WPROWADZENIE DO
EKONOMII
Tomasz Regucki
Instytut Allerhanda
regucki@allerhand.pl
Kraków, 21.01.2013
WPROWADZENIE DO
EKONOMII
Tomasz Regucki
Instytut Allerhanda
regucki@allerhand.pl
Kraków, 21.01.2013
Wprowadzenie do ekonomii – plan
wykładu
Gospodarka, system rachunków
narodowych i miary rozwoju społeczno-
gospodarczego
Podstawowe modele opisujące
funkcjonowanie gospodarki w krótkim i
długim okresie
Polityka fiskalna i system finansów
publicznych
Podaż pieniądza, polityka monetarna i stopy
procentowe
Część I
Gospodarka,
system rachunków narodowych
i miary rozwoju społeczno-
gospodarczego
Gospodarka i system rachunków
narodowych
Główne zmienne opisujące gospodarkę
Produkcja
Bezrobocie
Inflacja
Gospodarka – okrężny obieg dóbr, usług i
pieniądza
Gospodarstw
a domowe
Przedsiębiorstw
a
Wydatki na dobra i
usługi
Dochody czynników
produkcji
Oszczędnośc
i
Inwestycje
Usługi czynników
produkcji
Dobra i usługi
Gospodarka – model podstawowy
Gospodarstw
a domowe
Przedsiębiorstw
a
Państwo
Konsumpcja
C+I+G
Wydatki
państwa
Podatki
pośrednie
Podatki
bezpośrednie
PKB
Oszczędnośc
i
Inwestycje
Płatności
transferowe
Poziom produkcji w gospodarce
Produkt Krajowy Brutto, PKB (ang.
Gross Domestic Product, GDP) – miara
wielkości produkcji (finalnej)
wytworzonej przez czynniki produkcji
znajdujące się na terytorium danego
kraju (niezależnie, kto jest ich
właścicielem), w danym okresie czasu.
Poziom produkcji w gospodarce
Sposoby określania Produktu Krajowego
Brutto:
I: PKB jest sumą wartości dóbr i usług finalnych
wytworzonych w gospodarce w danym okresie
II: PKB jest sumą wartości dodanej w gospodarce w
danym okresie
III: PKB jest sumą dochodów wszystkich podmiotów
w gospodarce w danym okresie
Sposoby określania PKB
I: PKB jest sumą wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych w
gospodarce w danym okresie
Dobra finalne a dobra pośrednie
Dobra finalne są to dobra nabyte przez ostatecznego
użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez
gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe nabywane przez
przedsiębiorstwa.
II: PKB jest sumą wartości dodanej w gospodarce w danym okresie
Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku
określonego procesu produkcji
III: PKB jest sumą dochodów wszystkich podmiotów w gospodarce
w danym okresie
Sposoby określania PKB – Zadanie
W gospodarce występują następujące podmioty:
Producent stali, producent maszyn, producent opon, producent
samochodów
Konsumenci
Zawarto następujące transakcje:
Producent stali sprzedał stal producentowi maszyn (wartość 1000)
oraz producentowi samochodów (wartość 3000)
Producent maszyn sprzedał maszyny producentowi samochodów
(wartość 2000)
Producent opon sprzedał opony producentowi samochodów (wartość
500)
Producent samochodów sprzedał samochody konsumentom
(wartość 5000)
PROSZĘ OKREŚLIĆ PKB.
Sposoby określania PKB – Zadanie
Dobro
Sprzedawca
Nabywca
Wartość
transakcji
Stal
Producent stali
Producent maszyn 1000
Stal
Producent stali
Producent
samochodów
3000
Maszyny
Producent
maszyn
Producent
samochodów
2000
Opony
Producent opon
Producent
samochodów
500
Samochody
Producent
samochodów
Konsumenci
5000
Sposoby określania PKB - przykład
Dobro
Sprzedawca
Nabywca
Wartość
transakcji
Wartość
dodana
Wydatki
na dobra
finalne
Dochody
czynnikó
w
wytwórcz
ych
Stal
Producent
stali
Producent
maszyn
1000
1000
-
1000
Stal
Producent
stali
Producent
samochodów
3000
3000
-
3000
Maszyny
Producent
maszyn
Producent
samochodów
2000
1000
2000
1000
Opony
Producent
opon
Producent
samochodów
500
500
-
500
Samochody
Producent
samochodów
Konsumenci
5000
1500
5000
1500
7000
7000
7000
PKB – miara wielkości gospodarki
Kraj
PKB - (mln $)
Świat
69,899,225
Unia Europejska
17,610,826
1. USA
15,075,675
2. Chiny
7,298,147
3. Japonia
5,866,540
4. Niemcy
3,607,364
5. Francja
2,778,085
6. Brazylia
2,492,907
7. Wielka Brytania
2,431,310
8. Włochy
2,198,732
9. Rosja
1,850,401
10. Indie
1,826,811
23. Polska
514,503
Źródło: International Monetary Fund 2011
PKB – miara wielkości gospodarki
PKB informuje jedynie o wytworzonej produkcji.
