Systematyka

roślin

Odniesienie do podstawy

programowej

Temat systematyka roślin
odnosi się do 12 punktu
podstawy programowej
wychowania przedszkolnego:
Poszanowanie roślin i zwierząt.

Co to jest systematyka?

Dziedzina biologii zajmująca
się opisem różnorodności
organizmów, jej przyczynami
i klasyfikacją organizmów
według ustalonych reguł.

Czym zajmuje się

systematyka?

Uszeregowaniem organizmów
występujących współcześnie i
wymarłych na podstawie ich cech
anatomicznych, biochemicznych,
embrionalnych, genetycznych, i
innych, a także pokrewieństwa
filogenetycznego.
Taksonomia zajmuje się regułami
klasyfikacji i nazewnictwa
organizmów.

Kto wprowadził zasady

systematyki?

Karol Linneusz ustalił zasady
systematyki (druga połowa XVIII wieku).

• Królestwo roślin:
1. Rośliny niższe
(jednokomórkowe lub
wielokomórkowe, ale nienitkowate;
Protophyta)
(jednokomórkowe; pierwotniaki;
Protozoa)

2. Rośliny wyższe (tkankowe; Metaphyta)
W 1866 roku Ernst Haeckel wobec poznania
biologii wiciowców jednokomórkowych
wprowadził:
• Królestwo Protista (tzn.

najpierwotniejsze) – obejmuje wszystkie
jednokomórkowe rośliny
- później, w II połowie XIX w. poznano
bakterie i włączono je do Protista, jednak
ich anatomia (brak jądra) spowodował
wyróżnienie kolejnego królestwa

• Królestwo Monera (tzn. pojedyncze,

samotne) – obejmuje bakterie i sinice
(cyanobakterie);

- poznane pod koniec XIX w. wirusy
najpierw zaliczane były do Monera,
jednak szczegółowe badania ich
ultrastruktury i biologii wykazały, że nie
odpowiadają one pojęciu organizmu,
wyodrębniono je więc w osobną grupę.

Jaki powinien być

system?

Wynikiem badań systematycznych jest stworzenie
klasyfikacji, czyli systemu.
System taki powinien być:
• Przejrzysty;
• Zawierać możliwie dużo informacji;
• Odzwierciedlać naturalne pokrewieństwa;
System taki spełnia warunki systemu
naturalnego.
Dla określonego celu można także stworzyć system
na podstawie dowolnego, z góry obranego
kryterium, np. liczby pręcików w kwiatach.
Taki system nazywamy systemem sztucznym.

Jak wygląda klasyfikacja

roślin?

Królestwo roślin obejmuje wszystkie
gatunki roślin, a więc stanowi
niewyobrażalnie wielki zbiór, idący w
setki tysięcy elementów. Aby ułatwić
poruszanie się po tak ogromnym
zbiorze, wprowadza się jego podział na
kolejne, coraz to mniejsze podzbiory,
czyli tzw. jednostki systematyczne
(inaczej taksony). Jednostki te można
podzielić na dwie grupy: główne i
pośrednie.

Główne jednostki systematyczne
(idąc od najniższego poziomu ogólności)
to: gatunek (Species), rodzaj (Genus),
rodzina (Familia), rząd (Ordo), klasa
(Classis), gromada (Divisio i
królestwo (Regnum).
Naturalny system klasyfikacji dąży
do tego, by podstawową zasadą było
ewolucyjne pokrewieństwo. Stworzona
i funkcjonująca obecnie klasyfikacja
generalnie spełnia ten warunek - jej
głównym założeniem jest analiza cech
morfologicznych i anatomicznych.

System ten nie jest sztywny- w miarę
zdobywania nowych informacji
i weryfikowania już istniejących - jest
on modyfikowany.
Oprócz zasadniczych jednostek
taksonomicznych, którymi
są gatunek, rodzaj, rząd, gromada,
typ, królestwa- w razie potrzeby
tworzone są jednostki
pomocnicze ( np. podgatunek,
podrodzaj, podtyp itp.).

