Studia Podyplomowe.

Podatki

i doradztwo podatkowe.

Teoria podatku i system podatkowy.

Ogólne zagadnienia finansów

publicznych.

1

Teoria podatku i system
podatkowy



Ewolucja koncepcji podatkowych

Teorie mają za zadanie sprawdzić się w dłuższym okresie
czasu.
OKRES PRZEDKAPITALISTYCZNY
Okres starożytny - wiele dochodów państwa, - główne
wydatki na prowadzenie wojen i utrzymanie armii-
najważniejsza własność
Sprawiedliwe rozłożenie ciężarów ( ekwiwalentne
ponoszenie daniny w stosunku do otrzymanego
świadczenia )
Średniowiecze
św. Tomasz z Akwinu : - teoria słusznej ceny (cena powinna
być sprawiedliwa) - był przeciwnikiem lichwy

2

Teoria podatku i system
podatkowy

Kameraliści : Pfeiffer " Jakość i wielkość potrzeb państwowych
oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem
działalności państwa, które ma na celu dobrobyt całego narodu
"
Zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można lecz tam
gdzie trzeba. Jako pierwsi postawili kwestię granic wydatków
publicznych a więc i pośrednio granic opodatkowania. Wskazali
metodę budowy budżetu państwa rozpoczynać należy od
potrzeb państwa, czyli od wydatków do których należy
dostosować dochody. Justi sformułował zasadę rocznego
sporządzania budżetu.
W Polsce zwolennicy kameralistów m.in. Jan Ferdynand Nax
3 główne podatki 1) podatek gruntowy ( najbardziej
sprawiedliwy opierający się na katastrze (wartości) 2) podatek
od osób (pogłówne ) (który uważał za niesprawiedliwy) 3)
podatek od rzeczy ( akcyza, podatek od dóbr luksusowych )
zwolennik wysokiego opodatkowania tych dóbr

3

Teoria podatku i system
podatkowy

Merkantyliści - preferowali gosp. krajową i uważali że
należy ją chronić za pomocą systemu podatków i ceł
Kolbertyzm - Jean Baptiste Colbert - standaryzacja prawa
regulującego system podatkowy, celny, administracyjny.
Przyczynił się do rozbudowy armii lądowej i floty morskiej,
zdobywania kolonii i zakładania kampanii handlowych,
rozbudowy manufaktur królewskich i ochrony rodzimej
produkcji przez elastyczny system ceł importowanych.
Fizjokratyzm - pogląd że jedynym źródłem bogactwa i
dochodu czystego jest rolnictwo a ściślej ziemia jedynie
praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Koncepcja
podatku jedynego który powinni płacić wyłącznie
właściciele ziemscy.

4

Teoria podatku i system
podatkowy



FINANSE PUBLICZNE W OKRESIE POWSTAWANIA
KAPITALIZMU

Przejście z gospodarki feudalnej do kapitalistycznej
wymagało zgromadzenia niezbędnych funduszy
W historii gospodarki ten okres nazywany pierwotną
akumulacją kapitału. Akumulacja pierwotna miała charakter
brutalny, uciekano do przemocy, grabieży, wywłaszczeń przy
czynnej pomocy państwa. Państwo popierało akumulację
pierwotną m.in. przez wydzierżawianie podatków,
wydzierżawienie zasobów i majątków królewskich (np. żup
solnych, floty), dokonywanie zamówień inwestycyjnych oraz
kontraktowanie dostaw dla wojska. Środki uzyskane z
podatków kierowane były do firm prywatnych, co umożliwiało
ich ekspansję i akumulację kapitału.

5

Teoria podatku i system
podatkowy



LIBERALNA MYŚL FINANSOWA

Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu
gospodarczego stworzył Adam Smith twórca klasycznej
ekonomii . Kamieniem węgielnym liberalizmu jest wolność
gospodarcza, wolna konkurencja, silny indywidualizm
gospodarczy.
Własność prywatna jest warunkiem rozwoju
przedsiębiorczości wobec tego rola państwa powinna
ograniczać się do tworzenia warunków do swobodnego
działania praw rynku. 3 założenia :
1. polityka podatkowa powinna być neutralna, tzn. w jej
wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów
(ukształtowanych w warunkach produkcji) w społeczeństwie,

6

Teoria podatku i system
podatkowy

2) ciężary podatkowe społeczeństwa powinny być takie, aby
nic hamowały aktywności gospodarczej oraz nie ograniczały
zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia
oszczędności,
3) system podatkowy powinien zawierać takie podatki
pośrednie, aby ciężary podatkowe ponosili w istotnym
stopniu również pracownicy najemni, pozwoliłoby zwiększać
możliwości oszczędzania i inwestowania przez
przedsiębiorców.

1. Równość
2. pewność
3. dogodność
4. Taniość

7

Teoria podatku i system
podatkowy



David Ricardo i jego teorie:

1. teoria przewagi komparatywnej - kraje, nawet jeśli
produkują jakiś produkt efektywnie, to często nie
doceniają wyższych zysków płynących z
wyspecjalizowania się w tym, co produkują najlepiej,
a co mogą sprzedać innym krajom korzystniej
2. Teoria renty gruntowej - przerzucanie podatku na
kapitalistę
3. Teoria płacy - wartość produktu ma swe źródło w
pracy
4. Ilościowa teoria pieniądza

8

Teoria podatku i system
podatkowy



ORTODOKSYJNA TEORIA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zaleca aby budżet państwa był jak najmniejszy - J.B Say
- podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego lecz
także społecznego punktu widzenia.
Ograniczenie wydatków państwowych sprzyja
umiarkowanej zwyżce cen i płac. Koncepcja małego
budżetu oznacza, że powinien on być tworzony do takiej
wysokości która pozwala finansować ewidentne zadania
publiczne państwa a zwłaszcza zapewnienie ładu
wewnętrznego i obrony narodowej
Szukanie podobieństw między gospodarstwem
domowym, przedsiębiorstwem prywatnym i
gospodarstwem publicznym

9

Teoria podatku i system
podatkowy



PIRWSZE PRÓBY INTERWENCJONIZMU FISKALNEGO

Państwo powinno mieć warunki do akumulacji i osiągania
zysków
Teza Wagnera oparta jest na analizie obserwacji, że wraz z
rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na
coraz większe dochody , stanowiące skutek rosnących
wydatków. Sytuacja wynika z faktu, że potrzeby publiczne
rosną szybciej niż potrzeby indywidualne. Teoria Wagnera
przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych.
Wilhelm von Gerloff - prawo oporu wobec podatków. Wzrost
wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi do wzrostu
podatków a to z kolei staje się podstawą indywidualnego i
zorganizowanego oporu podatników przed rosnącymi
podatkami.

10

Teoria podatku i system
podatkowy



REWOLUCJA KEYNESOWSKA

Zerwanie z ortodoksyjna teorią finansów. Odrzucił zasadę że działalność
wydatkowa państwa musi mieścić się w granicach gromadzonych
dochodów Finanse publiczne stały się głównymi narzędziami interwencji
państwa. Ich celem było:
1. pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce, zgłaszanego ze strony
wszystkich podmiotów, popytu warunkującego rozwój inwestycji, a przez
to wzrost produkcji i spadek bezrobocia.
2. Łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego - traktowane jako środek
polityki antyrecesyjnej i antykryzysowej - m.in. przez stosowanie
automatycznych stabilizatorów koniunktury; ich role mają spełniać
odpowiednio skonstruowane podatki (skale podatkowe) , które w okresie
boomu mają hamować ekspansję przedsiębiorstw (podatki progresywne),
a w okresie słabnącego tempa wzrostu gospodarczego pobudzać
przedsiębiorców (łagodniejsze ciężary podatkowe) ; rolę automatycznego
stabilizatora koniunktury maiły też odgrywać zasiłki dla bezrobotnych