Inną miarą jest PKB na osobę zamieszkującą w danym
kraju. Miara ta dużo lepiej jest w stanie oddać społeczny
dobrobyt (aczkolwiek jest to miara nadal odległa od
doskonałości).
Parytet Siły Nabywczej (ang. Purchasing Power Parity, PPP)
– podejście opierające się o porównanie cen sztywno
ustalonego koszyka dóbr i usług w różnych krajach w tym
samym czasie. Uwzględnia zatem różnice w sile nabywczej
poszczególnych walut – różnice te nie zaburzają analizy.
International Dollar – hipotetyczna waluta mająca taką siłę
nabywczą jak Dolar Amerykański w USA w danym czasie
(PPP)
PKB per capita
Kraj
PKB (International Dollar, Int$)
1. Katar
98,948
2. Luksemburg
80,559
3. Singapur
59,710
4. Norwegia
53,396
5. Brunei
49,536
6. USA
48,328
7. Zjednoczone Emiraty Arabskie
47,729
8. Szwajcaria
44,452
9. San Marino
43,090
10. Holandia
42,023
(30-31) Unia Europejska
31,673
45. Polska
20,184
Źródło: International Monetary Fund
System rachunków narodowych
Produkt Krajowy Brutto (PKB)
Produkt Krajowy Netto (PKN)
Produkt Narodowy Brutto (PNB)
Produkt Narodowy Netto (PNN)
Dochód Narodowy (DN)
PKB w cenach rynkowych – miara PKB wraz z
podatkami pośrednimi
PKB w cenach bazowych – miara PKB z
pominięciem podatków pośrednich
System rachunków narodowych
Produkt Narodowy Brutto (ang. Gross
National Product, GNP) – miernik
całkowitych dochodów osiąganych przez
obywateli danego kraju, niezależnie od
miejsca (kraju) świadczenia usług przez
czynniki produkcji. PNB to PKB
skorygowany o dochody netto z tytułu
własności za granicą.
System rachunków narodowych
Amortyzacja (zużycie kapitału trwałego) – miara
szybkości zmniejszania się wartości istniejącego
zasobu kapitału w danym okresie, będącego
wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego
zużycia.
Produkt Narodowy Netto = Produkt Narodowy
Brutto – Amortyzacja
Produkt Krajowy Netto = Produkt Krajowy Brutto
– Amortyzacja
Dochód Narodowy = Produkt Narodowy Netto –
podatki pośrednie (PNN w cenach bazowych)
System rachunków narodowych
PNN
PRODUKT
NARODOWY
BRUTTO W
CENACH
RYNKOWYCH
PKB
PRODUKT
KRAJOWY
BRUTTO W
CENACH
RYNKOWYCH
DOCHÓD
NETTO Z
WŁASNOŚCI
ZA GRANICĄ
PNN
PRODUKT
NARODOWY
NETTO W
CENACH
RYNKOWYCH
AMORTYZACJA
DOCHÓD
NARODOWY
(PNN W
CENACH
BAZOWYCH
)
PODATKI
POŚREDNIE
Źródło: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbush, Makroekonomia, PWE
Warszawa 2003
Produkt Krajowy Brutto
Jest miarą prostą i obiektywną – należy jednak zwrócić
uwagę, że informuje o produkcji, nie zaś o rozwoju
społeczno-gospodarczym czy też o społecznym dobrobycie
Posiada szereg mankamentów:
Uwzględnia jedynie poziom produkcji, nie uwzględnia innych
czynników związanych z szeroko pojętym społecznym
dobrobytem, takich jak: poziom opieki zdrowotnej,
przestępczość, edukacja itp.
Nie udziela informacji dotyczącej niekorzystnych zjawisk
społecznych, takich jak bezrobocie, rozwarstwienie społeczne
Nie uwzględnia ochrony środowiska
Nie uwzględnia wartości wytworzonej przez wolontariuszy
Nie odnosi się do problematyki jakości życia (czas wolny,
wypoczynek itp.)
Miary rozwoju społeczno-gospodarczego
Human Development Index (HDI)
Inequality-adjusted HDI
OECD Better Life Index
The Economist Quality-of-life index
Big Mac Index
Human Development Index
HDI jest alternatywną miarą rozwoju
społeczno-gospodarczego. Wskaźnik
liczony przez United Nations
Development Programme.
