BUDOWA
TEODOLITU, BŁĘDY I
ICH USUWANIE

1)

Co to jest teodolit.

2)

Budowa teodolitu.

3)

Teodolit.

4)

Spodarka.

5)

Limbus koła poziomego.

6)

Alidada.

7)

Budowa teodolitu elektronicznego.

8)

Systemy odczytowe koła poziomego i pionowego.

9)

Warunki osiowe teodolitu.

10)

Błędy instrumentalne teodolitu i ich usuwanie.

11)

Błędy teodolitów, których nie da się usunąć.

SPIS TREŚCI

Jest to instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów

poziomych oraz kątów pionowych. Wyróżnia się teodolity optyczne

oraz elektroniczne. W teodolitach optycznych zastosowane jest

szklane koło poziome (limbus) i koło pionowe z naniesionym podziałem

kątowym (w Polsce praktykowany jest dziesiętny podział gradowy, w

którym kąt prosty równa się 100gradom), z którego obserwator

wykonuje odczyt kierunku. W teodolitach elektronicznych odczyt

kierunku jest wykonywany automatycznie.

Teodolit wyposażony jest w lunetę, która wraz z korpusem instrumentu

może obracać się wokół pionowej osi instrumentu. Umożliwia to

swobodne i dokładne wykonanie odczytu kierunków poziomych oraz

pionowych.

CO TO JEST TEODOLIT

TEODOLIT

BUDOWA TEODOLITU

1.

Śruby ustawcze spodarki.

2.

Libella pudełkowa.

3.

Libella alidadowa rurkowa.

4.

Okular pionu optycznego.

5.

Leniwka ruchu limbusa.

6.

Sprzęg limbusa.

7.

Sprzęg alidady.

8.

Leniwka ruchu alidady.

9.

Sprzęg lunety.

10.

Leniwka ruchu lunety.

11.

Libella kolimacyjna (koła

pionowego).

12.

Lusterko libelli kolimacyjnej.

13.

Śruba elewacyjna.

14.

Lusterko podświetlające.

15.

Okular lunety.

16.

Śruba ogniskująca.

17.

Śruba regulacji oświetlenia..

18.

Urządzenie celownicze.

19.

Obiektyw lunety.

20.

Okular mikroskopu optycznego.

21.

Śruba mikrometryczna.

22.

Śruba mocująca spodarki.

Spodarka jest częścią stanowiącą podstawę

teodolitu. W narożach trójkątnej spodarki

umieszczone są śruby ustawcze. Śruby te służą

do poziomowania teodolitu (ustawiania jego osi

w pionie).

SPODARKA

SPODARKA

Limbus jest to koło z podziałką kątowa

na obwodzie. Jest on w zasadzie

nieruchomy względem spodarki. W

teodolitach repetycyjnych istnieje

możliwość odblokowania limbusa za

pomocą odpowiedniego zacisku lub

śruby i obrócenia go względem spodarki.

LIMBUS KOŁA POZIOMEGO

Alidada jest to ruchoma część teodolitu, do

której zamocowana jest Luneta z kołem

pionowym. Obrót alidady wokół pionowej osi

instrumentu dokonuje się po zwolnieniu sprzęgu

(śruba lub dźwignia). Przy zaciśniętym sprzęgu

wolny Obrót alidady uzyskuje się kręcąc leniwką

ruchu poziomego. Za pomocą sprzęgu ruchu

pionowego blokowany jest Obrót lunety w

płaszczyźnie pionowej, a do wolnego pochylania

lunety służy tzw. leniwka ruchu pionowego.

ALIDADA

ALIDADA

BUDOWA TEODOLITU

ELEKTRONICZNEGO

1.

Śruba ustawcza spodarki.

2.

Ekran wyświetlacza.

3.

Okular pionu optycznego.

4.

Leniwka ruchu lunety.

5.

Sprzęg lunety.

6.

Okular lunety.

7.

Śruba ogniskująca.

8.

Gniazdko połączeniowe z
komputerem.

9.

Sprzęg alidady.

10.

Leniwka ruchu alidady.

11.

Libella alidadowa rurkowa.

12.

Pokrywa baterii zasilającej.

SYSTEMY ODCZYTOWE KOŁA

POZIOMEGO I PIONOWEGO

W teodolitach analogowych,

technicznych, najczęściej odczyty

kół: poziomego i pionowego

wykonuje się za pomocą tzw.

mikroskopu skalowego. W

specjalnym okularze

umieszczonym tuż obok okularu

lunety widoczny jest powiększony

Obraz podziałki kątowej koła, na

tle podziałki, względem której

wykonuje się odczyt.