11

Teoria podatku i system
podatkowy



NEOKEYNOWSKIE TEORIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zalecenia A.H. Hansena
Odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu
Równowaga budżetowa nie może być celem samym w sobie i powinna być
traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu
gospodarki rynkowej.
4 metody finansowania wydatków rządowych
1. Zaciągać kredyty w bankach handlowych podczas depresji; Hansen
uzasadnia to faktem, iż kredyty bankowe oddziałują najbardziej
ekspansywnie na gospodarkę
2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy,
wyrażający się wzrostem dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności;
impuls ten nie jest jednak na tyle silny, aby zlikwidować bezrobocie, wobec
tego dalszy wzrost gospodarki jest możliwy przez finansowanie wydatków
publicznych i zwiększenie popytu. Źródłem finansowania wydatków - w tej
fazie przywracania równowagi - są wspomniane wyżej oszczędności

12

Teoria podatku i system
podatkowy

3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz
osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia, wydatki publiczne
powinny być finansowane z progresywnych podatków
dochodowych. Hansen wprowadził więc koncepcję budżetu
dynamicznego
4. Hansen zdawał sobie sprawę, że w przypadku pełnego
zatrudnienia i wzrostu płac w gospodarce możliwe jest
pojawienie się silnej presji inflacyjnej. W takiej sytuacji
zalecał hamowanie inflacji przez stosowanie podatków od
konsumpcji; wpływy z tych podatków stanowiłyby także
źródło finansowania wydatków publicznych
Poddał ostrej krytyce doszukiwanie się analogii między
gospodarką prywatną a gospodarką publiczną - celem
państwa nie jest osiąganie zysków

13

Teoria podatku i system
podatkowy

Poglądy Hansena przyczyniły się do lepszego i nie dogmatycznego podejścia
do długu publicznego .
Konsekwencją poglądów Hansena na kwestie równowagi budżetowej długu
publicznego i wydatków publicznych w okresie depresji jest koncepcja
sporządzania dwóch odrębnych budżetów :
· budżetu operacyjnego
· budżetu kapitałowego
Budżet operacyjny - jest związany z realizacją bieżących zadań publicznych,
wzrastających zwłaszcza w okresie depresji, np. w związku z zasiłkami dla
bezrobotnych. Budżet operacyjny jest poddany silnym wpływom przebiegu
cyklu koniunkturalnego, gdyż system dochodów publicznych opiera się na
dochodach silnie reagujących na zmiany zachodzące w cyklu
koniunkturalnym ( podatki dochodowe i cła ). W konsekwencji państwo, aby
zachować płynność finansową, musi pożyczać, a budżet w poszczególnych
latach nie zawsze może i musi być zrównoważony. Uważa, że zaciąganie
pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno doprowadzać do ich
spłacenia w okresie polepszenia koniunktury. W związku z tym proponuje
nawet wprowadzenie przyspieszonej amortyzacji pożyczek, aby szybciej dojść
do równowagi budżetowej

.

14

Teoria podatku i system
podatkowy

Budżet kapitałowy - polega na opracowaniu planu
wydatków długoterminowych, tak aby zapewnić
niezbędne środki pieniężne na realizowane przez
państwo zadania ( inwestycje ). Sporządzenie
budżetu kapitałowego ma też pomóc udzielić
odpowiedzi na pytanie : w jakim stopniu wydatki
kapitałowe mogą być pokryte z dochodów
zwyczajnych ( podatków ), a w jakim stopniu
wydatki kapitałowe wymagają zaciągania
pożyczek .
Hansen podkreśla, że oba budżety muszą być ze
sobą powiązane

15

Teoria podatku i system
podatkowy



Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lernera

W jego opinii zasadniczym kryterium stosowania instrumentów
fiskalnych, tak po stronie dochodów jak i po stronie wydatków, jest
skuteczność działania w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia
oraz zapobiegania inflacji. Środkiem od osiągnięcia tych celów jest
regulowanie wydatków rządowych - krajowych i zagranicznych.
Lerner zaleca wzrost wydatków publicznych wtedy, gdy wydatki
prywatne są niewystarczające do zapewnienia pełnego
zatrudnienia, oraz zastosowanie progresywnych podatków wtedy,
gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych grozi wywołaniem
zjawisk inflacyjnych
Zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa,
byleby były tylko skuteczne , stąd nazwa "finanse funkcjonalne " .
Do środków tych zalicza nie tylko podatki i wydatki publiczne , lecz
także zaciąganie i spłatę długów oraz emisję i wycofywanie
pieniądza z obiegu.

16

Teoria podatku i system
podatkowy



Teorie finansów publicznych według JM Buchanana

1. Koncepcje organiczne :
Instytucja państwa jest integralnym elementem
społeczeństwa . Państwo działa głownie przez wydatki w
imieniu na rzecz całego społeczeństwa . Podstawowym
kryterium wydatków publicznych powinno być
maksymalizowanie społecznej użyteczności (social utility)
lub ogólnego dobrobytu ( general walfare ).
Przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność
pieniężnych środków publicznych, ma się to odbywać przez
takie kształtowanie dochodów publicznych , głównie z
podatków , oraz takie alokowanie środków budżetowych , aby
korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania
publicznego przekroczyły negatywne skutki ciężarów
podatkowych.

17

Teoria podatku i system
podatkowy

2. Koncepcje indywidualistyczne :
Państwo i poszczególni obywatele są antagonistycznymi
stronami, stąd też działalność państwa prowadzi do
zmiany dochodów osiągniętych przez obywateli w
ramach gospodarki rynkowej. Za zapłacone podatki
obywatel otrzymuje określone świadczenie.

Trzy rodzaje systemów fiskalnych :
1) system pogłębiający nierównomierny podział
dochodów w społeczeństwie ( aggregative system )
2) system neutralny ( status quo system )
3) system redystybucyjny ( redustributive system )

18

Teoria podatku i system
podatkowy

W pierwszym systemie fiskalnym osoby o niskich
dochodach po dokonaniu operacji podatkowo-
wydatkowych przez skarb państwa mają saldo dodatnie
gdyż wpłacają więcej niż otrzymują w postaci świadczeń .
Osoby o wysokich dochodach mają saldo ujemne (gdyż
uzyskują premię od państwa )gdyż wartość uzyskanych
świadczeń przewyższa wielkość poniesionych ciężarów
podatkowych . System neutralny - zerowe saldo.
W redystrybucyjnym systemie jednostki o niskich
dochodach wykazują saldo ujemne, co oznacza, że
korzystają z większych świadczeń, niż wnoszą do budżetu.
Z kolei osoby o wysokich dochodach wykazują saldo
dodatnie , czyli " dopłacają " do osób gorzej sytuowanych.

19

Teoria podatku i system
podatkowy



NEOLIBERALIZM I NOWY KONSERWATYZM FISKALNY

Instrumenty fiskalne przeniesione na instrumenty monetarne.
Monetaryści uważali za kluczową kwestię regulacji podaży
pieniądza, głównie za pomocą instrumentów pośrednich , takich
jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy obowiązujących
rezerw.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego :
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku
fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynesowska - w
okresie cyklu koniunkturalnego.
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez
system finansów, gdyż powoduje to efekt wypychania zasobów
gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc
nieprodukcyjne ich wykorzystanie

20

Teoria podatku i system
podatkowy

3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak
najmniejszego budżetu państwa przez cięcia w wydatkach nie
tylko gospodarczych, lecz także socjalnych.
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych ,
co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do
paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - podatku
neutralnego względem gospodarki.
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do
radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według
nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem
wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym (
obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji)

21

Teoria podatku i system
podatkowy



PODSUMOWANIE

1. Wielowiekowe doświadczenia w posługiwaniu się instrumentami
fiskalnymi skłaniają do postawienia tezy, że nie można w sposób
jednoznaczny określić uniwersalnych

standardów

polityki

fiskalnej. Konieczne jest kierowanie się zasadą relatywizmu,
czyli doboru narzędzi fiskalnych do panujących warunków
gospodarczych, politycznych, historycznych, religijnych itp.
2. Rozwój instytucji państwa, czy szerzej władz publicznych, rozwój
cywilizacyjny itd. zmusza do wykorzystania takich narzędzi
fiskalnych, jak podatki i wydatki publiczne. Ich stosowanie nie
pozostaje bez wpływu na procesy stricte gospodarcze, a koncepcja
neutralności podatkowej względem gospodarki jest utopijna.
Wynika stąd wniosek, że w warunkach gospodarki pieniężnej
konieczna jest koordynacja polityki fiskalnej z polityką monetarną.

