Anna Sokołowska

Ek.I Gr.I

\

TEORIA PODATKU

Definicja podatku

- ekonomiczna:

Podatek jest świadczeniem pieniężnym, ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, jednostronnie ustalonym przez państwo do określonego podmiotu gospodarczego.

- prawna:

Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne

świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Cechy podatku

Forma pieniężna oznacza, że podatek nakładany, wymierzany i pobierany jest w pieniądzu. Pozwala to odróżnić podatki od świadczeń w naturze, szeroko w przeszłości stosowanych jako forma danin publicznych.

Przymusowość oznacza, że podatki są nakładane i pobierane na mocy uprawnień władczych (z reguły określanych konstytucyjnie) określonych organów państwa (i innych związków publicznoprawnych (np. samorządu)) i w związku z tym mogą być egzekwowane z zastosowaniem przymusu, z użyciem środków przewidzianych przez prawo.

Bezzwrotność oznacza, że kwoty już pobranych podatków nie podlegają zwrotowi podatnikom, poza ewentualnymi przypadkami korekt i poprawek wymiaru podatków. Pobrane podatki stanowią dochody publiczne, które bezzwłocznie przeistaczają się w wydatki publiczne i o ich zwrocie podatnikom nie może być mowy.

Nieodpłatność podatków oznacza, że w zamian za wniesione podatki nie przysługuje podatnikom żadne świadczenie wzajemne ze strony państwa (i innych związków publicznoprawnych).

Ogólność oznacza, że podatki są nakładane i pobierane na jednolitych zasadach i z zastosowaniem warunków określanych w obowiązujących przepisach. Przepisy podatkowe mogą więc mieć charakter ogólnych norm prawnych, a same podatki nie mogą być indywidualnie określane.

System podatkowy

System podatkowy to ogół podatków i opłat, jakie w danym państwie obowiązują.

W praktyce występuje nie jeden, lecz kilka lub kilkanaście podatków. Środki finansowe pochodzące z podatków są wykorzystywane jako źródło finansowania zadań państwa.

Geneza podatku

Dla powstania podatku główne znaczenie miały uwarunkowania ekonomiczno-społeczne. Podstawowym warunkiem ekonomicznym było wytworzenie nadwyżki finansowej przez producentów i ich rodziny. Kolejnym - powstanie państwa, rozwój jego funkcji i klas społecznych, co z kolei doprowadziło do wzrostu wydatków publicznych. Koniecznym warunkiem wprowadzenia podatku było wydzielenie majątku państwowego z majątku królewskiego.

Początkowo podatek miał postać naturaliów. Składały się na nie daniny oddawane w zbożu i w bydle. Ta forma opodatkowania występowała w starożytnym Egipcie. W późniejszym czasie (IV w. p.n.e.) w starożytnym Rzymie i Grecji podatki pobierano w pieniądzu.

Pierwszym podatkiem był podatek gruntowy, pobierany w starożytnym Rzymie. Naliczano go na podstawie okresowo przeprowadzonego oszacowania gruntów.

Elementy konstrukcji podatku:

• Podmiot podatku

• Przedmiot podatku

• Podstawa opodatkowania

• Źródło opodatkowania

• Stawka podatkowa

• Skala podatkowa

• Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe

Podmioty podatku

Wyróżnia się dwie kategorie podmiotów: czynny i bierny.

Podmiotem czynnym jest państwo lub inny związek publicznoprawny, uprawniony do nakładania i pobierania podatków.

Podmiotem biernym są podatnik, płatnik i inkasent.

Podatnik to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna mniemająca osobowości prawnej, podlegająca obowiązkowi podatkowemu, ponosząca ciężar podatku.

Płatnikiem jest podmiot zobowiązany, zgodnie z przepisami prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i odprowadzenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Inkasent nie oblicza należnego podatku, jest wyłącznie zobowiązany do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go na rachunek organu podatkowego. Najczęściej jest on wykorzystywany do poboru podatków i opłat samorządowych.