Główny index z grupy Human
Development Indices (inne: Inequality-
adjusted HDI, Gender Inequality Index
GII, Multidimensional Poverty Index MPI)
Human Development Index
Long and
healthy
life
Oczekiwana długość
życia
Knowledg
e
Średia długość
uczęszczania do
szkoły / spodziewana
długość uczęszczania
do szkoły
Decent
standard
of living
Dochód narodowy
Obliczanie HDI
Very High Human Development: > 0,788
High Human Development: 0,695 –
0,784
Medium Human Development: 0,488 –
0,694
Low Human Development: < 0,470
HDI
HDI
Life
exp.
Education
(I)
Education
(II)
GNI
1.Norwegia
0,943
81,1
12,6
17,3
47 557
2.Australia
0,929
81,9
12,0
18,0
34 431
3.Holandia
0,910
80,7
11,6
16,8
36 402
4.USA
0,910
78,5
12,4
16,0
43 017
5.Nowa
Zelandia
0,908
80,7
12,5
18,0
23 737
6.Kanada
0,908
81,0
12,1
16,0
35 166
7.Irlandia
0,908
80,6
11,6
18,0
29 322
8.Lichtenstei
n
0,905
79,6
10,3
14,7
83 717
9.Niemcy
0,905
80,4
12,2
15,9
34 854
10.Szwecja
0,904
81,4
11,7
15,7
35 837
39. Polska
0,813
76,1
10,0
15,3
17 451
HDI a PKB – korelacja rang
Źródło: www.freakonomics.com
OECD Better Life Index
Stworzona w 2011 roku w ramach OECD
inicjatywa mająca na celu porównanie
poziomu życia w krajach świata.
Index uwzględia 11 kryteriów
OECD Better Life Index ma charakter
interaktywny – pozwala na
przyporządkowanie wag do kryteriów
według własnej oceny
The Economist Quality of Life Index (2006)
Wskaźnik stworzony przez brytyjski magazyn The
Economist
Uwzględnia 9 kryteriów:
Zamożność (PKB per capita)
Zdrowie (Oczekiwana długość życia)
Stabilność polityczna i bezpieczeństwo
Życie rodzinne (wskaźnik rozwodów)
Społeczność (Praktyki religijne lub przynależność związkowa)
Klimat i geografia (Szerokość geograficzna)
Zatrudnienie (Bezrobocie)
Wolności polityczne
Równość płci (Wskaźnik równości dochodowych)
The Economist Quality of Life Index
Index
PKB per
capita
(PPP)
PKB -
ranking
Różnica
1.Irlandia
8333
36790
4
3
2.Szwajcaria 8068
33580
7
5
3.Norwegia
8051
39590
3
0
4.Luksembu
rg
8015
54690
1
-3
5.Szwecja
7937
30590
19
14
6.Australia
7925
31010
14
8
7.Islandia
7911
33560
8
1
8.Włochy
7810
27960
23
15
9.Dania
7796
32490
10
1
10.Hiszpani
a
7727
25370
24
14
48.Polska
6309
12825
43
-5
Źródło: www.economist.com
Parytet siły nabywczej – BigMac Index
Parytet siły nabywczej – analiza kursu
walutowego w oparciu o rzeczywiste
możliwości nabycia dóbr i usług w
danym kraju
Indeks stworzony w latach ‘80 przez
dwutygodnik The Economist
Część II
Podstawowe modele
opisujące funkcjonowanie
gospodarki w krótkim i
długim okresie
Gospodarka – model podstawowy
Gospodarstw
a domowe
Przedsiębiorstw
a
Państwo
Konsumpcja
C+I+G
Wydatki
państwa
Podatki
pośrednie
Podatki
bezpośrednie
PKB
Oszczędnośc
i
Inwestycje
Płatności
transferowe
Analiza gospodarki
Krótki
okres
Długi
okres
Składniki PKB
Y – Produkt krajowy brutto
C – Konsumpcja
I – Inwestycje
G – Wydatki państwa na dobra i usługi
X – Eksport
Im – Import
NX = X – Im Eksport netto
Y = C + I + G + NX
Składniki PKB - Konsumpcja
Konsumpcja jest funkcją dochodów
rozporządzalnych
MPC (ang. marginal propensity to consume) –
Krańcowa Skłonność do Konsumpcji, wielkość
informująca o tym, o ile zmieni się
konsumpcja w gospodarce, jeżeli dochód
rozporządzalny wzrośnie o jednostkę.
Składniki PKB
Inwestycje oraz wydatki państwa w
podstawowym modelu mają charakter
autonomiczny – nie są zależne od
dochodów rozporządzalnych gospodarstw
domowych
Import jest funkcją rosnącą dochodów
rozporządzalnych
Eksport ma charakter autonomiczny – jego
determinantą są dochody obywateli innych
krajów
Funkcja konsumpcji – gospodarka
zamknięta
Konsumpcj
a
Dochód
Popyt zagregowany – gospodarka
zamknięta
Popyt
zagregowan
y
Produkcja
G
I
Gospodarka zamknięta – równowaga na
rynku dóbr
Popyt
zagregowan
y
AD
Produkcja Y
45
º
Gospodarka zamknięta – mechanizm
mnożnikowy
Popyt
zagregowan
y
AD
Produkcja Y
45
º
ΔG
ΔY
AD
AD’
ΔG < ΔY !!! – Przyrost produkcji jest wyższy
od samej zmiany, która go wywołała.