W mikroskopie optycznym teodolitu najczęściej widoczne są
równocześnie podziałki limbusa koła poziomego i pionowego.
W niektórych typach teodolitów odczyty kół poziomego i
pionowego pojawiają się przemiennie po przekręceniu
specjalnego przełącznika. Dokładność odczytu podziałki
kątowej limbusa w teodolitach z mikroskopowym systemem
odczytowym wynosi około l c . W teodolitach elektronicznych
odczyty kierunku poziomego i kąta pochylenia lunety
pojawiają się w postaci cyfrowej na ekranie wyświetlacza.
Elektroniczny system pozwala na wybór jednostek kątowych,
kierunku pomiaru kątów, wprowadzanie żądanych nastaw itp.
Wyświetlane wyniki nie muszą być odczytywane, gdyż można
je bezpośrednio rejestrować w pamięci instrumentu. Systemy
elektroniczne stosuje się w teodolitach o różnych klasach
dokładności. Najdokładniejsze wyświetlają odczyty z
dokładnością do 0,l centycentygradów.

SYSTEMY ODCZYTOWE KOŁA
POZIOMEGO I PIONOWEGO

W teodolicie można wyodrębnić kilka osi geometrycznych,
które muszą spełniać określone warunki. Na rysunku
przedstawiono podstawowe osie w teodolicie. Oś główna
i-i jest osią obrotu alidady, oś p-p osią obrotu lunety, oś
celowa c-c wyznacza środek siatki celowniczej, zaś oś la-
la to oś libelli alidadowej.

Teodolity są tak skonstruowane, że istnieje możliwość
regulacji wzajemnego położenia niektórych osi. Czynności
regulacyjne wykonywane przez użytkownika, polegające
na usuwaniu błędów osiowych instrumentów, nazywają
się rektyfikacją.

WARUNKI OSIOWE TEODOLITU

WARUNKI OSIOWE TEODOLITU

Najważniejszymi błędami

teodolitu, wynikającymi z

niespełnienia warunków

osiowych, są:

•

Błąd libelli alidadowej

•

Błąd kolimacji

•

Błąd inklinacji

•

Błąd ustawienia kresek siatki
celowniczej

•

Błąd indeksu.



Błąd libelli rurkowej – oś libelli alidadowej powinna być prostopadła do osi obrotu

instrumentu.



Błąd libelli okrągłej – płaszczyzna główna libelli pudełkowej powinna być prostopadła

do osi obrotu instrumentu.



Błąd kolimacji – oś celowa lunety powinna być prostopadła do osi obrotu lunety.



Błąd inklinacji – oś obrotu lunety powinna być prostopadła do osi obrotu instrumentu.



Skręcenie krzyża kresek – poprzeczna kreska siatki celowniczej powinna być

prostopadła do osi obrotu instrumentu.



Mimośród osi celowej – oś celowa powinna przecinać oś obrotu instrumentu.



Mimośród alidady – oś obrotu alidady powinna przechodzić przez środek kręgu

limbusa, zaś w teodolitach dwuosiowych osie alidady i limbusa powinny się pokrywać.



Błędy kół podziałowych i urządzeń odczytowych – podział kręgów i skal powinien być

naniesiony dokładnie, zaś mikroskopy właściwie wyjustowane.



Błąd indeksu – przy spoziomowanej osi celowej odczyty na kole pionowym zenitalnym

powinny wynosić: KL=90stopni, KP=270stopni.



Błąd pionu optycznego – pionowa część osi celowej pionu optycznego w alidadzie lub

spodarce powinna się pokrywać z osią obrotu instrumentu.

BŁĘDY INSTRUMENTALNE
TEODOLITU I ICH USUWANIE

Spowodowane są one usterkami
wynikającymi z procesów produkcyjnych
i wadami użytych w nich materiałów, np.
rozszerzanie się czopów osiowych
wskutek starzenia się stopów metali,
deformacje kręgów limbusa, itp.

BŁĘDY TEODOLITÓW, KTÓRYCH NIE
DA SIĘ USUNĄĆ

http://www.zgapa.pl/data_files/referat_9547.html

http://

upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Alidade_for_ceiling_project
or.JPG/230px-Alidade_for_ceiling_projector.JPG

http://www.geodezja.lublin.pl/images/uploads/XFG1GREY_1.jpg

http://

www.volny.cz/grubenlampen/grubenlampen_htm/images/servis/teodolit1.gif

http://www.geomex.com.pl/duze/100_1997.JPG

http://arch6.okr.ro/auctions/2009/03/19/20159506-1-500_500.jpg

Geodezja I, Andrzej Jagielski

BIBLIOGRAFIA