22

Teoria podatku i system
podatkowy

Cechy podatku a jego normatywna definicja

Ustawodawca polski po raz pierwszy podał

normatywną definicję podatku oraz ustalił cechy,

które charakteryzując podatek i wyróżniają go

spośród innych danin. Definicja podatku zawarta

jest w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749) i w

zasadzie pokrywa się z definicjami podatku

formułowanymi w doktrynie.

23

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Podatek jest z natury rzeczy daniną publiczną,
wynikającą z władztwa państwowego, a więc opartą
na prawie publicznym (ustawie podatkowej).

•

Nieodpłatność podatku oznacza, iż nie jest on
związany z żadnym wzajemnym świadczeniem ze
strony państwa, województwa, powiatu lub gminy.
Opłacając podatek, nie można oczekiwać ani żądać
w zamian konkretnego świadczenia ze strony tych
podmiotów. Nie przeczy temu przeznaczanie
dochodów podatkowych na cele związane z
finansowaniem potrzeb publicznych i zbiorowego
korzystania z nich.

24

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Przymusowy charakter świadczeń podatkowych
wynika z władczych uprawnień państwa wobec
wszystkich, którzy mieszkają lub przebywają na
terytorium danego państwa lub posiadają w nim
źródło podatkowe. Władztwo to obejmuje prawo
stanowienia podatków oraz prawo ich wymiaru
poboru, łącznie ze stosowaniem egzekucji i
represji karnej skarbowej. Przymus podatkowy
jest też obwarowany sankcjami prawnymi, w tym
sankcjami karnymi skarbowymi, stosowanymi na
podstawie ustawy - Kodeks karny skarbowy.

25

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Bezzwrotny

charakter

świadczeń

podatkowych

polega

na

definitywnym

przekazaniu

środków

pieniężnych

przez

podmiot zobowiązany na rzecz budżetu
państwa lub budżetu jednostek samorządu
terytorialnego.

•

Pieniężny charakter świadczeń podatkowych
wiąże się z jego wymiarem i poborem w
jednostkach pieniężnych danego kraju, a
obecnie także w euro, gdy chodzi o państwa
członkowskie UE zaliczone do strefy euro, co
nie dotyczy jeszcze Polski.

26

Teoria podatku i system
podatkowy

•

celowość podatku polega na tym, że każdy
podatek ma swój cel w rozumieniu funkcji,
dla której został ustanowiony i jest pobierany,
niezależnie od tego, w jaki sposób zostaną
wykorzystane dochody płynące z tytułu jego
poboru. Eksponowanie cechy celowości
podatku wywodzi się z historii podatków.
Wskazuje ona na to, że w przeszłości podatki
nakładano i pobierano dla sfinansowania
wyraźnie

wskazanego

celu

(np.

na

prowadzenie wojny).

27

Teoria podatku i system podatkowy

•

Ogólność podatku oznacza ona, iż normy
prawne obowiązujące powszechnie (generalnie)
określają obowiązki podatkowe pewnej kategorii
podmiotów

prawa,

nieoznaczonych

jednak

imiennie, lecz w sposób kategorialny przy użyciu
nazw ogólnych. Generalny charakter podatku
oznacza, że jest on świadczeniem nakładanym na
klasę podmiotów wyodrębnionych ze względu na
określone cechy, które są zobowiązane do zapłaty
świadczenia

według

powtarzalnych

reguł

ustalających rozmiary świadczenia, czas i sposób
zapłaty

.

28

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Znaczenie normatywnej definicji podatku
dla praktyki tworzenia i stosowania
prawa podatkowego
Normatywna definicja podatku ustalona w
ordynacji podatkowej jest wiążąca dla
prawodawcy oraz dla organów dokonujących
wykładni i stosowania prawa podatkowego.
Prawodawca powinien nazywać podatkami
tylko takie świadczenia, które mają cechy
podatku ustalone w normatywnej definicji
podatku.

29

Teoria podatku i system podatkowy



Praktyka legislacyjna zna wiele takich sytuacji, które
świadczyły o tym, że świadczeniom stricte podatkowym
ze

względu

na

ich

cechy

nadawano

nazwy

niepodatkowe (np. wpłaty, oprocentowanie, obciążenie
itp.). Problem wyłania się natomiast wtedy, gdy
wprowadzone

przez

ustawodawcę

obciążenie

publicznoprawne nie zostało nazwane podatkiem, lecz
opłatą lub przy pomocy innej nazwy. Wtedy bowiem
obciążenie to jest zaliczane do niepodatkowych
należności budżetowych (art. 3 pkt 8), ale przepisy
ordynacji podatkowej stosuje się do niego tylko
wówczas, gdy do jego ustalania lub określania
uprawnione są organy podatkowe, chyba że przepisy
odrębnych ustaw stanowią inaczej.

30

Teoria podatku i system
podatkowy



Ustalenie "statusu prawnego" takiego
obciążenia

może

wymagać

przeprowadzenia odpowiedniej wykładni
przepisów prawa podatkowego i zdane
jest na wynik tej interpretacji. W tym
zakresie może dochodzić do sporów
interpretacyjnych, zwłaszcza pomiędzy
podmiotami zobowiązanymi a organami
podatkowymi. Spory te rozstrzyga wyrok
sądu administracyjnego

31

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Liczne glosy do orzeczeń NSA świadczą o tym, że ustalenia
interpretacyjne sądu administracyjnego też nie zawsze
znajdują aprobatę w nauce prawa.

•

Zdaniem NSA w Warszawie (wyrok z dnia 15 listopada
2006 r., II OSK 1370/05, LEX nr 321533), opłata z tytułu
wzrostu wartości nieruchomości nie wynika z ustawy
podatkowej, a zatem nie spełnia jednego z wymogów
określonych w art. 6 o.p. Ustawa o zagospodarowaniu
przestrzennym nie ma charakteru ustawy podatkowej, zaś
obowiązek opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości
wywołanej uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego jest skutkiem określonej
polityki przestrzennej gminy. Opłacie planistycznej brak jest
także wymaganej przez art. 6 o.p. cechy nieodpłatności.

32

Teoria podatku i system
podatkowy

•

W wyroku NSA w Warszawie z dnia 7 lutego 2006 r., I OSK
421/05, LEX nr 194066, podkreślono, że opłata
adiacencka z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, o
której mowa w art. 98 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami, nie jest
podatkiem i wobec tego nie mają do niej zastosowania
przepisy ordynacji podatkowej. Nie ma podstaw do
uznania opłaty adiacenckiej za podatek w rozumieniu art.
6 o.p. O tym bowiem, czy przepisy ordynacji podatkowej
mają zastosowanie przy wydawaniu określonych decyzji,
stanowi ustawa i regulacji w tym zakresie nie można
domniemywać. Nie można domniemywać nadania
określonemu świadczeniu statusu podatku.

33

Teoria podatku i system
podatkowy



Konstrukcja ekonomiczno-prawna
podatku - są to elementy stałe, z
których obowiązkowo składa się pod i
do których należą:
a. Podmiot podatku
b. Przedmiot podatku
c. Podstawa opodatkowania
d. Stopa podatku
e. Zwolnienia i ulgi podatkowe

34

Teoria podatku i system
podatkowy

•

ad. a) Podmiotami podatku są podmioty czynne,
czyli

państwo

i

jednostki

samorządu

terytorialnego reprezentowane przez właściwe
organy (art. 13 Op.) i podmioty tzw. bierne, czyli
podatnicy (art. 8 OP.) i inne podmioty, na które
prawo

podatkowe

nakłada

obowiązki

lub

przyznaje uprawnienia. Podmiotami podatku są,
więc także oprócz podatnika tzw. Płatnicy (art. 8
Op.), inkasenci (art. 9 Op.), następcy prawni
podatników (art. 97 Op.) oraz osoby trzecie
odpowiedzialne za zobowiązania podatkowe
podatników. (art. 107 Op.)