Gospodarka zamknięta – mechanizm
mnożnikowy
Wzrost wydatków państwa o X (ΔG)
Wzrost produkcji o:
MNOŻNIK
Determinanty inwestycji
Poziom inwestycji w gospodarce zależy od wysokości stopy
procentowej – im niższy poziom stopy procentowej tym
wyższe inwestycje.
Mechanizm transmisyjny – oddziaływanie stopy procentowej
na wielkość popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego
Stopa
procentowa
Inwestycje
Krzywa IS
Ujemna zależność pomiędzy wysokością
stopy procentowej a wielkością produkcji
w gospodarce.
Zbiór kombinacji dochodu i stopy
procentowej, które zapewniają
równowagę na rynku dóbr.
Krzywa IS
45º
Popyt
zagregowan
y
Produkcja
Produkcja
Stopa
procentowa
(r)
AD
AD’
IS
Y
Y’
Y
Y’
ΔI
Δr
Rynek pieniądza w gospodarce – ujęcie
modelowe
Popyt na pieniądz – zapotrzebowanie za
realne zasoby pieniądza zgłaszane przez
uczestników życia gospodarczego
Rodzaje popytu na pieniądz
Transakcyjny
Przezornościowy
Spekulacyjny
Inwestycyjny
Rynek pieniądza w gospodarce – ujęcie
modelowe
Stopa
procentow
a
Stopa
procentow
a
Realne
zasoby
pieniądz
a
Dochód
r
0
r
1
r
1
r
0
LM
Y
0
Y
1
M
0
LL
LL
’
Krzywa LM
Dodatnia zależność pomiędzy stopą procentową
a dochodem.
Takie kombinacje dochodu i stopy procentowej,
które zapewniają równowagę na rynku pieniądza.
Produkcja
Stopa
procentowa
LM
Model IS-LM
J. R. Hicks, Mr. Keynes and the „Classics”; A
Suggested Interpretation, Econometrica, Vol. 5,
No. 2 (April 1937) s. 147 – 159.
Formalna interpretacja dzieła J. M. Keynesa,
przedstawia zachowanie gospodarki w krótkim
okresie.
Model obrazuje takie kombinacje stopy
procentowej i dochodu zarówno na rynku dóbr
(krzywa IS) jak i na rynku pieniądza (krzywa
LM), które zapewniają równowagę na obu
rynkach równocześnie.
Model IS-LM
Stopa
procentowa
Dochód
IS
LM
Efekt wypierania (wypychania)
Zjawisko polegające na zmniejszeniu popytu
inwestycyjnego i konsumpcyjnego na skutek
zwiększenia stopy procentowej, będącego
następstwem ekspansji fiskalnej.
Państwo zwiększa wydatki, zwiększając jednocześnie
poziom deficytu budżetowego
Wyższy poziom deficytu jest finansowany emisją dłużnych
papierów wartościowych (obligacji)
Emisja obligacji powoduje wzrost stopy procentowej
Poprzez wzrost stopy procentowej następuje zmniejszenie
inwestycji (mechanizm transmisyjny)
Tym sposobem wydatki (inwestycje) sektora prywatnego
zostają niejako „wyparte” przez wydatki państwa.
Analiza gospodarki w długim okresie – Model AS-AD
AD
AS
Poziom cen
Produkcja
Y
p
Analiza gospodarki w długim okresie – Model AS-AD
AD
AS
Poziom cen
Produkcja
Y
p
SAS
p
1
p
2
AD’
Gospodarka w długim okresie
W długim okresie skuteczność aktywnej
polityki gospodarczej będzie zależała
m.in. od istnienia wolnych mocy
produkcyjnych. Innymi słowy istotne jest,
czy produkcja znajduje się na poziomie
produkcji potencjalnej.
Część III
Polityka fiskalna i system
finansów publicznych
Polityka fiskalna
Gromadzenie oraz wydatkowanie
określonych środków (otrzymywanych z
danin bezzwrotnych, takich jak podatki,
lub z innych źródeł – np. z budżetu Unii
Europejskiej) w celu realizacji
publicznych, społecznych i
gospodarczych zadań państwa.
Polityka fiskalna jest realizowana poprzez
system finansów publicznych.