Przedmioty podatku

Przedmiotami podatku są sytuacje faktyczne lub prawne (np. osiągnięcie dochodu, zrealizowanie przychodu, posiadanie majątku) oraz zdarzenia (np. udzielenie pożyczki, zawarcie umowy), z których wystąpieniem, przepisy prawa spowodują powstanie obowiązku podatkowego. Przedmiot podatku wskazuje zazwyczaj jego nazwa, np. podatek dochodowy, podatek od towarów i usług, podatek rolny.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania to wielkość zależna od wartości przedmiotu opodatkowania. Może być wyrażona w pieniądzu (np. przychód) lub w jednostkach naturalnych (np. opodatkowanie gruntów rolnych).

Źródło opodatkowania

Źródło opodatkowania to wartość, od której podatek zostaje faktycznie zapłacony (np. dochód podatnika, majątek).

Stawka podatkowa

Stawka podatkowa to współczynniki określające wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania. Ze względu na technikę obliczania wartości, jaką należy przekazać do budżetu z tytułu podatku, wyróżnia się:

• Stawki podatkowe kwotowe - jest to określona kwota podatku

• Stawki podatkowe procentowe - wyraża wielkość między kwotą podatku, a wielkością podstawy opodatkowania

1. stałe - niezależne od zmian w podstawie opodatkowania

2. zmienne - zmiana podstawy opodatkowania powoduje zmianę stawki podatkowej

Ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania wyróżnia się:

• Stawki stałe zwane proporcjonalnymi (nie zmieniają się pomimo zachodzących zmian w podstawie opodatkowania)

• Stawki zmienne zwane ruchomymi (stawki które zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania):

• Stawka procentowa progresywna (stawka, która wzrasta w miarę podstawy opodatkowania)

• Stawka regresywna (stawka, która maleje w miarę wzrostu podstawy opodatkowania)

Skala podatkowa

Skala podatkowa to tabelaryczne zestawienie, w którym ujmuje się poszczególne zakresy skal podatkowych wraz z odpowiadającymi im stawkami podatkowymi.

• Skala proporcjonalna (liniowa) - należność podatkowa rośnie w takim samym stopniu w jakim rośnie podstawa opodatkowania.

• Skala progresywna - należność podatkowa rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania. Progresja jest tym bardziej stroma, im szybciej wzrasta stawka podatkowa w porównaniu ze wzrostem podstawy opodatkowania. Tępo progresji na ogół nie jest jednolite w obrębie całej skali.

Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe:

Zwolnienia podatkowe - polegają na całkowitym lub częściowym pominięciu dochodów uzyskiwanych z niektórych źródeł przy ustaleniu podstawy opodatkowania. Podstawa opodatkowania jest zatem niższa od rzeczywiście osiągniętego dochodu.

Ulgi podatkowe - polegają na zmniejszeniu wielkości podatku już po dokonaniu wymiaru, mogą wynikać z systemowych uregulowań określanego podatku lub są efektem decyzji administracyjnej.

Zwyżki podatkowe - służą korygowaniu wymiaru podatku ze względu na podwyższenie zdolności płatniczej podatnika np. podwyższenie stawek karty podatkowej z tytułu wykonywania rzemiosła przez rzemieślników, którzy zatrudnili dodatkowo - oprócz najbliższej rodziny - innych pracowników.

Funkcje podatków





Funkcja fiskalna podatku wyraża się w dostarczaniu za pośrednictwem podatków, dochodów publicznych. Cel fiskalny stanowił w przeszłości i stanowi do dziś jeden z podstawowych motywów pobierania podatków i w dużym stopniu przesądza o ich konstrukcji.

Funkcje pozafiskalne podatków wyrażają się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo (i inne związki publicznoprawne) na życie gospodarcze i społeczne.

• Funkcja alokacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na zmiany w strukturze wytwarzanego produktu krajowego brutto. Podatki są instrumentami pośredniego oddziaływania na alokację czynników produkcji w sektorze prywatnym. Poprzez odpowiednie konstrukcje podatkowe państwo może wpływać na kierunki alokacji czynników produkcji, a tym samym na strukturę wytwarzanego produktu narodowego.

