze jednomyślnych decyzji w Radzie Unii Europejskiej. Ale tak czy inaczej, począwszy do 1974 roku właściwość WE do wydawania przepisów z zakresu polityki społecznej została w gruncie rzeczy zaakceptowana.

Jednolity Akt Europejski jedynie w niewielkim zakresie rozszerzył kompetencje WE w tej dziedzinie: nowy art. 118 a Traktatu o EWG przewidywał tylko środki dla ochrony bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy, które Rada może wydawać na podstawie decyzji kwalifikowanej większości we współpracy z Parlamentem Europejskim. Dalej utrzymująca się niechęć niektórych państw członkowskich do stworzenia WE większych możliwości ingerencji w ustawodawstwo socjalne i do rozwoju europejskiej polityki socjalnej bardzo dobrze ilustruje fakt, że również wprowadzony przez JAE art.100a Traktatu o EWG, mający ułatwić harmonizację prawa w celu szybkiej realizacji rynku wewnętrznego, nie znajduje zastosowania do ustaleń dotyczących „praw i obowiązków pracobiorców”.

Podczas negocjacji w sprawie Traktatu o Unii Europejskiej istniało niebezpieczeństwo, że polityka społeczna stanie się przeszkodą zjednoczenia, ponieważ rząd brytyjski odmówił swej zgody na rozszerzenie właściwości WE w tym zakresie. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Maastricht (grudzień 1991 rok) osiągnięto wreszcie kompromis polegający na tym, że uregulowania dotyczące polityki społecznej zawarte w Traktacie o WE pozostawiono nie naruszone, ale do Traktatu o UE postanowiono dodać wiążący „protokół o polityce społecznej”, w którym 11 pozostałych państw członkowskich zostaje upoważnionych do korzystania z organów, procedur i mechanizmów traktatów dla celów polityki społecznej, jednakże z wykluczeniem Zjednoczonego Królestwa. W dołączonym do protokołu porozumieniu między 11 państwami określone pozostały cele polityki społecznej, wkraczającej jedynie w kwestii praw pracobiorców wyraźnie poza ramy Traktatu o WE. Rozległe sfery prawa pracy, a także kwestia wynagrodzenia za pracę pozostają w zasadzie wyłączone z zakresu polityki społecznej; poza tym uchwały dotyczące praw pracobiorców i ochrony socjalnej, względnie bezpieczeństwa socjalnego pracobiorców mogą nadal być podejmowane tylko jednogłośnie. Przez zastosowanie powyższego protokołu powstaje po raz pierwszy w dziejach Wspólnoty wtórne prawo wspólnotowe przewidziane jedynie dla części państw członkowskich ( „Europe a la carte”).

Jak już wcześniej wspomniałam WE prowadzi również politykę w zakresie badań naukowych i rozwoju technologicznego. Cel: poprawa konkurencyjności przemysłowo technologicznej przemysłu europejskiego, zwłaszcza w zakresie technologii przyszłości. Konieczne jest tu przede wszystkim porozumienie dotyczące wspólnych celów polityki badań naukowych i rozwoju. Dla przyspieszenia rozwoju gospodarczego w UE polityka w zakresie badań naukowych i technologii powinna ulec silniejszej koncentracji i koordynacji. W dłuższej perspektywie polityka ta kieruje się również celami przełożonej w 1993 roku Białej Księgi, dotyczącej wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i zatrudnienia.

Badaniom naukowym i rozwojowi technologicznemu przyznana jest w Komisji Europejskiej od 1993 roku waga „superpriorytetu”. Wobec znaczących technologicznych braków wynikających w porównaniu z konkurencją amerykańską i azjatycką jako niezbędne uważane jest podjęcie rozległych wysiłków badawczych w celu zachowania międzynarodowej konkurencyjności. Pod koniec 1993 roku Komisja, reagując na sytuację ekonomiczną , przedłożyła Białą Księgę dotyczącą wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i zatrudnienia. Jest ona rozumiana jako podstawa rozważań i drogowskaz przy podejmowaniu koniecznych decyzji na szczeblu lokalnym, narodowym u Wspólnoty, umożliwiając zbudowanie nośnej bazy rozwoju gospodarek narodowych, umocnienie ich pozycji w konkurencji międzynarodowej i stworzenie milionów niezbędnych miejsc pracy. W tym kontekście Biała Księga wymienia sferę badań naukowych i rozwoju technologicznego, a także telekomunikację jako te dziedziny, które w przyszłości będą coraz bardziej zyskiwały na znaczeniu i w celu wzmocnienia konkurencyjności przemysłu muszą zostać znacznie rozbudowane. Rozwiązania podjęte przez Komisję znalazły swą kontynuację w „Czwartym Programie Ramowym ds. Badań Naukowych, Rozwoju Technologicznego i Demonstracji” (1994-1998), uchwalonym w grudniu 1993 roku przez Radę Europejską oraz Parlament Europejski i przewidującym na wspomniany okres środki w wysokości 12,3 mld ECU plus rezerwa w wysokości 1 mld ECU. Tak więc w porównaniu z Trzecim Programem Ramowym (1990-1994), którego środki zostały zwiększone już w grudniu 1992 roku z 5,7 mld ECU do 6,6 mld ECU, obecnie przeznacza się na badania naukowe coraz więcej pieniędzy niż w przeszłości.