Relacja wydatków państwa do PKB
Kraj
Wydatki państwa jako %PKB
Singapur
17,0
Hong Kong
18,6
Chiny
20,8
Korea Południowa
30,0
USA
38,9
Norwegia
40,2
Hiszpania
41,1
Polska
43,3
Niemcy
43,7
Wielka Brytania
47,3
Węgry
49,2
Belgia
50,0
Szwecja
52,5
Kuba
78,1
Wydatki państwa a PKB - Polska
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
47,7
51
46,4
44,3
42,7
41,1
43,8
44,2
44,6
42,6
2005
2006
2007
2008
43,4
43,3
42,3
41,5
Problemem polskiej polityki fiskalnej nie są
jednak zbyt wysokie wydatki państwa w relacji
do PKB, ale bardzo duży udział wydatków o
charakterze administracyjno-socjalnym oraz
duży udział wydatków sztywnych (ok. 75%).
Funkcja alokacyjna
Wypełnianie przez państwo zadań
publicznych i społecznych poprzez
odpowiednie wydatkowanie publicznych
pieniędzy na zakup określonych dóbr i
usług.
Kluczowe zagadnienia:
Ile „państwa w państwie”?
Efektywność rynku a market failures
Efektywność i zawodność państwa
Efektywność rynku
Perspektywa mikroekonomiczna –
równowaga cząstkowa
Perspektywa makroekonomiczna –
równowaga ogólna
Efektywność rynku – mikroekonomia
Model konkurencji doskonałej
Założenia:
Brak barier wejścia i wyjścia
Homogeniczny produkt
Rozproszenie rynku po stronie popytu i
podaży – istnienie wielu podmiotów, z
których żaden w pojedynkę nie ma wpływu
na cenę
Dobra informacja
Efektywność rynku – konkurencja
doskonała
Cena
Ilość
D
S
Q(E)
P(E)
Ilość
Q(E)
P(E)
D
S
Efektywność rynku – perspektywa
makroekonomiczna
Efektywność w sensie Pareto (Pareto-efektywność) – sytuacja,
w której nie można poprawić sytuacji żadnej jednostki bez
jednoczesnego pogorszenia sytuacji innej jednostki
Co do zasady, przy braku zakłóceń rynkowa alokacja
zapewnia efektywność
Warunki efektywności gospodarki:
Efektywność wymiany – krańcowe stopy substytucji dla wszystkich
jednostek odnoszące się do dowolnej pary dóbr są równe
Efektywność produkcji – wszystkie przedsiębiorstwa mają taką
samą krańcową stopę substytucji technicznej dowolnej pary
zasobów
Efektywność struktury produkcji – krańcowa stopa transformacji
równa się krańcowej stopie substytucji dla konsumentów
Zawodność rynku – czy to
uzasadnienie dla ingerencji
państwa?
Zawodności rynku (ang. market failure) – negatywne efekty
związane z działaniem rynku, które uniemożliwiają poprawne
ukształtowanie się wielkości popytu i podaży i w efekcie prowadzą
do nieefektywnej alokacji dóbr lub innych niekorzystnych zjawisk.
Możliwe działania państwa:
Alokacja dóbr i usług
Płaszczyzna legislacyjna
Klasyfikacja market failures:
Istnienie dóbr publicznych
Asymetria informacji
Niedoskonałość konkurencji – struktury rynkowe
Efekty zewnętrzne
Niekompletność rynków
Zakłócenia makroekonomiczne
Dobra publiczne
Cechy dóbr publicznych:
Nierywalizacyjny charakter (non-rival attribute) –
krańcowy koszt dostarczenia tego dobra kolejnej jednostce
wynosi zero.
Niemożliwość wykluczenia z konsumpcji (non-excludable
attribute) – nie istnieje możliwość wykluczenia określonej
jednostki z konsumpcji. Możliwość wystąpienia tzw. efektu
gapowicza (free-rider problem).
Dobra publiczne będą dostarczane na rynek w
nieodpowiedniej (zbyt małej) wielkości, gdyż nie
występują bodźce do ich dostarczania (produkcji).
Przykłady dóbr publicznych: Obrona narodowa, czyste
powietrze, światło latarni morskiej.
Klasyfikacja dóbr (I)
K
O
N
K
U
R
E
N
C
Y
J
N
O
Ś
Ć
TAK
TAK
NIE
NIE
MOŻLIWOŚĆ
WYKLUCZENIA
Klasyfikacja dóbr (II)
Struktury rynkowe – niedoskonałość
konkurencji
Asymetria informacji
Sytuacja, w której jedna ze stron umowy
dysponuje przewagą informacyjną, która
może prowadzić do czerpania
nieuzasadnionych korzyści kosztem
drugiej strony.