35

Teoria podatku i system
podatkowy



ad b.) Przedmiotem podatku jest to, od
czego podatek jest płacony. Przedmiot
będzie

zazwyczaj

określony

jako

sytuacja lub zdarzenie prawne z
zaistnieniem, których przepisy prawa
wiążą obowiązek do zapłacenia podatku
przez

podmioty,

które

w

takich

sytuacjach się znalazły. Przedmiot ten
jest zazwyczaj wskazany w tytule
ustawy wprowadzającej dany podatek

36

Teoria podatku i system
podatkowy



ad c.) Podstawą opodatkowania jest ujęty
ilościowo lub wartościowo przedmiot
podatku. Podstawa opodatkowania może
mieć wymiar wartościowy wyrażony w
pieniądzu lub też w innej jednostce miary
np. m², cm³, litrach, sztukach, hektarach,
kwintalach.

W

przypadku,

gdy

przedmiotem opodatkowania jest dochód
lub przychód, określenie jego podstawy
nie nastręcza żadnych trudności.

37

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Bardziej skomplikowane jest ustalenie
podstawy

opodatkowania,

gdy

przedmiotem podatku jest np. nabycie
nieruchomości, rodzi się wówczas pytanie,
co tak naprawdę powinno stanowić
podstawę podatku od tej transakcji? Istnieje
kilka sposobów określenia tej podstawy, np.
wartość rynkowa nieruchomości, wartość
będąca podstawą amortyzacji albo też
wartość ustalona dla celów ubezpieczenia

38

Teoria podatku i system
podatkowy

•

W przypadku podatku dochodowego podstawę

opodatkowania stanowi dochód pomniejszony o

dopuszczalne prawem odliczenia i pomniejszenia

(np. o stratę z lat ubiegłych), a w przypadku podatku

VAT podstawą opodatkowania jest obrót, czyli kwota

należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę

należnego podatku od towarów i usług – mówiąc

popularnie, jest to wartość netto towaru lub usługi.

39

Teoria podatku i system
podatkowy

•

W przypadku karty podatkowej wysokość podatku jest ustalana
decyzją organu podatkowego, a jego wysokość zależy od rodzaju
wykonywanej działalności, liczby pracowników i liczby mieszkańców
miejscowości, w której działalność jest wykonywana.

•

Podstawą opodatkowania w przypadku podatków majątkowych jest
wartość majątku będącego przedmiotem transakcji podlegającej
opodatkowaniu.

•

Podstawa opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych
jest wartość przedmiotu umowy.

•

Podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym z działów
specjalnych produkcji rolnej jest wielkość stada hodowlanego lub
powierzchni przeznaczonej na hodowlę lub uprawę.

•

Podstawą opodatkowania podatkiem od środków transportowych dla
samochodów ciężarowych ładowność.

•

Podatek akcyzowy od alkoholu zależy od ilości tegoż alkoholu
wyrażonej w litrach a od papierosów od ich ilości w sztukach.

40

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Funkcjonują również konstrukcje, w których
podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym
jest przychód – ryczałt od przychodów
ewidencjonowanych, albo w których zaliczki lub
też podatek nie zależą od faktycznie osiągniętego
dochodu lub przychodu. W uproszczonym
sposobie opłacania podatku dochodowego zaliczki
w trakcie roku na podatek dochodowy oblicza się
od 1/12 dochodu z działalności gospodarczej
wykazanego w zeznaniu rocznym złożonym w roku
poprzedzającym dany rok podatkowy lub w roku
poprzedzającym dany rok podatkowy o dwa lata

.

41

Teoria podatku i system
podatkowy

•

ad d.) Stopa podatku (stawka podatkowa) – jest
drugim obok podstawy opodatkowania elementem
konstrukcji podatku, który jest niezbędny do ustalenia
jego wysokości. Może być ona określona kwotowo lub
procentowo. Jest to ilość jednostek pieniężnych, które
zapłacić należy od jednostki podstawy obliczenia
podatku (np. 1 zł od m 2 powierzchni). Stawka
kwotowa może być stosowana, gdy podstawa
podatku jest wyrażona ilościowo lub wówczas, gdy
wyrażona jest wartościowo. Z kolei stawka
procentowa, to wyrażona w procentach relacja
pomiędzy wielością świadczenia podatkowego, a
wielkością podstawy obliczenia podatku.

42

Teoria podatku i system
podatkowy

•

W praktyce stawka procentowa określana jest w
przepisach podatkowych i jest wielkością daną i służy do
ustalenia przy wziętej pod uwagę wielkości podstawy
obliczenia – wielkości świadczenia podatkowego. Stawki
procentowe mogą występować albo w postaci stawki
stałej np. 5%, albo w postaci zbioru stawek, który
nazywamy skalą. Dlatego tez często stosowane są
stawki procentowe nazywane stałymi lub liniowymi,
wówczas jest to stała procentowa stawka od każdej
zmieniającej się podstawy opodatkowania. Innym
rodzajem stawki procentowej jest tzw. stawka zmienna,
której wysokość zmienia się wraz ze zmienną podstawy
opodatkowania.

43

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Wyróżniamy stawki:

1.

Progresywne wg, których podatek rośnie
szybciej aniżeli podstawa opodatkowania.

2.

Degresywne – podatki maleją wraz ze
zmniejszaniem się podstawy podatku.

3.

Stawki regresywne charakteryzują się
tym, że podatek maleje wraz ze
wzrostem podstawy podatku.

44

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Z pojęciem stawki podatku związana jest
skala

podatkowa

–

wielkość,

która

informuje

nas,

jaką

stawkę

należy

zastosować

do

danej

podstawy

opodatkowania. Może być, że jedna stawka
podatkowa może dotyczyć całej podstawy
opodatkowania, albo może być kilka stawek
odnoszących się też do jednej podstawy.
Jeżeli stosujemy kilka stawek podatku do
jednej podstawy opodatkowania to wyznacza
się kwoty zwane progami podatkowymi

45

Teoria podatku i system
podatkowy

•

ad e.) Zwolnienia podatkowe polegają na
wyłączeniu pewnej grupy podatników lub części
przedmiotu

opodatkowania

z

obowiązku

podatkowego.

Pierwsze

zwolnienie

ma

charakter podmiotowy, a drugie przedmiotowy.
Ulgi podatkowe polegają na tym, że w
przypadku spełnienia określonych warunków
następuje

zmniejszenie

obciążenia

podatkowego.

Definicja

ulgi

podatkowej

określona jest w art. 3 pkt 6 Op.

46

Teoria podatku i system
podatkowy

W praktyce ulgi te odnoszą się albo do
podstawy opodatkowania albo wielkości
należności podatkowej.
Ulgi mogą mieć charakter:
1. systemowy – dotyczą wszystkich
podatników, którzy spełniają warunki
określone ustawą, np. ulga inwestycyjna
2. zindywidualizowane – dotyczą tylko
konkretnych podmiotów i przyznawane
są przez organ podatkowy.

47

Teoria podatku i system
podatkowy



FUNKCJE PODATKU:
a) fiskalna – wiąże się z pokryciem
zapotrzebowania na dochód publiczny. Z
uwagi na to przyjmuje się iż
opodatkowanie fiskalne służy
skutecznemu finansowaniu wydatków
publicznych państwa. Realizacja tego
zadania zawsze będzie wymagała
wywarzenia przeciwstawnych interesów:
publicznego i prywatnego

48

Teoria podatku i system
podatkowy

b) regulacyjna, redystrybucyjna – polega

na kształtowaniu dochodów i majątku
będących w dyspozycji podatników. Z
funkcją tą wiąże się przesuwanie
środków finansowych w odpowiednich
proporcjach pomiędzy podatnikami a
budżetem państwa

49

Teoria podatku i system
podatkowy

•

c)

stymulacyjna

podatku

–

oznacza

wykorzystywanie instrumentów podatkowych w
celu wywarcia wpływu na warunki działania
podmiotów gospodarczych jak również na kierunki
i tępo ich rozwoju. Urzeczywistnieniem tej funkcji
jest zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki
czemu podatek może wpływać zachęcająco lub
zniechęcająco na decyzję w sprawie podejmowania
lub likwidowania działalności gospodarczej oraz
ustalenia zakresu jej prowadzenia. Przykładem jest
stosowanie systemu zezwoleń i ulg podatkowych

50

Teoria podatku i system
podatkowy

•

SYSTEMY PODATKOWE – ogół podatków, które
obowiązują w danym kraju i które stanowią jednolitą,
wewnętrzną zgodność pod względem ekonomiczno –
prawnym. Prawne wymogi systemu podatkowego to:
przejrzystość aktów prawnych, które składają się na
dany system podatkowy, natomiast czynniki
ekonomiczne warunkujące kształt SP to:
- wybór właściwych źródeł podatkowych
- wybór odpowiedniego momentu procesu
gospodarczego
- właściwe i precyzyjne określenie podmiotu
gospodarczego, który ma być objęty obowiązkiem
podatkowym, oraz ustalanie właściwej wysokości
nakładanych podatków.

51

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Na kształt SP wpływają czynniki zew. i wew.

ZEWNĘTRZNE (globalne)
- występująca koniunktura gospodarcza na
świecie
- rola danego państwa w gospodarce światowej
WEWNĘTRZNE:
- warunki społeczno – gospodarcze
- stopień rozwoju gospodarczego
- typ ustroju politycznego
- rola i zakres władzy państwowej

52

Teoria podatku i system
podatkowy

•

PODATEK

RACJONALNY

–

koncepcja

racjonalnego

systemu

podatkowego

jest

odmianą wersji systemu podatkowego opartego
na

podatku

jednym,

rozumianym

jako

zastosowanie jednego rodzaju podatków dla
jednego rodzaju źródła i dla jednego rodzaju
podatników. Jest to równoznaczne z przyjęciem
rozwiązania w którym każdy podatek będący
częścią systemu podatkowego obciążałby tylko
raz źródło opodatkowania. Do chwili obecnej nie
udało się zrealizować tej koncepcji.

53

Teoria podatku i system
podatkowy



ZASADY PODATKOWE postulaty pod
adresem ustawodawcy i całego systemu
podatkowego, dotyczące prawidłowego
opodatkowania. Za twórcę zasad
podatkowych uważa się Adama Smitha,
który w XVIII w. w swoim dziele „Badania
nad naturą i przyczynami bogactwa
narodów” sformułował cztery zasady
podatkowe: równości (równomierności),
pewności, dogodności i taniości.

54

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Zasada równości – różna interpretacja .
Najczęściej zasadę tę rozumiano jako
równomierne rozłożenie ciężarów
podatkowych pomiędzy wszystkich
obywateli, sprawiedliwe opodatkowanie
proporcjonalnie do dochodów.
Obecnie zasada równomierności
opodatkowania polega na rozłożeniu
ciężaru opodatkowania odpowiednio do
zdolności płatniczej podatników.

55

Teoria podatku i system
podatkowy



ZASADA PEWNOŚCI PODATKU - wyraża
postulat stabilizacji danego rodzaju
podatku; podatek jest nieuchronny.



ZASADA DOGODNOŚCI PODATKU -
dotyczy miejsca i terminu płatności
podatku; podatek powinien być
pobierany w czasie, który jest dogodny
zarówno dla podatnika jak i dla organu
finansowego.

56

Teoria podatku i system
podatkowy

•

ZASADA TANIOŚCI PODATKU – minimalne
koszty poboru podatku.

•

System podatkowy to najważniejszy
instrument polityki budżetowej spełniający
następujące cele:
- zapewnia środki finansowe na pokrycie
wydatków publicznych,
- umożliwia makroekonomiczne
kształtowanie popytu,
-umożliwia realizację celów społecznych .

57

Teoria podatku i system
podatkowy

•

Klasyfikacja podatków

Ze względu na kryterium przedmiotowe
podatki dzielą się na:



podatki majątkowe i podatki od praw
majątkowych – ich źródłem jest:

–

posiadany przez podatnika majątek,

–

podatek realny – gdy następuje uszczuplenie
majątku,

–

podatek nominalny – źródłem jest dochód z
majątku

58

Teoria podatku i system
podatkowy



podatki od przychodów,

›

podatki są pobierane przez państwo
niezależnie od wyników działalności
gospodarczej,

›

podatki przychodowe są podatkami silnie
cenotwórczymi,

›

podatki przychodowe mogą być
sprzymierzeńcem państwa (rządu) w
równoważeniu budżetu.

59

Teoria podatku i system
podatkowy



podatki od dochodów,

›

podatki dochodowe płacone są od zysku
wypracowanego przez podmioty,

›

podatki dochodowe są narzędziem
realizacji zasady powszechności
opodatkowania,

›

podatki dochodowe są bardziej korzystne
dla podatnika niż dla władz publicznych,

60

Teoria podatku i system
podatkowy

›

wyróżnia się dwa modele
podatków od dochodowych:



model progresywny (wraz ze
wzrostem dochodu rośnie stawka
podatkowa),



model liniowy – stawka
podatkowa nie zależy od
wysokości dochodu.

61

Teoria podatku i system
podatkowy



podatki od wydatków
(konsumpcyjne),

›

mianem podatków konsumpcyjnych
określa się obciążenia finansowe zawarte
w cenach artykułów i dóbr materialnych
podlegających powszechnej konsumpcji.
Główny ciężar podatków konsumpcyjnych
ponosi konsument. Do podatków od
wydatków można zaliczyć: podatek od
towarów i usług, akcyzę, podatek od gier.

62

Teoria podatku i system
podatkowy



Z punktu widzenia związku miedzy
ciężarem podatkowym a
ponoszącym go podatnikiem
rozróżnia się:



podatki bezpośrednie – to takie
podatki, w przypadku których istnieje
precyzyjnie

określona

zależność

między płaconym podatkiem, tzn.
rodzajem podatku, jego wysokością,
trybem płacenia, a podatnikiem.

63

Teoria podatku i system
podatkowy



Do podatków bezpośrednich zalicza
się:



podatki dochodowe



od osób fizycznych PIT (obecnie 18%,
32%) (do 2008r. 19%, 30%, 40%)



od osób prawnych CIT (19%)



podatki majątkowe



podatek od nieruchomości



podatek od podatek od zysków z
oszczędności, tak zwany podatek Belki



podatek od spadków i darowizn



podatki nakładane na transfery majątku

64

Teoria podatku i system
podatkowy



podatki pośrednie – obciążają podatnika w
sposób nie pozostający w ścisłym związku z
jego sytuacją dochodową i majątkową; są to
podatki ukryte. Do podatków pośrednich
zalicza się:



VAT – podatek od towarów i usług (stawka
podstawowa 22%, 7%, 3%, 0%, zw.)



akcyza



cło – z formalnego punktu widzenia nie
jest podatkiem

65

Teoria podatku i system
podatkowy



Podział podatków związany władztwem
podatkowym.

•

podatki nakładane przez państwo,

•

podatki nakładane przez władze
samorządowe.



PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA PODMIOT:

•

sektor przedsiębiorstw,

•

sektor instytucji finansowych,

•

sektor gospodarstw domowych,

•

sektor zagraniczny.

66

Teoria podatku i system
podatkowy



Podatki można również podzielić, w
zależności od intencji ustawodawcy, na
:

›

fiskalne – służą do napełnienia skarbu

›

regulacyjne – mają wpłynąć na
społeczeństwo i spowodować w nim jakieś
zmiany (np. zwiększenia bądź zmniejszenia
liczby urodzeń, ograniczenia danego
przemysłu itp., spowodowanie
„sprawiedliwszego” podziału dochodów)

67

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Problematyka finansów publicznych
regulowana jest przepisami:
- Konstytucji RP art. 216 ust. 1  wg którego
środki finansowe na cele publiczne są
gromadzone i wydatkowane w sposób
określony w ustawie.
-ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn.
zm.)
- przepisami innych ustaw prawa materialnego

68

Ogólne zagadnienia
finansów publicznych



Zakres przedmiotowy ustawy o finansach publicznych
- zakres i zasady działania agencji wykonawczych, instytucji
gospodarki budżetowej i państwowych funduszy celowych;
- zasady funkcjonowania jednostek s.f.p. w zakresie
gospodarki finansowej;
- zasady i tryb kontroli procesów związanych z
gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych
oraz gospodarowaniem mieniem;
- zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz
procedury ostrożnościowe i sanacyjne;
- zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania wieloletniej
prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego

;

69

Ogólne zagadnienia
finansów publicznych

- zasady i tryb sporządzania budżetu państwa w układzie

zadaniowym;

- zakres i szczegółowość oraz zasady i tryb planowania, uchwalania

i wykonywania budżetu państwa oraz budżetów jednostek
samorządu terytorialnego;

- szczególne zasady rachunkowości, planowania i

sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów
publicznych;

- zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania Wieloletniego Planu

Finansowego Państwa;

- zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z

budżetu UE oraz z innych źródeł zagranicznych;

- zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego oraz

koordynacji kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego w
jednostkach sektora finansów publicznych.

70

Ogólne zagadnienia
finansów publicznych



Ustawa o finansach publicznych w
systemie źródeł prawa finansowego

Tytuł (ustawa o finansach publicznych) wskazuje, że w
zamierzeniu ustawodawcy nie miała być ona aktem
wyczerpująco regulującym problematykę finansów publicznych.

Na prawo finansów publicznych składa się 168 aktów prawnych
dotyczących stricte finansów publicznych oraz 388 różnej rangi
aktów regulujących kwestie podatkowe. Na brak kodyfikacji
części ogólnej prawa finansowego wpływa obszerność tematyki i
różny stopień ogólności norm prawnych (od zasad ogólnych po
przepisy o charakterze techniczno-porządkowym) oraz
odmienną wewnętrzną logikę unormowań wynikającą z
różnorodności funkcji i zadań poszczególnych dziedzin prawa
finansowego.

71

Ogólne zagadnienia
finansów publicznych



Definicja finansów publicznych

- wg P. Gaudemeta i J. Moliniera finanse publiczne
stanowią gałąź prawa publicznego, której
przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do
publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi
zasobami.
- wg E. Chojny-Duch są to stosunki społeczne i
ekonomiczne powstające w trakcie nieustannych,
dynamicznie ujętych procesów gromadzenia
dochodów i przychodów oraz dokonywania
wydatków i rozchodów (gospodarowanie środkami
pieniężnymi) na cele publiczne

72

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Wg C. Kosikowskiego i E. Ruśkowskiego
- brak jest przesłanek do
normatywnego definiowania pojęcia
finansów publicznych, ponieważ jest to
kategoria przede wszystkim
ekonomiczna, do której zrozumienia
konieczna jest analiza zjawisk
finansowych.
- brak ustawowej definicji finansów
publicznych.

73

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Finanse publiczne obejmują zjawiska finansowe i

operacje pieniężne, będące treścią tych zjawisk.

Katalog procesów składających się na finanse

publiczne ma charakter otwarty. Dotyczą one:



- gromadzenia dochodów i przychodów publicznych;



- wydatkowania środków publicznych;



- finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu

państwa;



- zaciągania zobowiązań angażujących środki

publiczne;



- zarządzania środkami publicznymi;



- zarządzania długiem publicznym;



- rozliczeń z budżetem UE.

74

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Funkcje finansów publicznych

- fiskalna (zwana alimentacyjną) oznacza realizację możliwie

wysokich dochodów wystarczających na pokrycie wydatków

publicznych, wynikających z ustawowych zadań;

- redystrybucyjna, ilustruje dwustronny charakter finansów

publicznych, tj. pobieranie dochodów i dokonywanie

wydatków, oznacza świadome i celowe wykorzystywanie

systemu finansowego do rozdzielania dochodów

publicznych;

- stymulacyjna (inaczej bodźcowa, stabilizacyjna lub

interwencyjna) polega na zachęcaniu podmiotów biernych

prawa finansowego do określonego działania lub

zaniechania, w kierunku pożądanym przez władze

publiczne;

- ewidencyjno-kontrolna ma zapobiegać zjawiskom

niepożądanym przez władze publiczne.



75

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Systematyka środków publicznych
- art. 5 ufp dzieli środki publiczne na trzy

podstawowe kategorie. Środkami

publicznymi są dochody publiczne,

przychody publiczne oraz środki

pochodzące z budżetu UE i inne

bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych.

Każda z tych kategorii środków publicznych

została uszczegółowiona w kolejnych

ustępach art. 5 ufp.

76

Ogólne zagadnienia
finansów publicznych



Daniny i inne dochody publiczne
- pod pojęciem danin rozumie się klasyczne

ciężary finansowe nakładane na gospodarstwa

domowe

i

przedsiębiorców,

których

charakterystyczną cechą jest jednostronność i

nieekwiwalentość, bowiem podmiot ponoszący

ciężar

daniny

nie

otrzymuje

w

zamian

bezpośrednio żadnego świadczenia wzajemnego.

Do danin publicznych zalicza się podatki, składki,

opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których

obowiązek ponoszenia na rzecz państwa,

jednostek samorządu terytorialnego, funduszy

celowych oraz innych jednostek s.f.p. wynika z

odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa

77

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Przychody publiczne

Przychody budżetu państwa, budżetów j.s.t. oraz innych

jednostek s.f.p. dzielą się - ze względu na źródło

przychodów - na wpływy pieniężne pochodzące z operacji

finansowych o charakterze zwrotnym (w szczególności

wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych, spłaty

pożyczek udzielonych ze środków publicznych oraz

wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów) oraz wpływy

pieniężne o charakterze odpłatnym związane ze zbyciem

majątku

(wpływy

z

prywatyzacji

o

charakterze

bezzwrotnym, doraźnym i ostatecznym), ze źródeł

związanych z prowadzoną przez jednostkę działalnością,

np. gospodarczą albo z innych źródeł . Katalog źródeł

przychodów

publicznych

ma

charakter

otwarty,

dopuszcza się bowiem przychody pochodzące z innych

źródeł.

78

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Bezzwrotne środki zagraniczne

Środki

publiczne

stanowią

środki

pochodzące

z

budżetu

UE

oraz

niepodlegające

zwrotowi

środki

z

pomocy

udzielanej

przez

państwa

członkowskie

Europejskiego

Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a

także inne środki pochodzące ze źródeł

zagranicznych niepodlegające zwrotowi.

79

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Należności publicznoprawne a

odpowiedzialność za naruszenie

dyscypliny finansów publicznych

Nieprawidłowości

w

zakresie

realizacji

dochodów należnych Skarbowi Państwa, j.s.t.

lub innej jednostce s.f.p. objęte są reżimem

odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny

finansowej, przede wszystkim na podstawie

art. 5 u.d.f.p. penalizującego niewłaściwą

gospodarkę w zakresie należności. Ochrona ta

obejmuje wszelkie należności, przypadające na

podstawie jakiegokolwiek tytułu prawnego,

zarówno o charakterze cywilnoprawnym, jak i

administracyjnoprawnym.