Wraz z utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju technologicznego została podniesiona do rangi polityki wspólnotowej. Uchwalenie w 1984 roku programu ESPRIT (European Strategic Programme for Research and Information Technologies), który miał konsekwentnie służyć wspieraniu badań w dziedzinie mikroelektroniki, uważany był za jakościowy skok europejskiej polityki rozwoju technologicznego. Badania naukowe i rozwój technologiczny zyskiwały w latach 80-tych na znaczeniu w następstwie coraz szybciej dokonującego się postępu technicznego i coraz większej konkurencji panującej na światowych rynkach technologii. Na tle utworzenia europejskiego rynku wewnętrznego bardziej realnych kształtów nabierała także z czasem koncepcja „Europejskiej Wspólnoty Ekonomicznej”. Mimo częściowo bardzo zróżnicowanych poglądów Komisji Wspólnot Europejskich i państw członkowskich - prowadzących, z jednej strony, do wspólnotowych akcji w ramach, WE i, z drugiej strony, do powstania technologicznego programu EUREKA z inicjatywy głównie gospodarki prywatnej i poszczególnych państw - polityka technologiczna stała się w 1986 roku w ramach Jednolitego Aktu Europejskiego i w 1993 roku na podstawie Traktatu z Maastricht elementem prawnym Unii Europejskiej.

Już począwszy od 1984 roku Programy Ramowe ds. Badań Naukowych, Rozwoju Technologicznego i Demonstracji skupiały aktywność i środki finansowe Wspólnoty. Wspólnotowa polityka badawcza i technologiczna wyróżnia tu zasadniczo trzy rodzaje działań: „akcje pośrednie”, „akcje skoncentrowane” i „akcje poziome”. Akcje pośrednie (np. programy badawcze ESPRIT czy program telekomunikacyjny RACE) zawarte są w danym programie ramowym, a w poszczególnych programach ulegają specyfikacji, przy czym udział finansowy Wspólnoty w ich realizacji wynosi z reguły 50%. Akcje skoncentrowane (np. strefa COST do koordynacji badań naukowych i technicznych) poświęcone są natomiast koordynacji w skali Europy badań naukowych i technicznych nie przewidują żadnego finansowego wsparcia. Akcje poziome (np. program SCIENCE służący stymulacji wymiany naukowej) określają przedsięwzięcia zmierzające do popierania wymiany i współpracy w zakresie kształcenia i badań.

Można również wspomnieć krótko o zasadach polityki strukturalnej Wspólnoty. W wyniku reform funduszów strukturalnych z 1988 roku, w oparciu o rozszerzoną podstawę, przyjętą w lipcu 1993 roku przez Radę i obowiązującą na okres 1994-1999, polityka strukturalna Wspólnoty koncentruje się na pięciu pierwszoplanowych, częściowo na nowo(w porównaniu z 1988 rokiem) zdefiniowanych celach:

1. Udzielenie pomocy regionom zacofanym pod względem rozwoju, za które uważa się te regiony, w których PNB na jednego mieszkańca nie przekracza 75% przeciętnej WE.

2. Restrukturyzacja regionów, stref przygranicznych i terytoriów dotkniętych regresją sfery przemysłowej. Przypadek taki ma miejsce wtedy, gdy zatrudnienie w przemyśle wykazuje znaczną tendencję spadkową, a bezrobocie przekracza przeciętną stopę bezrobocia WE.

3. Zwalczanie długotrwałego bezrobocia i ułatwienie włączenia młodzieży oraz osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy do życia zawodowego.