Konsekwencje asymetrii informacji
Pokusa nadużycia, wyuczona nonszalancja
(ang. moral hazard)
Selekcja negatywna (ang. adverse
selection)
Efekty zewnętrzne
Efekty zewnętrzne (ang. externalities) -
są związane z niekorzystnymi efektami
wynikającymi z działalności określonego
podmiotu przy braku odpowiednich
bodźców skłaniających ten podmiot do
zmiany niekorzystnego zachowania lub
przeciwdziałania tym efektom.
Funkcja redystrybucyjna
Redystrybucja polega na ingerencji
państwa w rynkowy podział dochodu –
przejmowana jest część dochodu
określonej grupy i przekazywana innym
grupom w formie płatności
transferowych lub wydatków na dobra i
usługi.
Rozwarstwienie społeczne – wskaźnik
Giniego i krzywa koncentracji (krzywa
Lorenza)
Udział w
całkowitym
dochodzie
Odsetek
społeczeństwa o
najniższych
dochodach
X
A
B
C
Wskaźnik Giniego
Kraj
GINI
Namibia
70,7
Brazylia
51,9
Chiny
48,0
USA
45,0
Litwa
35,5
Polska
34,2
Wielka Brytania
34,0
Niemcy
27,0
Dania
24,8
Szwecja
23,0
Rozwarstwienie społeczne – negatywne
konsekwencje
R. Wilkinson, K. Pickett, Duch równości, Wydawnictwo Czarna
Owca, Warszawa 2011 (Tytuł oryginału: The spirit level).
Por. też: C. Snowdon,The spirit level delusion,
http://spiritleveldelusion.blogspot.com/
Rozwarstwienie społeczne pociąga za sobą szereg negatywnych
konsekwencji i społecznych kosztów nierówności
Wyższa przestępczość
Otyłość i problemy zdrowotne
Gorsze wyniki edukacji
Inne
Korelacja pomiędzy tymi zmiennymi a nierównością okazywała się w
wyższym stopniu istotna niż korelacja pomiędzy tymi samymi
zmiennymi a poziomem dochodów na osobę. Badano zarówno kraje, jak
i poszczególne stany USA.
Rozwarstwienie społeczne – silna korelacja pomiędzy
wskaźnikiem problemów społecznych i zdrowotnych o
rozwarstwieniem społecznym
Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009
Rozwarstwienie społeczne – brak korelacji pomiędzy
wskaźnikiem problemów społecznych i zdrowotnych a
poziomem dochodu
Rozwarstwienie społeczne – analiza poszczególnych stanów
USA
Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009
Rozwarstwienie społeczne a przestępczość
Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009
Rozwarstwienie społeczne a
negatywne zjawiska
Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009
Funkcja stabilizacyjna
Prowadzenie przez państwo aktywnej polityki
fiskalnej w celu przeciwdziałania nadmiernym
wahaniom cyklu koniunkturalnego.
W tym kontekście istotna jest antycykliczność
polityki gospodarczej.
Efekt Histerezy – zależność równowagi
długookresowej od tego, co działo się w gospodarce
w krótkim okresie. W tym kontekście należy zwrócić
uwagę zwłaszcza na rynek pracy.
Skłonność do monopolizacji gospodarki – duże
wahania cyklu koniunkturalnego mogą spowodować,
że mniejsze podmioty będą kończyć działalność.
Krzywa Phillipsa
Statystyczna ujemna zależność
pomiędzy poziomem inflacji a
bezrobociem zaobserwowana przez
Albana Phillipsa w latach
pięćdziesiątych.
Stała się podstawą aktywnej polityki
gospodarczej państwa w wielu krajach w
latach sześćdziesiątych XX w.
Krzywa Phillipsa
Inflacja
Bezrobocie
Krzywa Phillipsa
Relacja opisana przez krzywą Phillipsa
sugerowała, że możliwa jest „wymiana”
wyższej inflacji na niższe bezrobocie w
drodze aktywnej polityki gospodarczej.
Stagflacja (równoczesne występowanie
wysokiej inflacji jak i stagnacji
gospodarczej, łączącej się m.in. z
wysokim bezrobociem) lat
siedemdziesiątych XX w. zanegowała
krzywą Phillipsa.
Długookresowa krzywa Phillipsa
Ujemna zależność pomiędzy inflacją a
bezrobociem występuje wyłącznie w krótkim
okresie.
Inflacja
Bezrobocie
NAIRU
Dochody budżetowe
Dochody budżetowe - podatki
Dochody podatkowe stanowią główny
element dochodów budżetowych i przez
to główne źródło finansowania wydatków
państwa.
Nie można jednak zapominać, że
istnienie podatków wiąże się z szeregiem
negatywnych efektów
makroekonomicznych.
PIT - zmniejszenie dochodów rozporządzalnych
Popyt
zagregowany
AD
Produkcja Y
45
º
Ale… mnożnik zrównoważonego budżetu
Popyt
zagregowa
ny
AD
Produkcja Y
45
º
ΔG
PIT – Efekt klina podatkowego
Różnica pomiędzy płacą brutto a płacą netto
narusza równowagę na rynku pracy
powodując zwiększenie poziomu bezrobocia.
