System podatkowy
Można powiedzieć, że podatki są stare jak świat, i nie będzie to błędne stwierdzenie. Wprawdzie współczesne systemy podatkowe są oparte na starożytnych systemach greckich i rzymskich z VI wieku p.n.e. jednak podatki znano już w starożytnym Egipcie i Mezopotamii.
Pod pojęciem systemu podatkowego rozumiemy ogół podatków pobieranych przez państwo na zasadach zwartej i jednolitej całości pod względem prawnym i ekonomicznym.
Podstawowe wymogi prawne dotyczące systemu podatkowego to przede wszystkim:
przejrzystość poszczególnych aktów prawnych składających się na system podatkowy
wewnętrzna zwartość tych aktów prawnych
logiczna konstrukcja
Natomiast niezbędne wymogi ekonomiczne to:
wybór właściwych źródeł opodatkowania
wybór odpowiedniej formy procesu ekonomicznego do opodatkowania
ustalenie podmiotu podatkowego
ustalenie granic opodatkowania
Dwie zasady powinny stanowić podstawę budowy systemu podatkowego.
Są to:
zasada trwałej wydajności podatku
zasada sprawiedliwości opodatkowania.
Treść tych zadań, wyznaczając kierunek rozwiązań modelowych, pozwala ukształtować system podatkowy, dzięki któremu władza może skutecznie realizować zadania publiczne przy równoczesnym respektowaniu zdolności płatniczej podatnika.
Zasada trwałej wydajności podatku wiąże się z :
wyborem źródła opodatkowania
przestrzeganiem zasady ekonomiczności podatku
realnością podstaw opodatkowania
formą opodatkowania
wewnętrzną spójności systemu podatkowego
zewnętrzną spójnością systemu podatkowego
ustrojową legalnością podatku .
Wybór źródła podatku musi być dokonany w sposób racjonalny, tj. taki, który pozwoli uwzględnić zdolność podatkową podatnika. W zależności od źródła podatku kształtuje się zakres podmiotowy, przedmiot opodatkowania, podstawę podatku a także stawki i taryfy podatkowe.
W opodatkowaniu jest wyraźna sprzeczność pomiędzy interesami ekonomicznymi i pozaekonomicznymi państwa a interesami podatników. Państwo ujmuje poziom obciążeń podatkowych z punktu widzenia potrzeb rozwojowych całego kraju, a podatnik ocenia ciężar podatku w aspekcie jednostkowym tj. indywidualnym. Naruszenie zasad ekonomiczności oznacza, że pobiera się podatki w wysokości innej aniżeli pozwala na to obiektywnie realne źródło podatku.
W realności podstaw opodatkowania chodzi o to, żeby podstawa podatku z uwagi na sposób ujęcia i charakterystyczne jej właściwości gwarantowała elastyczność dochodów budżetowych. Technika prawodawcza może to zapewnić wówczas, gdy podstawa opodatkowania nawiązuje do wielkich wartości ekonomicznych, którymi są: przychód, dochód, zysk, majątek.
Fiskalna wydajność podatku jest zróżnicowana w zależności od rodzajów i form opodatkowania. W systemie podatkowym uwzględniane są najczęściej dwie główne formy opodatkowania, a więc podatki bezpośrednie i pośrednie.
Podstawowe znaczenie wśród podatków bezpośrednich mają podatki dochodowe. Stanowią one źródło dochodu na zasadzie progresywności.
Natomiast podatki pośrednie stanowią źródło wydajnych dochodów budżetowych.
Zasada wewnętrznej spójności dotyczy spójności między różnymi podatkami oraz spójności w zakresie ich szczególnej konstrukcji.
Ma ona dwa aspekty:
ujęcie podstawy opodatkowania nie powinno wywierać negatywnego wpływu na dochód budżetowy z innych podatków,
należy unikać nawarstwiania podatków nakładanych na jeden przedmiot opodatkowania .
Zasada wewnętrznej spójności jest naruszana wówczas, gdy dochodzi do kumulowania różnego rodzaju podatków, które obciążają to samo źródło. Naruszenie takie jest zawsze zawinione przez ustawodawcę.
Zasada zewnętrznej spójności - zakres i forma międzynarodowej współpracy wiąże się z koniecznością synchronizacji prawodawstwa podatkowego uwzględniającej standardy obowiązujące w Unii Europejskiej, a także standardy związane z umowami dotyczącymi unikania podwójnego opodatkowania.