4. Ułatwienie przystosowania sił roboczych do procesów przemian w przemyśle i zmian systemów produkcji.

5. Popieranie rozwoju regionów wiejskich na drodze przyspieszonego ujednolicenia struktury rolnictwa i ułatwień w tym kierunku, włącznie z harmonizacją struktur rybołówstwa; niezbędny warunek stanowi to, aby dane obszary charakteryzowały się niewielką gęstością zaludnienia, osoby zatrudnione w rolnictwie miały znaczny udział w ogólnym poziomie zatrudnienia w danym regionie, rolnictwo charakteryzowało się niskim poziomem dochodu i ogólne wyniki ekonomiczne regionu leżały poniżej przeciętnej.

Interwencje Wspólnoty podporządkowane są zasadzie subsydiarności. Zgodnie z nią kroki podejmowane przez Wspólnotę mają stanowić wyłącznie uzupełnienie działań narodowych, lokalnych i innych, i to tylko tam, gdzie środki własne są niewystarczające

Omawiając rozwój WE nie można pominąć jej stosunków zewnętrznych.

Sześć państw-założycieli Wspólnot Europejskich już w traktatach założycielskich zaopatrzyło organy WE w kompetencje umożliwiające jednolite ukształtowanie zewnętrznych stosunków gospodarczych - w odróżnieniu od zewnętrznych stosunków politycznych, które do dziś pozostają w sferze narodowych kompetencji państw członkowskich. U podstaw tej zasadniczej decyzji leżał cel, jakim był rozwój Wspólnej Polityki Handlowej (art.113 Traktatu o WE), która zgodnie z ustaleniami Traktatu, po upływie okresu przejściowego w 1970 roku miała stanowić przedmiot wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

W obu pozostałych głównych sferach stosunków zewnętrznych - w polityce wobec państw rozwijających się, państwa założycielskie nie stworzyły wyłącznych kompetencji dla Wspólnoty. Jednakże również i w tej dziedzinie osiągnięto postęp, głównie na podstawie art. 238 Traktatu o WE, a częściowo również dzięki skorzystaniu z generalnego upoważnienia art.235 Traktatu o WE. W rezultacie obie wspomniane wyżej dziedziny polityki nie ustępują dzisiaj pod względem ich znaczenia Wspólnej Polityce Handlowej.

Dwa inne --> znacz[Author:k] ące pod względem politycznym aspekty stosunków zewnętrznych towarzyszyły rozwojowi Wspólnoty także od samego początku: przystąpienie nowych członków, dla którego art.0 Traktatu o UE określa wielostopniową procedurę, i status członków stowarzyszonych do dziś zależnych jeszcze duńskich, angielskich, francuskich i holenderskich terytoriów zamorskich, dla których art. 130-136 Traktatu o WE określa szczególne warunki celne i handlowe.

Również na innych obszarach polityki, w których Wspólnota nie dysponuje wyraźnymi kompetencjami zewnętrznymi, może ona zawierać układy z państwami trzecimi, gdy - jak np. w przypadku polityki w zakresie rybołówstwa, czy polityki w zakresie badań naukowych i rozwoju technologii - dysponuje wspólnotowymi kompetencjami wewnętrznymi. Te tzw. Wyłączne kompetencje do zawierania traktatów zostały uznane w orzeczeniu AETR - Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w 1971 roku. I tworzą ważną dodatkową podstawę prawną stosunków zewnętrznych. Mimo to nieustannie dochodziło do rozbieżności w kwestii odgraniczenia kompetencji między WE z jednej strony i państwami i członkowskimi z drugiej strony. Były one i są pokonywane często i w ten sposób, że w umowach międzynarodowych uczestniczy nie tylko Wspólnota ale także państw członkowskie (tzw. Umowy mieszane). Dla ukształtowania stosunków zewnętrznych znaczenie ma również fakt, że Wspólnota większości państw trzecich i organizacji międzynarodowych reprezentowana jest przez delegację Komisji Europejskiej i odwrotnie - niemal wszystkie państwa mają swe przedstawicielstwa dyplomatyczne przy UE w Brukseli. Mimo, że jej prawnomiędzynarodowy status organizacji międzynarodowej obecnie nadal jeszcze uniemożliwia pełne członkostwo UE większości organizacji międzynarodowych, to jednak jej czynne i bierne prawo poselskie zostało tymczasem zaakceptowane i zrealizowane.