LD
AJ
LF
Płaca
Liczba pracowników
r1
r2
r3
N1
N2
CIT – Podatek dochodowy od osób
prawnych
Podatek CIT zmniejsza konkurencyjność
krajowych przedsiębiorstw.
Ucieczka od opodatkowania –
przenoszenie działalności gospodarczej
do krajów o niższym poziomie
opodatkowania działalności gospodarczej
(tzw. raje podatkowe)
Krzywa Laffera
Krzywa Laffera przedstawia zależność
pomiędzy stawką opodatkowania (podatki
bezpośrednie – PIT i CIT) a dochodami
budżetowymi z tytułu tych podatków.
W przypadku zastosowania wysokiej
stawki podatkowej powyżej pewnego
poziomu m.in. na skutek ucieczki od
opodatkowania wpływu budżetowe będą
maleć.
Krzywa Laffera w ujęciu teoretycznym
Stopa
opodatkowani
a
Dochody budżetowe
f*
Ale… krzywa Laffera w ujęciu
empirycznym
Stopa
opodatkowani
a
Dochody budżetowe
Podatki pośrednie – zaburzenie równowagi na rynku
dóbr
D
S
Ilość
Cena
p1
p2
q1
q2
p3
Wydatki budżetowe
Wydatki sztywne – wydatki, które zostały
zagwarantowane ustawowo i muszą zostać
poniesione (w Polsce ok. 75%)
Wydatki quasi-sztywne – wydatki, które co
prawda nie zostały zagwarantowane
ustawowo, niemniej są powiązane z
wydatkami sztywnymi i również muszą
zostać poniesione
Wydatki elastyczne – wydatki nie będące
prawnie zagwarantowane
Deficyt budżetowy i dług publiczny
Deficyt budżetowy – nadwyżka
wydatków budżetowych nad dochodami.
Dług publiczny – nominalne zadłużenie
sektora finansów publicznych.
Saldo budżetu - klasyfikacja
Saldo nominalne
Saldo realne
Saldo pierwotne
Saldo majątkowe
Saldo cykliczne
Saldo strukturalne
Saldo budżetu – klasyfikacja
Saldo nominalne – kategoria
rachunkowa, która powstaje przez odjęcie
od nominalnych dochodów budżetowych
nominalnych wydatków budżetowych
Saldo realne powstaje na skutek
wyłączenia z wydatków budżetowych tych
obciążeń, które pojawiają się jako rezultat
zjawisk inflacyjnych.
Saldo budżetu - klasyfikacja
Saldo pierwotne (kredytowe) –
różnica pomiędzy dochodami a
wydatkami budżetowymi pomniejszona o
koszty obsługi długu publicznego. Saldo
to informuje, jaki byłby stan finansów
państwa, gdyby państwo nie musiało
ponosić kosztów obsługi długu
publicznego.
Saldo budżetu - klasyfikacja
Saldo majątkowe – różnica pomiędzy
dochodami budżetowymi
pomniejszonymi o dochody uzyskane z
tytułu sprzedaży majątku publicznego i o
pożyczki uzyskane na cele inwestycyjne
a wydatkami budżetowymi.
Saldo budżetu - klasyfikacja
Saldo cykliczne (koniunkturalne) –
wskazuje na część salda rzeczywistego,
która jest związana z wahaniami cyklu
koniunkturalnego.
Saldo strukturalne – różnica pomiędzy
saldem rzeczywistym a saldem cyklicznym,
informuje o hipotetycznym saldzie
budżetowym przy pełnym wykorzystaniu
czynników produkcji w gospodarce.
Strukturalne przyczyny
nierównowagi finansów
publicznych w Polsce
Struktura demograficzna
Bezrobocie strukturalne
Struktura PKB i wartości dodanej
Konkurencyjność gospodarki
Nierównowaga zewnętrzna
Sposoby finansowania deficytu
budżetowego
Emisja dłużnych papierów wartościowych
Przychody z prywatyzacji
Inne, teoretyczne sposoby finansowania
deficytu:
Dodruk pieniądza przez Bank Centralny
(prawnie zakazany w większości państw)
Nadwyżka z lat ubiegłych (nadwyżka
budżetowa nie występuje )
Dług publiczny wybranych państw (% PKB)
Kraj
Dług publiczny
Japonia
208,2
Grecja
165,3
Włochy
120,9
Portugalia
108,5
Wielka Brytania
86,8
Francja
86,5
Niemcy
82,0
USA
73,0
Polska
56,3
Norwegia
48,9
Słowacja
43,5
Luksemburg
18,6
Estonia
6,1
Część IV
Podaż pieniądza,
polityka monetarna i
stopy procentowe
Polityka monetarna i stopy procentowe
Polityka monetarna (pieniężna) – działalność
banku centralnego mająca na celu mająca na
celu zapewnienie równowagi pieniężnej w
gospodarce oraz przeciwdziałanie i zwalczanie
inflacji.