Co stanowi podstawowa

jednostkę systematyczną?

Podstawową jednostką systematyczną
jest gatunek, który jest kategorią realną.
Występuje on w przyrodzie, z łatwością
można go wyróżnić i opisać. Brak jest jednak
takiej definicji, co do której panowała
by powszechna zgoda naukowców. Można
jednak wskazać na pewne własności.
Po pierwsze osobniki, które przynależą
do określonego gatunku, cechują się pewnym
zespołem cech. Dzięki nim odróżniają się od
przedstawicieli innych gatunków.

Po drugie - gatunek zajmuje konkretne
miejsce na powierzchni Ziemi. Chodzi
tu mianowicie o określony obszar
geograficzny, siedlisko gatunku. Warto
zaznaczyć także, że osobniki przynależące
do różnych gatunków nie powinny
się krzyżować. Wynika to z faktu istnienia
między nimi bariery genetycznej. Zasada
ta ma oczywiście wiele odstępstw- przede
wszystkim właśnie w świecie roślin. Kolejną
cechą jest posiadanie przez każdy gatunek
swojej historii.

Co to jest gatunek?

Gatunek to grupa osobników, która
charakteryzuje się właściwą sobie kombinacją
cech, co odróżnia ją od pozostałych
organizmów; osobniki stanowiące gatunek
zajmują określone miejsce geograficzne i
ekologiczne, wpływają na nie zarazem
czynniki biologiczne jak i historyczne;
pomiędzy przedstawicielami różnych
gatunków nie powinno dochodzić do wymiany
genów, albo powinno być to rzadkie zjawisko.

Jakie są etapy

systematyki?

Pierwszą fazą, jak już zostało wspomniane, jest
odkrycie i opisanie określonego gatunku.
Ważnym elementem tego etapu jest
znalezienie nieciągłości. Chcąc ją odkryć
konieczne jest rozpatrzenie poszczególnych
wyróżników, które są alternatywne oraz takich,
które są ciągłe. Może okazać się w trakcie
analizy, że zmienność wyróżnionych cech
zachodzi na siebie. Zdarzyć się może także,
że w układzie zmienności istnieje nieciągłość.

Jeśli wiele cech świadczy o nieciągłości,
potwierdza to, że wyszczególniony
gatunek pokrywa się z biologiczną
jednostką. Odrębność gatunkową
potwierdzają zarazem trudności w
obserwowaniu wyróżników
szczegółowych. Odrębności o
charakterze ekologicznym oraz
fenologicznym potwierdzać mogą
odrębność gatunków.

W drugim etapie pozyskane wcześniej
informacje koniecznie należy
uporządkować. Funkcjonuje wiele
różnych technik i metod, które mogą
być wykorzystane w tym celu. Najpierw
niezbędne jest określenie wskaźnika
liczbowego, który będzie określać
stopień pokrewieństwa. Następnie
należy pogrupować poszczególne
jednostki taksonomiczne.

Systematyka kasztanowca

zwyczajnego

• Królestwo: rośliny
• Podkrólestwo: naczyniowe
• Nagromada: nasienne
• Gromada: okrytonasienne
• Klasa: rosopsida
• Podklasa: różowe
• Nadrząd: rutopodobne
• Rząd: mydleńcowate
• Rodzina: kasztanowcowate
• Rodzaj: kasztanowiec

Wybrane gatunki roślin i ich

klasyfikacja

Klasa– szpilkowe (iglaste)
Rząd – szpilkowce
Rodzina- sosnowate
Ok. 240 gatunków; stanowią większość szpilkowych we
florze krajowej.
Drzewa duże, jedynie niektóre krzewy o igłach
zimozielonych.
Szyszki żeńskie tworzą się na szczytach tegorocznych
pędów, zaś męskie u nasady. W czasie dojrzewania
nasion szyszka silnie drewnieje, stając się zupełnie
twarda. Nasiona mają błoniaste skrzydełko, pomocne
przy rozsiewaniu przez wiatr.
Pospolite rodzaje: sosna (Pinus), jodła (Abies), świerk
(Picea), modrzew (Larix).