W ramach różnorodnych stref stosunków zewnętrznych Wspólna Polityka Handlowa nadal jeszcze zajmuje centralną pozycję, nie tylko dlatego, że jest ona polityką zintegrowaną w najwyższym stopniu w ramach stosunków zewnętrznych, ale również z tego powodu, że jako zewnętrznej postaci rynku wewnętrznego i jako polityce największej potęgi handlowej świata przypada jej szczególne znaczenie polityczne.

Podczas negocjacji, na których zawsze obecni są obserwatorzy z państw członkowskich, Komisja związana jest szczegółowymi wytycznymi Rady i ma obowiązek przez cały czas informować specjalną Komisję Rady o postępie i problemach negocjacji. Umowy zawierane są także przez Radę na wniosek Komisji. Podczas gdy w przypadku innych umów, zgodnie z procedurą zawierania układów art.228 Traktatu o WE, należy zasięgnąć opinii Parlamentu Europejskiego, a w przypadku innych znaczących umów musi on nawet udzielić swej zgody, to przy zawieraniu umów w ramach Wspólnej Polityki Handlowej Rada nie ma nawet obowiązku konsultacji Parlamentu. Ale zgodnie z tzw. Procedurą Luns-Westerterpa, PE informowany jest przez swe właściwe komisje o przebiegu negocjacji i treści zawieranych umów.

W minionym dziesięcioleciu Wspólnota wykorzystała swe możliwości w zakresie polityki handlowej w znacznej mierze do rozbudowy i skuteczniejszego włączenia jej najbliższego otoczenia ekonomicznego, tzn. Europy Środkowej i Wschodniej oraz państw basenu Morza Śródziemnego.

Od samego początku swego istnienia Wspólnocie udało się stworzyć w ramach jej stosunków zewnętrznych rozległy zestaw instrumentów gospodarczych i gęstą sieć globalnych kontaktów traktatowych. Ostatnia runda GATT udowodniła na nowo, że Wspólnota razem z USA odgrywa kluczową rolę nieporównywalną z żadną inną potęgą gospodarczą międzynarodowych kontaktach gospodarczych. Tym samym dysponuje ona niezwykłym potencjałem politycznym, który w skutek bardzo słabo rozwiniętego systemu działania w zakresie polityki zagranicznej, Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, wykorzystywany był i jest w sposób dalece nie wystarczający. W dłuższej perspektywie, zagraniczne stosunki gospodarcze wymagają dla ich stabilizacji i rozbudowy osłony stworzonej przez skuteczną wspólną politykę zagraniczną. Dopóki jednak jej brak, tak długo zewnętrzne stosunki gospodarcze i ich jądro, Wspólna Polityka Handlowa, muszą zająć to wolne miejsce i poprzez dynamikę międzynarodowych stosunków gospodarczych umocnić dalszy rozwój instrumentarium, a także w wyniku nowych i zintensyfikowanych stosunków umocnić i rozbudować nową pozycję UE.

Choć zachodnia Europa wskutek otwarcia się Wschodu została bardzo wzbogacona kulturowo - to jednak pod względem politycznym i ekonomicznym jej sercem miała być WE. Patrząc z zewnątrz, rynek wewnętrzny działa jak magnes, na którego biegunie skupia się najbliższe mu otoczenie, a jego siła przyciągania sięga daleko na Wschód. W następstwie skutków wewnętrznych i zewnętrznych rynku wewnętrznego gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na konstruktywne decyzje, któremu odpowiadać musi merytoryczna struktura Wspólnoty: unia walutowa, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, kompetencje w zakresie ochrony środowiska, polityka zewnętrzna. Niezbędne jest również odpowiednie wyposażenie instytucjonalne Wspólnoty: skuteczne przywództwo polityczne, jasny system parlamentarny o skutecznych uprawnieniach kontrolnych, dzielący władcze kompetencje federalizm. Kontynuowanie integracji w tej formie umożliwi rywalizację o przywództwo w Europie i ochroni przed skutkami narodowych kontrowersji. Mimo rozszerzenia kompetencji przez JAE Parlament Europejski nie posiada jeszcze rozległych właściwości ustawodawczych i kontrolnych w duchu parlamentarnych tradycji. Raczej mało entuzjastyczny przebieg wyborów europejskich w 1989 roku świadczy o małym potencjale poparcia.