• Funkcja stabilizacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za pomocą podatków na stabilizację makroekonomiczną, wyrażającą się w zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu czynników produkcji, zrównoważonym bilansie płatniczym i ustabilizowanym, ogólnym poziomie cen.

• Funkcja redystrybucyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na rozkład dochodów, ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych. Oddziaływanie podatków jest jednak jednostronne i wyraża się w okrawaniu dochodów, co skłania niekiedy do nazywania tej funkcji redystrybucyjną.

Zasady podatkowe wg Wegnera





Zgodnie z zasadami fiskalnymi podatek powinien być wydajny i elastyczny. Za podatki wydajne można uznać te podatki, które powinny stanowić poważne źródło dochodów budżetowych. Cecha elastyczności oznacza, że podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia społeczno gospodarcze (np. rosnąć w miarę wzrostu wydatków budżetowych państwa).

Zasady gospodarcze sprowadzają się do nienaruszalności źródeł dochodu. Oznacza to, że podatek powinien jak najmniej szkodzić działalności gospodarczej, a przede wszystkim nie powinien naruszać źródła, z którego jest pobierany. Chodzi zatem o wybór właściwego zasilenia podatku. Zobowiązania podatkowe powinny być pokrywane z bieżących dochodów.

Wśród zasad sprawiedliwości społecznej opodatkowania wyróżniamy zasadę powszechności i równomierności opodatkowania.

Powszechność opodatkowania dotyczy tego, aby system podatkowy nie zawierał preferencji podatkowych dla określonych klas, grup społeczno-zawodowych oraz uniemożliwiał uchylenie się od obowiązku zapłacenia podatku. Oznacza zatem objęcia podatkiem każdej osoby fizycznej, prawnej i jednostki mniemającej osobowości prawnej w przypadku, gdy są spełnione warunki powstania stosunku podatkowego.

Zasada równomierności opodatkowania mówi, że opodatkowanie, w miarę możliwości, powinno pozostawać w „proporcji do ekonomicznej zdolności płatniczej”, czyli powinno być zróżnicowane.

Zasady techniki podatkowej są uzależnione od tego, czy w systemie podatkowym uwzględniono zasadę pewności, dogodności i taniości.

Pewność opodatkowania oznacza przejrzystość przepisów podatkowych oraz sprawny aparat skarbowy.

Dogodność to przede wszystkim uwzględnianie warunków finansowych podatnika, a także określenie czasu i miejsca uiszczenia podatku oraz trybu postępowania podczas wymiaru podatkowego.

Taniość to minimalizacja kosztów związanych z procesem ustalania oraz poboru podatku zarówno dla fiskusa, jak i podatników.

Klasyfikacja podatków

Podział podatków ze względu na kryterium przedmiotowe:

• Podatki majątkowe - są świadczeniami powiązanymi z majątkiem za pośrednictwem elementów jego konstrukcji - przedmiotu i podstawy opodatkowania. Przedmiotem podatku majątkowego może być: całość lub część posiadanego majątku (stan majątkowy), zmiana praw majątkowych (nabycie lub zbycie praw majątkowych), przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela majątku. Przykładem podatku może być: podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn.

• Podatki przychodowe - są to podatki, których przedmiotem i podstawą jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącania kosztów. Przychód podatkowy jest to tzw. dochód brutto, tzn. dochód bez potrącenia kosztów jego uzyskania. Podatnicy zobowiązani są do zapłaty podatku nawet wówczas gdy ponoszą straty (np. podatek od towarów i usług).

• Podatki dochodowe - obciążają dochody podatników, stanowią różnicę pomiędzy przychodami, a kosztami ich uzyskania, np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych.