Ustrojowa legalność opodatkowania- zasada racjonalności wymaga , żeby kształtować system podatkowy w zgodzie z tymi zasadami, na których wspiera się struktura ustrojowa , gospodarcza i społeczna państwa. Oznacza to, że system podatkowy musi znajdować swoje konstytucyjne umocowanie.
Zasadę sprawiedliwości opodatkowania należy traktować jako uniwersalną normę, która wyraża wzór powinnego zachowania się pracodawcy podatkowego.
Sprawiedliwość jest fundamentem budowy racjonalnego systemu podatkowego.
Dwie podstawowe funkcje ekonomiczne jakie pełnią podatki to zapewnienie środków na pokrycie wydatków państwa ( funkcja fiskalna) i odpowiedni podział dochodu narodowego, którego celem jest wyrównanie dysproporcji społecznych ( funkcja redystrybucyjna) .
Podatki pełnią również funkcję alokacyjną i bardzo ważną, funkcję stymulacyjną, która polega na pobudzeniu wzrostu gospodarki , głównie przez regulowanie wysokości obciążeń podatkowych przedsiębiorców tworzenie zachęt inwestycyjnych oraz na pobudzaniu rozwoju społecznego.
System podatkowy powinien sprzyjać rozwojowi gospodarczemu kraju i tworzeniu nowych miejsc pracy, a także mobilizować do pełniejszej aktywności zawodowej i zwiększać zaufanie obywateli do prawa. Musi być prosty i opierać się na jasnych przepisach podatkowych
Polityka podatkowa państwa jest częścią polityki budżetowej, która obejmuje ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Zmiany, które zachodzą w gospodarce, jak i polityce, wpływają na treść i układ podatków, albowiem na podatku - jako źródle dochodów budżetowych - opiera się byt państwa.
Polityka fiskalna bezpośrednio wpływa na stan gospodarki kraju, aby jednak mogła przynieść pożądane rezultaty, musi być komplementarna wobec polityki monetarnej państwa.
Polityka podatkowa to ogół decyzji państwa w zakresie opodatkowania obywateli i przedsiębiorstw.
Podatkiem w Polskim ustawodawstwie jest …”Publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Aktem prawnym regulującym ogólne prawo podatkowe, czyli problematykę dotyczącą wszystkich podatków , jest w polskim systemie podatkowym Ordynacja podatkowa.
Klasyfikacja podatków zależy od doboru kryteriów, które są umowne, a obejmują najczęściej:
- przedmiot opodatkowania
- podmiot opodatkowania
- źródło opodatkowania
- okoliczności wprowadzenia podatku
- zakres obowiązywania podatku
- podmiot nakładający podatki
- charakter skali podatkowej
Ze względu na przedmiot opodatkowania wyróżnia się podatki przychodowe, podatki dochodowe, podatki konsumpcyjne i podatki majątkowe.
Podatki przychodowe są nakładane na wszystkie przychody brutto podatnika, bez uwzględniania kosztów ich uzyskania. Przykładem podatku przychodowego jest podatek od gier i zakładów wzajemnych.
Podatki dochodowe- najczęściej stosowana forma opodatkowania - są nakładane na dochody podatnika rozumiane jako różnica między przychodami a kosztami uzyskania. Do podatków tych zalicza się na przykład podatek od osób fizycznych i podatek dochodowy od przedsiębiorstw(osób prawnych).
Podatki konsumpcyjne są nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu. Podatki te odprowadzają sprzedawcy. Typowym podatkiem konsumpcyjnym jest podatek od towarów i usług (VAT), podatek akcyzowy oraz podatek od wybranych towarów luksusowych.
Podatki majątkowe są nakładane na majątek podatnika. Przykładem podatku majątkowego jest podatek od nieruchomości, podatek rolny czy podatek od środków transportu.
Ze względu na podmiot opodatkowania, czyli osobę podatnika wyróżnia się podatki od osób fizycznych oraz podatki od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.
Ze względu na źródło opodatkowania wyróżnia się podatki bezpośrednie (podatki od tworzenia dochodu) i podatki pośrednie. Podatki bezpośrednie nakładane są na dochody( płace, czynsz, odsetki i zyski) i obejmują głównie podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie społeczne.
Podatki pośrednie dotyczą głównie podatku od wartości dodanej, podatków akcyzowych oraz podatków od nieruchomości.
Ze względu na okoliczność wprowadzenia podatku można wyróżnić podatki zwyczajne , wprowadzane odpowiednią ustawą w ogólnie przyjętym trybie stanowienia prawa i z reguły na czas nieokreślony oraz podatki nadzwyczajne, wprowadzane w wyjątkowych sytuacjach.