Dokonanie ważnego kroku udało się Wspólnocie bez wątpienia w dziedzinie polityki walutowej. Unia walutowa, a wraz z nią Europejski Bank Centralny znajdują się znowu w centrum polityki europejskiej. Ostatnimi etapami na drodze ku temu były: „Memorandum w sprawie stworzenia europejskiego obszaru walutowego i Europejskiego Banku Centralnego” ministra spraw zagranicznych Niemiec Dietricha Genschera (luty 1988), decyzja Rady Europejskiej w Hanowerze o powołaniu komisji pod przewodnictwem przewodniczącego Komisji WE Jacques'a Drlors'a (czerwiec 1988), raport końcowy tzw. Komisji Delors'a, przystąpienie Hiszpanii do Europejskiego Systemu Walutowego 19.06.1989 rok i uchwała szczytu madryckiego (czerwiec 1988r.) o przystąpieniu od 01.07.1990roku do pierwszego etapu realizacji trzystopniowej koncepcji Delaros'a i rozpoczęciu przygotowań do niezbędnych poprawek Traktatu.

Przedłożony 17.04.1989 roku raport komisji Delaros'a stanowi jeden z filarów europejskiej debaty o unii walutowej. Punktem centralnym tej koncepcji jest projekt trzyetapowego planu realizacji UGiW, którego głównym elementem instytucjonalnym ma być utworzenie Systemu Europejskich Banków Centralnych.

Obie konferencje rządowe zostały zakończone w Maastricht 9 i 10.12.1991 roku. Uchwalony tam i podpisany 07.02.1992r. Traktat o Unii Europejskiej uważany jest za najbardziej rozległą reformę Traktatów Rzymskich. Stworzył on jasność co do dalszego harmonogramu działań prowadzących do stworzenia UGiW:

-01.01.1994 roku rozpoczął się etap II, którego celem jest zakwalifikowanie możliwe największej liczby członków do etapu ostatniego i dokonanie wstępnych prac dla powołania Europejskiego Banku Centralnego.

-jako kryteria przystąpienia do ostatniego etapu przyjęto: stabilizację cen, dyscyplinę budżetową, zbieżność stawek procentowych i udział w Europejskim Systemie Walutowym.

- najpóźniej do 1996 roku szefowie państw i rządów mieli rozstrzygnąć, czy większość państw członkowskich spełnia te warunki. Następnie mogą ustalić termin ostatecznej realizacji UGiW.

-jeżeli realizacja powyższego programu nie powiedzie się, wówczas etap końcowy ma rozpocząć się automatycznie 01.01.1999 roku

Szczyt w Maastricht stworzył również warunki dla nadania nowej jakości europejskiej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

-na podstawie jednomyślnych uchwał Rady Ministrów wynikające z nich działania mogą być uchwalane obecnie kwalifikowaną większością głosów. Tym samym Wspólnota Europejska po raz pierwszy w Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa odstępuje od zasady jednomyślności.

-jeśli chodzi o politykę obronną, Unia Zachodnioeuropejska otrzymuje nową rolę. Będzie ona jednocześnie elementem Unii Europejskiej oraz częścią Paktu Północnoatlantyckiego.

Szczyt w Maastricht ustanowił na tym tle obywatelstwo Unii, zintensyfikowaną współpracę w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej i przede wszystkim rozszerzeniem kompetencji Parlamentu Europejskiego:

-Parlament będzie w przyszłości towarzyszył działaniom Komisji. Wybory do Parlamentu i Komisji zostaną ujednolicone.

-Parlament otrzyma uprawnienia rewizyjne do składania petycji.

-W ramach ustawodawstwa wspólnotowego Parlament otrzyma w dziedzinach: rynek wewnętrzny, ochrona konsumentów, ochrona środowiska i ogólnoeuropejskie sieci komunikacyjne kompetencje do współdecydowania.

Już w 1996 roku Traktat miał zostać poddany rewizji. W pierwszym rzędzie ze względu na kompetencje Parlamentu Europejskiego konieczne będą korekty.