Art. 3 ustawy o Narodowym Banku Polskim
Podstawowym celem działalności NBP jest
utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej
rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu
NBP.
Agregaty podaży pieniądza
M0 – Baza monetarna: Pieniądz gotówkowy w
obiegu + gotówka w kasach banków
M1 = M0 + Depozyty i inne zobowiązania bieżące
M2 = M1 + Depozyty i inne zobowiązania do 2 lat
włącznie + Depozyty z terminem wypowiedzenie
do 3 miesięcy włącznie
M3 = M2 + Operacje z przyrzeczeniem odkupu +
Dłużne papiery wartościowe z terminem
pierwotnym do 2 lat
Podstawowym agregatem podaży pieniądza jest
M3
Agregaty podaży pieniądza (mln zł)
Mnożnik kreacji pieniądza – działalność
depozytowo-kredytowa
Bank 1: Przyjmuje depozyt w wysokości 100
(D1)
Bank 1: Udziela kredytu w wysokości 90 (K1)
Bank 2: Przyjmuje depozyt K1
Bank 2: Udziela kredytu w wysokości 81 (K2)
Bank 3: Przyjmuje depozyt K2
W zaprezentowanym przykładzie: Baza
Monetarna wynosi 100, a podaż pieniądza M1
= 100+90+81 = 271
Stopy procentowe
W najprostszym ujęciu stopa procentowa
to wynagrodzenie dla posiadacza
wolnych środków pieniężnych za
czasowe udostępnienie tych środków
innemu podmiotowi
Stopa procentowa – cena pieniądza
Stopy procentowe w gospodarce
Stopy NBP
Stopy procentowe na rynku
międzybankowym
Oprocentowanie skarbowych papierów
wartościowych
Oczekiwania co do kształtowania się stóp
procentowych – kontrakty Forward Rate
Agreement (FRA)
Stopy procentowe - oddziaływanie
Stopy procentowe NBP
Referencyjna (Nominalna) – Oprocentowanie 7
dniowych bonów pieniężnych (4,00%)
Lombardowa (5,50%) – Stopa po jakiej bank centralny
udziela bankom komercyjnym kredytu pod zastaw
papierów wartościowych (kredyt lombardowy)
Depozytowa (2,50%) – Oprocentowanie jednodniowych
depozytów w NBP
Redyskontowa (4,25%) – Stopa po jakiej NBP skupuje
weksle od banków komercyjnych (redyskonto weksli)
Stopy procentowe ustalane są przez Radę Polityki
Pieniężnej raz w miesiącu.
Stopy procentowe na rynku
międzybankowym
Stopy procentowe po jakich banki
udzielają sobie kredytów oraz przyjmują
depozyty – IBOR Interbank Offered Rate
WIBOR – Warsaw Interbank Offered Rate
WIBID – Warsaw Interbank Bid Rate
POLONIA – Polish Overnight Index
Average
Stopy procentowe na rynku
międzybankowym
Stopy procentowe są ustalane w każdy dzień roboczy na
fixingu o godz. 11.00, przeprowadzanym przez ACI –
Stowarzyszenie Dealerów.
Stopy procentowe:
O/N (Overnight)
T/N (Tomorrow Next)
S/N (Spot Next)
2W
1M
3M
6M
9M
1Y
Stopy procentowe w Polsce
Termin
WIBID
WIBOR
Godzina
Data
ON
3,80
4,10
12:00:00 18 JAN 2013
TN
3,80
4,10
12:00:00 18 JAN 2013
SW
3,91
4,11
12:00:00 18 JAN 2013
2W
3,91
4,11
12:00:00 18 JAN 2013
1M
3,91
4,11
12:00:00 18 JAN 2013
3M
3,83
4,03
12:00:00 18 JAN 2013
6M
3,79
3,99
12:00:00 18 JAN 2013
9M
3,72
3,92
12:00:00 18 JAN 2013
1Y
3,67
3,87
12:00:00 18 JAN 2013
Polityka monetarna
Zalecana literatura
T. Włudyka (red.), Polityka gospodarcza podręcznik dla
studentów kierunków nieekonomicznych, Wydawnictwo Wolters
Kluwer
D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne
D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Mikroekonomia, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne
P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia, Rebis Dom
Wydawniczy
J. E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo
Naukowe PWN
O. Blanchard, Makroekonomia, Wydawnictwo Wolters Kluwer
A. Moździerz, Nierównowaga finansów publicznych, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne
