Zasady ergonomii

w optymalizacji

pracy zmianowej

Pawlaczyk Magdalena

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

I rok BHP

Grupa B

1.

Pojęcie ergonomii

2.

Rytmy biologiczne człowieka

3.

Stres pracy nocnej

4.

Tolerancja pracy nocnej i zmianowej

5.

Patologia pracy zmianowej

6.

Program prewencyjny dla służb medycyny pracy

7.

Nadzór nad stanem zdrowia pracowników
zmianowych

8.

Wycofywanie pracy zmianowej

9.

Działania edukacyjne

10.

Przeciwdziałanie uciążliwości pracy nocnej

11.

Bibliografia

Spis treści

Nauka o pracy, czyli
dyscyplina naukowa
zajmująca się dostosowaniem
pracy do możliwości
psychofizycznych człowieka.
Ma na celu taką organizację
układu: człowiek - maszyna -
warunki otoczenia, aby
wykonywana ona była przy
możliwie niskim koszcie
biologicznym i najbardziej
efektywnie, co uzyskuje się
m.in. poprzez eliminację
źródeł chorób zawodowych.

Ergonomia

Dla człowieka największe znaczenie ma rytm okołodobowy.
Jest on uwarunkowany genetycznie, a bodźce świata
zewnętrznego działają jako czynniki dostrajające (światło/
ciemność, pory posiłków). Badania, które zostały
przeprowadzone w jaskiniach lub specjalnych laboratoriach,
wykazały że każdy człowiek ma swój własny okołodobowy
rytm aktywności i jest on zbliżony do 25 godzin. Jednak przez
systematyczne zmiany w oświetleniu spowodowane ruchem
obrotowym Ziemi, dostrajają go do 24 godzin.

Naturalny rytm okołodobowy człowieka może być zaburzony
przez, np. przez wykonywanie pracy w nocy i sen w ciągu
dnia, a w warunkach choroby powoduje wewnętrzne
desynchronizację rytmów.

Rytmy biologiczne
człowieka

Do zjawisk cywilizacyjnych narażających człowieka na konflikt z
jego rytmiczną naturą należą:

- szybkie przekraczanie stref czasowych (loty transatlantyckie),
- praca nocna,
- praca zmianowa.
 

Uczestnicy przelotów transoceanicznych są narażeni na zjawisko
jet-lag. Jest to konflikt między czasem miejscowym po przylocie
a własnym zegarem biologicznym. Konsekwencją jest trudność
dostosowania pory własnej aktywności do czasu miejscowego.

Pracownicy wykonujący pracę w nocy wykonują zajęcia
zawodowe w porze, która w następstwie ewolucyjnych
procesów przystosowawczych powinna być traktowana jako pora
snu i wypoczynku.

Koncepcja stres- strejn (obciążenie zewnętrzne pracą- czynnościowe obciążenie
wewnętrzne pracownika),wylansowana przez W. Rohmerta, została wykorzystana
do opracowania modelu specyficznego obciążenia pracą nocną.

Praca w okresie nocnego zmniejszenia aktywacji wymaga dodatkowego wysiłku,
ponieważ w porze tej występuje przewaga procesów anabolizmu, czyli spadek
temperatury wewnętrznej i metabolizmu energetycznego oraz nocny wyrzut
melatoniny (hormonu snu).

Praca w nocy wymaga stałego czuwania i koncentracji uwagi w warunkach
monotonii zadania roboczego i środowiska zewnętrznego. Konsekwencją pracy w
nocy jest sen w ciągu dnia, który nie spełnia dostatecznie swej funkcji
regeneracyjnej, gdyż jest on zbyt krótki
i odznacza się gorszą jakością.

Stres pracy nocnej

Strejn pracownika nocnego może spowodować:

- spadek wydolności,
- pogorszenie samopoczucia i zaburzenie zdrowia,
- zwiększenie zagrożenie wypadkiem.
 

Wielkość strejnu zależy od
cech indywidualnych osobnika,
systemu organizacji pracy
zmianowej, warunków
domowych.

Praca nocna- obejmuje 8 godzin między godzinami
21 :00 a 07 :00.

Praca zmianowa- to wykonywanie pracy według ustalonego
z góry rozkładu czasu pracy.