• Podatki konsumpcyjne - nazywane również podatkami od wydatków, określane są jako podatki od dochodu wydatkowego. Podatki od wydatków są instrumentem ukierunkowania konsumpcji od osób fizycznych i przedsiębiorstw. Podatki te są podatkami cenotwórczymi, ponieważ wzrost stawki podatku powoduje wzrost cen. Typowym podatkiem konsumpcyjnym jest akcyza.

Podział podatków ze względu na kryterium podmiotowe:

• Klasyfikacja według podmiotu czynnego:

• Podatki państwowe - nakładane przez władze państwowe i wpływające do budżetu państwowego.

• Podatki samorządowe - nakładana przez władze samorządowe i wpływające do budżetów samorządów terytorialnych.

• Podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych - nakładane przez władze kościołów i związków wyznaniowych i wpływające do ich budżetów.

• Podatki na rzecz innych związków publicznoprawnych - muszą posiadać tzw. władztwo podatkowe.

• Klasyfikacja według podmiotu biernego:

• Podatek od przedsiębiorców - opodatkowanie działalności gospodarczej prowadzonej w formie przedsiębiorstw i spółek zarobkowych, a także działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne na własne ryzyko i na własny rachunek.

• Podatek od gospodarstw domowych - opodatkowanie gospodarstw domowych jako swoistych podmiotów osiągających dochody (głównie z pracy i ze świadczeń społecznych), ponoszących wydatki i gromadzących oszczędności.

Podział podatków ze względu na przerzucalność:

• Podatki bezpośrednie - do grupy tych podatków zalicza się podatki dochodowe i niektóre podatki przychodowe. Z punktu widzenia przerzucalności podatków, bezpośrednie to te, które nie powinny być przerzucane na inne podmioty. Do podatków bezpośrednich zalicz się: podatek dochodowy od osób prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn.

• Podatki pośrednie - podatki przerzucane charakteryzujące się tym, że opodatkowany jest tylko formalnie podatnikiem, natomiast ciężar podatku przesunięty jest na inne osoby. Do podatków pośrednich zalicz się: podatek od towarów i usług VAT, podatek akcyzowy, podatek od gier.

Podział podatków ze względu na rodzaj budżetu:

• Podatki centralne - podatek od towarów i usług oraz akcyzowy, zasilające w całości budżet państwa.

• Podatki lokalne - to przede wszystkim: podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych oraz zryczałtowany podatek dochodowy pobierany w formie karty podatkowej.

• Podatki wspólne - podatki, które w części zasilają budżet centralny, a w części budżety lokalne. Do grupy tych podatków należą: podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych.

Bibliografia:

• M. Podstawka, Podstawy finansów. Teoria i praktyka, wydawnictwo SGGW, Warszawa 2005

• T. Siudek, Wybrane zagadnienia z finansów, wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006

• E. Jarocka, Finanse przedsiębiorstw systemu bankowego budżetowego ubezpieczeń, wydawnictwo Difin, Warszawa 20003

• K. Marecki, podstawy finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008

• E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001

Ustawa z 29 sierpnia 1997r. „Ordynacja podatkowa” art. 6

9

NIEODPŁATNOŚĆ

PRZYMUSOWOŚĆ

OGÓLNOŚĆ

BEZZWROTNOŚĆ

FORMA PIENIĘŻNA

CECHY PODATKU

INKASENT

PŁATNIK

PODATNIK

ZWIĄZEK PUBLICZNOPRAWNY

PAŃSTWO

BIERNY

CZYNNY

PODMIOTY PODATKU

ZDARZENIA

SYTUACJE FAKTYCZNE LUB PRAWNE

PRZEDMIOTY PODATKU

FUNKCJA REDYSTRUBUCYJNA

FUNKCJA STABILIZACYJNA

FUNKCJA ALOKACYJNA

FUNKCJE POZAFISKALNE

FUNKCJA FISKALNA

FUNKCJE PODATKÓW

ZASADY TECHNIKI PODATKOWEJ

ZASADY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

ZASADY GOSPODARCZE

ZASADY POLITYKI FINANSOWEJ

ZASADY PODATKOWE WG WEGNERA

---