Sosna Jodła
Świerk

Zadania dla dzieci:

Wyprawa do lasu, gdzie dzieci poprzez zabawę poznają
przyrodę wszystkimi zmysłami, obserwują ciekawe elementy,
jakie można spotkać w lesie.
Dzieci obserwują cechy charakterystyczne drzew iglastych,
omawiają znaczenie drzew.
W trakcie zajęć dzieci obserwują w terenie pięć gatunków
krajowych drzew iglastych (cis, jodła, modrzew, sosna,
świerk). Poznają cechy różniące poszczególne gatunki.
Zbierają gałązki z igłami, szyszki, porównują dotyk i zapach a
następnie w sali wykonują z zebranych materiałów prace
plastyczne.
Pomoce ( ilustracje drzew: świerk, modrzew, sosna, jodła)
ilustracje różnych liści i owoców. Wyznaczone przez
nauczycielkę dziecko ma za zadanie dobrać do drzewa liść i
jego owoc po usłyszeniu zagadki.
Zasadzenie drzewek iglastych w ogrodzie przedszkolnym.

Klasa – dwuliścienne
Rząd - jaskrowce
Najważniejszą rodziną są jaskrowate
(Ranunculaceae) - rośliny zielne, ok. 2000 gat.
Występujące w różnych siedliskach.
Liście najczęściej skrętoległe o blaszkach
podzielonych lub głęboko wciętych.
Kwiaty zwykle promieniste, pięciokrotne, okwiat
niezróżnicowany na kielich i koronę, wiele pręcików
i słupków.
Liczne gatunki we florze krajowej, np.: jaskry,
kaczeńce, zawilce, przylaszczki, sasanki, tojady (o
kwiatach grzbiecistych), rutewki (o kwiecie
zredukowanym, łatwo opadającym), zawilce.

Kaczeniec Zawilec
Przylaszczka

Sasanka Jaskier

Zadanie dla dzieci:

Oglądanie i porównywanie nasion różnych roślin.
Zwrócenie uwagi na różnorodność kształtu i
wielkość wybranych nasion.
Praca indywidualna przy stolikach – ,,Kwiecista
łąka” wykonanie zadania wg instrukcji.
Mieszanie farb ( czerwonej i niebieskiej ) w celu
otrzymania koloru fioletowego.
Wyszukiwanie cech określających kwiaty: żółty,
kolorowy, duży, mały, pachnący, czerwony, zielony,
wiosenny, drobniutki, wysoki, piękny, ładny.
Sadzenie kwiatów w doniczkach przez dzieci z
pomocą nauczyciela.

Klasa – dwuliścienne
Rząd – goździkowce
Rodzina- goździkowatych komosowate
Występuje ok. 1500 gatunków. Rośliny przywiązane do
miejsc żyznych,
suchych oraz przeważnie zasolonych.
Przeważa wiatropylność – stąd wiatropylność i redukcja
okwiatu, który jest zawsze pojedynczy, barwy zielonkawej
lub białawej.

Kwiaty drobne, niepozorne skupione w gęste,
skomplikowane kwiatostany.
Owoce drobne: orzeszki lub torebki
We florze krajowej to chwasty i rośliny ruderalne: komosa
(Chenopodium), łoboda (Atriplex), oraz rośliny uprawne:
burak (Beta vulgaris) oraz szpinak (Spinacia oleracea).

Komosa Łoboda

Burak

Szpinak

Zadanie dla dzieci:

Przedstawienie historii obrazkowej "Od
buraka do lizaka".
Degustacja szpinaku oraz buraków.
Omówienie wartości
zdrowotnych buraków i szpinaku.
Wykonanie prac
plastycznych
(malowanie burakiem).