Osoby wykazują różny poziom tolerancji pracy zmianowej, a
objawy „nietolerancji” mogą się pojawić
w różnym czasie i z różną intensywnością. Obecnie ok. 20%
osób rozpoczynających pracę zmianową w krótkim czasie
rezygnuje z niej z powodu zaburzeń psychosomatycznych.

Tolerancja pracy nocnej i
zmianowej

G. Costa wyróżnił 5 czynników wpływających na tolerancję pracy zmianowej:

a) cechy indywidualne: wiek, płeć, stan zdrowia, staż pracy zmianowej, zwyczaje

związane ze snem i odżywianiem,

b) sytuacja rodzinna: stan cywilny, liczba dzieci i ich wiek, praca (zmianowa)

współmałżonka, warunki mieszkaniowe, postawy rodziny wobec pracy zmianowej,

c) sytuacja pracy: środowisko pracy i obciążenie pracą, charakterystyka zawodu,

wysokość dochodów, wymagane kwalifikacje, zadowolenie z pracy i możliwość
awansu, stosunki międzyludzkie, ułatwienia socjalne np. stołówki i opieka
lekarska, czas dojazdu do pracy i środki komunikacji,

d) model zmianowy: ciągły, półciągły, trwały, liczba kolejnych nocy, liczba zmian

nocnych w roku, liczba wolnych weekendów w 1 cyklu, liczba godzin pracy w
tygodniu, godziny rozpoczynania i kończenia zmian,

e) warunki środowiskowe i społeczne: rynek pracy, lokalne tradycje pracy

zmianowej, sposób spędzanie wolnego czasu, wsparcie społeczne,

Osoby typu wieczornego miewają mniej problemów ze snem i lepiej tolerują pracę
w nocy niż osoby typu porannego, jednak gorzej znoszą prace na zmianie
porannej.

Zaburzenia snu

Zaburzenia snu są jednym z głównych problemów zdrowotnych
pracownika zmianowego. Przyczyną jest niewystarczająca ilość, jak
i jego gorsza jakość a konsekwencją jest senność w czasie pracy i
przewlekłe zmęczenie. Senności podczas pracy nocnej sprzyja zła
jakość snu dziennego oraz wykonywanie pracy w porze najmniejszej
aktywności.

Deficyt i zła jakość snu dotyczy w szczególności kobiet.
Ich potrzeba snu jest większa niż mężczyzn, a możliwość
zaspokojenia jest mniejsza, gdyż pełnią obowiązki domowe,
wychowawcze oraz opiekuńcze. Dodatkowo zapotrzebowanie na
sen w fazach przedmiesiączkowych i miesiączkowej może
przyczyniać się okresowo do zwiększenia dyskomfortu pracy.

Patologia

pracy zmianowej

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe są spowodowane
zmiennymi porami przyjmowania posiłków,
trudnościami z zapewnieniem odpowiedniej
jakości pożywienia w nocy, stresującymi
warunkami pracy zmianowej. Pracownicy zmian
nocnych skarżą się na zaburzenia apetytu,
nieregularność wypróżnień, zaparcia, zgagę,
wzdęcia, bóle brzucha, przewlekły nieżyt żołądka,
zapalenie dwunastnicy lub wrzód trawiennych.

Zmęczenie chroniczne

Zmęczenie chroniczne jest to długotrwały
stan pogorszenie samopoczucia oraz
zmniejszenie zdolności do pracy. Wczesne
rozpoczynanie zmiany rannej szczególnie
zimą w dużej mierze przyczynia się do
narażenia zmęczenia.

Czynnikiem potęgującym przewlekłe
zmęczenie jest: nadużywanie alkoholu,
tytoniu, leków nasennych, bierny
wypoczynek.

Zaburzenia psychoneurotyczne

Zaburzenia psychoneurotyczne to utrzymujący się
stan zmęczenia, złe warunki wypoczynku, cięższa
praca, niezrozumienie ze strony rodziny, poczucie
winy, nieskuteczność radzenia sobie ze stresem
sprzyjają pojawieniu się zaburzeń psychicznych.

Występuje też „nerwica pracownika zmianowego”,
charakteryzująca się stanem lękowym, zaburzeniem
seksualnym, zaburzeniem snu, depresja. Dolegliwości
prowadzą do nadużycia alkoholu i leków.

W ramach prewencji negatywnych skutków
zdrowotnych pracy nocnej i zmianowej w gestii służb
medycyny pracy leżą następujące działania:

- dobór pracowników do pracy w systemie zmianowym,
- wczesne rozpoznawanie zespołu nietolerancji pracy

nocnej i zmianowej,



czasowe lub stałe wycofywanie
pracowników w razie wystąpienia
u nich problemów zdrowotnych,

- działania edukacyjne.

Program prewencyjny dla służb medycyny
pracy

Selekcja kandydatów do pracy zmianowej:

a)

identyfikacja kandydatów, którzy nie mogą być zakwalifikowani

do pracy nocnej z powodu stwierdzenia u nich bezwzględnych
przeciwwskazań,

b) staranne rozważenie decyzji o dopuszczeniu do pracy nocnej

osób, u których stwierdza się występowanie przeciwwskazań
względnych,

c) weryfikacja decyzji co do osób, które:



nie przekroczyły wieku 25 lat,



przekroczyły 50 lat,



nie mają zadowalających warunków mieszkaniowych,



zmuszone są do długiego dojazdu do pracy,



mają obowiązki wobec małych dzieci.

P/wskazania

bezwzględne

P/wskazania

względne

Układ

pokarmow

y

- ch. wrzodowa - czynna, leczona;
- ch. wrzodowa z powikłaniami w
przeszłości – dolegliwości;
- przewl. zap trzustki;
- WZW  GOT, GPT; marskość wątroby;

- ch. wrzodowa z powikłaniami w
rmisji;
- przewl. stany zap. i zab. motoryki;
- kamica żółciowa z dolegliwościami;
- wyrównana marskość wątroby;
- stany wymagające regularnej diety;

Układ

krążenia

- zawał do roku, niestabilna ch.n.m.s.;
- nadciśnienie III, I i II nie podd. się
lecz.;



- dol. sercowe hiperkinetyczne nie

podd. się lecz.;

- zawał pow. roku bez dol. i zab.
rytmu;
- ch,.n.m.s poddająca się leczeniu;
- I i II nadciśnienia dol. sercowe
hiperkinetycznepoddające się lecz.;

Układ

wydzielani

a

wewnętrzn

ego

- cukrzyca insulinozależna;

-

- nadczynność tarczycy;

- ch. HH niewyrównane;

- cukrzyca insulinozależna z dobrą
kontrolą mądry pacjent;
- nadczynność tarczycy podd. się
lecz.;
- dolegliwości związane z miesiączk.;

Układ

oddechowy

- przewlekłe zaporowe ch. płuc;

- astma lub przewlekłe zaporowe ch.
płuc podd. się lecz. brak alergenów;

Układ

nerwowy

- stany pourazowe z objawami;
- padaczka z napadami;
- psychozy, nerwice;
- zaburzenia snu;

- stany pourazowe bez objawów;
- padaczka bez napadów i leczenia;
- nerwice poddające się leczeniu;
- zesp. bezdechu sennego;

Inne

- NN złośliwe;
- przewlekła niewyd. nerek;

- niedowidzenie w ciemności;
- alkoholizm i inne uzależnienia;



Osoby o wyższym poziomie neurotyzmu są bardziej
wrażliwe na utrudnienia związane ze zmianą trybu życia i
bardziej podatne na zaburzenia zdrowia.



Osoby o wysokim poziomie ekstrawersji łatwiej
przystosowują się do nowego środowiska, jednak gorzej
znoszą ograniczenie życia towarzyskiego i rozrywek,
których pora koliduje często z rytmem pracy i
wypoczynku w systemie zmianowym.



Wyraźna introwersja jest cechą ułatwiającą wypracowanie
„rozsądnych” schematów dnia, w których uwzględniona
jest potrzeba wypoczynku przed pracą i po niej, ale
jednocześnie utrudniającą osiągniecie jednego z bardzo
korzystnych elementów adaptacji do pracy zmianowej.

Badania okresowe pracowników zmianowych
powinny się odbywać po roku od rozpoczęcia
pracy, a następnie w odstępach co najmniej
3-letnich. Od 50 roku życia w odstępach nie
krótszych niż 1 rok.

Przydatność do pracy zmianowej należy
weryfikować również wówczas, gdy zaszły
istotne zmiany w warunkach pracy, np. nastąpił
wzrost obciążenia fizycznego, pojawiły się nowe
czynniki zanieczyszczenia środowiska.

Nadzór nad stanem zdrowia
pracowników zmianowych

Podczas badania okresowego lekarz powinien zwrócić
szczególną uwagę na objawy mogące świadczyć o Zespole
Nietolerancji Pracy Nocnej (ZNPN), a więc pojawienie się:

- przewlekłych zaburzeń snu,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego,
- schorzeń sercowo-naczyniowych (nadciśnienie, choroba

wieńcowa),

- problemów ze strony układu nerwowego (depresja,

nerwica),

- zaburzeń hormonalnych,
- znacznych zmian ciężaru ciała,
- wzrost konsumpcji kawy, alkoholu, papierosów,
- większego zużycia leków.

Pracownik powinien być poddawany przez
personel pielęgniarski badaniom pod kątem
Zespołu Nietolerancji Pracy Nocnej, z
zastosowaniem standardowych kwestionariuszy.
Badania przeprowadza się co 6 miesięcy.

Regularnym nadzorem medycznym powinny być
objęte także i te osoby, którym z przyczyn
zdrowotnych zmieniono pracę na dzienną, oraz ci,
którzy zrezygnowali z pracy zmianowej na własną
prośbę.

W razie występowania u pracowników schorzeń stanowiących
przeciwwskazanie do pracy zmianowej zaleca się postępowanie
przewidziane w przepisach regulujących stałe lub czasowe
odsuwanie od pracy.

W wypadku podejrzenia rozwijania się Zespołu Nietolerancji
Pracy Zmianowej lekarz powinien wskazać sposoby
przeciwdziałania i w razie potrzeby zastosować środki lekarskie.
W niektórych przypadkach konieczna jest konsultacja
specjalistów i/ lub psychologa.

Czasowe wycofywanie pracowników z systemu zmianowego w
razie pojawienia się dolegliwości chorobowych lub problemów
rodzinnych czy społecznych jest ważnym sposobem prewencji.

Wycofywanie z pracy zmianowej

Z inicjatywy Europejskiej Fundacji ds. Poprawy
Warunków Życia i Pracy został opracowany
i wydany w Dublinie „Poradnik pracownika
zmianowego”.

Obejmują one:
- zasady konstrukcji dobrego systemu zmianowego,
- porady dotyczące dobrego wypoczynku,
- wskazówki co do właściwego odżywiania się,
- reguły zachowania sprawności fizycznej,
- propozycje dotyczące kontaktów społecznych.

Działania edukacyjne

Przeciwdziałanie uciążliwości pracy nocnej:

- wprowadzenie systemu zmianowego,
- planowe przenoszenie do pracy dziennej, bez zmniejszenia

wynagrodzenia,

- zezwolenie na oficjalne drzemki podczas pracy zmianowej,

znacznie zmniejsza zmęczenie pracą,

- planowe turnusy rehabilitacyjne,



zapewnienie odpowiednich posiłków. W ramach profilaktyki
schorzeń układu pokarmowego, zaleca się spożywać ciepły
posiłek nocny o dużej zawartości białka ok. godz. 1:00,
a ok. godz. 4:00- 5:00 proponuje się lekkostrawne
przekąski i napoje owocowe lub mleko.

Przeciwdziałanie uciążliwości
pracy nocnej



Danuta Koradecka "Bezpieczeństwo pracy i ergonomia", tom 2



http://pl.wikipedia.org/wiki/Ergonomia



http://www.meblesklep.pl/n-33/prawo-i-ergonomia.html



http://www.ciop.pl/15705.html



http://www.prawo-
pracy.pl/praca_zmianowa_rozklad_czasu_pracy-a-18.html



http://blogi.newsweek.pl/Tekst/spoleczenstwo/644038,zestreso
wac-sie-na-smierc.html/attachment/stres-2



http://mocneserce.pl/1,21/Jak-choruje-serce,Serce-sie-
zuzywa.html



http://www.cpia.pl

Bibliografia