80

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych

Karalne jest nieustalenie lub
nieprawidłowe ustalenie należności,
niedobranie lub niedochodzenie w
należnej wysokości, niezgodne z
przepisami umorzenie albo dopuszczenie
do przedawnienia, a także niedochodzenie
nadmiernie lub nienależnie pobranych
środków pochodzących z budżetu Unii
Europejskiej lub innych źródeł
zagranicznych, niepodlegających
zwrotowi.

81

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

Szczególnej ochronie prawnej podlega

terminowość i prawidłowość opłacania

niektórych składek i wpłat, stanowiących

dochody publiczne. Zgodnie z art. 14 u.d.f.p.,

naruszeniem dyscypliny finansowej jest

nieopłacenie lub nieterminowe opłacenie przez

jednostkę sektora finansów publicznych albo

opłacenie w kwocie niższej niż wynikająca z

prawidłowego obliczenia składek na

ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie

zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz

Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

oraz wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji

Osób Niepełnosprawnych.

82

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Konstytucyjne podstawy wydatków publicznych

Wydatki publiczne, ich rozmiar i struktura, są

konsekwencją wykonywania zadań publicznych,

określonych przez Konstytucję RP i ustawy. Zadania

publiczne obejmują zadania państwowe i zadania

jednostek samorządu terytorialnego. Pojęcie zadań

publicznych nie ma ustawowej definicji. Wynikają one

z określonych procesów społecznych i gospodarczych,

są następstwem procesów legislacyjnych,

skutkujących powstaniem zobowiązań Skarbu

Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a

następnie - jako wykonanie zaciągniętych zobowiązań

- wydatkiem publicznym.

83

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

Wszystkie zadania samorządu
terytorialnego mają charakter publiczny w
tym znaczeniu, że służą zaspokajaniu
potrzeb zbiorowych społeczności:
lokalnych - w przypadku zadań własnych
lub całego społeczeństwa
zorganizowanego w państwo - w
przypadku zadań zleconych (uchwała TK z
dnia 27 września 1994 r., W 10/93, OTK
1994, nr 2, poz. 46)

84

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Klasyfikacje wydatków publicznych

Podstawowe podziały wyróżniają wydatki budżetu

państwa i wydatki budżetów j.s.t., wydatki według

celów ich ponoszenia (np. na cele socjalne i

kulturalne, obronę narodową, administrację, wymiar

sprawiedliwości, obsługę długu publicznego), według

kryterium wzajemności (wydatki odpłatne, np.

wynagrodzenia, zapłata za dostawy lub usługi,

odszkodowania na rzecz równych podmiotów oraz

nieodpłatne, zwane jednostronnymi lub

nieekwiwalentnymi, jak np. transfery socjalne,

dotacje), a także wydatki bieżące ponoszone na

prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących

urządzeń i wydatki inwestycyjne, ukierunkowane na

przyrost majątku.

85

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Szczególną formą środków publicznych są

przychody budżetu państwa, budżetów jednostek

samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora

finansów publicznych. Ustawa o finansach publicznych

nietaksatywnie wskazuje następujące rodzaje

przychodów:

- przychody ze sprzedaży papierów wartościowych

(art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a u.f.p.), obejmują przychody ze

sprzedaży bonów skarbowych (art. 91 u.f.p.), obligacji

skarbowych (art. 92 u.f.p.), skarbowych papierów

wartościowych (art. 93 u.f.p.) oraz papierów

wartościowych, wyemitowanych przez jednostki

samorządu terytorialnego na podstawie art. 82 u.f.p., w

tym obligacji komunalnych62. "Inne operacje finansowe"

to w szczególności odsetki od środków pieniężnych

zgromadzonych na rachunkach bankowych.

86

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

- przychody z prywatyzacji
Podstawę prawną prywatyzacji stanowi ustawa z dnia 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn. Dz.
U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.). Wpływy z
prywatyzacji, stanowiące przychody publiczne w rozumieniu
art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. b u.f.p., obejmują dochody ze sprzedaży
akcji lub udziałów skomercjalizowanych przedsiębiorstw,
dochody ze sprzedaży przedsiębiorstwa w całości lub w części,
dochody z tytułu odpłatności za korzystanie z przedsiębiorstwa.
- przychody jednostek sektora finansów publicznych
pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz
pochodzące z innych źródeł (art. 5 ust. 1 pkt 5 u.f.p.)
zróżnicowane, ponieważ różne są rodzaje działalności tych
jednostek.

87

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Jednostka sektora finansów publicznych

Formy :

-jednostki budżetowe,

- samorządowe zakłady budżetowe,

- agencje wykonawcze,

- instytucje gospodarki budżetowej

- państwowe fundusze celowe

Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej.

88

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Jednostką budżetową jest jednostka
organizacyjna sektora finansów publicznych,
która pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z
budżetu, a pobrane dochody odprowadza na
rachunek odpowiednio dochodów budżetu
państwa albo budżetu jednostki samorządu
terytorialnego. W formie tej działają m.in.
organy administracji rządowej i
samorządowej, sądownictwa, wojska, policji,
pomocy społecznej, ochrony zdrowia,
prokuratury.

89

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Jednostki budżetowe tworzone są do realizacji

różnorodnych zadań.

Pod względem ustrojowym wyróżnia się trzy grupy

jednostek budżetowych:

1) jednostki budżetowe będące aparatem wykonawczym

organów władzy ustawodawczej (organów

stanowiących) i wykonawczej (organów wykonawczych),

jak np. ministerstwa, urzędy, kancelarie, biura;

2) jednostki budżetowe będące jednostkami

organizacyjnymi podległymi organom państwowej lub

samorządowej władzy wykonawczej lub przez nie

nadzorowanymi;

3) jednostki budżetowe niemające formalnie

wyodrębnionych urzędów, zaliczane do sądów i

trybunałów oraz organów kontroli państwowej i ochrony

prawa

90

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Utworzenie jednostki budżetowej – akt
prawny organu tworzącego - ministra,
kierownika

urzędów

centralnych,

wojewody oraz innego organu działające
na podstawie odrębnych ustaw - w
odniesieniu do państwowych jednostek
budżetowych - oraz organu stanowiącego
jednostek samorządu terytorialnego -
wobec

gminnych,

powiatowych

lub

wojewódzkich jednostek budżetowych.

91

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

Jednostka budżetowa działa na
podstawie statutu.
Statut nadaje organ tworzący
jednostkę budżetową, określając
mienie przekazywane tej jednostce w
zarząd.
Likwidacja jednostki budżetowej –
proces odwrotny.

92

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Samorządowy zakład budżetowy
-

formą organizacyjno-prawną sektora finansów

publicznych, która odpłatnie wykonuje
wyodrębnione zadania, a koszty działalności
pokrywa - co do zasady - z przychodów
własnych.
- sposób prowadzenia gospodarki finansowej
określają przepisy rozporządzenia

Ministra

Finansów z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie
sposobu prowadzenia gospodarki finansowej
jednostek budżetowych i samorządowych
zakładów budżetowych.

93

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

-

podstawą

gospodarki

finansowej

samorządowego zakładu budżetowego
jest roczny plan finansowy obejmujący
przychody, w tym dotacje z budżetu
j.s.t., koszty i inne obciążenia, stan
środków obrotowych, stan należności i
zobowiązań na początek i koniec
okresu oraz rozliczenia z budżetem.

94

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Decyzję o utworzeniu gminnego, powiatowego

lub

wojewódzkiego

zakładu

budżetowego

podejmuje rada gminy, powiatu lub sejmik

województwa w drodze uchwały. Akt erekcyjny

powinien określać nazwę i siedzibę zakładu,

przedmiot jego działalności, źródła przychodów

własnych zakładu, stan wyposażenia zakładu w

środki obrotowe oraz składniki majątkowe

przekazane zakładowi w użytkowanie, a także

terminy i sposób ustalania zaliczkowych wpłat

nadwyżki środków obrotowych dokonywanych

przez zakład do budżetu j.s.t. oraz sposób i

terminy rocznych rozliczeń i dokonywania wpłat

do budżetu

95

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

-

nie jest wymagana forma statutu dla

utworzenia zakładu budżetowego,
- likwidacja zakładu budżetowego możliwa

jest w razie niespełniania przez samorządowy

zakład budżetowy warunków

samofinansowania (niepokrywania kosztów

działalności z przychodów własnych), lub gdy

jest to uzasadnione względami

organizacyjnymi. Decyzję o likwidacji zakładu

podejmuje organ, który powołał ten zakład,

nie później niż do dnia 31 grudnia danego

roku budżetowego.

96

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Agencja wykonawcza
- zgodnie z normatywnym określeniem agencja

wykonawcza jest państwową osobą prawną,

tworzoną ustawowo, w celu realizacji zadań

państwa. Ta forma organizacyjno-prawna

wykonywania ważnych zadań państwa oparta

jest na przepisach rozporządzenia nr 58/2003

Rady (WE) z dnia 19 grudnia 2002 r.

ustanawiającego statut agencji wykonawczych,

którym zostaną powierzone niektóre zadania w

zakresie zarządzania programami

wspólnotowymi (Dz. Urz. WE L 11 z 16.01.2003,

s. 1)

97

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

- szczegółowe regulacje w zakresie przekształcania niektórych

jednostek posiadających osobowość prawną, należących do

sektora finansów publicznych, w agencje wykonawcze w

rozumieniu ustawy, zawierają przepisy ustawy wprowadzającej

ustawę o finansach publicznych art.. 92 ust. 1

Z dniem 1 stycznia 2012 r. agencjami wykonawczymi staną się:

- Agencja Nieruchomości Rolnych (ustawa z dnia 19 października

1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu

Państwa, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 z późn.

zm.);

- Wojskowa Agencja Mieszkaniowa (ustawa z dnia 22 czerwca

1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 206, poz. 1367 z późn. zm.);

- Agencja Mienia Wojskowego (ustawa z dnia 30 maja 1996 r. o

gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa

oraz o Agencji Mienia Wojskowego, tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr

163, poz. 1711 z późn. zm.);

- Agencja Rezerw Materiałowych (ustawa z dnia 30 maja 1996 r. o

rezerwach państwowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz.

594 z późn. zm.);

98

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

- Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (ustawa

z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej

Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, tekst jedn.: Dz.

U. z 2007 r. Nr 42, poz. 275 z późn. zm);

- Agencja Rynku Rolnego (ustawa z dnia 11 marca

2004 r. o Agencji Rynku Rolnego i organizacji

niektórych rynków rolnych, tekst jedn.: Dz. U. z 2007

r. Nr 231, poz. 1702 z późn. zm.);

- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

(ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji

Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Dz. U. Nr

98, poz. 634 z późn. zm.);

- Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (ustawa z dnia

15 czerwca 2007 r. o Narodowym Centrum Badań i

Rozwoju, Dz. U. Nr 115, poz. 789 z późn. zm.).

99

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



podstawy prawne funkcjonowania agencji

wykonawczej.
- ustawa o finansach publicznych,
- ustawa tworząca agencję wykonawczą
- statutu (obligatoryjne podstawy

prawne).

Fakultatywne uprawnienie dla Rady

Ministrów do określenia, w drodze

rozporządzenia, wymogów, jakie powinien

spełniać statut agencji wykonawczej.

100

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Gospodarka finansowa agencji
wykonawczej
- w oparciu o plan finansowy,
obowiązkek wpłaty do budżetu
państwa nadwyżki środków
finansowych,

101

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Instytucja gospodarki budżetowej

- nowa forma jednostki organizacyjnej
sektora finansów publicznych, której
konstrukcja prawna jest częściowo
zbliżona do zlikwidowanych państwowych
zakładów budżetowych,
- działa wyłącznie w sektorze rządowym i
uzyskuje osobowość prawną z chwilą
wpisania do KRS.

102

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

Organami założycielskimi instytucji gospodarki

budżetowej są:
- minister lub Szef Kancelarii Prezesa Rady

Ministrów, którzy mogą utworzyć instytucję

gospodarki budżetowej za zgodą Rady Ministrów,

udzieloną na swój wniosek;
- organ lub kierownik jednostki wymienionej w

art. 139 ust. 2 (korzystających z tzw. autonomii

budżetowej) , który o utworzeniu instytucji

gospodarki budżetowej informuje Prezesa Rady

Ministrów. W przypadku tych organów

założycielskich zgoda Rady Ministrów nie jest

wymagana.

103

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

Uproszczony tryb tworzenia instytucji
gospodarki budżetowej polega na
przekształceniu istniejącego gospodarstwa
pomocniczego państwowej jednostki
budżetowej na zasadach określonych w
przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 23 lipca 2010 r. w sprawie sposobu i
trybu przekształcenia gospodarstw
pomocniczych państwowych jednostek
budżetowych w instytucje gospodarki
budżetowej (Dz. U. Nr 139, poz. 938).

104

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Instytucja gospodarki budżetowej może
znaleźć zastosowanie przy realizacji
szkoleń o specjalistycznym charakterze, a
także jako forma właściwa dla
funkcjonowania zakładów obsługi przy
urzędach, centrów usług informatycznych,
zarządzania projektami informatycznymi.
Instytucja gospodarki budżetowej powstać
może w drodze przekształcenia jednego,
kilku albo kilkunastu gospodarstw
pomocniczych.

105

Ogólne zagadnienia finansów publicznych

- działalność w oparciu o plan
finansowy,
- może być dotowana,
- musi posiadać statut,
- samodzielnie gospodaruje mieniem.

106

Ogólne zagadnienia finansów publicznych



Państwowe fundusze celowe

W porównaniu z poprzednio obowiązującym

stanem prawnym konstrukcja jurydyczna

funduszy celowych uległa istotnym

zmianom.

Wyeliminowano funkcjonowanie

samorządowych funduszy celowych a

państwowe fundusze celowe pozbawione

zostały osobowości prawnej i możliwe jest

ich funkcjonowanie wyłącznie w formie

wyodrębnionego rachunku bankowego

.

107

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



funduszem celowym, zgodnie z
ustawową definicją, jest fundusz
powołany ustawowo, którego
przychody pochodzą ze środków
publicznych, a koszty są przeznaczone
na realizację wyodrębnionych zadań
państwowych.

108

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Państwowy fundusz celowy nie posiada
osobowości prawnej i stanowi wyodrębniony
rachunek bankowy, którym dysponuje
minister wskazany w ustawie tworzącej
fundusz albo inny organ wskazany w tej
ustawie. Charakterystyczną cechą jest
wyodrębnienie pod względem
organizacyjnym i finansowym, utworzoną w
celu gromadzenia środków pieniężnych ze
ściśle określonych źródeł i realizacji ściśle
określonych celów

.

109

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Państwowe i samorządowe osoby prawne
- tworzone na podstawie odrębnych ustaw, w celu

wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem

przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych,

banków i spółek prawa handlowego. Chodzi w

szczególności o jednostki działające na podstawie

ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie

wyższym, ustawy z dnia 25 października 1991 r. o

organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej

( Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 z późn. zm.), ustawy z

dnia 25 kwietnia 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk,

ustawy z dnia 16 lipca 1987 r. o państwowych

instytucjach filmowych ( Dz. U. z 2007 r. Nr 102, poz.

710 z późn. zm.), ustawy z dnia 20 sierpnia 1991 r. o

zakładach opieki zdrowotnej.

110

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Jawność finansów publicznych
obejmuje swobodny dostęp obywatela
do informacji o działalności państwa w
wymiarze finansowym, stanowi jedną z
gwarancji realizacji konstytucyjnej
zasady prawa do informacji o
działalności organów władzy publicznej,
a także osób pełniących funkcje
publiczne (art. 61 Konstytucji RP).

111

Ogólne zagadnienia finansów
publicznych



Przejrzystość finansów publicznych
realizowana jest poprzez stosowanie
przez wszystkie jednostki sektora
finansów publicznych jednolitych zasad
rachunkowości, sprawozdawczości i
klasyfikacji środków publicznych.

112