Ze względu na zakres obowiązywania podatku można wyróżnić podatki obligatoryjne i podatki fakultatywne. Przykładem podatków fakultatywnych są dodatkowe podatki płacone na rzecz gminy.
Ze względu na podmiot nakładający podatki, a zarazem podmiot, na rzecz którego są odprowadzane wpływy z podatków, wyróżnia się podatki państwowe, podatki regionalne i podatki lokalne. Do grupy podatków państwowych zalicza się głównie podatki dochodowe. Typowym podatkiem lokalnym są podatki gminne (np.podatek od nieruchomości).
Ze względu na charakter skali podatkowej, czyli sposób obliczania podatku wyróżnia się podatki proporcjonalne i nieproporcjonalne, w ich obrębie zaś podatki liniowe, progresywne, regresywne i degresywne. Podatki liniowe są nakładane według stałej stawki podatkowej, co oznacza, że mimo zmian wysokości podstawy opodatkowania stosowana stawka nie ulega zmianie. Podatki progresywne ( przykładem jest opodatkowanie dochodów osób fizycznych). są nakładane według zmiennych stawek, których wysokość zależy od wielkości podstawy opodatkowania- im jest ona wyższa tym wyższą stosuje się stawkę podatkową.
Podatki w Polsce nakładane są przez rząd centralny oraz w niewielkim stopniu przez gminy.
Ukształtowany w trakcie transformacji gospodarczej polski system podatkowy obejmuje dwanaście rodzajów podatków , opłaty podatkowe stanowiące źródło dochodów gmin oraz inne zobowiązania podatkowe (między innymi składki na ubezpieczenie społeczne).
Rok podatkowy - jest tożsamy z rokiem kalendarzowym. Termin rozliczenia się z podatku dochodowego od osób fizycznych mija 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, a z podatku od osób prawnych - 31 marca.
Za ściąganie podatków odpowiadają terenowe organy administracji rządowej podległe ministrowi finansów. Podstawową jednostką organizacyjną są urzędy skarbowe nad, którymi nadzór sprawują izby skarbowe.(Obecnie funkcjonuje 399 urzędów skarbowych, w każdym województwie działa jedna izba skarbowa, obecnie funkcjonuje 20 urzędów kontroli skarbowej, 66 urzędów celnych, 14 izb celnych).
Obowiązujące w Polsce podatki pod względem przedmiotowym można podzielić na :
- opodatkowanie dochodów ( podatek od osób fizycznych, podatek od osób prawnych )
- opodatkowanie czynności (podatek od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowe)
-opodatkowanie majątku( podatek od nieruchomości, środków transportu, od posiadania psów, rolny, leśny, opłata za użytkowanie odbiorników radiowo-telewizyjnych, opłata adiaceńska)
- opodatkowanie obrotu ( podatek VAT, akcyza, podatek od gier i zakładów wzajemnych)
- pozostałe opłaty( oplata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, opłata za usunięcie własnego drzewa, opłata produktowa, opłata depozytowa, opłata drogowa, opłata uzdrowiskowa)
Aktem prawnym regulującym ogólne prawo podatkowe, czyli problematykę dotyczącą wszystkich podatków , jest w polskim systemie podatkowym Ordynacja podatkowa.
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie związane z opodatkowaniem dochodów od osób fizycznych jest co roku nowelizowana ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ostania nowelizacja została podpisana przez prezydenta 9 grudnia 2004 r., a przepisy zaczęły obowiązywać od 1 stycznia 2005 r.
Podatek dochodowy od osób fizycznych - obecnie są stosowane trzy progresywne stawki podatku PIT: 19,30, i 40 %. Skala podatkowa ma charakter
Charakter progresywny , co oznacza jak już wcześniej wyjaśniono, że wraz ze wzrostem dochodu rośnie stawka podatku dochodowego, przy czym całkowite dochody są opodatkowane według różnych stawek - w zależności od ich wysokości. Kwota zmniejszająca podatek, która stanowi pewnego rodzaju kwotę wolną od podatku wynosi 530.08 zł, a roczny dochód nie powodujący obowiązku zapłaty podatku - 2790 zł.
Od 1 stycznia 2004 r. wprowadzono również opcje podatkową w postaci 19 % podatku liniowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Liniowy charakter stawki jest korzystnym rozwiązaniem zwłaszcza dla tych podatników, którzy płacą najwyższe podatki, Liniowy charakter stawki podatkowej jest też korzystny między innymi ze względu na:
stałe tempo wzrostu podatku wraz ze wzrostem dochodów
możliwość obniżenia podstawy opodatkowania koszty prowadzenia działalności gospodarczej
Polskie przepisy podatkowe przewidują wiele ulg, których limity i zakres przedmiotowy są corocznie nowelizowane.