Klasa – dwuliścienne
Rząd – dyniowce
Wystęuje ok. 700 gatunków z jednej rodziny
dyniowatych (Cucurbitaceae) zwykle tropikalne
lub subtropikalne.
Rośliny zielne, często pnącza o skrętolegle
umieszczonych liściach.
Kwiaty promieniste, pięciokrotne, o koronie
zrosłopłatkowej.
Owocem mięsista jagoda, zwykle duża.
Do rodziny tej należy szereg ważnych roślin
uprawnych: dynie (różne gatunki rodzaju
Cucurbita), melon (Cucumis melo), ogórek
(Cucumis sativus), arbuz (Citrullus vulgaris)

Dynia Melon

Ogórek
Arbuz

Zadania dla dzieci:

Pogadanka na temat melona, arbuza,
ogórka, dyni. Wyszukanie cech
wspólnych.
Omówienie korzyści płynących z
jedzenia ogórków. Rozmowa na temat
wykorzystania go w życiu codziennym.
Zorganizowanie tematycznych dni np.
Dzień ogórka, Święto dyni.

Klasa Magnoliopsida – dwuliścienne
Rząd – różowce
Występuje ok. 5000 gatunków drzew, krzewów i roślin
zielnych.
Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, pięciokrotny,
zazwyczaj z kubkowato lub talerzykowato
rozszerzonym dnem kwiatowym, licznymi pręcikami i
zwykle słupku dolnym.

We florze polskiej liczni przedstawiciele (ok. 150 gat.),
m.in. rodzaje: róża (Rosa), jeżyna (Rubus), poziomka
(Fragaria), pospolity pięciornik (Potentilla) oraz
drzewa owocowe, jak jabłonie (Malus), grusze (Pyrus),
czereśnia (Cerasus avium), wiśnia (Cerasus vulgaris),
śliwa (Prunus), brzoskwinia (Persica), ponadto głóg
(Crataegus), jarząb (Sorbus) czy tawuła (Spiraea)

Róża Jeżyna
Poziomka

Czereśnia Wiśnia

Śliwa
Brzoskwinia

Głóg Jarząb
Tawuła

Zadanie dla dzieci:

Wycieczka do sadu. Obserwacja drzew
owocowych.
Dopasowanie owoców do
poszczególnych drzew.
Pogadanka na temat korzyści jedzenia
owoców oraz wykorzystania ich w
życiu codziennym.
Wykonanie sałatki owocowej.
Stworzenie ozdób z wykorzystaniem
jarząbu ( jarzębina).

Klasa – dwuliścienne
Rząd – mydłodrzewowce

Występuje ok. 3000 gatunków zwykle drzewiastych,
wydzielających olejki i żywice.
z rodziny dławiszowatych (Celastraceae) – trzmielina
(Euonymus) o liściach pojedynczych;
Trzmielina pospolita
Kasztanowiec
z rodziny kasztanowcowatych (Hippocastanaceae) –
kasztanowiec (Aesculus) o liściach dłoniastozłożonych;
z rodziny klonowatych (Aceraceae) – klon (Acer) o
liściach często klapowanych.
W naszej florze jawor (Acer pseudoplatanus) oraz klon
zwyczajny (Acer platanoides) są ważnymi drzewami
leśnymi.

Jawor

Klon
zwyczajny

Zadanie dla dzieci:

Nauczyciel po kolei prowadzi dzieci do wybranych
drzew, wybierając przedstawicieli różnych
gatunków. przy każdym pyta: Kto wie, jak nazywa
się to drzewo? (Jeśli żadne z dzieci nie wie, jaki to
gatunek, nauczyciel sam nazywa drzewo, np.: To
jest klon). Nauczyciel zadaje kolejne pytania,
dobierając ich treść odpowiednio do
pory roku: Czy to jest drzewo iglaste, czy
liściaste? Duże czy małe? Czy ma gładki pień? W
jakim kolorze?
Zasadzenie drzewka w ogrodzie przedszkolnym

Dziękujemy za uwagę !

• Klaudia Guśpiel
• Sylwia Hulewicz
• Małgorzata Kameduła