Kilka kwestii metodologicznych

(czyli o błędnym podważaniu

wyników badań naukowych)

Metodologia ze statystyką

Kurs zaawansowany

Temat bonusowy

dr Rafał Albiński

Psychologia nie bada

„prawdziwego życia”?

• Dwa rodzaje doboru badanych do

badań:

I stopnia

– Losowy dobór osób do badania

II stopnia

– Losowy dobór osób do grup

eksperymentalnych

• Kiedy dobór pierwszego stopnia

jest konieczny?

Psychologia nie bada

„prawdziwego życia”?

• Błędne założenie: badania

psychologiczne nie są w stanie
dostarczyć wiarygodnych wyników
jeżeli nie są prowadzone w
warunkach naturalnych.

– Przykład: biofeedback – na przecięciu

medycyny i psychologii

• Media i sondaże

– Ludzie oczekują, że naukowcy –

niezależnie od tego co badają –
potrzebują działać podobnie jak firmy
przeprowadzające badania sondażowe

Psychologia nie bada

„prawdziwego życia”?

• A jak jest w innych

naukach?

– Badania na

zwierzętach

•

Szczury

•

Małpy

•

Myszy

•

Muszki owocowe

…nie są typowymi
przedstawicielami
swoich gatunków!

Badania podstawowe i badania

aplikacyjne

• Na ile możliwe jest (natychmiastowe)

wdrożenie wyników badań naukowych?

• Polityka vs nauka – bardzo zażarte starcie!

• Badania podstawowe nie są prowadzone w

celu natychmiastowego zastosowania ich
wyników.

• W grę wchodzą też interesujące przypadki:

– Badanie choroby wrzodowej „przy okazji”

badań na szczurach (w zamyśle badano
artretyzm)

– Viagra

• Przypadkowe odkrycie w procesie badania leków na

choroby serca

Cel… pal! Pudło!

• Politycy vs naukowcy

– William Proxmire (senator w USA, lata

70-te i 80-te XX wieku)

• „Why monkeys clench their teeth?”

– Badania nad stresem – opracowania wskaźników

stresu u osób, które przez długi czas pracują z
innymi ludźmi w zamkniętych pomieszczeniach

Cel… pal! Pudło!

• Politycy vs naukowcy

– John McCain i Sarah Palin

• Badania DNA niedźwiedzi w stanie

Montana

– Prowadzone w związku z ustawą o zagrożonych

gatunkach (Federal Endangered Species Act), mające
na celu ochronę ginących gatunków (badania
pomagały w oszacowaniu liczby oraz „miejsc pobytu”
miśków)

• Badania nad muszkami owocowymi

– Kluczowe w badaniach genetycznych, w tym takich

mających na celu walkę z zaburzeniami rozwojowymi

– Natychmiastowy efekt: opanowanie inwazji muszek

owocowych w USA

Przełom kontra zbieżne

dowody

• Kolejny przykład błędnych założeń i

oczekiwań ze strony nienaukowców

– Oczekiwanie jest takie, że rozwój w

nauce dokonuje się za pomocą
pojedynczych przełomowych badań

• A tak nie jest!

Zasada łączności

• Nowa teoria powinna nie tylko

wyjaśniać nowe dane, ale także
wszystkie poprzednie odkrycia

– Inaczej trudno ją uznać za

„lepszą”

• Uwaga na pseudonaukę!

– Wiedza tajemna…

• Strategia 1: niefalsyfikowalne teorie
• Strategia 2: uznanie

dotychczasowych danych za nie
mające znaczenia – zaś nowa teoria
(całkowicie przełomowa) nie ma
jeszcze danych na swoje poparcie.

Zasada zbieżnych

dowodów

• Nie ma badań idealnych.
• Analizując wiele badań

można dostrzec
prawidłowości.

• Nauka rozwija się

poprzez poszukiwanie
prawidłowości, mimo
tego, że poszczególne
badania nie są idealne
metodologicznie.

Zasada zbieżnych

dowodów

• Nauka vs… biznes

– Telewizja i gry

komputerowe a
przemoc

– Telefony komórkowe w

trakcie jazdy

– Wpływ palenia tytoniu

na zdrowie

• Ryzyko śmierci z

powodu raka płuc jest
15 razy większe u
palaczy niż u
niepalaczy

• Strategia grup

interesu:

– Stworzyć

wrażenie, że dana
zależność została
stwierdzona w
jednym badaniu

– Poddać to badanie

krytyce

Zasada wielości przyczyn

• Każde zachowanie/zjawisko ma wiele przyczyn

– Czasami wchodzą one w interakcję, np. skutki

współwystąpienia kilku czynników dają silniejszy
efekt niż suma efektu pojedynczych czynników, lub
do wystąpienia zjawiska konieczne jest kilka
czynników naraz:

• Wypadki lotnicze
• Depresja: genetyka + wydarzenia traumatyczne
• Zachowania antyspołeczne: genetyka + nadużycia w

dzieciństwie, komplikacje przy porodzie, kłopoty w
środowisku domowym

Zasada wielości przyczyn

• Każde zachowanie/zjawisko ma wiele przyczyn

– Czasami wchodzą one w interakcję, np. skutki

współwystąpienia kilku czynników dają silniejszy
efekt niż suma efektu pojedynczych czynników, lub
do wystąpienia zjawiska konieczne jest kilka
czynników naraz:

• Wypadki lotnicze
• Depresja: genetyka + wydarzenia traumatyczne
• Zachowania antyspołeczne: genetyka + nadużycia w

dzieciństwie, komplikacje przy porodzie, kłopoty w
środowisku domowym

Zasada wielości przyczyn

• Każde zachowanie/zjawisko ma wiele przyczyn

– Czasami wchodzą one w interakcję, np. skutki

współwystąpienia kilku czynników dają silniejszy efekt niż
suma efektu pojedynczych czynników, lub do wystąpienia
zjawiska konieczne jest kilka czynników naraz:

• Wypadki lotnicze
• Depresja: genetyka + wydarzenia traumatyczne
• Zachowania antyspołeczne: genetyka + nadużycia w dzieciństwie,

komplikacje przy porodzie, kłopoty w środowisku domowym

– „Na sucho” wielość przyczyn wydaje się oczywista – kiedy

włączają się emocje sytuacja się zmienia.

Zasada wielości

przyczyn…

• …i jej niesłuszne

ignorowanie…

• Palenie
• Rynek pracy
• Wpływ warunków w

domu na
osiągnięcia szkolne

J.R.R. Tolkien
1892 - 1973

C.S. Lewis
1898 – 1963

(ciekawostka
: zmarł 22
listopada,
tego samego
dnia co
zamach na
Kennedy’ego
)

Probabilistyczna natura

wyników badań

• Nie ograniczona jedynie do psychologii

(ale od psychologów wymaga się
więcej)

• Występuje np. w naukach medycznych

– Tim Russert (2008)

• Co przegapili lekarze?

– Nic…

– Kwestia testów

• False positive
• False negative

• Nawet wiedza bez dokładnego

przewidywania to wiedza użyteczna.