Ratyfikacja Traktatu z Maastricht pomiędzy państwami członkowskimi WE okazała się o wiele bardziej żmudna i długotrwała niż oczekiwano. Referendum w sprawie Traktatu o UE odbyło się w Danii, Irlandii i Francji. Podczas gdy dwa ostatnie kraje opowiedziały się za Traktatem, to głosowanie w Danii doprowadziło do kryzysu: 50,7% Duńczyków wypowiedziało się przeciwko postanowieniom z Maastricht, grożąc zablokowaniem zawartych w nim doniosłych reform. Rok 1992 - magiczny rok realizacji rynku wewnętrznego - zmienił nastroje. „Nie” Duńczyków powoli zostało zamienione na „tak”. Wszystkie państwa ratyfikowały Traktat i złożyły dokumenty ratyfikacyjne w Rzymie. Z niemal rocznym opóźnieniem Traktat wszedł w życie w listopadzie 1993 roku.

Mimo wszelkich postępów Traktat o Unii nie zaspokaja nadal potrzeby reform w zakresie polityki europejskiej. Chociaż w Maastricht nie włączono do nowego Traktatu jako celu stworzenia unii zorganizowanej na zasadach federacji, to jednak w dalszej perspektywie stworzenie federalnej struktury Wspólnoty z jednoznacznym, opartym na zasadzie subsydiarności podziale kompetencji jest niezbędne. Katalog zadań „okresu po Maastricht” stoi pod znakiem dwóch kierunków kształtowania europejskiej integracji: z jednej strony wzmocnienia zdolności działania przez pogłębienie Unii i intensyfikację prowadzonych polityk, z drugiej strony zaś przez nieuchronne rozszerzenie grona członków. Szczyt w Edynburgu w grudniu 1992 roku dostarczył pierwszych sygnałów w tym kierunku:

-uregulowana została na najbliższych 7 lat kwestia finansowania Wspólnoty Europejskiej,

-inicjatywa wzrostu służy zwalczaniu bezrobocia i podniesieniu poziomu konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw,

-zapaliło się zielone światło dla negocjacji w sprawie przystąpienia do WE Austrii, Szwecji i Finlandii. Wkrótce przyłączyła się Norwegia.

Przekroczenie „magicznej daty” realizacji rynku wewnętrznego, 01.01.1993r., wypadło w cieniu kryzysu po Maastricht raczej skromnie. Wprawdzie wcielenie w życie 95% planowanych środków można określić jako sukces, to jednak w obliczu nie rozwiązanych sfer problemów - harmonizacji systemów podatkowych i wewnętrznego bezpieczeństwa - trudno było o podniosły nastrój. Jeszcze wcześniej raport grupy ekspertów pod przewodnictwem byłego komisarza WE Petera Sutherlanda dowiódł, że właściwy kształt polityczny i ścisła współpraca w dalszym ciągu będą niezbędne dla skutecznego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Wspólnota jeśli chce być traktowana poważnie na scenie europejskiej iświatowej i na niej działać, musi udoskonalić swe struktury decyzyjne. Ograniczona do tej pory od zachodniej Europy koncepcja europejskiej jedności stanowi jednak od początku w swym jądrze wizję przyszłej całej Europy: Europy bez granic, Europy swobodnej wymiany poglądów, kapitałów i usług oraz Europy, w której konflikty regulowane są pokojowo, a nie przy użyciu przemocy.

Zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz w przenoszeniu kompetencji i dalszym rozwoju instytucji polityka europejska wymaga nowego elementarnego uzasadnienia. Przez dziesiątki lat założenia i tendencje europejskiej integracji spotykały się z szeroką aprobatą. Dzisiaj natomiast dla uczynienia każdego kroku konieczne jest przekonanie do niego sceptycznie nastawionej opinii publicznej.

Europa powinna dać to, co leży we wspólnym interesie jej państw. Chodzi tu o zadania dotyczące przyszłego bezpieczeństwa: ekonomiczny dobrobyt, konkurencyjność na płaszczyźnie międzynarodowej, zachowanie pokoju, zabezpieczenie przed groźbą nowych konfliktów, a także o budowę ogólnoeuropejskiej Unii, w której obywatele Europy będą mogli realizować cele własnego rozwoju.

BIBLIOGRAFIA

1. „Europa od A do Z-podręcznik integracji europejskiej”, Werner Weidenfeld i Wolfgang Wessels, Gliwice 1996.

2.”O naturze bezpieczeństwa”, Janusz Świniarski, Warszawa 1997.

3.”Słownik polityki”, pod red. Marka Bankowicza, Warszawa 1996.

4.”Homo politicus-wstęp do nauki o polityce”, praca zbiorowa, Warszawa 1993

5.”System europejskiej współracy politycznej w integrowaniu Europy”, Zbigniew Czachór, Toruń 1994.

1

14

2

14

---