Indywidualni przedsiębiorcy rozpoczynający działalność gospodarczą w Polsce mają prawo wyboru formy opodatkowania, a przedsiębiorcy prowadzący już działalność gospodarczą - prawo zmiany wybranej formy opodatkowania, pod warunkiem, że poinformują o tej decyzji właściwy urząd skarbowy najpóźniej do 20 stycznia danego roku kalendarzowego.
Stosuje się pięć form opodatkowania podatkiem dochodowym osób fizycznych oraz spółek cywilnych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Kwestie związane z opodatkowaniem dochodów osób prawnych reguluje ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych. Płatnikami podatku CIT są :
osoby prawne
jedn.organizacyjne niemajace osobowości prawnej z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej
podstawowe grupy kapitałowe
spółki niemające osobowości prawnej z siedzibą lub zarządem w innym państwie .
Podatek dochodowy od przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych wynosi 19%.
Kwestie związane z opodatkowaniem towarów i usługVAT) reguluje znowelizowana w 2004 r. w związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej- ustawa o podatku od towarów i usług. Płatnikami tego podatku są wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Podstawowa stawka podatku od towarów i usług VAT wynosi w Polsce 22%,a stawki obniżone 3 i 7%.
W Polskim systemie podatkowym nie ma podatku od bogactwa, występuje jednak opłata adiaceńska, która jest związana ze wzrostem wartości nieruchomości ( wysokość tej opłaty ustalają gminy w garnicach ustalonych przez ministra finansów.
Zasady dotyczące naliczania, pobierania i odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.
Składki te można podzielić na:
składki na ubezpieczenie społeczne
składki na fundusze ubezpieczeniowe
składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Składki na ubezpieczenie społeczne opłaca zarówno pracodawca jak i pracownik. Od 01 stycznia 1999 r. system ubezpieczeń społecznych w Polsce składa się z trzech filarów.
Ostanie zmiany w polskim systemie podatkowym wynikają przede wszystkim z faktu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
Polska podpisała umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodów ze wszystkimi krajami członkowskimi Unii Europejskiej.
Po 1 maja 2004 r. terytorium Polski stało się częścią terytorium Wspólnoty, na którym obowiązuje wspólny system podatku VAT. Zniesienie barier celnych stało się też jedną z głównych przyczyn wzrostu inwestycji zagranicznych w Polsce.
Po wejściu do Unii Europejskiej Polska stała się na rynku światowym bardzo ważnym partnerem handlowym w Europie Wschodniej. Podjęcie inwestycji w Polsce umożliwia zagranicznym przedsiębiorcom zarówno bezpośrednie wejście na rynki krajów UE, jak i na rynki Europy Wschodniej.
Ważnym czynnikiem są również niskie - w porównaniu z innymi krajami- koszty działalności gospodarczej.
Niestety, liczne i częste zmiany przepisów podatkowych w Polsce powodują, że przepisy te są powszechnie uważane za mało przejrzyste i bardzo skomplikowane.
Są one też różnie interpretowane nie tylko przez przedsiębiorców, ale co gorsza, również przez organy podatkowe.
Z drugiej strony polski system podatkowy oferuje zagranicznym przedsiębiorcom korzystne warunki do realizacji nowych inwestycji, co wiąże się z tworzeniem nowych miejsc pracy.
Dyskusja na temat obniżenia podatków trwa w Polsce od lat.
Propozycja zgłoszona przez Business Centre Club może oznaczać rewolucje w polskim systemie podatkowym.
Przedsiębiorcy postulują wprowadzenie dwóch stawek podatku 15 oraz 28%, a także podniesienie dochodu wolnego od podatku o półtora tysiąca złotych. BCC proponuje pozostawienie wszystkich ulg, wspólnego rozliczania się małżonków oraz rodziców i dzieci z rodzin niepełnych.
Na tle wyżej sformułowanych uwag rodzi się refleksja ogólna- taka, że współcześnie nadal brakuje dwóch ważnych elementów prawotwórstwa podatkowego, tj. docelowej wizji systemu podatkowego oraz sprawnych procedur tworzenia prawa podatkowego.
Nie ma wątpliwości co do tego , że rozwiązania sprawdzone w innych państwach długo jeszcze będą wzorem dla polskiego ustawodawcy.
8